Ulusal Muharip Uçak için teknolojik seferberlik Türk Havacılık ve Uzay Sanayii AŞ (TUSAŞ) Genel Müdürü Temel Kotil, 3’üncü Verimlilik ve Teknoloji Fuarı’nda AA muhabirine yaptığı açıklamada, MMU Projesi’nin ilerlediğini, 18 Mart 2023’te aviyoniklerin, denetim ve hidrolik sistemlerin yer aldığı prototipin birinci sefer motor çalıştıracağını ve yer testlerine başlanacağını söylemiş oldu.
Proje için “oldukça sıkı” bir takvim yaptıklarını ve bunu takip ettiklerini lisana getiren Kotil, proje kapsamında hem kendilerinin öğrendiği hem öğrettikleri bir müddetç yürüttüklerini belirtti.
Kotil, projede bakılırsav alan mühendis sayısının 1000’e ulaştığı bilgisini vererek, şirketteki toplam mühendis sayısının ise 4 bini geçtiğini kaydetti.
MMU için hazırlanan hangarın bu yıl biteceğini söz eden Kotil, şu biçimde konuştu:
“Gizli proje olduğu için özel bir hangar. Mühendislik binasıyla iç içe olacak. Dışarıdan izole, kendi bağlantı altyapısı, yüksek hesaplamalı bilgisayarları bulunan bir yapı olacak. Rüzgar tünelimiz 2022 sonunda devreye girecek. Bizim için, Türkiye için, ülkenin bekası için en kıymetli proje 5’inci jenerasyon savaş uçağı. Bu niçinle titizlikle çalışıyoruz. İş yoğunluğumuz bizi ‘öldürüyor’ ancak iş yoğunluğundan dolayı ürettiğimiz sinerji bütün sorunları rahatlatıyor.”
PROJELER BİRBİRİNİ DESTEKLİYOR
Hürjet’in de 2022 sonunda uçacağına dikkati çeken Kotil, bu uçağın yer testlerinin yapılacağı sistemin MMU testlerini kolaylaştıracağını, Gökbey helikopterinin tam ölçekli yorulma test altyapısının da evvel Hürjet, daha sonrasında MMU için kullanılacağını bildirdi. Temel Kotil, “Bütün projelerimiz birbirine dayanak veriyor. Aksungur’da elde edilen uçuş denetim sistemi, F-16’da öğrendiğimiz uçuşla ilgili deneyimlerimiz MMU’da kullanılacak. Her bir proje zorluk getirse bile birbirine takviye olduğu için kolaylık da sağlıyor.” değerlendirmesinde bulundu.
MMU’nun modüllerinin üretiminin 2022 sonuna kadar tamamlanacağını belirten Kotil, şunları söylemiş oldu:
“2022’de uçağı gösteririz. Şu anda kesim üretimi başladı. MMU’nun en kıymetli kesimi motorları tutan 5 metreye 3 metre titanyumdan modüller. İmalatı en sıkıntı modül bu. İmalat konusunda biz epey düzgünüz. F-35’in orta gövdesini yapıyoruz, imalat açısından bundan kolay bir proje değil. İmalatta külfet yaşamayacağımızı düşünüyoruz. Buna karşın ekstra önlemlerle gidiyoruz. Motor çalıştırmadaki 18 Mart 2023 maksadını tutturmak bizim için epey kıymetli.”
20 BİN KESİM İÇİN VAZİFE DAĞILIMI
Temel Kotil, MMU’nun 20 bin kesimden oluştuğuna işaret ederek, başlangıçta hazır motor kullanılacağını ondan sonrasında TRMotor tarafınca geliştirilecek motorun uçağa entegre edileceğini aktardı.
İnişte ortaya çıkan kuvvetle 60 tona ulaşacak yükü taşıyacak iniş gruplarını geliştirip üretmek için bir iştirak oluşturduklarını tabir eden Kotil, “Altınay, TUSAŞ ve bir İtalyan şirketiyle kurdumuz iştirakimiz var. İtalyan şirket beraberinde Altınay ile birlikte Hürjet’in iniş ekiplerini yapıyor. Türkiye burada iniş kadrosu yeteneği kazanmış oldu.” dedi.
İklimlendirme sistemi için Türk firmalarıyla ortak şirket kurulduğunu ve bu muhtaçlığın yerli imkanlarla karşılanacağını vurgulayan Kotil, şunları kaydetti:
“Aviyonikleri, bilgisayar donanımlarıyla ilgili ASELSAN’ımız var, yazılımıyla ilgili HAVELSAN’ımız var, TUSAŞ’ın kendi yazılım grubu var. Savaş uçaklarında kanatların, denetim yüzeylerinin hareketlerini sağlayan aktüatörleri TUSAŞ, Altınay ve bir Ukrayna firmasının kurduğu paydaşlık yapıyor. Kokpiti saran saydam kanopiyi yerli olarak üretmek için çalışıyoruz. Uçağın burnunda epeyce tesirli bir radar var. Bu nazaranvi ASELSAN’a verdik, yapıyor. Uçak üzerinde sensörler, algılayıcılar var, ASELSAN’a, HAVELSAN’a verdik. Merkez bilgisayarları TÜBİTAK BİLGEM yapıyor. Güç dağıtım sistemini Pavotek geliştiriyor. Bu uçakta Türkiye’deki bütün kabiliyetleri devreye almış durumdayız. Savaş uçağı yapmak demek, katkı verebilecek tüm ögeleri devreye almak manasına geliyor. Kim ne yapmak istiyorsa iş veriyoruz. TUSAŞ’ın buradaki ana rolü tasarım, geometriyi bitirmek. Dış geometri bitti, denetim yüzeyleri bitti, artık yapısal iskeleti, şekillendirmeyi yapıyoruz. Bunu bizden oburu yapamaz. Bunun içine giydireceğimiz bütün ekipmanları bize öbürleri yapıyor. Bunların yerli ve ulusal olması gerekiyor. Savaş uçağı demek, yerli ve ulusal demek oluyor. A’dan Z’ye motor dahil her şey vakti geldiğinde yerli ve ulusal olacak. Bu niçinle Türk firmalarını olabildiğince projeye dahil ediyoruz, kontrat veriyoruz. ‘Yapabilecek kim var ise gelsin’ diyoruz.”
Temel Kotil, projedeki insan kaynağını da artırmayı sürdüreceklerini, MMU için 3 bin mühendis istihdam etmeyi planladıklarını söylemiş oldu. Kotil, “Bu bir maraton, bu uçakla Türkiye savaş uçağı üretebilen ülkeler ortasına giriyor. Gençlerin bu heyecana ortak olmasını istiyoruz. Gelin, bizimle çalışın, bir tarafınca dokunun.” diye konuştu.
Proje için “oldukça sıkı” bir takvim yaptıklarını ve bunu takip ettiklerini lisana getiren Kotil, proje kapsamında hem kendilerinin öğrendiği hem öğrettikleri bir müddetç yürüttüklerini belirtti.
Kotil, projede bakılırsav alan mühendis sayısının 1000’e ulaştığı bilgisini vererek, şirketteki toplam mühendis sayısının ise 4 bini geçtiğini kaydetti.
MMU için hazırlanan hangarın bu yıl biteceğini söz eden Kotil, şu biçimde konuştu:
“Gizli proje olduğu için özel bir hangar. Mühendislik binasıyla iç içe olacak. Dışarıdan izole, kendi bağlantı altyapısı, yüksek hesaplamalı bilgisayarları bulunan bir yapı olacak. Rüzgar tünelimiz 2022 sonunda devreye girecek. Bizim için, Türkiye için, ülkenin bekası için en kıymetli proje 5’inci jenerasyon savaş uçağı. Bu niçinle titizlikle çalışıyoruz. İş yoğunluğumuz bizi ‘öldürüyor’ ancak iş yoğunluğundan dolayı ürettiğimiz sinerji bütün sorunları rahatlatıyor.”
PROJELER BİRBİRİNİ DESTEKLİYOR
Hürjet’in de 2022 sonunda uçacağına dikkati çeken Kotil, bu uçağın yer testlerinin yapılacağı sistemin MMU testlerini kolaylaştıracağını, Gökbey helikopterinin tam ölçekli yorulma test altyapısının da evvel Hürjet, daha sonrasında MMU için kullanılacağını bildirdi. Temel Kotil, “Bütün projelerimiz birbirine dayanak veriyor. Aksungur’da elde edilen uçuş denetim sistemi, F-16’da öğrendiğimiz uçuşla ilgili deneyimlerimiz MMU’da kullanılacak. Her bir proje zorluk getirse bile birbirine takviye olduğu için kolaylık da sağlıyor.” değerlendirmesinde bulundu.
MMU’nun modüllerinin üretiminin 2022 sonuna kadar tamamlanacağını belirten Kotil, şunları söylemiş oldu:
“2022’de uçağı gösteririz. Şu anda kesim üretimi başladı. MMU’nun en kıymetli kesimi motorları tutan 5 metreye 3 metre titanyumdan modüller. İmalatı en sıkıntı modül bu. İmalat konusunda biz epey düzgünüz. F-35’in orta gövdesini yapıyoruz, imalat açısından bundan kolay bir proje değil. İmalatta külfet yaşamayacağımızı düşünüyoruz. Buna karşın ekstra önlemlerle gidiyoruz. Motor çalıştırmadaki 18 Mart 2023 maksadını tutturmak bizim için epey kıymetli.”
20 BİN KESİM İÇİN VAZİFE DAĞILIMI
Temel Kotil, MMU’nun 20 bin kesimden oluştuğuna işaret ederek, başlangıçta hazır motor kullanılacağını ondan sonrasında TRMotor tarafınca geliştirilecek motorun uçağa entegre edileceğini aktardı.
İnişte ortaya çıkan kuvvetle 60 tona ulaşacak yükü taşıyacak iniş gruplarını geliştirip üretmek için bir iştirak oluşturduklarını tabir eden Kotil, “Altınay, TUSAŞ ve bir İtalyan şirketiyle kurdumuz iştirakimiz var. İtalyan şirket beraberinde Altınay ile birlikte Hürjet’in iniş ekiplerini yapıyor. Türkiye burada iniş kadrosu yeteneği kazanmış oldu.” dedi.
İklimlendirme sistemi için Türk firmalarıyla ortak şirket kurulduğunu ve bu muhtaçlığın yerli imkanlarla karşılanacağını vurgulayan Kotil, şunları kaydetti:
“Aviyonikleri, bilgisayar donanımlarıyla ilgili ASELSAN’ımız var, yazılımıyla ilgili HAVELSAN’ımız var, TUSAŞ’ın kendi yazılım grubu var. Savaş uçaklarında kanatların, denetim yüzeylerinin hareketlerini sağlayan aktüatörleri TUSAŞ, Altınay ve bir Ukrayna firmasının kurduğu paydaşlık yapıyor. Kokpiti saran saydam kanopiyi yerli olarak üretmek için çalışıyoruz. Uçağın burnunda epeyce tesirli bir radar var. Bu nazaranvi ASELSAN’a verdik, yapıyor. Uçak üzerinde sensörler, algılayıcılar var, ASELSAN’a, HAVELSAN’a verdik. Merkez bilgisayarları TÜBİTAK BİLGEM yapıyor. Güç dağıtım sistemini Pavotek geliştiriyor. Bu uçakta Türkiye’deki bütün kabiliyetleri devreye almış durumdayız. Savaş uçağı yapmak demek, katkı verebilecek tüm ögeleri devreye almak manasına geliyor. Kim ne yapmak istiyorsa iş veriyoruz. TUSAŞ’ın buradaki ana rolü tasarım, geometriyi bitirmek. Dış geometri bitti, denetim yüzeyleri bitti, artık yapısal iskeleti, şekillendirmeyi yapıyoruz. Bunu bizden oburu yapamaz. Bunun içine giydireceğimiz bütün ekipmanları bize öbürleri yapıyor. Bunların yerli ve ulusal olması gerekiyor. Savaş uçağı demek, yerli ve ulusal demek oluyor. A’dan Z’ye motor dahil her şey vakti geldiğinde yerli ve ulusal olacak. Bu niçinle Türk firmalarını olabildiğince projeye dahil ediyoruz, kontrat veriyoruz. ‘Yapabilecek kim var ise gelsin’ diyoruz.”
Temel Kotil, projedeki insan kaynağını da artırmayı sürdüreceklerini, MMU için 3 bin mühendis istihdam etmeyi planladıklarını söylemiş oldu. Kotil, “Bu bir maraton, bu uçakla Türkiye savaş uçağı üretebilen ülkeler ortasına giriyor. Gençlerin bu heyecana ortak olmasını istiyoruz. Gelin, bizimle çalışın, bir tarafınca dokunun.” diye konuştu.