Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Haritası: Kentteki hizmetlere herkes eşit olarak erişemiyor Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Etüdler Vakfı (TESEV), “Toplumsal Cinsiyet Eşitliğine Hassas Kentsel Siyaset İçin Bir Model” başlıklı raporunu yayınladı.
“Yerel İdareleri ve Sivil Toplum Örgütlerini Desteklemek: Kentsel Ölçekte Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliklerinin İncelenmesi Projesi” kapsamında hazırlanan raporda kentin demokratikleşmesi gayesiyle dataya dayalı siyaset oluşturmanın kıymetinin altı çiziliyor.
İsveç İstanbul Başkonsolosluğu’nun desteklediği proje, TESEV ile Kadir Has Üniversitesi İstanbul Çalışmaları Merkezi işbirliği ile yürütüldü. Proje, İstanbul’da mahallî idarelere ve toplumsal cinsiyet eşitliği için çalışan sivil toplum örgütlerine, ‘mahalle bazında toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri verisini’ erişilebilir kılarak bu kurumların hizmetlerini, savunuculuk faaliyetlerini ve iştirakçi karar alma süreçlerini desteklemeyi hedefleniyor.
Proje kapsamında evvela toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini mahalle bazında ortaya koyan tematik haritalar ve bu haritaların birlikte değerlendirildiği sentez haritaları yapıldığını lisana getiren TESEV Proje Koordinatörü Dr. Bürge Elvan Erginli Gazete Duvar’ın sorularını yanıtladı.
‘MEKANSAL EŞİTSİZLİK MAHALLE ÖLÇEĞİNDE GÖSTERİLDİ’
Bürge Elvan Erginli
Raporun en özgün niteliğinin İstanbul vilayetindeki mekansal eşitsizliklerin mahalle ölçeğinde gösterilmesi olduğuna dikkat çeken Erginli, ‘’Kentteki eşitsizlikleri genel manada düşündüğünüz vakit zihninizde İstanbul’daki mekansal eşitsizliklerle ilgili genel bir fotoğraf kesinlikle vardır. Fakat, bu çalışmada ayrıntılı olarak ilçelerin kendi içerisindeki farklılaşmaları, kentin hayli farklı coğrafik pozisyonlarında bulunan fakat birbiriyle tıpatıp birebir profile sahip mahalleleri bakılırsabiliyorsunuz’’ diyor ve ekliyor:
‘’Haritalarda fazlaca farklı profildeki mahalleler hudutlu sayıda renk ile gösteriliyor. Bize fazlaca kaotik üzere görünen İstanbul’un bin küsur mahallesi aslında az sayıda kümeyle temsil edilebiliyor. Hem mahalledeki özgünlükler görülebiliyor – yaş, eğitim durumu, hizmetlere erişim üzere birfazlaca bahiste – tıpkı vakitte bir mahallenin kentteki hangi öteki mahallelerle benzerlik gösterdiği, hangi mahalleler ailesine ilişkin olduğu izlenebiliyor. Haritalar üretilirken kullanılan formülün mimarı Murat Güvenç Hoca bunun için ‘şehirdeki epeyce boyutlu alakalar dünyasının oluşturduğu alandaki gerçek komşular’ tabirini kullanıyor’’
‘BEŞİKTAŞ VE KADIKÖY’DEKİ MAHALLELERİN TAMAMINDA EĞİTİM SEVİYESİ YÜKSEK’
Rapora nazaran, Beşiktaş ve Kadıköy ilçeleri yüksek öğretim mezunlarının en yüksek seviyede temsil edildiği iki ilçe olarak ön plana çıkıyor. Rapor; Bakırköy, Şişli ilçelerinin mahallelerinde de kimi istisnalar haricinde yüksek öğretim mezunları yükte olduğunu ortaya koyuyor.
Anadolu yakasında Üsküdar bir daha birtakım istisnalar haricinde yüksek öğretim mezunlarının yük kazandığı ilçe. Arnavutköy, Sultangazi, Gaziosmanpaşa, Bayrampaşa, Bağcılar, Zeytinburnu ve Sultanbeyli ilçelerinde düşük eğitim profiline sahip mahalleler birbirinden hayli farklılaşıyor.
Erginli, ‘’Örneğin, TÜİK’ten elde edilen mahalle seviyesindeki demografik bilgilerinin tahlili kararı haritalara bakarsanız Beşiktaş ve Kadıköy ilçelerindeki mahallelerin tamamında yüksek öğretim mezunlarının, erişkin ve yaşlı nüfusun, boşanan, eşi ölmüş yahut hiç evlenmemiş bireylerin ve en küçük hanelerin yüksek seviyede temsilini nazaranbilirsiniz. Bakırköy, Şişli, Sarıyer ve Üsküdar ilçelerinin genelinde (oldukça az istisna haricinde); Maltepe, Kartal ve Pendik ilçelerinin ise kıyı kesitinde ve E-5’in kuzeyinde kalan sınırlı sayıda mahallesinde, Bahçelievler ve Günnazarann’in Bakırköy ile komşu mahallelerinde, Fatih’in bilhassa hastanelerin yer aldığı güneybatı bölümünde misal profil görülüyor. Öte yandan, kimi ilçelerin ise tüm mahallelerinde geniş haneler ile eğitim durumu düşük, genç ve evli yahut hiç evlenmemiş bireylerin yüklü olarak temsili göze çarpıyor. Küçükçekmece, Avcılar, Beylikdüzü, Büyükçekmece, Ümraniye, Ataşehir, Çekmeköy, Pendik ve Tuzla ilçelerinde ise mahalleler ortası yüksek kontrast bulunuyor’’ dedi.
Erginli, “Kadın ve adamların profillerini başka ayrı gösteren haritalara baktığımızda ise eğitim durumunun kent merkezinde bayan ile erkek içinde epey farklılık göstermediğini; fakat çeperlere gidildikçe farklılığın arttığını görüyoruz’’ dedi ve ekledi:
‘’Kadın ve erkek uygar durum haritalarında ise hiç evlenmemiş bayanların kentte toplam nüfus ve erkeklere bakılırsa epeyce az mahallede yüksek seviyede temsil edildiğini bakılırsabilirsiniz. Beşiktaş, Kadıköy üzere merkez ilçelerde yapı daha benzerken, çeperlere gidildikçe mahallelerde evli bayanların nazarance yüksek temsili, adamların ise daha karma kategorilerle temsili görülüyor. Hane halkı büyüklüğü ile bir arada değerlendirildiğinde yalnız yaşayan bayanların kentin sonlu sayıda mahallesinde yaşadığı var iseyımını yapabiliriz.’’
‘KENTTEKİ HİZMETLERDEN YARARLANMA HAKKINA HERKES EŞİT BİÇİMDE ERİŞEMİYOR’
Rapor kentteki hizmetlerden yararlanma hakkına her insanın birebir biçimde erişemediğini gösteriyor.
Erginli mevzuya ait, “Bir mahallede yaşayan bayanlarla öteki bir mahallede yaşayan bayanların kentteki hizmetlerden yararlanma derecesi büyük farklılıklar gösterebiliyor. Kreşlere, hastanelere ve raylı ulaşım sistemlerine erişim haritaları mevcut demografik eşitsizliklerin başka bir boyutunu gösteriyor. Örneğin erişim tahlilleri kararı ortaya çıkarılan haritalara bakılırsa raylı ulaşımdan yararlanabilme lüksüne fazlaca az mahalle sakini sahip. Kamu kreşlerine erişim yahut hastanelere erişim haritaları da bir daha fazlaca sayıda mahallede azami 500 metre uzaklıkta bu hizmetlerin bulunmadığını gösteriyor. Bu hizmetler bilhassa bayanlar için hayli değerli. Ekonomik manada erkeklere kıyasla daha dezavantajlı durumdaki bayanların toplu taşımaya erişimi büyük ehemmiyet taşıyor. Fiyatsız anaokulları bir daha bakım yükünü üstüne alan bayanların işgücüne ve kamusal hayata iştiraki açısından hayli değerli. Bu hizmetlere erişimdeki farklılıklar mevcuttaki eşitsizlikleri bir daha üretiyor, pekiştiriyor ve sürdürülebilir kılarak derinleştiriyor. Bu niçinle eşitsizlikleri mekansal açıdan anlamak epeyce değerli. bir daha Murat Güvenç’e referans vereceğim; ‘Tamamen hakça bir dünyada hiç kimse kentte oturduğu pozisyon niçiniyle cezalandırılmazdı, herkes bu hizmetlerden yararlanabilirdi'” açıklamasını yaptı.
Erginli, Beşiktaş üzere sakinleri en yüksek eğitim düzeyine sahip en küçük hane halklarının ağırlaştığı bir ilçede bile derine inildiğinde bayanlar için farklı problemler bulunduğunu gördüklerini belirtiyor ve ekliyor:
‘’Mecidiye Mahallesi ilçenin öbür mahallelerine bakılırsa daha düşük eğitim düzeyine sahip bayanların ağırlaştığı bir mahalle. Burası için gerçekleştirdiğimiz çalıştayda mahalledeki yüklü yaşlı nüfusun altı çizildi ve yalnız yaşayan yaşlıların en kıymetli meselelerden biri olduğu açıklandı. Beşiktaş ilçe genelinde gelir düzeyinin yüksek olduğu algısı Mecidiye Mahallesi’nde yaşayan gelir durumu bakılırsace düşük, bilhassa yaşlı insanlar için bir mani yaratabiliyor. Fiyatsız sıhhat ve eğitim hizmetleri, rekreasyon alanları ve toplumsallaşmak amacıyla düşük fiyatlı yeme-içme tesislerine gereksinim olduğu lisana getirildi. Yani sıkıntıları ilçe seviyesi yerine mahalle seviyesinde ele almak epeyce şeyi değiştiriyor’’
RAPORDA TAHLİLE AİT TEKLİFLER DE BULUNUYOR
Rapor, farklı mahalle kümelerinde eşitsizliği önlemek hedefiyle geliştirilmesi gereken siyasetlerin ve yapılması gereken faaliyetlerin de farklı olduğunu ortaya koyarken, Erginli toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik tahliller için örnek veriyor:
‘’Beşiktaş’ın başka mahallelerine kıyasla gorece düşük eğitim düzeyindeki ileri yaşta bayanların ağırlaştığı Mecidiye Mahallesi’nde aile sıhhat merkezi sayısı ve nöbetçi eczanelerin artırılması gerektiği, mahalle sakinlerinin toplumsallaşabilmek için satın alma gücüne uygun yeme-içme yerlerinin ve mahalle içi parkların artırılması gerektiği önerildi.
Şişli’nin Kuştepe Mahallesi için geliştirilen tekliflerden biri bayana yönelik şiddet ile ilgili. Bayana yönelik şiddetin haritalanması gerektiği, bunun için de Şişli Belediyesi’nin şiddet bilgileri ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin husus ile ilgili aldıkları şikayetlerin bilgisinin kullanılması önerildi.
Çocukların çok yüksek seviyede temsil edildiği Sultanbeyli’nin Ahmet Yesevi Mahallesi’nde ise öne çıkan tekliflerden biri Sultanbeyli Belediyesi’nde “Erken Çocukluk” ismiyle hizmete dönüşen Sultanbeyli95 Programı’nın daha geniş kümelere hitap etmesi.
Küçükçekmece ilçesinin Atatürk Mahallesi’nde ise göçmen nüfusa yönelik mevcut ve gereken hizmetlerin tespiti gerekliliği üzerinde duruldu. Mahallede okul öncesi eğitim kurumları ve ilkokulların sayısının artırılması önerildi. Tahlil tekliflerinden bir başkası ise bayan istihdamını artırmaya yönelik mesleksel eğitim kurslarının açılması oldu.’’
TESEV, tahlillerin ilçe belediyeleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve merkezi idarenin vilayet ve ilçe müdürlüklerinin işbirliği ile daha kolay geliştirilebileceğini düşünürken, bu işbirliklerin bilgi toplama ve data paylaşımı basamaklarında da gerçekleşmesi gerektiğini vurguluyor.
RAPORUN TAMAMI
“Yerel İdareleri ve Sivil Toplum Örgütlerini Desteklemek: Kentsel Ölçekte Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliklerinin İncelenmesi Projesi” kapsamında hazırlanan raporda kentin demokratikleşmesi gayesiyle dataya dayalı siyaset oluşturmanın kıymetinin altı çiziliyor.
İsveç İstanbul Başkonsolosluğu’nun desteklediği proje, TESEV ile Kadir Has Üniversitesi İstanbul Çalışmaları Merkezi işbirliği ile yürütüldü. Proje, İstanbul’da mahallî idarelere ve toplumsal cinsiyet eşitliği için çalışan sivil toplum örgütlerine, ‘mahalle bazında toplumsal cinsiyet eşitsizlikleri verisini’ erişilebilir kılarak bu kurumların hizmetlerini, savunuculuk faaliyetlerini ve iştirakçi karar alma süreçlerini desteklemeyi hedefleniyor.
Proje kapsamında evvela toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini mahalle bazında ortaya koyan tematik haritalar ve bu haritaların birlikte değerlendirildiği sentez haritaları yapıldığını lisana getiren TESEV Proje Koordinatörü Dr. Bürge Elvan Erginli Gazete Duvar’ın sorularını yanıtladı.
‘MEKANSAL EŞİTSİZLİK MAHALLE ÖLÇEĞİNDE GÖSTERİLDİ’
Bürge Elvan Erginli
Raporun en özgün niteliğinin İstanbul vilayetindeki mekansal eşitsizliklerin mahalle ölçeğinde gösterilmesi olduğuna dikkat çeken Erginli, ‘’Kentteki eşitsizlikleri genel manada düşündüğünüz vakit zihninizde İstanbul’daki mekansal eşitsizliklerle ilgili genel bir fotoğraf kesinlikle vardır. Fakat, bu çalışmada ayrıntılı olarak ilçelerin kendi içerisindeki farklılaşmaları, kentin hayli farklı coğrafik pozisyonlarında bulunan fakat birbiriyle tıpatıp birebir profile sahip mahalleleri bakılırsabiliyorsunuz’’ diyor ve ekliyor:
‘’Haritalarda fazlaca farklı profildeki mahalleler hudutlu sayıda renk ile gösteriliyor. Bize fazlaca kaotik üzere görünen İstanbul’un bin küsur mahallesi aslında az sayıda kümeyle temsil edilebiliyor. Hem mahalledeki özgünlükler görülebiliyor – yaş, eğitim durumu, hizmetlere erişim üzere birfazlaca bahiste – tıpkı vakitte bir mahallenin kentteki hangi öteki mahallelerle benzerlik gösterdiği, hangi mahalleler ailesine ilişkin olduğu izlenebiliyor. Haritalar üretilirken kullanılan formülün mimarı Murat Güvenç Hoca bunun için ‘şehirdeki epeyce boyutlu alakalar dünyasının oluşturduğu alandaki gerçek komşular’ tabirini kullanıyor’’
‘BEŞİKTAŞ VE KADIKÖY’DEKİ MAHALLELERİN TAMAMINDA EĞİTİM SEVİYESİ YÜKSEK’
Rapora nazaran, Beşiktaş ve Kadıköy ilçeleri yüksek öğretim mezunlarının en yüksek seviyede temsil edildiği iki ilçe olarak ön plana çıkıyor. Rapor; Bakırköy, Şişli ilçelerinin mahallelerinde de kimi istisnalar haricinde yüksek öğretim mezunları yükte olduğunu ortaya koyuyor.
Anadolu yakasında Üsküdar bir daha birtakım istisnalar haricinde yüksek öğretim mezunlarının yük kazandığı ilçe. Arnavutköy, Sultangazi, Gaziosmanpaşa, Bayrampaşa, Bağcılar, Zeytinburnu ve Sultanbeyli ilçelerinde düşük eğitim profiline sahip mahalleler birbirinden hayli farklılaşıyor.
Erginli, ‘’Örneğin, TÜİK’ten elde edilen mahalle seviyesindeki demografik bilgilerinin tahlili kararı haritalara bakarsanız Beşiktaş ve Kadıköy ilçelerindeki mahallelerin tamamında yüksek öğretim mezunlarının, erişkin ve yaşlı nüfusun, boşanan, eşi ölmüş yahut hiç evlenmemiş bireylerin ve en küçük hanelerin yüksek seviyede temsilini nazaranbilirsiniz. Bakırköy, Şişli, Sarıyer ve Üsküdar ilçelerinin genelinde (oldukça az istisna haricinde); Maltepe, Kartal ve Pendik ilçelerinin ise kıyı kesitinde ve E-5’in kuzeyinde kalan sınırlı sayıda mahallesinde, Bahçelievler ve Günnazarann’in Bakırköy ile komşu mahallelerinde, Fatih’in bilhassa hastanelerin yer aldığı güneybatı bölümünde misal profil görülüyor. Öte yandan, kimi ilçelerin ise tüm mahallelerinde geniş haneler ile eğitim durumu düşük, genç ve evli yahut hiç evlenmemiş bireylerin yüklü olarak temsili göze çarpıyor. Küçükçekmece, Avcılar, Beylikdüzü, Büyükçekmece, Ümraniye, Ataşehir, Çekmeköy, Pendik ve Tuzla ilçelerinde ise mahalleler ortası yüksek kontrast bulunuyor’’ dedi.
Erginli, “Kadın ve adamların profillerini başka ayrı gösteren haritalara baktığımızda ise eğitim durumunun kent merkezinde bayan ile erkek içinde epey farklılık göstermediğini; fakat çeperlere gidildikçe farklılığın arttığını görüyoruz’’ dedi ve ekledi:
‘’Kadın ve erkek uygar durum haritalarında ise hiç evlenmemiş bayanların kentte toplam nüfus ve erkeklere bakılırsa epeyce az mahallede yüksek seviyede temsil edildiğini bakılırsabilirsiniz. Beşiktaş, Kadıköy üzere merkez ilçelerde yapı daha benzerken, çeperlere gidildikçe mahallelerde evli bayanların nazarance yüksek temsili, adamların ise daha karma kategorilerle temsili görülüyor. Hane halkı büyüklüğü ile bir arada değerlendirildiğinde yalnız yaşayan bayanların kentin sonlu sayıda mahallesinde yaşadığı var iseyımını yapabiliriz.’’
‘KENTTEKİ HİZMETLERDEN YARARLANMA HAKKINA HERKES EŞİT BİÇİMDE ERİŞEMİYOR’
Rapor kentteki hizmetlerden yararlanma hakkına her insanın birebir biçimde erişemediğini gösteriyor.
Erginli mevzuya ait, “Bir mahallede yaşayan bayanlarla öteki bir mahallede yaşayan bayanların kentteki hizmetlerden yararlanma derecesi büyük farklılıklar gösterebiliyor. Kreşlere, hastanelere ve raylı ulaşım sistemlerine erişim haritaları mevcut demografik eşitsizliklerin başka bir boyutunu gösteriyor. Örneğin erişim tahlilleri kararı ortaya çıkarılan haritalara bakılırsa raylı ulaşımdan yararlanabilme lüksüne fazlaca az mahalle sakini sahip. Kamu kreşlerine erişim yahut hastanelere erişim haritaları da bir daha fazlaca sayıda mahallede azami 500 metre uzaklıkta bu hizmetlerin bulunmadığını gösteriyor. Bu hizmetler bilhassa bayanlar için hayli değerli. Ekonomik manada erkeklere kıyasla daha dezavantajlı durumdaki bayanların toplu taşımaya erişimi büyük ehemmiyet taşıyor. Fiyatsız anaokulları bir daha bakım yükünü üstüne alan bayanların işgücüne ve kamusal hayata iştiraki açısından hayli değerli. Bu hizmetlere erişimdeki farklılıklar mevcuttaki eşitsizlikleri bir daha üretiyor, pekiştiriyor ve sürdürülebilir kılarak derinleştiriyor. Bu niçinle eşitsizlikleri mekansal açıdan anlamak epeyce değerli. bir daha Murat Güvenç’e referans vereceğim; ‘Tamamen hakça bir dünyada hiç kimse kentte oturduğu pozisyon niçiniyle cezalandırılmazdı, herkes bu hizmetlerden yararlanabilirdi'” açıklamasını yaptı.
Erginli, Beşiktaş üzere sakinleri en yüksek eğitim düzeyine sahip en küçük hane halklarının ağırlaştığı bir ilçede bile derine inildiğinde bayanlar için farklı problemler bulunduğunu gördüklerini belirtiyor ve ekliyor:
‘’Mecidiye Mahallesi ilçenin öbür mahallelerine bakılırsa daha düşük eğitim düzeyine sahip bayanların ağırlaştığı bir mahalle. Burası için gerçekleştirdiğimiz çalıştayda mahalledeki yüklü yaşlı nüfusun altı çizildi ve yalnız yaşayan yaşlıların en kıymetli meselelerden biri olduğu açıklandı. Beşiktaş ilçe genelinde gelir düzeyinin yüksek olduğu algısı Mecidiye Mahallesi’nde yaşayan gelir durumu bakılırsace düşük, bilhassa yaşlı insanlar için bir mani yaratabiliyor. Fiyatsız sıhhat ve eğitim hizmetleri, rekreasyon alanları ve toplumsallaşmak amacıyla düşük fiyatlı yeme-içme tesislerine gereksinim olduğu lisana getirildi. Yani sıkıntıları ilçe seviyesi yerine mahalle seviyesinde ele almak epeyce şeyi değiştiriyor’’
RAPORDA TAHLİLE AİT TEKLİFLER DE BULUNUYOR
Rapor, farklı mahalle kümelerinde eşitsizliği önlemek hedefiyle geliştirilmesi gereken siyasetlerin ve yapılması gereken faaliyetlerin de farklı olduğunu ortaya koyarken, Erginli toplumsal cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik tahliller için örnek veriyor:
‘’Beşiktaş’ın başka mahallelerine kıyasla gorece düşük eğitim düzeyindeki ileri yaşta bayanların ağırlaştığı Mecidiye Mahallesi’nde aile sıhhat merkezi sayısı ve nöbetçi eczanelerin artırılması gerektiği, mahalle sakinlerinin toplumsallaşabilmek için satın alma gücüne uygun yeme-içme yerlerinin ve mahalle içi parkların artırılması gerektiği önerildi.
Şişli’nin Kuştepe Mahallesi için geliştirilen tekliflerden biri bayana yönelik şiddet ile ilgili. Bayana yönelik şiddetin haritalanması gerektiği, bunun için de Şişli Belediyesi’nin şiddet bilgileri ve İstanbul Büyükşehir Belediyesi’nin husus ile ilgili aldıkları şikayetlerin bilgisinin kullanılması önerildi.
Çocukların çok yüksek seviyede temsil edildiği Sultanbeyli’nin Ahmet Yesevi Mahallesi’nde ise öne çıkan tekliflerden biri Sultanbeyli Belediyesi’nde “Erken Çocukluk” ismiyle hizmete dönüşen Sultanbeyli95 Programı’nın daha geniş kümelere hitap etmesi.
Küçükçekmece ilçesinin Atatürk Mahallesi’nde ise göçmen nüfusa yönelik mevcut ve gereken hizmetlerin tespiti gerekliliği üzerinde duruldu. Mahallede okul öncesi eğitim kurumları ve ilkokulların sayısının artırılması önerildi. Tahlil tekliflerinden bir başkası ise bayan istihdamını artırmaya yönelik mesleksel eğitim kurslarının açılması oldu.’’
TESEV, tahlillerin ilçe belediyeleri, İstanbul Büyükşehir Belediyesi ve merkezi idarenin vilayet ve ilçe müdürlüklerinin işbirliği ile daha kolay geliştirilebileceğini düşünürken, bu işbirliklerin bilgi toplama ve data paylaşımı basamaklarında da gerçekleşmesi gerektiğini vurguluyor.
RAPORUN TAMAMI