‘Yeni anayasa yazılarak değil yaşanarak yapılmalı’ Altılı Masa’nın anayasa değişikliğine ait tekliflerinin bugün açıklanacak. Güçlendirilmiş Parlamenter Sistem ve güçler ayrılığı temelinde yeni bir anayasa teklifinin Altılı Masa’nın yol haritasını da belirleyeceği tarafında değerlendirmeler yapılıyor.
Araştırmacı Bekir Ağırdır da “Bana anayasa verme, anayasa yapmayı öğret” başlıklı yazısında, yeni bir anayasanın ‘yazarak’ değil ‘yaşanarak’ hazırlanacağını belirtti. Ağırdır, yeni anayasanın, hukukçuların ve uzmanların muhakkak kuralları yazarak yapacakları bir metinden hayli, “Türk-Kürt, Sünni-Alevi, muhafazakâr-seküler, solcu-sağcı tartışarak, birbirinin varlığını ve farklılığını öğrenerek, tanıyarak, yani gerçek bir ‘anayasa yapma süreci’ yaşayarak” hazırlanması gerektiğini tabir etti. Süreci “her insanın kendini ilişkin hissedebileceği, kendini yeni anayasada var hissedebileceği, yeni bir birbirini dinleme, tanıma, manaya, müzakere ve uzlaşma süreci” olarak tanım eden Ağırdır, Altılı Masa bileşenlerine tekliflerini şöyleki yazdı:
“Altılı Masa yeni anayasayı tam da bu yaklaşım ve telaffuzla anlatabilir, altı partinin de örgütsel güçleri hakikaten bu söyleme sahip çıkabilir, her bir köşe başında bunu vatandaşa anlatabilirlerse bu vaat seçimi kazanmalarını da gereken siyasal ve sayısal güce ulaşmalarını da sağlayabilir.
bir daha Altılı Masa’nın kendi ortasında bir zihni kabulden de kurtulması gerek. Sorun ‘Bir sabah uyandık ki yeni bir cumhurbaşkanımız varmış, tüm meselelerimiz da bitmiş’ kabulünün yaygın olması. Keşke Altılı Masa anayasayı değil yeni uzlaşma sürecinin prensiplerini açıklayabilse.
Bu zihni düğümleri aşmak, yeni anayasanın içeriğinden epeyce üretim ve toplumsal iştirak unsurlarını ilan ederek süreci vaat etmek seçimi kazanmanın değerli bir ögesi olabilir. Seçimden daha sonraki problem ise anayasa imal sürecini işletmeye dair kararlar, unsurlar, vaatler. Biliyoruz ki yeni anayasanın yapılabilmesi, denge-denetleme düzeneklerini, güçler ayrılığının tesisi elbette hayli değerli ancak problemlerin sonu değil.
Aksine tüm hukukî zihniyet ve yapının yeni anayasaya en kısa müddette uygun hale getirilmesi üzere uzun ve kuvvetli Meclis ve siyaset süreci olacak önümüzde. Yeni anayasanın imal sürecinin, bizatihi sürecin kendisinin çözeceği problemler var, anayasanın kendisiyle çözülecek meseleler var, yeni anayasanın üreteceği toplumsal ve siyasal iklimin çözeceği meseleler var. Yani tüm sıkıntılarımız yeni ve ülkü bir anayasayla birlikte bir sabah çözülmüş olmayacak. Buradaki yanılgı yeni anayasanın üreteceği toplumsal ve siyasal iklimin çözebileceği derinlikteki meseleleri, yeni anayasa imal sürecinin ön kaidesi haline getirmek.
Bu cins ön kaideler yahut yüksek beklenti sözleri nihayetinde yeni anayasa ‘yapılmasın’ demekle muadil hale gelme riski taşıyor. Buna karşılık sürecin kendisinin çözebileceği sıkıntıları da yarına ertelemek bir diğer riskli alan. Önümüzde yaşanmış bir Şili örneği var. Seçimi büyük siyasal takviyeyle kazanan muhalifler, kimi siyaset bilimcilerin dünyanın en ileri anayasa metni dedikleri, ‘bilenlerin’ yazdığı anayasayı halka anlatamadılar ve referandumu kaybettiler.
Bu niçinlerle yeni anayasayı yapabilmek için öncelikli olarak iki mutabakata ve düzenlemeye gereksinim var. Öncelikle siyasetin ve söz özgürlüğünün önündeki pürüzler en kısa müddette temizlenmelidir yani siyaset demokratikleştirilmelidir. Bir anayasa toplantısında söylemiş olduklerim niçiniyle bir savcının insafı ortasında uygulanabilecek terörle çaba kanununun olduğu bir ülkede, toplantıyı düzenleyen sivil toplum örgütünün kapatılıp kapatılmayacağını savcının insafına bırakmış dernekler ve vakıflar kanunlarının, toplantı ve şov yürüyüşleri kanununun olduğu bir ülkede vatandaşların ve sivil toplumun sürece aktif katılabilmeleri, katılmış sayılmaları mümkün değil. Siyaset yapmanın ve tabir özgürlüğünün önündeki tüm maniler bir ‘siyasetin demokratikleştirilmesi’ düzenlemesiyle kaldırılmadan anayasa tartışmaları ve katılımcılık mümkün değil.
İkinci düzenleme anayasa uzlaşma sürecinin tanımlanması ve takvime bağlanmasıdır. Vatandaşların ve sivil toplumun sürece iştiraki sadece siyasalların insaf ve anlayışlarına bırakılmamalıdır. Sürece iştirakin nasıl olacağı, değerlendirmelerin nasıl yapılacağı tanımlanmalıdır. Emsal biçimde karar süreçleri ve takvimi de yapılmalıdır.
Yeni anayasa birebir zamandavlet-birey mutabakatını bir daha düzenlemek durumundadır tıpkı vakitte toplumsal mutabakatı üretmek durumundadır. Birinci boyut bir bakıma teknik bir sıkıntıdır de, ikinci boyut lakin tüm toplum bu sürece dahil edilerek sağlanabilir. Bunun yolu birbirimizi dinlemekten, tanımaktan, tartışmaktan yani bilmekten geçiyor. Bu ise lakin hiçbirimizin ne yasal ne toplumsal baskı ve kısıtlama hissetmeden sürece katılabilmemizle mümkündür.
Yeni anayasa imalini bir toplumsal uzlaşma sürecine çevirerek toplumsal iştiraki ve kabulü üretemeden yapılacak her yeni anayasa, tartışmaları bitiren değil yeni tartışma ve problemlere yol açan anayasa olacaktır. Bu niçinle problem sırf Altılı Masa’nın problemi de değil hepimizin sorunudur. Çabucak herkes yeni hayatı kendisinin özgürlük alanı üzerinden düşünüyor. Farklılıklarımızın olduğunu gördük, anladık tahminen lakin o farklılıklarımızla bir ortada ve iç içe yaşamanın gerektirdiği şuuru, kurumları ve kuralları oluşturamadık.
Siyasi partiler kadar sivil toplum örgütleri ve öncüleri hâlâ ve sadece kendilerinin değil, karşısındakilerin yahut ötekilerin de haklı olabileceğini kabul etmekten uzak görünüyor. Aslında muhtaçlığımız olan farklılıklarımızla bir arada ve iç içe bir hayatın kurallarını geliştirmeye çalışarak, birbirimizi etkileme süreç ve dinamiklerinin önünü açmak olmalı. Bu niçinle de temel olan bugün değil, yarınki hayat için ne düşündüğümüz, ne önerdiğimiz… Lakin şunu unutmadan: O yeni kurallar bizi de dönüşmeye, değişmeye zorlayacak. Ve galiba sorun tam da burada… hiç birimiz değişmeye, dönüşmeye hazır değiliz ve hatta istemiyoruz da. ötürüsıyla bizleri temsil ettiğini düşünen partiler ve Altılı Masadakiler de değişmeye çabalamak yerine bildiklerini yinelamakla yetiniyorlar. bu biçimde da sıkıntı, ‘Yeter ki cumhurbaşkanlığı seçimini kazanalım, gerisini biz biliriz’ biçimine dönüşüyor.” (HABER MERKEZİ)
Araştırmacı Bekir Ağırdır da “Bana anayasa verme, anayasa yapmayı öğret” başlıklı yazısında, yeni bir anayasanın ‘yazarak’ değil ‘yaşanarak’ hazırlanacağını belirtti. Ağırdır, yeni anayasanın, hukukçuların ve uzmanların muhakkak kuralları yazarak yapacakları bir metinden hayli, “Türk-Kürt, Sünni-Alevi, muhafazakâr-seküler, solcu-sağcı tartışarak, birbirinin varlığını ve farklılığını öğrenerek, tanıyarak, yani gerçek bir ‘anayasa yapma süreci’ yaşayarak” hazırlanması gerektiğini tabir etti. Süreci “her insanın kendini ilişkin hissedebileceği, kendini yeni anayasada var hissedebileceği, yeni bir birbirini dinleme, tanıma, manaya, müzakere ve uzlaşma süreci” olarak tanım eden Ağırdır, Altılı Masa bileşenlerine tekliflerini şöyleki yazdı:
“Altılı Masa yeni anayasayı tam da bu yaklaşım ve telaffuzla anlatabilir, altı partinin de örgütsel güçleri hakikaten bu söyleme sahip çıkabilir, her bir köşe başında bunu vatandaşa anlatabilirlerse bu vaat seçimi kazanmalarını da gereken siyasal ve sayısal güce ulaşmalarını da sağlayabilir.
bir daha Altılı Masa’nın kendi ortasında bir zihni kabulden de kurtulması gerek. Sorun ‘Bir sabah uyandık ki yeni bir cumhurbaşkanımız varmış, tüm meselelerimiz da bitmiş’ kabulünün yaygın olması. Keşke Altılı Masa anayasayı değil yeni uzlaşma sürecinin prensiplerini açıklayabilse.
Bu zihni düğümleri aşmak, yeni anayasanın içeriğinden epeyce üretim ve toplumsal iştirak unsurlarını ilan ederek süreci vaat etmek seçimi kazanmanın değerli bir ögesi olabilir. Seçimden daha sonraki problem ise anayasa imal sürecini işletmeye dair kararlar, unsurlar, vaatler. Biliyoruz ki yeni anayasanın yapılabilmesi, denge-denetleme düzeneklerini, güçler ayrılığının tesisi elbette hayli değerli ancak problemlerin sonu değil.
Aksine tüm hukukî zihniyet ve yapının yeni anayasaya en kısa müddette uygun hale getirilmesi üzere uzun ve kuvvetli Meclis ve siyaset süreci olacak önümüzde. Yeni anayasanın imal sürecinin, bizatihi sürecin kendisinin çözeceği problemler var, anayasanın kendisiyle çözülecek meseleler var, yeni anayasanın üreteceği toplumsal ve siyasal iklimin çözeceği meseleler var. Yani tüm sıkıntılarımız yeni ve ülkü bir anayasayla birlikte bir sabah çözülmüş olmayacak. Buradaki yanılgı yeni anayasanın üreteceği toplumsal ve siyasal iklimin çözebileceği derinlikteki meseleleri, yeni anayasa imal sürecinin ön kaidesi haline getirmek.
Bu cins ön kaideler yahut yüksek beklenti sözleri nihayetinde yeni anayasa ‘yapılmasın’ demekle muadil hale gelme riski taşıyor. Buna karşılık sürecin kendisinin çözebileceği sıkıntıları da yarına ertelemek bir diğer riskli alan. Önümüzde yaşanmış bir Şili örneği var. Seçimi büyük siyasal takviyeyle kazanan muhalifler, kimi siyaset bilimcilerin dünyanın en ileri anayasa metni dedikleri, ‘bilenlerin’ yazdığı anayasayı halka anlatamadılar ve referandumu kaybettiler.
Bu niçinlerle yeni anayasayı yapabilmek için öncelikli olarak iki mutabakata ve düzenlemeye gereksinim var. Öncelikle siyasetin ve söz özgürlüğünün önündeki pürüzler en kısa müddette temizlenmelidir yani siyaset demokratikleştirilmelidir. Bir anayasa toplantısında söylemiş olduklerim niçiniyle bir savcının insafı ortasında uygulanabilecek terörle çaba kanununun olduğu bir ülkede, toplantıyı düzenleyen sivil toplum örgütünün kapatılıp kapatılmayacağını savcının insafına bırakmış dernekler ve vakıflar kanunlarının, toplantı ve şov yürüyüşleri kanununun olduğu bir ülkede vatandaşların ve sivil toplumun sürece aktif katılabilmeleri, katılmış sayılmaları mümkün değil. Siyaset yapmanın ve tabir özgürlüğünün önündeki tüm maniler bir ‘siyasetin demokratikleştirilmesi’ düzenlemesiyle kaldırılmadan anayasa tartışmaları ve katılımcılık mümkün değil.
İkinci düzenleme anayasa uzlaşma sürecinin tanımlanması ve takvime bağlanmasıdır. Vatandaşların ve sivil toplumun sürece iştiraki sadece siyasalların insaf ve anlayışlarına bırakılmamalıdır. Sürece iştirakin nasıl olacağı, değerlendirmelerin nasıl yapılacağı tanımlanmalıdır. Emsal biçimde karar süreçleri ve takvimi de yapılmalıdır.
Yeni anayasa birebir zamandavlet-birey mutabakatını bir daha düzenlemek durumundadır tıpkı vakitte toplumsal mutabakatı üretmek durumundadır. Birinci boyut bir bakıma teknik bir sıkıntıdır de, ikinci boyut lakin tüm toplum bu sürece dahil edilerek sağlanabilir. Bunun yolu birbirimizi dinlemekten, tanımaktan, tartışmaktan yani bilmekten geçiyor. Bu ise lakin hiçbirimizin ne yasal ne toplumsal baskı ve kısıtlama hissetmeden sürece katılabilmemizle mümkündür.
Yeni anayasa imalini bir toplumsal uzlaşma sürecine çevirerek toplumsal iştiraki ve kabulü üretemeden yapılacak her yeni anayasa, tartışmaları bitiren değil yeni tartışma ve problemlere yol açan anayasa olacaktır. Bu niçinle problem sırf Altılı Masa’nın problemi de değil hepimizin sorunudur. Çabucak herkes yeni hayatı kendisinin özgürlük alanı üzerinden düşünüyor. Farklılıklarımızın olduğunu gördük, anladık tahminen lakin o farklılıklarımızla bir ortada ve iç içe yaşamanın gerektirdiği şuuru, kurumları ve kuralları oluşturamadık.
Siyasi partiler kadar sivil toplum örgütleri ve öncüleri hâlâ ve sadece kendilerinin değil, karşısındakilerin yahut ötekilerin de haklı olabileceğini kabul etmekten uzak görünüyor. Aslında muhtaçlığımız olan farklılıklarımızla bir arada ve iç içe bir hayatın kurallarını geliştirmeye çalışarak, birbirimizi etkileme süreç ve dinamiklerinin önünü açmak olmalı. Bu niçinle de temel olan bugün değil, yarınki hayat için ne düşündüğümüz, ne önerdiğimiz… Lakin şunu unutmadan: O yeni kurallar bizi de dönüşmeye, değişmeye zorlayacak. Ve galiba sorun tam da burada… hiç birimiz değişmeye, dönüşmeye hazır değiliz ve hatta istemiyoruz da. ötürüsıyla bizleri temsil ettiğini düşünen partiler ve Altılı Masadakiler de değişmeye çabalamak yerine bildiklerini yinelamakla yetiniyorlar. bu biçimde da sıkıntı, ‘Yeter ki cumhurbaşkanlığı seçimini kazanalım, gerisini biz biliriz’ biçimine dönüşüyor.” (HABER MERKEZİ)