Teminatsız ve düşük fiyatlı işler bayanların istihdamda kalma mühletini de kısaltıyor Şimdiki Bayanlar Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği, Bayanlarla Dayanışma Vakfı ve Kırkayak Kültür’ün Mutfak||Matbakh Atölye programı işbirliğinde tasarlanan “Piyasa, Siyaset ve Toplumsal Cinsiyet Kıskacında Bayan Emeği” raporu, akademisyen Lülüfer Körükmez tarafınca hazırlandı.
Dünya Ekonomik Forumu’nun 2021 Global Cinsiyet Uçurumu Raporu’na nazaran Türkiye, cinsiyet eşitliğinde 156 ülke içinde 133 sırada yer alıyor. TÜİK 2020 işgücü datalarına bakılırsa çalışan nüfusun yüzde 74,6’sını erkekler, yüzde 35’ini ise bayanlar oluşturuyor. ILO Türkiye Ofisi’nin TÜİK’le yaptığı ortak araştırmaya göre ise Türkiye’de cinsiyete dayalı fiyat farkının yüzde 15.6 olduğu belirtiliyor.
Rapor, Suriyeli bayanların işgücü piyasasındaki yerini de inceliyor. ILO’nun 2017 bilgilerine göre, Türkiye göçmenlerin işgücüne iştirak oranının en düşük olduğu ülke pozisyonunda. Birebir çalışma göçmenlerin yüzde 46’sının kayıtdışı çalıştığını gösteriyor. Bu oran erkeklerde yüzde 52,3 iken bayanlarda yüzde 31.8. Araştırmanın gerçekleştirildiği kentlerden Gaziantep’te çalışma müsaadesi verilen 6 bin 127 şahıstan yalnızca 697’si bayan. İstanbul’da ise 60 bin 583 müsaadeden sadece 18 bin 580’i bayanlara verildi.
SURİYELİ BAYANLAR EĞİTİMLİ OLSA DA DÜŞÜK YETİŞMİŞ İŞLERDE ÇALIŞIYOR
Göç sürecinde marifet ve niteliklerin göç edilen ülkeye aktarılması meselesiyle karşılaşılıyor. Saha çalışması kapsamında görüşülen Türkiyeli bayanların hepsinin eğitim seviyesi düşük ve garantisiz işlerde çalışıyor bulunmasına rağmen, Suriyeli bayanların üniversite eğitimleri olsa dahi, teminatsız ve düşük kalifikasyon isteyen işlerde çalıştığı kaydediliyor.
Bayanlara uygun görülen ve görülmeyen meslekler, hem Türkiyeli tıpkı vakitte Suriyeli bayanlar içinde yaygın bir norm. Suriye’de mühendislik eğitimi alan 30 yaşındaki Maha, ne orada ne de burada mesleğini yapabiliyor: “Ailesi çalışmasına müsaade vermediği için Suriye’de öğretmenlik yapan Maha, artık eşiyle bir arada fotoğrafçılık yapıyor. Evlenmedilk evvel, güvenlik sebebiyle teklif edilen her işi yapamamış, yaptığı her işe ise annesi kendisiyle birlikte gitmiş.”
Araştırma bulgularına bakılırsa, bayanların çalışmaya başlamasının temel niçini ekonomik zorluklarla baş etme mecburiliği. Erişebildikleri işlerin teminatsız yahut düşük fiyatlı emek ağır işler olması, mesken ve çocuk bakımından sorumlu tutulmaları ve bu yükü hafifçeletecek kreş üzere kamusal hizmetlerin sağlanmaması niçiniyle bayanlar, sırf mecburî oldukları mühlet boyunca çalışıyor. Evlilik, çocuk sahibi olmak yahut ekonomik darboğazın geçilmesi bayanların iş ömründen ayrılması kararınu ortaya çıkarıyor. Evli ve çocuk sahibi bayanlar, geçim zahmeti arttığında yine işe başlayabiliyor. Görüşülen bayanların “Evlendikten daha sonra işe dönmek zorunda kaldım”, “Hamileyken dahi çalıştım”, “Çocuklarımı konutta bıraktım çalıştım” biçimindeki tabirleri, bu üzere durumlarda çalışmanın bayağı ve makbul olmadığını gösteriyor.
Araştırmaya nazaran düşük fiyatlı, yorucu ve garantisiz işler haricinde seçeneği olmayan bayanların, çalışma hayatları da kesintili yahut kısa oluyor. Çalışma hayatında kalma mühleti, 2019 yılında bayanlarda 19,1 yıl, erkeklerde 39,0 yıl olarak hesaplanıyor.
Fotoğraf: Kemal Vural Tarlan
‘İHTİYACIM OLMASA NE İŞİM OLUR BURADA?’
Konfeksiyon atölyelerinde çalışan bayanlar, düşük fiyatlı ve yıpratıcı olması niçiniyle sigortalı ya da sigortasız çalışmaları farketmeksizin işe devam etmek istemediklerini belirtiyor. 52 yaşındaki Aytül, “Şu an gereksinimim olmasa Allah aşkına ne işim olur benim burda? Niçin geleyim ya?” diyor. Aytül ile birlikte çalışan başka bayanlar da bu görüşe katılıyor: “Beş hanımın tamamı, uzun çalışma saatleri, belli sayıda iş çıkarma mecburiliği sebebiyle süratli tempolu çalışmak ve toz üzere sebeplerden şikâyetçiydi. Gerek İstanbul’da gerekse de Gaziantep’te görüşme yaptığımız bayanların tamamı fason üretim yapan atölyelerde çalışıyorlardı. Bu atölyeler, global hazır giysi kesiminde sert rekabet ortasında süratli üretim ve düşük maliyet şartlarında piyasada var olabiliyorlar ve bu çalışanlar için teminatsız ve şiddetli şartlarda istihdam manasına geliyor.”
Raporda, Suriyelilere verilen “geçici koruma” statüsünün kapsayıcı ve dengeli bir muhafazadan çok, sermayedarların bu durumdan istifade etmesini sağlayan bir fonksiyon gördüğü tabir ediliyor.
Öte yandan Suriyelileri kayıtdışı ve ucuza çalıştırmanın yerleşik bir uygulama olduğuna dikkat çekiliyor. Bu durum, İstanbul’da bir emlakçıda tercüman olarak çalışan Awra üzerinden anlatılıyor: “Awra’ya hiç sigorta başlangıcı yapılmamış ve bu hususta resmi şikayette bulunup bulunmadığını soruduğumuzda ise tam da piyasa ve devlet siyasetlerinin iç içe geçişinin sonuçlarını anlatıyor: Benim bulunduğum yerden şikayet etsen nolacak? Daha evvel tekraren haklarımız için müracaat yaptığımızda “Siz kimsiniz! Gidin çalışın! Gidin kendinizi yönetim edin! Bir gün olup kendi memleketinize geri döneceksiniz!” gibi… Demek ki onlar (resmi bakılırsavliler) bizim bu türlü olduğumuzu biliyor… Bizim sigortasız çalıştığımız da biliyorlar, yoksa nereden para getirip yaşayacağız!”
Fotoğraf: Kemal Vural Tarlan
‘SOSYAL İLGİLER DÜŞÜK SEVİYEDE’
Gaziantep ve İstanbul’da Suriyeliler ve Türkiyelilerin birlikte yaşadığı mahallelerde gerçekleştirilen araştırmada iki küme içindeki toplumsal bağların düşük düzeyde olduğu gözlemlendi. Suriyeli/Türkiyeli arkadaşı olan bayanların sayısı pek az, var olan arkadaşlarla görüşme sıklığı da pek seyrek.
İstanbul’da görüşülen 26 yaşındaki Berivan, işyerindeki Suriyelilerle bağlantıları olup olmadığı sorulduğunda “niçin bağımız olsun ki?” karşılığını verirken, 23 yaşındaki Awra ise işyerinde “Onlar kendi ortasında muhatap olurlar biz de kendi içimizde” diyerek ilişkisizliği söz ediyor. Temasın az bulunmasına karşın medyada yaygın olarak kullanılan tanımlama ve damgalamalar Türkiyeliler tarafınca geniş halde yenidenlanıyor. “Tembel”, “sahilde bayrak açıyorlar Alanya’da”, “otobüsler bedava”, “onların çocuğu imtihansız giriyor okula”, “hepsi o kadar zenginler ki”, “hakları epey burada”, “bizim askerlerimiz orada savaşıyor”, “kaçıncı yüzyılda yaşıyoruz, kültürlerini değiştirsinler” bu örneklerden kimileri.
‘YOKSULLUK VE GÜVENCESİZLİK TOPLUMSAL TEMASI ENGELLİYOR’
Araştırma, toplumsal temasın, ırkçılığı ve düşmanlığı azaltarak eşitlik temelinde birlikte hayatı kurmada anahtar olduğu var iseyımının hudutlarını da ortaya koyuyor. Buna nazaran yoksulluk, güvencesizlik ve piyasa şartlarında hayatta kalma uğraşı, işyerlerinde ve mahallelerde fizikî yakınlığın temasa ve empatiye dönüşmesini engelliyor.
Kümeler ortası aralığın kapanması içinse atılması gereken değerli adımlar şöyleki sıralanıyor: Farklı kümelerin üyeleri içinde durum ortasında eşit statü, ortak amaçlara sahip olmak, işbirliği yapmak ve kümeler ortası temas kurmak için otorite figürlerinden ve kurumlardan dayanak görmek.
Dünya Ekonomik Forumu’nun 2021 Global Cinsiyet Uçurumu Raporu’na nazaran Türkiye, cinsiyet eşitliğinde 156 ülke içinde 133 sırada yer alıyor. TÜİK 2020 işgücü datalarına bakılırsa çalışan nüfusun yüzde 74,6’sını erkekler, yüzde 35’ini ise bayanlar oluşturuyor. ILO Türkiye Ofisi’nin TÜİK’le yaptığı ortak araştırmaya göre ise Türkiye’de cinsiyete dayalı fiyat farkının yüzde 15.6 olduğu belirtiliyor.
Rapor, Suriyeli bayanların işgücü piyasasındaki yerini de inceliyor. ILO’nun 2017 bilgilerine göre, Türkiye göçmenlerin işgücüne iştirak oranının en düşük olduğu ülke pozisyonunda. Birebir çalışma göçmenlerin yüzde 46’sının kayıtdışı çalıştığını gösteriyor. Bu oran erkeklerde yüzde 52,3 iken bayanlarda yüzde 31.8. Araştırmanın gerçekleştirildiği kentlerden Gaziantep’te çalışma müsaadesi verilen 6 bin 127 şahıstan yalnızca 697’si bayan. İstanbul’da ise 60 bin 583 müsaadeden sadece 18 bin 580’i bayanlara verildi.
SURİYELİ BAYANLAR EĞİTİMLİ OLSA DA DÜŞÜK YETİŞMİŞ İŞLERDE ÇALIŞIYOR
Göç sürecinde marifet ve niteliklerin göç edilen ülkeye aktarılması meselesiyle karşılaşılıyor. Saha çalışması kapsamında görüşülen Türkiyeli bayanların hepsinin eğitim seviyesi düşük ve garantisiz işlerde çalışıyor bulunmasına rağmen, Suriyeli bayanların üniversite eğitimleri olsa dahi, teminatsız ve düşük kalifikasyon isteyen işlerde çalıştığı kaydediliyor.
Bayanlara uygun görülen ve görülmeyen meslekler, hem Türkiyeli tıpkı vakitte Suriyeli bayanlar içinde yaygın bir norm. Suriye’de mühendislik eğitimi alan 30 yaşındaki Maha, ne orada ne de burada mesleğini yapabiliyor: “Ailesi çalışmasına müsaade vermediği için Suriye’de öğretmenlik yapan Maha, artık eşiyle bir arada fotoğrafçılık yapıyor. Evlenmedilk evvel, güvenlik sebebiyle teklif edilen her işi yapamamış, yaptığı her işe ise annesi kendisiyle birlikte gitmiş.”
Araştırma bulgularına bakılırsa, bayanların çalışmaya başlamasının temel niçini ekonomik zorluklarla baş etme mecburiliği. Erişebildikleri işlerin teminatsız yahut düşük fiyatlı emek ağır işler olması, mesken ve çocuk bakımından sorumlu tutulmaları ve bu yükü hafifçeletecek kreş üzere kamusal hizmetlerin sağlanmaması niçiniyle bayanlar, sırf mecburî oldukları mühlet boyunca çalışıyor. Evlilik, çocuk sahibi olmak yahut ekonomik darboğazın geçilmesi bayanların iş ömründen ayrılması kararınu ortaya çıkarıyor. Evli ve çocuk sahibi bayanlar, geçim zahmeti arttığında yine işe başlayabiliyor. Görüşülen bayanların “Evlendikten daha sonra işe dönmek zorunda kaldım”, “Hamileyken dahi çalıştım”, “Çocuklarımı konutta bıraktım çalıştım” biçimindeki tabirleri, bu üzere durumlarda çalışmanın bayağı ve makbul olmadığını gösteriyor.
Araştırmaya nazaran düşük fiyatlı, yorucu ve garantisiz işler haricinde seçeneği olmayan bayanların, çalışma hayatları da kesintili yahut kısa oluyor. Çalışma hayatında kalma mühleti, 2019 yılında bayanlarda 19,1 yıl, erkeklerde 39,0 yıl olarak hesaplanıyor.
Fotoğraf: Kemal Vural Tarlan
‘İHTİYACIM OLMASA NE İŞİM OLUR BURADA?’
Konfeksiyon atölyelerinde çalışan bayanlar, düşük fiyatlı ve yıpratıcı olması niçiniyle sigortalı ya da sigortasız çalışmaları farketmeksizin işe devam etmek istemediklerini belirtiyor. 52 yaşındaki Aytül, “Şu an gereksinimim olmasa Allah aşkına ne işim olur benim burda? Niçin geleyim ya?” diyor. Aytül ile birlikte çalışan başka bayanlar da bu görüşe katılıyor: “Beş hanımın tamamı, uzun çalışma saatleri, belli sayıda iş çıkarma mecburiliği sebebiyle süratli tempolu çalışmak ve toz üzere sebeplerden şikâyetçiydi. Gerek İstanbul’da gerekse de Gaziantep’te görüşme yaptığımız bayanların tamamı fason üretim yapan atölyelerde çalışıyorlardı. Bu atölyeler, global hazır giysi kesiminde sert rekabet ortasında süratli üretim ve düşük maliyet şartlarında piyasada var olabiliyorlar ve bu çalışanlar için teminatsız ve şiddetli şartlarda istihdam manasına geliyor.”
Raporda, Suriyelilere verilen “geçici koruma” statüsünün kapsayıcı ve dengeli bir muhafazadan çok, sermayedarların bu durumdan istifade etmesini sağlayan bir fonksiyon gördüğü tabir ediliyor.
Öte yandan Suriyelileri kayıtdışı ve ucuza çalıştırmanın yerleşik bir uygulama olduğuna dikkat çekiliyor. Bu durum, İstanbul’da bir emlakçıda tercüman olarak çalışan Awra üzerinden anlatılıyor: “Awra’ya hiç sigorta başlangıcı yapılmamış ve bu hususta resmi şikayette bulunup bulunmadığını soruduğumuzda ise tam da piyasa ve devlet siyasetlerinin iç içe geçişinin sonuçlarını anlatıyor: Benim bulunduğum yerden şikayet etsen nolacak? Daha evvel tekraren haklarımız için müracaat yaptığımızda “Siz kimsiniz! Gidin çalışın! Gidin kendinizi yönetim edin! Bir gün olup kendi memleketinize geri döneceksiniz!” gibi… Demek ki onlar (resmi bakılırsavliler) bizim bu türlü olduğumuzu biliyor… Bizim sigortasız çalıştığımız da biliyorlar, yoksa nereden para getirip yaşayacağız!”
Fotoğraf: Kemal Vural Tarlan
‘SOSYAL İLGİLER DÜŞÜK SEVİYEDE’
Gaziantep ve İstanbul’da Suriyeliler ve Türkiyelilerin birlikte yaşadığı mahallelerde gerçekleştirilen araştırmada iki küme içindeki toplumsal bağların düşük düzeyde olduğu gözlemlendi. Suriyeli/Türkiyeli arkadaşı olan bayanların sayısı pek az, var olan arkadaşlarla görüşme sıklığı da pek seyrek.
İstanbul’da görüşülen 26 yaşındaki Berivan, işyerindeki Suriyelilerle bağlantıları olup olmadığı sorulduğunda “niçin bağımız olsun ki?” karşılığını verirken, 23 yaşındaki Awra ise işyerinde “Onlar kendi ortasında muhatap olurlar biz de kendi içimizde” diyerek ilişkisizliği söz ediyor. Temasın az bulunmasına karşın medyada yaygın olarak kullanılan tanımlama ve damgalamalar Türkiyeliler tarafınca geniş halde yenidenlanıyor. “Tembel”, “sahilde bayrak açıyorlar Alanya’da”, “otobüsler bedava”, “onların çocuğu imtihansız giriyor okula”, “hepsi o kadar zenginler ki”, “hakları epey burada”, “bizim askerlerimiz orada savaşıyor”, “kaçıncı yüzyılda yaşıyoruz, kültürlerini değiştirsinler” bu örneklerden kimileri.
‘YOKSULLUK VE GÜVENCESİZLİK TOPLUMSAL TEMASI ENGELLİYOR’
Araştırma, toplumsal temasın, ırkçılığı ve düşmanlığı azaltarak eşitlik temelinde birlikte hayatı kurmada anahtar olduğu var iseyımının hudutlarını da ortaya koyuyor. Buna nazaran yoksulluk, güvencesizlik ve piyasa şartlarında hayatta kalma uğraşı, işyerlerinde ve mahallelerde fizikî yakınlığın temasa ve empatiye dönüşmesini engelliyor.
Kümeler ortası aralığın kapanması içinse atılması gereken değerli adımlar şöyleki sıralanıyor: Farklı kümelerin üyeleri içinde durum ortasında eşit statü, ortak amaçlara sahip olmak, işbirliği yapmak ve kümeler ortası temas kurmak için otorite figürlerinden ve kurumlardan dayanak görmek.