Kürtlerin niye iki ismi var: İnsan kendi ismiyle anılmak ister Kürtçenin yasak olduğu senelerda, çocuklara Kürtçe isimlerin verilmesi de yasaktı. 2013’te açıklanan ‘Demokratikleşme Paketi’nde Kürtçede bulunan fakat Türkçe olmadığı için yasak olan X, Q, W, Î, Û, Ê harfleriyle ilgili düzenleme de vardı. Düzenlemeye nazaran Kürtçe alfabenin kullanmasını içeren yasaklar kalkacak ve kimlikler, yer isimleri ve tabelalarda Kürtçe isimler kullanılabilecekti. bu biçimdece Kürtler de kendi çocuklarına anadillerinde isim verebilecekti.
Devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 30 Eylül 2013’te deklare ettiğı ‘Demokratikleşme paketi’nin üzerinden 9 yıl geçti. Harf yasağını kaldıracağı öngörülen uygulama resmileşmediği için Kürtler çocuklarına hala Kürtçe isim veremiyor.
Demokratikleşme paketi ile değiştirilmesi planlanan ‘Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun’ 1928 yılından beri yürürlükte. 1928’de Arap harflerinin yerine Latin harflerinden oluşan Türk alfabesinin kullanılmasının önünü açan kanun hayata geçirilmişti. Kürtçede ise yaygın kullanılan “X, W, Q, Î, Û, Ê” harfleri Türk alfabesi olarak kabul edilmediği için 1928’den beri yasak. Bu harfleri kullanan birfazlaca kişi, Türk Harf Kanunu’na muhalefet ettikleri nedeni öne sürülerek Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 222’nci hususundan yargılandı. Bu kanuna muhalefet edenler 2 aydan 6 aya kadar mahpus cezası almakla karşı karşıya kaldı.
Barış süreci, Kürt açılımı, seçmeli Kürtçe dersler, üniversitelerde açılan Kürtçe kısımlar, MEB ve Diyanet’in bastığı Kürtçe kitaplar dahil bir dizi çalışma yapıldı. Kürtçeye yönelik yasaklar eleştirildi, olumlu bildiriler verildi. Lakin bunların hiç biri, “X, W, Q, Î, Û, Ê” harflerin önündeki manisi kaldıramadı. Ya da Mecliste Kürtçe konuşulduğu vakit “bilinmeyen dil” denilmesini engelleyemedi.
Kürtçe isimlere uygulanan yasak biraz esnetilmiş olsa ve verilen onca olumlu iletilere karşın Türkçede yasaklı olan harfler kabul edilmiyor. Recep Y., Türkçe yerine Kürtçe isim kullanmak için mahkemeye başvurdu. ‘Recep’ olan ismini ‘Ronav’ olarak değiştirdi. Ronav isminde yasaklı olan harfler olmadığı için rastgele bir sorun yaşamadı. Lakin Ronav’ın çocuğu için birebir kolaylık sağlanmadı. Yaklaşık 3 ay evvel bir oğlu olan Ronav, oğlunun ismini Kürtçe bir isim olan ‘Robîn’ yapmak istedi. Lakin tüm ısrarlarına karşın nüfus müdürlüğü ‘î’ harfinin yasak olduğunu söylemiş oldu. Süren tartışmalar sonunda “Robîn” yerine “Robin” olarak kaydedildi. Pek bir değişiklik olmadığı görünse de seste büyük bir fark var. Yani Türkçe kaydedilen isim Kürtçe ‘Robîn’ değil, Türkçe karşılığı olan “Robın’ olarak okunuyor. Bu da lisandaki ses değişiminin isim üstündeki sapma tesirini gösteriyor.
Emsal bir olay Diyarbakır’da yaşandı. Diyarbakırlı Karagöz ailesi kızlarına ‘Şewra’ ismini koymak istedi. Nüfus müdürlüğüne gittiğinde, kayıtlara geçirilmedi. Zira yasaklı olan “W” harfi yer alıyordu. Aile de devayı iki “V” harfini yan yana yazarak buldu. Yani ‘Şewra’, Şevvra’ oldu. Bugün Türkiye’de bunlara emsal binlerce örnek var.
Üstteki her iki örnekte olduğu üzere, isim hem Kürtçe hem Türkçe, bununla birlikte isim ne Kürtçe ne de Türkçe, melez bir isim ortaya çıkıyor.
‘DUYGUSAL OLARAK YIPRATICI’
Yılmaz Baysal 1990 yılında Mardin’in Dargeçit ilçesinde doğdu. Anne ve babası ona Kürtçe ‘Rêber’ ismini vermek istedi. Lakin 1990, Kürtlere ve Kürtçeye yönelik yasakların ve güvenlikçi siyasetlerin en üst düzeyde olduğu yıllardı. Anne ve babanın Kürtçe isim talebi nüfus dairesine takıldı. Orada misyon yapan memur, ‘Rêber’ ismini kabul edilemeyeceğini söylemiş oldu. Çaresiz kalan baba, memurun önerdiği ‘Yılmaz’ ismini kabul etmek zorunda kaldı. Lakin ‘Yılmaz’ yalnızca yazılı olarak bir köşede 6 yıl boyunca öylece bekledi. Rêber, Yılmaz ismiyle tanışıklığını şöyleki anlattı: “Ben birinci okula başlayana kadar ismimin yılmaz olduğunu bilmiyordum. Müdür kayıt sırasında ismimi sordu, ‘Rêber’ dedim. Babam ise ‘Yılmaz’ dedi. Bende şaşırdım, Yılmaz’ın kim olduğunu bilmiyordum. Birinci kez resmi bir yere gittim ve resmi olarak ismimin Yılmaz olduğunu öğrendim. Ailem, akrabalarım ve etrafım herkes bana Rêber sıkıntısı. Duygusal olarak da yıpratıcı. Annem bana senelerca Rêber demiş. daha sonra bir gün Yılmaz olduğu öğreniyorsun. birebir vakitte en çarpıcı olan okula başlamışsın ancak lisanının de yasak olduğu gerçeğiyle karşılaşıyorsun.”
Yılmaz Baysal, Rêber
‘YILLARDIR YASAKLI HARFLER İÇİN ÇABA EDİYORUZ’
“Ne Rêber’e alışabildim ne de Yılmaz’a…” diyen Baysal, şu biçimde devam etti: “İster istemez bir karışıklık oluyor ve insanın başı karışıyor. Şu an Kürtçe isim yasak değil. Kürtçede belirli harflerimiz var. “X, W, Q, Î, Û, Ê üzere. Bu harfler hala yasak. yıllardır bu harfler için gayret ediyoruz. Resmi olarak kabul edilmesini hayli isteriz. İsim özgürlüğü olmalı. Kim ne isim koymak isterse koysun. Herkes istediği ismi taşıyabilir. Madem özgür bir ülke, ileri demokrasi diyorlar, en sıradaninden isim özgürlüğü niye yok? Bir isimden bile korkuyorlar.”
‘BİNLERCE KERE BUNU AÇIKLAMAK ZORUNDA KALDIM’
Baysal, çift isimli olmanın birlikteinde getirdiği zorlukları ve başından geçenleri anlattı: “Ben 30 yaşındayım. İsmimin Yılmaz olduğunu öğrendikten daha sonra insanlara daima bir açıklama gereği duyuyorsun. ‘Gerçek ismim Rêber Kürtçe yasak olduğu için Yılmaz konulmuş’ diye binlerce kere bunu açıklamak zorunda kaldım. Birine Rêber diyorsun, öteki bir arkadaşın geliyor Yılmaz diyor. Bu sefer güvensizlik, acabalar, kuşkular oluyor palavra mı söylüyorum diye. Bu sefer çabucak bir açıklama zorunluluğun oluşuyor. Bu bile güvensizlik sebebi oluyor. Rêber miyim, Yılmaz mıyım, ben bile bilmiyorum.”
‘İKİ FARKLI İSİM, İKİ FARKLI HAYAT DEMEK’
Mehmet Cebe’nın Kürtçe ismi Çekdar. Çekdar da misal durumu yaşayan binlerce çocuktan biri. Cebe’ye göre iki isim, iki farklı insan demek olduğunu, bu niçinle iki hayat yaşadığını söylüyor: “İsmimin Çekdar olmasını hayli isterdim. Beşerler kendi isimleriyle anılmak, çağrılmak ister. 1993’te köyümüz yakıldı. Biz de Manisa’ya göç ettik. Okula gittiğim vakit ismimin Mehmet olduğunu bilmiyordum. Öğretmenler bana Mehmet diye sesleniyordu. Kim ya bu Mehmet diye soruyorsun. Öğretmenler çabucak sonrasında Mehmet’i kabullenmediğimi anladılar. Bana Çekdar demeye başladılar. İki hayat yaşıyorsun. İki başka insan oluyorsun. Mehmet dedikleri vakit öbür, Çekdar dedikleri vakit ise öteki bir beşere dönüşmek zorunda kalıyorsun. Çok güç bir durum. İki hayat yaşıyoruz. Göç ettik ve bilmediğimiz bir kente gittik. Gittiğimiz kent dışlamaya elverişli bir yerdi. Birinci vakit içinderda fazlaca zorlandık. Hem ailelerimiz hem isimlerimizden kaynaklı mesken verilmiyordu bize. Daha doğrusu Kürtlüğümüzle kaynaklanıyordu. Bundan dolayı Birinci olarak hiç isim kullanamıyorduk.”
Mehmet Cebe, Çekdar
‘BAŞKA KENTLERE GİTTİĞİN VAKİT ÇOK SIKINTI OLUYOR’
İsmi niçiniyle öğretmenler tarafınca tehdit edildiğini belirten Cebe, yaşananları şu biçimde anlattı: “Bütün öğretmenler için geçerli değil lakin biroldukça öğretmen Kürtçe isimleri kabul etmiyorlardı. Çekdar ismiyle seslenen arkadaşlarımı okuldan atmakla tehdit ediyordu. Resmi ismi her neyse o denli hitap edeceksiniz diye daima uyarıyorlardı. Bir yere gidiyorsun, ikilemde kalıyorsun. Çekdar mı diyeyim yoksa Mehmet mi diyeyim? Çekdar desen nasıl bir reaksiyon verecek? Mehmet desen nasıl reaksiyon verecekler bilmiyorsun. Bütün bu uğraş insanın lisanı içindir. Benden daha sonrakiler yaşamasın. Nitekim hayli güç bir şey. Kendi köyünde, milletinin ortasında olsan kimlikteki ismi kullanmazsın. Diğer kentlere gittiğin vakit epeyce sıkıntı oluyor.”
‘İNSAN KENDİ İSMİYLE ANILMAK, TANINMAK İSTER’
Cebe, isminden dolayı yaşadığı bir anısını da şöyleki paylaştı: “Biz arkadaşlarla Kocaeli tarafında iki günlük bir daire tuttuk. Kimlik vermemiz gerektiği için kimliğimi vermiştim. bu biçimde arkadaşlarım ismimin Mehmet olduğunu bilmiyorlardı. Asker kaçağıydık. Bu yüzden gece Jandarma meskeni bastı. Benim iki arkadaşım kapıyı açtı. Mehmet kim diye sormuşlar. Bunlar da tanımıyoruz demişler. Tanımıyoruz deyince güzelce şüphelenmişler. ‘Mehmet’in içerde olduğunu biliyoruz bize kimlik vermiş’ diye içeri daldılar. Alışkanlık olduğu için arkadaşlarına bile resmi olan ismini söyleyemiyorsun. İnsan kendi ismiyle anılmak ve tanınmak istiyor.”
Devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 30 Eylül 2013’te deklare ettiğı ‘Demokratikleşme paketi’nin üzerinden 9 yıl geçti. Harf yasağını kaldıracağı öngörülen uygulama resmileşmediği için Kürtler çocuklarına hala Kürtçe isim veremiyor.
Demokratikleşme paketi ile değiştirilmesi planlanan ‘Türk Harflerinin Kabul ve Tatbiki Hakkında Kanun’ 1928 yılından beri yürürlükte. 1928’de Arap harflerinin yerine Latin harflerinden oluşan Türk alfabesinin kullanılmasının önünü açan kanun hayata geçirilmişti. Kürtçede ise yaygın kullanılan “X, W, Q, Î, Û, Ê” harfleri Türk alfabesi olarak kabul edilmediği için 1928’den beri yasak. Bu harfleri kullanan birfazlaca kişi, Türk Harf Kanunu’na muhalefet ettikleri nedeni öne sürülerek Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 222’nci hususundan yargılandı. Bu kanuna muhalefet edenler 2 aydan 6 aya kadar mahpus cezası almakla karşı karşıya kaldı.
Barış süreci, Kürt açılımı, seçmeli Kürtçe dersler, üniversitelerde açılan Kürtçe kısımlar, MEB ve Diyanet’in bastığı Kürtçe kitaplar dahil bir dizi çalışma yapıldı. Kürtçeye yönelik yasaklar eleştirildi, olumlu bildiriler verildi. Lakin bunların hiç biri, “X, W, Q, Î, Û, Ê” harflerin önündeki manisi kaldıramadı. Ya da Mecliste Kürtçe konuşulduğu vakit “bilinmeyen dil” denilmesini engelleyemedi.
Kürtçe isimlere uygulanan yasak biraz esnetilmiş olsa ve verilen onca olumlu iletilere karşın Türkçede yasaklı olan harfler kabul edilmiyor. Recep Y., Türkçe yerine Kürtçe isim kullanmak için mahkemeye başvurdu. ‘Recep’ olan ismini ‘Ronav’ olarak değiştirdi. Ronav isminde yasaklı olan harfler olmadığı için rastgele bir sorun yaşamadı. Lakin Ronav’ın çocuğu için birebir kolaylık sağlanmadı. Yaklaşık 3 ay evvel bir oğlu olan Ronav, oğlunun ismini Kürtçe bir isim olan ‘Robîn’ yapmak istedi. Lakin tüm ısrarlarına karşın nüfus müdürlüğü ‘î’ harfinin yasak olduğunu söylemiş oldu. Süren tartışmalar sonunda “Robîn” yerine “Robin” olarak kaydedildi. Pek bir değişiklik olmadığı görünse de seste büyük bir fark var. Yani Türkçe kaydedilen isim Kürtçe ‘Robîn’ değil, Türkçe karşılığı olan “Robın’ olarak okunuyor. Bu da lisandaki ses değişiminin isim üstündeki sapma tesirini gösteriyor.
Emsal bir olay Diyarbakır’da yaşandı. Diyarbakırlı Karagöz ailesi kızlarına ‘Şewra’ ismini koymak istedi. Nüfus müdürlüğüne gittiğinde, kayıtlara geçirilmedi. Zira yasaklı olan “W” harfi yer alıyordu. Aile de devayı iki “V” harfini yan yana yazarak buldu. Yani ‘Şewra’, Şevvra’ oldu. Bugün Türkiye’de bunlara emsal binlerce örnek var.
Üstteki her iki örnekte olduğu üzere, isim hem Kürtçe hem Türkçe, bununla birlikte isim ne Kürtçe ne de Türkçe, melez bir isim ortaya çıkıyor.
‘DUYGUSAL OLARAK YIPRATICI’
Yılmaz Baysal 1990 yılında Mardin’in Dargeçit ilçesinde doğdu. Anne ve babası ona Kürtçe ‘Rêber’ ismini vermek istedi. Lakin 1990, Kürtlere ve Kürtçeye yönelik yasakların ve güvenlikçi siyasetlerin en üst düzeyde olduğu yıllardı. Anne ve babanın Kürtçe isim talebi nüfus dairesine takıldı. Orada misyon yapan memur, ‘Rêber’ ismini kabul edilemeyeceğini söylemiş oldu. Çaresiz kalan baba, memurun önerdiği ‘Yılmaz’ ismini kabul etmek zorunda kaldı. Lakin ‘Yılmaz’ yalnızca yazılı olarak bir köşede 6 yıl boyunca öylece bekledi. Rêber, Yılmaz ismiyle tanışıklığını şöyleki anlattı: “Ben birinci okula başlayana kadar ismimin yılmaz olduğunu bilmiyordum. Müdür kayıt sırasında ismimi sordu, ‘Rêber’ dedim. Babam ise ‘Yılmaz’ dedi. Bende şaşırdım, Yılmaz’ın kim olduğunu bilmiyordum. Birinci kez resmi bir yere gittim ve resmi olarak ismimin Yılmaz olduğunu öğrendim. Ailem, akrabalarım ve etrafım herkes bana Rêber sıkıntısı. Duygusal olarak da yıpratıcı. Annem bana senelerca Rêber demiş. daha sonra bir gün Yılmaz olduğu öğreniyorsun. birebir vakitte en çarpıcı olan okula başlamışsın ancak lisanının de yasak olduğu gerçeğiyle karşılaşıyorsun.”
Yılmaz Baysal, Rêber
‘YILLARDIR YASAKLI HARFLER İÇİN ÇABA EDİYORUZ’
“Ne Rêber’e alışabildim ne de Yılmaz’a…” diyen Baysal, şu biçimde devam etti: “İster istemez bir karışıklık oluyor ve insanın başı karışıyor. Şu an Kürtçe isim yasak değil. Kürtçede belirli harflerimiz var. “X, W, Q, Î, Û, Ê üzere. Bu harfler hala yasak. yıllardır bu harfler için gayret ediyoruz. Resmi olarak kabul edilmesini hayli isteriz. İsim özgürlüğü olmalı. Kim ne isim koymak isterse koysun. Herkes istediği ismi taşıyabilir. Madem özgür bir ülke, ileri demokrasi diyorlar, en sıradaninden isim özgürlüğü niye yok? Bir isimden bile korkuyorlar.”
‘BİNLERCE KERE BUNU AÇIKLAMAK ZORUNDA KALDIM’
Baysal, çift isimli olmanın birlikteinde getirdiği zorlukları ve başından geçenleri anlattı: “Ben 30 yaşındayım. İsmimin Yılmaz olduğunu öğrendikten daha sonra insanlara daima bir açıklama gereği duyuyorsun. ‘Gerçek ismim Rêber Kürtçe yasak olduğu için Yılmaz konulmuş’ diye binlerce kere bunu açıklamak zorunda kaldım. Birine Rêber diyorsun, öteki bir arkadaşın geliyor Yılmaz diyor. Bu sefer güvensizlik, acabalar, kuşkular oluyor palavra mı söylüyorum diye. Bu sefer çabucak bir açıklama zorunluluğun oluşuyor. Bu bile güvensizlik sebebi oluyor. Rêber miyim, Yılmaz mıyım, ben bile bilmiyorum.”
‘İKİ FARKLI İSİM, İKİ FARKLI HAYAT DEMEK’
Mehmet Cebe’nın Kürtçe ismi Çekdar. Çekdar da misal durumu yaşayan binlerce çocuktan biri. Cebe’ye göre iki isim, iki farklı insan demek olduğunu, bu niçinle iki hayat yaşadığını söylüyor: “İsmimin Çekdar olmasını hayli isterdim. Beşerler kendi isimleriyle anılmak, çağrılmak ister. 1993’te köyümüz yakıldı. Biz de Manisa’ya göç ettik. Okula gittiğim vakit ismimin Mehmet olduğunu bilmiyordum. Öğretmenler bana Mehmet diye sesleniyordu. Kim ya bu Mehmet diye soruyorsun. Öğretmenler çabucak sonrasında Mehmet’i kabullenmediğimi anladılar. Bana Çekdar demeye başladılar. İki hayat yaşıyorsun. İki başka insan oluyorsun. Mehmet dedikleri vakit öbür, Çekdar dedikleri vakit ise öteki bir beşere dönüşmek zorunda kalıyorsun. Çok güç bir durum. İki hayat yaşıyoruz. Göç ettik ve bilmediğimiz bir kente gittik. Gittiğimiz kent dışlamaya elverişli bir yerdi. Birinci vakit içinderda fazlaca zorlandık. Hem ailelerimiz hem isimlerimizden kaynaklı mesken verilmiyordu bize. Daha doğrusu Kürtlüğümüzle kaynaklanıyordu. Bundan dolayı Birinci olarak hiç isim kullanamıyorduk.”
Mehmet Cebe, Çekdar
‘BAŞKA KENTLERE GİTTİĞİN VAKİT ÇOK SIKINTI OLUYOR’
İsmi niçiniyle öğretmenler tarafınca tehdit edildiğini belirten Cebe, yaşananları şu biçimde anlattı: “Bütün öğretmenler için geçerli değil lakin biroldukça öğretmen Kürtçe isimleri kabul etmiyorlardı. Çekdar ismiyle seslenen arkadaşlarımı okuldan atmakla tehdit ediyordu. Resmi ismi her neyse o denli hitap edeceksiniz diye daima uyarıyorlardı. Bir yere gidiyorsun, ikilemde kalıyorsun. Çekdar mı diyeyim yoksa Mehmet mi diyeyim? Çekdar desen nasıl bir reaksiyon verecek? Mehmet desen nasıl reaksiyon verecekler bilmiyorsun. Bütün bu uğraş insanın lisanı içindir. Benden daha sonrakiler yaşamasın. Nitekim hayli güç bir şey. Kendi köyünde, milletinin ortasında olsan kimlikteki ismi kullanmazsın. Diğer kentlere gittiğin vakit epeyce sıkıntı oluyor.”
‘İNSAN KENDİ İSMİYLE ANILMAK, TANINMAK İSTER’
Cebe, isminden dolayı yaşadığı bir anısını da şöyleki paylaştı: “Biz arkadaşlarla Kocaeli tarafında iki günlük bir daire tuttuk. Kimlik vermemiz gerektiği için kimliğimi vermiştim. bu biçimde arkadaşlarım ismimin Mehmet olduğunu bilmiyorlardı. Asker kaçağıydık. Bu yüzden gece Jandarma meskeni bastı. Benim iki arkadaşım kapıyı açtı. Mehmet kim diye sormuşlar. Bunlar da tanımıyoruz demişler. Tanımıyoruz deyince güzelce şüphelenmişler. ‘Mehmet’in içerde olduğunu biliyoruz bize kimlik vermiş’ diye içeri daldılar. Alışkanlık olduğu için arkadaşlarına bile resmi olan ismini söyleyemiyorsun. İnsan kendi ismiyle anılmak ve tanınmak istiyor.”