Etraf sayfası… Bir santral kaç can eder? İnsanlık hala tam olarak önemsemese de dünyayı şu anda da gelecekte de bekleyen en büyük tehlike iklim krizi. Farkında olmasak bile her hareketimizin gezegene bir bedeli var, yani bir iz bırakıyoruz. İçtiğimiz pet şişedeki sudan giydiğimiz tişörte, kullandığımız elektrikten yaktığımız kömüre kadar… Hepsi bu kadar mı? Doğal ki değil. Etraf Sayfası’nda her hafta bir belgeyi açacağız. kimi vakit Türkiye’nin bir ucundaki bir ağacın hakkını, kimi vakit de ömür alanının içine kurulmuş termik santrallerin bulunduğu bir mahallede nefes alma ve sağlıklı bir etrafta yaşama hakkını konuşacağız.
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ni 1994 yılında imzalayan ülkeler 1995 yılından beri her sene COP (Conference of Parties) İklim Değişikliği Zirvesi’nde farklı bir gündemle toplanıyor. 2015 yılında gerçekleştirilen COP doruğunda Paris İklim Muahedesi kabul edildi ve imzalayan tüm ülkeler global ısınmayı 1,5 santigrat derecede tutma konusunda mutabakata varmıştı. Bu ne demek? Üzerimize hakikat yuvarlanan dev kar topunu görüyoruz demek. Bu mutabakatla dünyanın ısınmasına yol açan sera gazı emisyonlarını azaltma konusunda kimi kelamlar verilmiş oldu. Bu emisyonların kimilerinin salınmasına niye olan etkenlerin başında kömüre dayalı güç geliyor.
‘KÖMÜRDEN ÇIKAMAYAN TÜRKİYE’
Türkiye de bu muahedeyi imzalayan ülkelerden bir tanesiydi. Lakin imzaladıktan 5 yıl daha sonra, 2021 yılının son aylarında onayladı. Glasgow’da geçen kasım ayında düzenlenen COP 26 İklim Değişikliği Konferansı’na Türkiye de bir heyetle katıldı. Konferansta en kıymetli gelişmelerden biri ülke ve kuruluşlar tarafınca kömürden çıkışa dair en kapsamlı taahhütlerin verilmesiydi. Hem kömürlü termik santrallerin basamaklı olarak durdurulması birebir vakitte yeni kömür santrallerine verilen takviyenin bitmiş oldurilmesi konusunda anlaşıldı. Gelin görün ki Türkiye bu ülkelerin içinde yer almadı.
‘SAĞLIKLI ETRAF HAKTIR’
Türkiye’de iklim krizinin tetiklenmesine niye olan emisyonlar yayan onlarca kömüre dayalı termik santral var ve yenileri de planlanıyor. Ayrıyeten Türkiye, kömür kullanması sonlandırmak için bir tarih belirlemediği üzere kömürlü termik santral kapasitesini iki katına çıkarma planına da devam ediyor.
Sıhhat ve Etraf Birliği (HEAL) geçen günlerde ‘Kronik kömür kirliliği’ isminde çarpıcı bir rapor yayınladı. Türkiye’nin sıfırlarla dolu 55 yıllık karnesinin yer aldığı bu raporda çalışan termik santrallerin 4,8 trilyon TL sıhhat maliyeti hesaplanmış. Bunun yanı sıra 117 bin 661 erken doğuma, 1 milyon 247 bin çocukta bronşit olayına ve yaklaşık 200 bin erken vefata niye olmuş. bu biçimde yazınca yalnızca sayıdan ibaret oluyor fakat santralin verdiği ziyanları en âlâ santralle iç içe yaşayanlar bilir. Sularınız kirlenir, her geçen gün nefes almakta zorlanırsınız, o is kokusu genzinizi yakar, kanser olaylarının arttığını duyarsınız. Bilhassa santral etrafında yaşayıp, ziyanı gözleriyle bakılırsanler ‘temiz tabiat ve sağlıklı yaşamak istiyoruz’ diye haykırsa da seslerini karar alıcılara pek duyuramıyorlar. Pekala nefes almak hak mıdır, haktır. Anayasa’nın 56. unsuru fazlaca açık: “Herkes, sağlıklı ve istikrarlı bir etrafta yaşama hakkına sahiptir.”
‘SAĞLIĞA DA ETRAFA DE ZARAR’
HEAL bu raporunun altında bir de kimi kentlere yönelik özel evraklar hazırladı. Bu belgeler içinde santrallerden hayli çeken madenci kenti Zonguldak da var. Bu belgeye biraz değinmek istiyorum. Çatalağzı’nda 4 santral var, hepsi de iç içe. ÇATES, ZETES 1, ZETES 2 ve ZETES 3. DETES ve ZETES 4 de planlanan kömürlü termik santraller içinde. Raporda Zonguldak’ta işletmede olan dört kömürlü termik santralin işletme mühletleri boyunca yarattığı kronik kömür kirliliği hesaplanmış. Sayıların iddiası kolay olsa gerek. 4 santral 1989 – 2022 yılları içinde 3 bin 563 erken vefata, bin 749 erken doğuma, 9 milyon hasta geçirilen güne yol açmış. Toplam sıhhat maliyeti ise 132,45 milyar Türk Lirası.
6 AY DURDURULMUŞTU
Bu santrallerden ÇATES kükürt oksit emisyon denetim sistemleri, faaliyetlerinin etraf mevzuatına uymadıkları nedeni öne sürülerek 6 ay durdurulmasının akabinde 2020 yılında bir daha kurulmuştu. Bu da son 30 yılda ÇATES’in binlerce kişinin sıhhatini tehdit ettiği ve etrafa ziyan verdiği manasına geliyor. Bu emisyonun bilhassa teneffüs sistemini etkilediği belirtiliyor.
GERÇEK MALİYETLER DAHA YÜKSEK
Raporda karar vericilere de sesleniliyor. ÇATES kapasite artırım ve DETES inşa planlarının çabucak durdurulması isteniyor. Mevcut 4 termik santral için de en geç 2030 yılı olmak üzere kapatma tarihi belirlenmesi gerektiği vurgulanıyor. Raporda hayli acı bir cümle de var: “Gerçek sıhhat maliyetlerinin bu raporda belirtilenden daha yüksek olduğu düşünülmektedir.”
Artık bu datalarla karar alıcılara “çevre, insan ve hayat hakkı” için soralım.
Sahi!..
Bir santral kaç can eder?
Her şeyin bir bedeli var
Dünyanın kaynakları hudutlu. Gezegen için harekete geçmek istiyorsak bu gerçekle yüzleşip tüketmeyi azaltarak başlayabiliriz. Zira insan baskısıyla ziyan goren tabiat can çekişiyor ve tükettiğimiz her şeyin tabiata bir bedeli var. Bunlardan en değerlisi de Su ve Karbon ayak izi. Bindiğimiz uçaktan, içtiğimiz suya, giydiğimiz tişörtten gıdamıza her şeyin bir bedeli var desem… Örneğin eşyalarımızın, gıdamızın ve kıyafetlerimizin üretiminde en epeyce su kullanılıyor. Ya da bir eserin bize kadar ulaştırılmasında kullanılan güç gezegene karbon salınmasına ve bu karbon salımının toplamı da iklim krizine niye oluyor. Yani her şeyin bir bedeli var. Haftaya Karbon ve Su Ayak İzi belgesini açacağız. Pekala, Senin müsaade ne kadar?
Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi’ni 1994 yılında imzalayan ülkeler 1995 yılından beri her sene COP (Conference of Parties) İklim Değişikliği Zirvesi’nde farklı bir gündemle toplanıyor. 2015 yılında gerçekleştirilen COP doruğunda Paris İklim Muahedesi kabul edildi ve imzalayan tüm ülkeler global ısınmayı 1,5 santigrat derecede tutma konusunda mutabakata varmıştı. Bu ne demek? Üzerimize hakikat yuvarlanan dev kar topunu görüyoruz demek. Bu mutabakatla dünyanın ısınmasına yol açan sera gazı emisyonlarını azaltma konusunda kimi kelamlar verilmiş oldu. Bu emisyonların kimilerinin salınmasına niye olan etkenlerin başında kömüre dayalı güç geliyor.
‘KÖMÜRDEN ÇIKAMAYAN TÜRKİYE’
Türkiye de bu muahedeyi imzalayan ülkelerden bir tanesiydi. Lakin imzaladıktan 5 yıl daha sonra, 2021 yılının son aylarında onayladı. Glasgow’da geçen kasım ayında düzenlenen COP 26 İklim Değişikliği Konferansı’na Türkiye de bir heyetle katıldı. Konferansta en kıymetli gelişmelerden biri ülke ve kuruluşlar tarafınca kömürden çıkışa dair en kapsamlı taahhütlerin verilmesiydi. Hem kömürlü termik santrallerin basamaklı olarak durdurulması birebir vakitte yeni kömür santrallerine verilen takviyenin bitmiş oldurilmesi konusunda anlaşıldı. Gelin görün ki Türkiye bu ülkelerin içinde yer almadı.
‘SAĞLIKLI ETRAF HAKTIR’
Türkiye’de iklim krizinin tetiklenmesine niye olan emisyonlar yayan onlarca kömüre dayalı termik santral var ve yenileri de planlanıyor. Ayrıyeten Türkiye, kömür kullanması sonlandırmak için bir tarih belirlemediği üzere kömürlü termik santral kapasitesini iki katına çıkarma planına da devam ediyor.
Sıhhat ve Etraf Birliği (HEAL) geçen günlerde ‘Kronik kömür kirliliği’ isminde çarpıcı bir rapor yayınladı. Türkiye’nin sıfırlarla dolu 55 yıllık karnesinin yer aldığı bu raporda çalışan termik santrallerin 4,8 trilyon TL sıhhat maliyeti hesaplanmış. Bunun yanı sıra 117 bin 661 erken doğuma, 1 milyon 247 bin çocukta bronşit olayına ve yaklaşık 200 bin erken vefata niye olmuş. bu biçimde yazınca yalnızca sayıdan ibaret oluyor fakat santralin verdiği ziyanları en âlâ santralle iç içe yaşayanlar bilir. Sularınız kirlenir, her geçen gün nefes almakta zorlanırsınız, o is kokusu genzinizi yakar, kanser olaylarının arttığını duyarsınız. Bilhassa santral etrafında yaşayıp, ziyanı gözleriyle bakılırsanler ‘temiz tabiat ve sağlıklı yaşamak istiyoruz’ diye haykırsa da seslerini karar alıcılara pek duyuramıyorlar. Pekala nefes almak hak mıdır, haktır. Anayasa’nın 56. unsuru fazlaca açık: “Herkes, sağlıklı ve istikrarlı bir etrafta yaşama hakkına sahiptir.”
‘SAĞLIĞA DA ETRAFA DE ZARAR’
HEAL bu raporunun altında bir de kimi kentlere yönelik özel evraklar hazırladı. Bu belgeler içinde santrallerden hayli çeken madenci kenti Zonguldak da var. Bu belgeye biraz değinmek istiyorum. Çatalağzı’nda 4 santral var, hepsi de iç içe. ÇATES, ZETES 1, ZETES 2 ve ZETES 3. DETES ve ZETES 4 de planlanan kömürlü termik santraller içinde. Raporda Zonguldak’ta işletmede olan dört kömürlü termik santralin işletme mühletleri boyunca yarattığı kronik kömür kirliliği hesaplanmış. Sayıların iddiası kolay olsa gerek. 4 santral 1989 – 2022 yılları içinde 3 bin 563 erken vefata, bin 749 erken doğuma, 9 milyon hasta geçirilen güne yol açmış. Toplam sıhhat maliyeti ise 132,45 milyar Türk Lirası.
6 AY DURDURULMUŞTU
Bu santrallerden ÇATES kükürt oksit emisyon denetim sistemleri, faaliyetlerinin etraf mevzuatına uymadıkları nedeni öne sürülerek 6 ay durdurulmasının akabinde 2020 yılında bir daha kurulmuştu. Bu da son 30 yılda ÇATES’in binlerce kişinin sıhhatini tehdit ettiği ve etrafa ziyan verdiği manasına geliyor. Bu emisyonun bilhassa teneffüs sistemini etkilediği belirtiliyor.
GERÇEK MALİYETLER DAHA YÜKSEK
Raporda karar vericilere de sesleniliyor. ÇATES kapasite artırım ve DETES inşa planlarının çabucak durdurulması isteniyor. Mevcut 4 termik santral için de en geç 2030 yılı olmak üzere kapatma tarihi belirlenmesi gerektiği vurgulanıyor. Raporda hayli acı bir cümle de var: “Gerçek sıhhat maliyetlerinin bu raporda belirtilenden daha yüksek olduğu düşünülmektedir.”
Artık bu datalarla karar alıcılara “çevre, insan ve hayat hakkı” için soralım.
Sahi!..
Bir santral kaç can eder?
Her şeyin bir bedeli var
Dünyanın kaynakları hudutlu. Gezegen için harekete geçmek istiyorsak bu gerçekle yüzleşip tüketmeyi azaltarak başlayabiliriz. Zira insan baskısıyla ziyan goren tabiat can çekişiyor ve tükettiğimiz her şeyin tabiata bir bedeli var. Bunlardan en değerlisi de Su ve Karbon ayak izi. Bindiğimiz uçaktan, içtiğimiz suya, giydiğimiz tişörtten gıdamıza her şeyin bir bedeli var desem… Örneğin eşyalarımızın, gıdamızın ve kıyafetlerimizin üretiminde en epeyce su kullanılıyor. Ya da bir eserin bize kadar ulaştırılmasında kullanılan güç gezegene karbon salınmasına ve bu karbon salımının toplamı da iklim krizine niye oluyor. Yani her şeyin bir bedeli var. Haftaya Karbon ve Su Ayak İzi belgesini açacağız. Pekala, Senin müsaade ne kadar?