Seçmeli Kürtçe ders beklentisi 100 bin üstü: Pekala bundan daha sonraki süreç nasıl işleyecek? Ulusal Eğitim Bakanlığı’na (MEB) bağlı ortaokullarda, 2022-2023 eğitim ve öğretim yılında seçmeli derslerin tercih süreci 7 Şubat tarihine kadar devam edecek. Öğrencilerin seçmeli dersler içinde yer alan yaşayan lisanlar ve lehçeler (5, 6, 7 ve 8. sınıflar) dersi kapsamında, Kürtçenin Kurmancî ve Kirmançkî/Zazakî lehçelerini tercih etmesi için siyasi partilerin ortasında olduğu biroldukça kesim tarafınca davetler yapılıyor.
Sanatkarlar, müellifler, akademisyenler, aydınlar ve siyasetçilerin de davet yaptığı ve evvelki senelera nazaran büyük bir kampanya yürütülen seçmeli dersleri seçecek öğrenci sayısının 100 binleri bulacağı varsayım ediliyor. Lakin seçmeli dersler daha sonrasında gözler okul idareleri, Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlükleri ve Milliği Eğitim Bakanlığında olacak. Öte yandan yetkililerin tavırlarına ve ‘samimiyet testi’nden geçip geçmeyeceğine de dikkat edilecek.
Kürtçe Lisan Hareketi (HEZKURD) başta Diyarbakır olmak üzere biroldukca kentte ailelerle temas kurarak binlerce broşür dağıttı. HEZKURD’un alandan aktardığı bilgiler, ailelerin büyük bir çoğunluğunun seçmeli Kürtçe derslerden haberdar olmadığı istikametinde. Ailelerle temas kuran Kürtçe Lisan Hareketi üyeleri, çocuklar ve aileler tarafınca ilgi ile karşılandı.
Kürt Lisan Platformu (PZK) de seçmeli Kürtçe derslere yönelik çalışmalar yapmaya devam ediyor. Platformun Diyarbakır, Batman, Urfa, Adıyaman’da bulunan ofisleri da çalışmalarını sürdürüyor. PZK üyeleri hem davetler yapıyor birebir vakitte aileleri ve çocukları seçmeli Kürtçe dersleri seçmeye yönlendiriyor.
Seçmeli Kürtçe dersler kampanyasını yayınladıkları görüntülerle büyük ivme kazandıran Kürtçe Öğretmenleri İnisiyatifi de çalışmalarına devam ediyor. Mardin ve Batman’da edinilen bilgilere bakılırsa seçmeli derslere öğrencilerden büyük bir yönelme var. Binlerce öğrenci Kürtçe seçti.
Siirt Barosu, okullarda Kürtçe ve lehçelerindeki seçmeli ders tercihlerinde okul yönetimcilerinin öğrenci ve velileri istemedikleri tercihlere zorladığı öne sürülen sebebi ile Ulusal Eğitim Bakanlığı’ndan bilgi isteyip, hata duyurusunda bulunacağını belirtti.
Kürtçe yayınevlerinden Nûbihar, Avesta, Sîtav, Peywend ve Hivda, Kürtçe seçmeli dersler için kitap bağışında bulanacaklarını deklare etti. Ortalarında şair ve müellif Çayan Okuduci’nin de olduğu epeyce sayıda kişi ferdi olarak binlerce kitap bağışında bulundu.
Kürtçe Öğretmenleri İnisiyatifi ile HEZKURD, kitap kampanyasına katılmak isteyenlere davette bulunarak, Türkiye Kültür Bakanlığı bandrollü Kürtçe yayın yapan yayınevlerinin hazırladığı, Çocuk ve Birinci Gençlik Edebiyatı kitaplarının bulunduğunu belirtti: “Kitap adresi kitapları sipariş ettiğiniz yayınevi olarak gösterilecek. Kitaplar çabucak sonrasında Înîsîyatîfa Mamosteyên Kurd ve HEZKURD aracılığıyla yayınevlerinden istenecek ve tek bir merkezde toplatılıp okul ve öğrencilere dağıtılacaktır. Bağışlanan kitaplar ve dağıtılan kitaplar iki farklı liste halinde kaydedilip kamuoyuyla süreç sonunda paylaşılacaktır. Bu kampanyaya katılıp bağış yapan kişi ve kurumlar, ‘Kürtçe Seçmeli Ders Öğrencileri İçin’ ibaresini siparişlerinde belirtmelidirler.”
‘BU İMKAN SONUNA KADAR KULLANILMALI’
Zana Farqînî
Lisan Bilimci Zana Farqînî, geçmiş senelera göre bu sene seçmeli Kürtçe derslere yönelik hassaslığın artmasının değerli bir gelişme olduğunu söylemiş oldu. Farqînî, kelamlarına şu biçimde devam etti: “Daha evvelki yıllar seçmeli Kürtçe dersler durumu varken niye sahiplenilmedi? Zira o periyotlar anadilde eğitim talebi gündemdeydi. Beşerler bunun için gayret ediyordu. Üniversitelerde öğrenciler Kürtçe eğitim için dilekçeler veriyordu, cezaevinde beşerler anadilde savunma yapmak için çaba yürütüyordu. Şu anki sisteme göre orta okullarda dersler veriliyor. Niçin birinci sınıftan başlamıyor? Birinci periyotlarda de tartışıldı. Asıl ve değerli olan anadilde eğitim hakkıdır. Bir lisanın geleceği, çocukların o lisanla büyüyüp büyümediği ile ilgilidir. Beşinci seniçin daha sonra bu hakkın tanınması da başka bir tartışma konusudur. Lakin her şeydilk evvel seçmeli dersleri bir gayret kararı elde edilen bir kazanım olarak değerlendiriyorum. Bu kazanıma da sahip çıkılmalı. Bu imkân sonuna kadar kullanılmalı. Lakin bununla asla yetinilmemeli. Bir lisanın geleceği, o lisan ile büyüyen çocukların olup olmadığıdır. O çocuklar nezdinde lisanın kullanılıp kullanılmadığıdır. Çocukların o lisanla eğitim görüp görmediğidir. Şayet Türkiye ret, inkâr ve asimilasyon siyasetinden vazgeçtiğini savunuyorsa bu biçimde bütün haklar olduğu üzere hak sahibine iade edilmeli ve anadilde eğitimin önü açılmalı.”
‘EBEVEYNLER ÇOCUKLARIYLA KENDİ LİSANLARINI KONUŞMALI’
“Ebeveynler de bu haklarını sonuna kadar kullanmalı” diyen Farqînî şu teklifte bulundu: “Kürtçeyi konuşmak yetmiyor, okuyup ve yazmak gerekiyor. Okunup yazılan ve eğitim görülen bir lisan kalıcı olur. Daha zenginleşir ve kendisini geleceğe taşır. Yalnızca konuşmakla yetinen bir lisanın geleceğinden de kelam edilmez. Kendisini geliştiremez ve düdük kalır. Ben seçmeli lisan konusunda oluşan hassasiyeti ve hassaslığı değerli buluyorum. Ebeveynler çocuklarıyla kendi lisanlarını de konuşmalı. Çocuklar birden çok lisanı tıpkı anda öğrenebilme kabiliyetine ve hünerine sahipler. Geçmiş senelera kıyasla baktığımızda bir hassaslık var. Kampanyalar oluşuyor. Kürt medyası ve Gazete Duvar üzere medya organları da bu kampanyaya dikkat çekiyorlar. Tabi asıl olan genel Kürt siyasetinin hali. Bu da geçmiş senelera göre biraz yumuşadı.”
‘100 BİN KİŞİ BAŞVURURSA ULUSAL EĞİTİM BAKANLIĞI NE YAPACAK?’
Seçmeli Kürtçe dersler süreci daha sonrasına dikkat çeken Farqînî, şunları söylemiş oldu: “Fakat bir handikap daha var. Kürtçe seçme sayısında geçmiş senelera nazaran bir artış beklentisi kelam konusu. tıpkı vakitte büyük bir farkla. Bu dersi verecek öğretmenler var mı? Bilhassa birtakım şeyler okul idaresine ve tavrına bağlı. Sınıf açıp açmama okul idarelerine bırakılmış. Bunların hali değerli. Öteki taraftan Ulusal Eğitim ne yapacak? Diyelim ki 100 bini buldu. MEB ne yapacak? ‘Öğretmen yok ve bu talebi karşılamıyoruz’ mu diyecek? Buna karşın aileler başvurmalı ve bu hakkı sonuna kadar savunmalı. Lisan hassasiyeti ve asimilasyon siyaseti deşifre edilmeli. Yani samimi olup olmadıkları deşifre edilmeli. Şayet bu biçimde engellemeler var ise bu engellemeler açık bir biçimde ortaya konmalı. Devletin samimi olup olmadığı testinde de geçecek. Bu sene geçmiş senelera göre fazla müracaat olacağı kesin. Ulusal Eğitim Bakanlığı, Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlükleri ve okul idareleri bu mevzuda samimiyse öğretmen açıklarını da giderebilirler. Kendi bünyelerinde bulunan öğretmenlerden yararlanabilirler. Dışardan öğretmen tayin edebilirler. Sonuçta bu bir samimiyet sıkıntısı. Ellerinde malzemeler var. bir daha basmaları mı gerekecek, fotokopiyle mi çoğaltılacak yoksa daha evvel var olan gereçlerden mi faydalanacaklar? Bunlar çözülmesi güç olan şeyler değil. Değerli olan bu bahiste samimi olmaları ve bu hakkın kullanması noktasında ne tıp tahliller üretiliyorsa o mevzuda baş yorarlarsa kıymetli adımlar atabilirler. Bunlar pürüz teşkil etmez fazla. Tahminen birtakım külfetler olur lakin bu dersi talep etmiş olanların bu haktan yararlanmasında pürüz teşkil edecek şeyler değil. Bu muhtaçlıklar giderilir.”
‘ÇOK KÜÇÜK BİR ADIM LAKİN KIYMETLENDİRİLMESİ GEREKİR’
Sami Tan
Lisan Bilimci Sami Tan, seçmeli Kürtçe ders kampanyalarının aşikâr bir tesir yarattığını ve evvelki senelera nazaran epeyce daha kuvvetli bir iştirak olduğunun altını çizdi. “Bu aslında epeyce küçük bir adım fakat kıymetlendirilmesi gerekir” diyen Tan, “Büyükşehirlerde de taban yaratılması gerekiyor. Bu en temelde anadilde eğitim hakkıdır. Seçmeli derse baktığımızda çocuk evvel ana okula ve birinci okula Türkçe ile başlıyor. Ortaokula geldiğinde seçmeli Kürtçe ders açılıyor. Lisede bu yeniden kesiliyor. Bu da sağlıklı bir durum olmadığını gösteriyor. Zira yapılan pedagojik araştırmalar çocuğun anadilde eğitime başlaması gerektiği tarafında. Buna karşın bu seçmeli dersler bir kazanımdır. Taleplerin kendisini göstermesi açısından kıymetlidir. Bu manasıyla örgütlü kurumların Kürtçe Lisan Hareketi ve Kürt Lisan Platformu’nun ve bunların haricinde öbür STK’ların bu çabayı yürütmesi ve sahiplenmesi kıymetli görüyorum. Bunun daha da geliştirilmesi gerekiyor. Birkaç yıldır Zazakî ve Kurmancî için birer öğretmen atanıyor. Bu fazlaca sonlu. Bunun bilhassa artırılması gerekiyor” dedi.
‘ENGELLEMELER VAR, TAKİP EDİLMESİ GEREKİR’
Tan, 100 binleri aşan sayılar çıkabileceğine işaret ederek, bundan daha sonraki sürece dikkat edilmesi gerektiğini söylemiş oldu: “Geçtiğimiz günlerde yalnızca bir okulda 300 kişi başvurmuş. Bu değerli bir sayı. esasen küçük bir çalışmayla 100 binleri bulacağını biliyoruz zira önemli bir Kürt nüfusu var. Yapılan anketlerde de toplumun yüzde 80’inden çoksı anadilde eğitim istediğini gösteriyor. Çocuklarına kendi anadillerini öğretmek istediklerini söyleniyor. Net sayılar ortaya çıkmadı lakin 100 binleri tabir eden sayılar beklenebilir. Bilhassa malzeme ve öğretmenler noktasında önemli bir şey var. Çeşitli lokal seviyelerde çeşitli engellemeler var. Kürtçenin seçmeli dersler listesinde çıkarılması kelam konusu. Birfazlaca yerde öğretmenlerin kendileri dersleri seçtiğini biliyoruz. Bunların üzerine gidilmesi gerekiyor. Yahut öğretmen yok denilerek sınıf açmama durumları var. Engellemeler var. Bunun bir gayret süreci olarak görülmesi gerekiyor. Seçmeli dersin seçilmesi, gereci, hocası bunların giderilmesi gerekiyor. Bundan daha sonraki süreci STK’lar, öğretmenler inisiyatifi, aileler ve lisan kurumları tarafınca takip edilmesi gerekir.”
Sanatkarlar, müellifler, akademisyenler, aydınlar ve siyasetçilerin de davet yaptığı ve evvelki senelera nazaran büyük bir kampanya yürütülen seçmeli dersleri seçecek öğrenci sayısının 100 binleri bulacağı varsayım ediliyor. Lakin seçmeli dersler daha sonrasında gözler okul idareleri, Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlükleri ve Milliği Eğitim Bakanlığında olacak. Öte yandan yetkililerin tavırlarına ve ‘samimiyet testi’nden geçip geçmeyeceğine de dikkat edilecek.
Kürtçe Lisan Hareketi (HEZKURD) başta Diyarbakır olmak üzere biroldukca kentte ailelerle temas kurarak binlerce broşür dağıttı. HEZKURD’un alandan aktardığı bilgiler, ailelerin büyük bir çoğunluğunun seçmeli Kürtçe derslerden haberdar olmadığı istikametinde. Ailelerle temas kuran Kürtçe Lisan Hareketi üyeleri, çocuklar ve aileler tarafınca ilgi ile karşılandı.
Kürt Lisan Platformu (PZK) de seçmeli Kürtçe derslere yönelik çalışmalar yapmaya devam ediyor. Platformun Diyarbakır, Batman, Urfa, Adıyaman’da bulunan ofisleri da çalışmalarını sürdürüyor. PZK üyeleri hem davetler yapıyor birebir vakitte aileleri ve çocukları seçmeli Kürtçe dersleri seçmeye yönlendiriyor.
Seçmeli Kürtçe dersler kampanyasını yayınladıkları görüntülerle büyük ivme kazandıran Kürtçe Öğretmenleri İnisiyatifi de çalışmalarına devam ediyor. Mardin ve Batman’da edinilen bilgilere bakılırsa seçmeli derslere öğrencilerden büyük bir yönelme var. Binlerce öğrenci Kürtçe seçti.
Siirt Barosu, okullarda Kürtçe ve lehçelerindeki seçmeli ders tercihlerinde okul yönetimcilerinin öğrenci ve velileri istemedikleri tercihlere zorladığı öne sürülen sebebi ile Ulusal Eğitim Bakanlığı’ndan bilgi isteyip, hata duyurusunda bulunacağını belirtti.
Kürtçe yayınevlerinden Nûbihar, Avesta, Sîtav, Peywend ve Hivda, Kürtçe seçmeli dersler için kitap bağışında bulanacaklarını deklare etti. Ortalarında şair ve müellif Çayan Okuduci’nin de olduğu epeyce sayıda kişi ferdi olarak binlerce kitap bağışında bulundu.
Kürtçe Öğretmenleri İnisiyatifi ile HEZKURD, kitap kampanyasına katılmak isteyenlere davette bulunarak, Türkiye Kültür Bakanlığı bandrollü Kürtçe yayın yapan yayınevlerinin hazırladığı, Çocuk ve Birinci Gençlik Edebiyatı kitaplarının bulunduğunu belirtti: “Kitap adresi kitapları sipariş ettiğiniz yayınevi olarak gösterilecek. Kitaplar çabucak sonrasında Înîsîyatîfa Mamosteyên Kurd ve HEZKURD aracılığıyla yayınevlerinden istenecek ve tek bir merkezde toplatılıp okul ve öğrencilere dağıtılacaktır. Bağışlanan kitaplar ve dağıtılan kitaplar iki farklı liste halinde kaydedilip kamuoyuyla süreç sonunda paylaşılacaktır. Bu kampanyaya katılıp bağış yapan kişi ve kurumlar, ‘Kürtçe Seçmeli Ders Öğrencileri İçin’ ibaresini siparişlerinde belirtmelidirler.”
‘BU İMKAN SONUNA KADAR KULLANILMALI’
Zana Farqînî
Lisan Bilimci Zana Farqînî, geçmiş senelera göre bu sene seçmeli Kürtçe derslere yönelik hassaslığın artmasının değerli bir gelişme olduğunu söylemiş oldu. Farqînî, kelamlarına şu biçimde devam etti: “Daha evvelki yıllar seçmeli Kürtçe dersler durumu varken niye sahiplenilmedi? Zira o periyotlar anadilde eğitim talebi gündemdeydi. Beşerler bunun için gayret ediyordu. Üniversitelerde öğrenciler Kürtçe eğitim için dilekçeler veriyordu, cezaevinde beşerler anadilde savunma yapmak için çaba yürütüyordu. Şu anki sisteme göre orta okullarda dersler veriliyor. Niçin birinci sınıftan başlamıyor? Birinci periyotlarda de tartışıldı. Asıl ve değerli olan anadilde eğitim hakkıdır. Bir lisanın geleceği, çocukların o lisanla büyüyüp büyümediği ile ilgilidir. Beşinci seniçin daha sonra bu hakkın tanınması da başka bir tartışma konusudur. Lakin her şeydilk evvel seçmeli dersleri bir gayret kararı elde edilen bir kazanım olarak değerlendiriyorum. Bu kazanıma da sahip çıkılmalı. Bu imkân sonuna kadar kullanılmalı. Lakin bununla asla yetinilmemeli. Bir lisanın geleceği, o lisan ile büyüyen çocukların olup olmadığıdır. O çocuklar nezdinde lisanın kullanılıp kullanılmadığıdır. Çocukların o lisanla eğitim görüp görmediğidir. Şayet Türkiye ret, inkâr ve asimilasyon siyasetinden vazgeçtiğini savunuyorsa bu biçimde bütün haklar olduğu üzere hak sahibine iade edilmeli ve anadilde eğitimin önü açılmalı.”
‘EBEVEYNLER ÇOCUKLARIYLA KENDİ LİSANLARINI KONUŞMALI’
“Ebeveynler de bu haklarını sonuna kadar kullanmalı” diyen Farqînî şu teklifte bulundu: “Kürtçeyi konuşmak yetmiyor, okuyup ve yazmak gerekiyor. Okunup yazılan ve eğitim görülen bir lisan kalıcı olur. Daha zenginleşir ve kendisini geleceğe taşır. Yalnızca konuşmakla yetinen bir lisanın geleceğinden de kelam edilmez. Kendisini geliştiremez ve düdük kalır. Ben seçmeli lisan konusunda oluşan hassasiyeti ve hassaslığı değerli buluyorum. Ebeveynler çocuklarıyla kendi lisanlarını de konuşmalı. Çocuklar birden çok lisanı tıpkı anda öğrenebilme kabiliyetine ve hünerine sahipler. Geçmiş senelera kıyasla baktığımızda bir hassaslık var. Kampanyalar oluşuyor. Kürt medyası ve Gazete Duvar üzere medya organları da bu kampanyaya dikkat çekiyorlar. Tabi asıl olan genel Kürt siyasetinin hali. Bu da geçmiş senelera göre biraz yumuşadı.”
‘100 BİN KİŞİ BAŞVURURSA ULUSAL EĞİTİM BAKANLIĞI NE YAPACAK?’
Seçmeli Kürtçe dersler süreci daha sonrasına dikkat çeken Farqînî, şunları söylemiş oldu: “Fakat bir handikap daha var. Kürtçe seçme sayısında geçmiş senelera nazaran bir artış beklentisi kelam konusu. tıpkı vakitte büyük bir farkla. Bu dersi verecek öğretmenler var mı? Bilhassa birtakım şeyler okul idaresine ve tavrına bağlı. Sınıf açıp açmama okul idarelerine bırakılmış. Bunların hali değerli. Öteki taraftan Ulusal Eğitim ne yapacak? Diyelim ki 100 bini buldu. MEB ne yapacak? ‘Öğretmen yok ve bu talebi karşılamıyoruz’ mu diyecek? Buna karşın aileler başvurmalı ve bu hakkı sonuna kadar savunmalı. Lisan hassasiyeti ve asimilasyon siyaseti deşifre edilmeli. Yani samimi olup olmadıkları deşifre edilmeli. Şayet bu biçimde engellemeler var ise bu engellemeler açık bir biçimde ortaya konmalı. Devletin samimi olup olmadığı testinde de geçecek. Bu sene geçmiş senelera göre fazla müracaat olacağı kesin. Ulusal Eğitim Bakanlığı, Vilayet Ulusal Eğitim Müdürlükleri ve okul idareleri bu mevzuda samimiyse öğretmen açıklarını da giderebilirler. Kendi bünyelerinde bulunan öğretmenlerden yararlanabilirler. Dışardan öğretmen tayin edebilirler. Sonuçta bu bir samimiyet sıkıntısı. Ellerinde malzemeler var. bir daha basmaları mı gerekecek, fotokopiyle mi çoğaltılacak yoksa daha evvel var olan gereçlerden mi faydalanacaklar? Bunlar çözülmesi güç olan şeyler değil. Değerli olan bu bahiste samimi olmaları ve bu hakkın kullanması noktasında ne tıp tahliller üretiliyorsa o mevzuda baş yorarlarsa kıymetli adımlar atabilirler. Bunlar pürüz teşkil etmez fazla. Tahminen birtakım külfetler olur lakin bu dersi talep etmiş olanların bu haktan yararlanmasında pürüz teşkil edecek şeyler değil. Bu muhtaçlıklar giderilir.”
‘ÇOK KÜÇÜK BİR ADIM LAKİN KIYMETLENDİRİLMESİ GEREKİR’
Sami Tan
Lisan Bilimci Sami Tan, seçmeli Kürtçe ders kampanyalarının aşikâr bir tesir yarattığını ve evvelki senelera nazaran epeyce daha kuvvetli bir iştirak olduğunun altını çizdi. “Bu aslında epeyce küçük bir adım fakat kıymetlendirilmesi gerekir” diyen Tan, “Büyükşehirlerde de taban yaratılması gerekiyor. Bu en temelde anadilde eğitim hakkıdır. Seçmeli derse baktığımızda çocuk evvel ana okula ve birinci okula Türkçe ile başlıyor. Ortaokula geldiğinde seçmeli Kürtçe ders açılıyor. Lisede bu yeniden kesiliyor. Bu da sağlıklı bir durum olmadığını gösteriyor. Zira yapılan pedagojik araştırmalar çocuğun anadilde eğitime başlaması gerektiği tarafında. Buna karşın bu seçmeli dersler bir kazanımdır. Taleplerin kendisini göstermesi açısından kıymetlidir. Bu manasıyla örgütlü kurumların Kürtçe Lisan Hareketi ve Kürt Lisan Platformu’nun ve bunların haricinde öbür STK’ların bu çabayı yürütmesi ve sahiplenmesi kıymetli görüyorum. Bunun daha da geliştirilmesi gerekiyor. Birkaç yıldır Zazakî ve Kurmancî için birer öğretmen atanıyor. Bu fazlaca sonlu. Bunun bilhassa artırılması gerekiyor” dedi.
‘ENGELLEMELER VAR, TAKİP EDİLMESİ GEREKİR’
Tan, 100 binleri aşan sayılar çıkabileceğine işaret ederek, bundan daha sonraki sürece dikkat edilmesi gerektiğini söylemiş oldu: “Geçtiğimiz günlerde yalnızca bir okulda 300 kişi başvurmuş. Bu değerli bir sayı. esasen küçük bir çalışmayla 100 binleri bulacağını biliyoruz zira önemli bir Kürt nüfusu var. Yapılan anketlerde de toplumun yüzde 80’inden çoksı anadilde eğitim istediğini gösteriyor. Çocuklarına kendi anadillerini öğretmek istediklerini söyleniyor. Net sayılar ortaya çıkmadı lakin 100 binleri tabir eden sayılar beklenebilir. Bilhassa malzeme ve öğretmenler noktasında önemli bir şey var. Çeşitli lokal seviyelerde çeşitli engellemeler var. Kürtçenin seçmeli dersler listesinde çıkarılması kelam konusu. Birfazlaca yerde öğretmenlerin kendileri dersleri seçtiğini biliyoruz. Bunların üzerine gidilmesi gerekiyor. Yahut öğretmen yok denilerek sınıf açmama durumları var. Engellemeler var. Bunun bir gayret süreci olarak görülmesi gerekiyor. Seçmeli dersin seçilmesi, gereci, hocası bunların giderilmesi gerekiyor. Bundan daha sonraki süreci STK’lar, öğretmenler inisiyatifi, aileler ve lisan kurumları tarafınca takip edilmesi gerekir.”