Beyazperdeye yansıyan gökkuşağı: Türkiye sinemasında LGBT görünürlüğü ANKARA – Sosyolog His Yayla, Marmara Üniversitesi Toplumsal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Ana Bilim Dalı’ndaki eğitiminin akabinde “Türkiye Sinemasında LGBT kimliklerin farklı temsili 1960-2017” başlığıyla tez hazırladı.
Yayla, 1960-2017 yılları içinde Türkiye sinemasında çekilen ve direkt LGBT karakterlerin olduğu sinemaları merkeze aldığı tezinde, 1960’lı senelerda görülmeye başlanan LGBT karakterlerin günümüze kadar gelen süreçteki farklı temsillerini sinema ve toplum ilgisi bağlamında inceledi. Çalışmaya nazaran LGBT hareketi yıllar içerisinde güçlendikçe, LGBT karakterler beyaz perdede daha görünür oldu.
TÜRKİYE’DE BİLİNEN BİRİNCİ TRAVESTİ SİNEMASI: LEBLEBİCİ HORHOR
Türkiye sinemasındaki sinemalarda İntersex kimliklere odaklanan sinema olmadığı ve inceleme yapılamadığı için tez, Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans (LGBT) kimlikleri merkeze alarak yazıldı. Sosyolog His Yayla’ya göre Türkiye sinemasında heteronormatif (heteroseksüelliğin toplumsal ve doğal norm olarak kabul edilmesi yahut bu kabulü içeren kültürel yapı) karakterlerden birinci kopuşların kökeni 1923 yılına kadar dayanıyor. Türkiye’de bilinen birinci LGBT karakteri içeren sinemalar yapılmadan evvel kimi sinemalarla birtakım nabız yoklamaları yapıldığının gözlemlendiğini belirten Yayla, “Filmlerdeki kimi karakterler, direkt LGBT olarak sunulmasa da kimi bayan ve erkek karakterler toplumsal cinsiyet rollerine uygun heteroseksüel beşerler olarak verilmemiş, farklı bir bakış açısı veyahut farklı hal, hareket, kıyafet ile servis edilmiştir” sözlerini kullanıyor. Türkiye’de bilinen birinci transvesti sineması olarak anılan sinemanın, senaryosunu Muhsin Ertuğrul ve Nazım Hikmet’in yazdığı, direktörlüğünü ise Muhsin Ertuğrul’un üstlendiği Leblebici Horhor olduğunu belirten Yayla, bu vakitte kılık değiştirme üzerinden yaratılan temsile dikkat çekiyor.
1960’LI YILLAR: KILIK DEĞİŞTİRME
LGBT tarihinin heteroseksüelliğin tarihi kadar eski olsa da 60’lı senelerda LGBT hareketinin Türkiye’de varlık gösteremediğini belirten Yayla’ya nazaran LGBT görünürlüğünün olmadığı, eşcinselliğin, biseksüelliğin ve trans varoluşun sadece “sapkınlık” olgusu üzerinden bilindiği bir periyotta sinemada LGBT temsilleri ortaya çıktı. 1960’lı senelerda biroldukça “kılık değiştirme” sinemasının çekildiğini, biroldukca erkek oyuncunun bayan rolü oynadığını belirten Yayla, bu rollerin hepsinin mecburilik üzerinden kurgulandığını, karakterlerin saklanmak ya da bir oyun kurmak için bayan kılığına girdiklerini söz etti.
Amerika ve Avrupa’nın kimi ülkelerinde sinemada birinci vakit içinderda gey karakterlerin görüldüğünü, Türkiye’de ise birinci eşcinsel münasebetlerin bayanlar üzerinden kurgulandığını belirten Yayla, 60’lardaki eşcinsel ilgi içerisindeki bayan karakterlerin genel olarak berbat rollerde olduğunu belirterek şunları lisana getirdi:
“bu vakitte bayanlar, lezbiyen stereotipine nazaran kurgulanmamışlardır. Ama karakterlerin lezbiyen ilgi içerisinde oluşları erkeksiz kalmaları ve makus ahlaklı olmalarına bağlanmıştır. Veya da bu karakterler kötülük peşinde koşan karakterlerdir. Bu sinemaların sonunda ise bu karakterlerin başlarına makus bir şey gelmiştir. Nihayetinde eşcinsel bağlantı içerisinde olan karakterler cadılaştırılarak temsil edilmiş ve eşcinsel bağlantı lanetlenmiştir. bu biçimdece Türkiye sinemasında birinci heteronormatif karakterler haricindeki karakterler izleyiciye olumsuz olarak geçirilmiştir.”
70’LI YILLAR: SEKS FURYASI VE EROTİZM OBJESİ OLARAK LEZBİYENLİK
Türkiye sinemasında 1970’li senelerda seks içerikli sinema patlaması yaşandığını belirten teze göre, 60’larda üstü kapalı bir biçimde gösterilen lezbiyen alaka sahneleri 70’lerde aleni bir halde izleyiciye sunuldu. Yayla’ya bakılırsa burada gaye heteronormativitenin haricindeki bir karakteri temsil etmekten öte cinsel açlığı doyurmak formunda kurgulandı.
bu vakitte sadece biseksüel bayan karakterlerin sinemalarda husus alındığını belirten Yayla, bu karakterlerin bir LGBT temsili olduğu çıkarımına ulaşmanın güç olduğunu belirterek şunları kaydetti: “Çünkü sinemalarda kamera ve kurgu adamların hazzına yönelik seks sahneleri ortaya koymaktadır. Bayanlar sadece adamların ‘lezbiyen’ fantezilerini süslemekte, karakterlerin bir derinliği görülmemektedir. Hakikaten bayanlarla cinsel münasebet yaşayan bayanlar bir süre daha sonra cinsel açlıklarını doyuramadıkları nedeni öne sürülerek erkeklerle birlikte olmaya devam etmektedirler.”
80’Lİ YILLAR: TRANS BAYAN GÖRÜNÜRLÜĞÜ
70’li senelerda görülen “cinsellik amaçlı” sinemalar, 1980 askeri darbesinin akabinde gelen sansür ve yasaklarla birlikte ortadan kalktı. 80’lerin ikinci yarısında sokakta bir daha bir hareketlenmenin yükseldiğini, LGBT’lerin sokağa çıkmaya, diğerleriyle tanışmaya başladığını belirten Yayla, “Önceki devirlerde her daim yalnız olduğunu düşünen, eşcinsellerin öldürüldüğü transların da sırf seks emekçisi olduğunu düşünen LGBT’ler bu vakitte yalnız olmadıklarını anlamış ve birbirleriyle dayanışma göstermeye başlamışlardır. bu vakitte Zeki Müren ve Bülent Ersoy üzere kuvvetli ekollerin varlığı da LGBT’lerin yalnız olmadıklarını algılamaları bakımından önemlidir” dedi.
1980 yılında başrolünde Bülent Ersoy’un kendisini oynadığı “Şöhretin Sonu” sinemasının değerine dikkat çeken Yayla, “Şöhretin Sonu sineması de Bülent Ersoy’un yaşadığı tüm süreçleri bir belgesel üzere göstermiştir. Bu sinema her ne kadar sansürün tesiriyle Ersoy’un ‘yanlış yolundan dönmesi’ ve günah çıkarmasıyla sonlansa da sinema gerçekleri göstermesi bakımından hayli tesirlidir. Bu sinema yardımıyla Türkiye toplumu trans bir kişinin çocukluğundan itibaren yaşadıklarını, hissettiklerini ve maruz kaldığı şeyleri bilme fırsatı bulmuştur” sözlerini kaydetti.
BİRİNCİ GEY KARAKTERİN TEMSİL EDİLDİĞİ SİNEMA: ACILAR PAYLAŞILMAZ
Türkiye’de birinci gey karakterin temsil edildiği “Acılar Paylaşılmaz” sineması de bir daha bu vakitte 1989 yılında çekildi. Sinemanın, hem gey bir karakterin birinci kez kurgulanması bakımından kıymetli tıpkı vakitte gey karakterin stereotiplere kaçmadan temsil edilmesi bakımından kıymetli olduğunu vurgulayan Yayla, bu sürece ait şunları kaydetti:
“Darbenin getirdiği baskının yavaş yavaş ortadan kalktığı ve sokakta sol örgütlerin faal olabildiği bu vakitte sinema bir avukatın oğluyla ve işiyle kurduğu ilgiyi husus edinir. Sinemadaki gey karakter kriminalize edilmez, stereotipleştirilmez ve sinemanın sonunda başına bir şey gelmez. Ama bu karakter babasını sınamak ve vicdanına seslenmek maksadıyla kurgulanmış olması bakımından fobiktir. Bu karakterin Türkiye sinemasında yer bulması, devrin ikonlarından Zeki Müren’in tesiri olduğu söylenebilir. Lakin bu temsilin devri açısından ve görünürlük açısından tesiri kıymetlidir.”
90’LI YILLAR: LGBT FARKINDALIK PERİYODU
90’lı yıllar LGBT bireylerin öz örgütlenmelerini oluşturdukları, birinci LGBT derneklerinin kurulduğu ve sokakta görünür olmaya başladıkları periyot olarak dikkat çekiyor. bu vakitte, baş karakterin LGBT olduğu ya da kuvvetli LGBT karakterlerin işlendiği birfazlaca sinema çekildi. Yayla bunlara örnek olarak, iki biseksüel bayanın aşk yaşadığı ‘Düş Gezginleri’ (Atıf Yılmaz, 1992), bir trans bayan ve bir cücenin hayatının husus olduğu ‘Dönersen Islık Çal’ (Orhan Oğuz, 1993) ve bir trans bir de trans olmayan seks çalışanının hayatının mevzu olduğu ‘Gece, Melek ve Bizim Çocuklar’ (Atıf Yılmaz, 1993) sinemalarını örnek gösterdi.
Türkiye sineması tarihinde biroldukca unsur sahip olan bu vakitte, lezbiyen bağın sinemanın merkezine alınıp incelendiği birinci sinemanın ‘Düş Gezginleri’ olduğunu belirten Yayla, sinemanın LGBT hareketinin güçlenmesine dair katkı sağladığını belirtti. bu vakitte çekilen sinemalarda LGBT karakterlerin yer almasının, yaşadıkları problemlerin görünmesi açısından değerli olduğunu vurgulayan Yayla şunları söylemiş oldu:
“Birbiriyle alakası olan iki erkek karakterin kurgulandığı ‘Hamam’ sineması ve o periyotta çekilen LGBT içerikli sinemaların birçoklarında karakterlerin yaşadıkları ‘mahalle baskısı’, farklı cinsel yönelime sahip oldukları için hep ifşa edilme ve etraflarından izole edilme korkusu yaşamaları, bu sebepten işlerinden olmaları veyahut taciz edilmeleri üzere gündelik hayatta LGBT şahısların karşılaştığı birfazlaca zorluk izleyiciye aktarılmıştır. Ancak bu sinemalar, homofobi, bifobi ve transfobiden azade değildir. Lezbiyen, biseksüel, gey ve trans bireylere karşı gelişen kimi ön yargılar bu sinemaların bakış açısından görülmektedir. Bunlar LGBT hareketinin sokakta yeni yeni varlık göstermesi ve entelektüel topluluğun dikkatini yakın vakitte çekmiş olması ile ilişkilendirilebilir.”
2000’Lİ YILLARDA LGBT BİREYLERİN GÖRÜNÜRLÜĞÜ ARTTI
2000’lerin Türkiye’de LGBT hareketinin en epeyce ivme kazandığı devir olduğunu, Kaos GL ve Lambda İstanbul üzere 1990’larda örgütlenen oluşumların resmi olarak dernek statüsüne kavuştuğunu belirten Yayla, bu vakitte LGBTİ bireylerin görünürlüğünün arttığını belirtti. Sokakta yaşanan gelişmelerin akabinde Türkiye sinemasında da birfazlaca sinemada LGBT karakterlerin yaygınlaştığını belirten Yayla, bu periyoda ait şu tespitlere yer verdi:
“Karakterlerin neredeyse hepsi gey ya da trans bayan karakterlerdir. Sinemalarda LGBT karakterler genel olarak babasız büyümüş, toplum baskısına şiddetli bir halde maruz kalan, aile baskısı bakılırsan, sinemadaki öteki karakterler tarafınca aşağılanan, vefatla tehdit edilen ve kimi vakit de öldürülen karakterlerdir. Genel olarak 2000’lerde çekilen sinemalarda LGBT karakterler üzerinden izleyiciye dram ve ajitasyon yapıldığı gözlemlenmektedir. Bu birinci bakışta farkındalık hedefiyle kurgulanmış üzere görünse de cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğine dair yetersiz ve yer yer fobik var iseyımlar üzerine kurulan bu karakterlerin izleyicide hüzün yaratması hedeflenmiş görünmektedir. Ayrıyeten drama bahis olan karakterlerin genel olarak gey ve trans bayan olması da kritiktir.”
2010’LU YILLAR: LGBT’LER KENDİ KİMLİKLERİYLE BAŞROLDE
2010’ların başlarında Türkiye’de LGBT aktivizminin süratle büyüdüğünü ama ilerleyen tarihlerde Türkiye’de yaşanan bombalı intihar atakları niçiniyle sokak hareketlerinde düşüş yaşandığını belirten Yayla, bu duruma karşın LGBT’lerin toplum nezdinde farkındalığının azalmadığının sinema alanında görüldüğünü belirtti.
bu vakitte başrolde LGBT karakterlerin sadece LGBT olmak bakımından kurgulanmadığını, hayatın içine karışan LGBT temsillerinin olduğu sinemaların ortaya çıktığını belirten Yayla, ‘Nar’ ve ‘Tamam Mıyız’ sinemalarını örnek vererek şu tespitleri yaptı: “LGBT’lerin hep kriminalize edilmesi, hayatlarında başlarına gelen her şeyin LGBT oluşlarına bağlı olarak kurgulanmasına bir karşı çıkış olarak isimlendirilebilecek olan Nar ve Tamam Mıyız sinemaları, hem Türkiye sineması tıpkı vakitte LGBT hareketi bakımından kıymetli bir gelişmedir. Bu sinemaların yanı sıra gösterime giren öteki LGBT karakterli sinemalarda de fobiden arındırılmış, ajite edilmemiş ve olumlayıcı temsiller görülmüştür. bir daha bu vakitte Bülent Ersoy’la 1982 yılında denenmiş olan gerçek LGBT hayat öyküsünün sinemanın konusu olması, Zenne sineması ile birinci başarılı meselai gerçekleştirmiştir. 2008 yılında babası tarafınca eşcinsel olduğu için öldürülen Ahmet Yıldız’ın hayatını mevzu edinen Zenne sineması hem halktan birebir vakitte eleştirmenlerden oldukçaça beğeni almış ve bir süre Türkiye gündeminde kalmayı başarmıştır.”
‘SİNEMA BÖLÜMÜ LGBT’LERE BAKIŞ AÇISINI OLUŞTURMAKTA ETKİLİ’
Sinemanın, toplum nezdinde LGBT hakkında olumlu ve olumsuz yargıların oluşmasında tesiri olduğu kararına ulaşıldığını belirten Yayla, tezinin sonuç kısmında şunları söz etti: “Sinemada LGBT temsillerin devirler ortası farklılığı açıkça gösteriyor ki gerek LGBT örgütlenmesi, gerek Türkiye’nin LGBT siyaseti, gerekse sinema dalı, toplumun LGBT’lere bakış açısını oluşturmakta pek tesirlidir. Bu bağlamda sinema sanatının ve toplumun sağduyusunun birbiriyle bağlantı içerisinde hareket ettiğini söylemek mümkündür.”
Yayla, 1960-2017 yılları içinde Türkiye sinemasında çekilen ve direkt LGBT karakterlerin olduğu sinemaları merkeze aldığı tezinde, 1960’lı senelerda görülmeye başlanan LGBT karakterlerin günümüze kadar gelen süreçteki farklı temsillerini sinema ve toplum ilgisi bağlamında inceledi. Çalışmaya nazaran LGBT hareketi yıllar içerisinde güçlendikçe, LGBT karakterler beyaz perdede daha görünür oldu.
TÜRKİYE’DE BİLİNEN BİRİNCİ TRAVESTİ SİNEMASI: LEBLEBİCİ HORHOR
Türkiye sinemasındaki sinemalarda İntersex kimliklere odaklanan sinema olmadığı ve inceleme yapılamadığı için tez, Lezbiyen, Gey, Biseksüel, Trans (LGBT) kimlikleri merkeze alarak yazıldı. Sosyolog His Yayla’ya göre Türkiye sinemasında heteronormatif (heteroseksüelliğin toplumsal ve doğal norm olarak kabul edilmesi yahut bu kabulü içeren kültürel yapı) karakterlerden birinci kopuşların kökeni 1923 yılına kadar dayanıyor. Türkiye’de bilinen birinci LGBT karakteri içeren sinemalar yapılmadan evvel kimi sinemalarla birtakım nabız yoklamaları yapıldığının gözlemlendiğini belirten Yayla, “Filmlerdeki kimi karakterler, direkt LGBT olarak sunulmasa da kimi bayan ve erkek karakterler toplumsal cinsiyet rollerine uygun heteroseksüel beşerler olarak verilmemiş, farklı bir bakış açısı veyahut farklı hal, hareket, kıyafet ile servis edilmiştir” sözlerini kullanıyor. Türkiye’de bilinen birinci transvesti sineması olarak anılan sinemanın, senaryosunu Muhsin Ertuğrul ve Nazım Hikmet’in yazdığı, direktörlüğünü ise Muhsin Ertuğrul’un üstlendiği Leblebici Horhor olduğunu belirten Yayla, bu vakitte kılık değiştirme üzerinden yaratılan temsile dikkat çekiyor.
1960’LI YILLAR: KILIK DEĞİŞTİRME
LGBT tarihinin heteroseksüelliğin tarihi kadar eski olsa da 60’lı senelerda LGBT hareketinin Türkiye’de varlık gösteremediğini belirten Yayla’ya nazaran LGBT görünürlüğünün olmadığı, eşcinselliğin, biseksüelliğin ve trans varoluşun sadece “sapkınlık” olgusu üzerinden bilindiği bir periyotta sinemada LGBT temsilleri ortaya çıktı. 1960’lı senelerda biroldukça “kılık değiştirme” sinemasının çekildiğini, biroldukca erkek oyuncunun bayan rolü oynadığını belirten Yayla, bu rollerin hepsinin mecburilik üzerinden kurgulandığını, karakterlerin saklanmak ya da bir oyun kurmak için bayan kılığına girdiklerini söz etti.
Amerika ve Avrupa’nın kimi ülkelerinde sinemada birinci vakit içinderda gey karakterlerin görüldüğünü, Türkiye’de ise birinci eşcinsel münasebetlerin bayanlar üzerinden kurgulandığını belirten Yayla, 60’lardaki eşcinsel ilgi içerisindeki bayan karakterlerin genel olarak berbat rollerde olduğunu belirterek şunları lisana getirdi:
“bu vakitte bayanlar, lezbiyen stereotipine nazaran kurgulanmamışlardır. Ama karakterlerin lezbiyen ilgi içerisinde oluşları erkeksiz kalmaları ve makus ahlaklı olmalarına bağlanmıştır. Veya da bu karakterler kötülük peşinde koşan karakterlerdir. Bu sinemaların sonunda ise bu karakterlerin başlarına makus bir şey gelmiştir. Nihayetinde eşcinsel bağlantı içerisinde olan karakterler cadılaştırılarak temsil edilmiş ve eşcinsel bağlantı lanetlenmiştir. bu biçimdece Türkiye sinemasında birinci heteronormatif karakterler haricindeki karakterler izleyiciye olumsuz olarak geçirilmiştir.”
70’LI YILLAR: SEKS FURYASI VE EROTİZM OBJESİ OLARAK LEZBİYENLİK
Türkiye sinemasında 1970’li senelerda seks içerikli sinema patlaması yaşandığını belirten teze göre, 60’larda üstü kapalı bir biçimde gösterilen lezbiyen alaka sahneleri 70’lerde aleni bir halde izleyiciye sunuldu. Yayla’ya bakılırsa burada gaye heteronormativitenin haricindeki bir karakteri temsil etmekten öte cinsel açlığı doyurmak formunda kurgulandı.
bu vakitte sadece biseksüel bayan karakterlerin sinemalarda husus alındığını belirten Yayla, bu karakterlerin bir LGBT temsili olduğu çıkarımına ulaşmanın güç olduğunu belirterek şunları kaydetti: “Çünkü sinemalarda kamera ve kurgu adamların hazzına yönelik seks sahneleri ortaya koymaktadır. Bayanlar sadece adamların ‘lezbiyen’ fantezilerini süslemekte, karakterlerin bir derinliği görülmemektedir. Hakikaten bayanlarla cinsel münasebet yaşayan bayanlar bir süre daha sonra cinsel açlıklarını doyuramadıkları nedeni öne sürülerek erkeklerle birlikte olmaya devam etmektedirler.”
80’Lİ YILLAR: TRANS BAYAN GÖRÜNÜRLÜĞÜ
70’li senelerda görülen “cinsellik amaçlı” sinemalar, 1980 askeri darbesinin akabinde gelen sansür ve yasaklarla birlikte ortadan kalktı. 80’lerin ikinci yarısında sokakta bir daha bir hareketlenmenin yükseldiğini, LGBT’lerin sokağa çıkmaya, diğerleriyle tanışmaya başladığını belirten Yayla, “Önceki devirlerde her daim yalnız olduğunu düşünen, eşcinsellerin öldürüldüğü transların da sırf seks emekçisi olduğunu düşünen LGBT’ler bu vakitte yalnız olmadıklarını anlamış ve birbirleriyle dayanışma göstermeye başlamışlardır. bu vakitte Zeki Müren ve Bülent Ersoy üzere kuvvetli ekollerin varlığı da LGBT’lerin yalnız olmadıklarını algılamaları bakımından önemlidir” dedi.
1980 yılında başrolünde Bülent Ersoy’un kendisini oynadığı “Şöhretin Sonu” sinemasının değerine dikkat çeken Yayla, “Şöhretin Sonu sineması de Bülent Ersoy’un yaşadığı tüm süreçleri bir belgesel üzere göstermiştir. Bu sinema her ne kadar sansürün tesiriyle Ersoy’un ‘yanlış yolundan dönmesi’ ve günah çıkarmasıyla sonlansa da sinema gerçekleri göstermesi bakımından hayli tesirlidir. Bu sinema yardımıyla Türkiye toplumu trans bir kişinin çocukluğundan itibaren yaşadıklarını, hissettiklerini ve maruz kaldığı şeyleri bilme fırsatı bulmuştur” sözlerini kaydetti.
BİRİNCİ GEY KARAKTERİN TEMSİL EDİLDİĞİ SİNEMA: ACILAR PAYLAŞILMAZ
Türkiye’de birinci gey karakterin temsil edildiği “Acılar Paylaşılmaz” sineması de bir daha bu vakitte 1989 yılında çekildi. Sinemanın, hem gey bir karakterin birinci kez kurgulanması bakımından kıymetli tıpkı vakitte gey karakterin stereotiplere kaçmadan temsil edilmesi bakımından kıymetli olduğunu vurgulayan Yayla, bu sürece ait şunları kaydetti:
“Darbenin getirdiği baskının yavaş yavaş ortadan kalktığı ve sokakta sol örgütlerin faal olabildiği bu vakitte sinema bir avukatın oğluyla ve işiyle kurduğu ilgiyi husus edinir. Sinemadaki gey karakter kriminalize edilmez, stereotipleştirilmez ve sinemanın sonunda başına bir şey gelmez. Ama bu karakter babasını sınamak ve vicdanına seslenmek maksadıyla kurgulanmış olması bakımından fobiktir. Bu karakterin Türkiye sinemasında yer bulması, devrin ikonlarından Zeki Müren’in tesiri olduğu söylenebilir. Lakin bu temsilin devri açısından ve görünürlük açısından tesiri kıymetlidir.”
90’LI YILLAR: LGBT FARKINDALIK PERİYODU
90’lı yıllar LGBT bireylerin öz örgütlenmelerini oluşturdukları, birinci LGBT derneklerinin kurulduğu ve sokakta görünür olmaya başladıkları periyot olarak dikkat çekiyor. bu vakitte, baş karakterin LGBT olduğu ya da kuvvetli LGBT karakterlerin işlendiği birfazlaca sinema çekildi. Yayla bunlara örnek olarak, iki biseksüel bayanın aşk yaşadığı ‘Düş Gezginleri’ (Atıf Yılmaz, 1992), bir trans bayan ve bir cücenin hayatının husus olduğu ‘Dönersen Islık Çal’ (Orhan Oğuz, 1993) ve bir trans bir de trans olmayan seks çalışanının hayatının mevzu olduğu ‘Gece, Melek ve Bizim Çocuklar’ (Atıf Yılmaz, 1993) sinemalarını örnek gösterdi.
Türkiye sineması tarihinde biroldukca unsur sahip olan bu vakitte, lezbiyen bağın sinemanın merkezine alınıp incelendiği birinci sinemanın ‘Düş Gezginleri’ olduğunu belirten Yayla, sinemanın LGBT hareketinin güçlenmesine dair katkı sağladığını belirtti. bu vakitte çekilen sinemalarda LGBT karakterlerin yer almasının, yaşadıkları problemlerin görünmesi açısından değerli olduğunu vurgulayan Yayla şunları söylemiş oldu:
“Birbiriyle alakası olan iki erkek karakterin kurgulandığı ‘Hamam’ sineması ve o periyotta çekilen LGBT içerikli sinemaların birçoklarında karakterlerin yaşadıkları ‘mahalle baskısı’, farklı cinsel yönelime sahip oldukları için hep ifşa edilme ve etraflarından izole edilme korkusu yaşamaları, bu sebepten işlerinden olmaları veyahut taciz edilmeleri üzere gündelik hayatta LGBT şahısların karşılaştığı birfazlaca zorluk izleyiciye aktarılmıştır. Ancak bu sinemalar, homofobi, bifobi ve transfobiden azade değildir. Lezbiyen, biseksüel, gey ve trans bireylere karşı gelişen kimi ön yargılar bu sinemaların bakış açısından görülmektedir. Bunlar LGBT hareketinin sokakta yeni yeni varlık göstermesi ve entelektüel topluluğun dikkatini yakın vakitte çekmiş olması ile ilişkilendirilebilir.”
2000’Lİ YILLARDA LGBT BİREYLERİN GÖRÜNÜRLÜĞÜ ARTTI
2000’lerin Türkiye’de LGBT hareketinin en epeyce ivme kazandığı devir olduğunu, Kaos GL ve Lambda İstanbul üzere 1990’larda örgütlenen oluşumların resmi olarak dernek statüsüne kavuştuğunu belirten Yayla, bu vakitte LGBTİ bireylerin görünürlüğünün arttığını belirtti. Sokakta yaşanan gelişmelerin akabinde Türkiye sinemasında da birfazlaca sinemada LGBT karakterlerin yaygınlaştığını belirten Yayla, bu periyoda ait şu tespitlere yer verdi:
“Karakterlerin neredeyse hepsi gey ya da trans bayan karakterlerdir. Sinemalarda LGBT karakterler genel olarak babasız büyümüş, toplum baskısına şiddetli bir halde maruz kalan, aile baskısı bakılırsan, sinemadaki öteki karakterler tarafınca aşağılanan, vefatla tehdit edilen ve kimi vakit de öldürülen karakterlerdir. Genel olarak 2000’lerde çekilen sinemalarda LGBT karakterler üzerinden izleyiciye dram ve ajitasyon yapıldığı gözlemlenmektedir. Bu birinci bakışta farkındalık hedefiyle kurgulanmış üzere görünse de cinsel yönelim ve cinsiyet kimliğine dair yetersiz ve yer yer fobik var iseyımlar üzerine kurulan bu karakterlerin izleyicide hüzün yaratması hedeflenmiş görünmektedir. Ayrıyeten drama bahis olan karakterlerin genel olarak gey ve trans bayan olması da kritiktir.”
2010’LU YILLAR: LGBT’LER KENDİ KİMLİKLERİYLE BAŞROLDE
2010’ların başlarında Türkiye’de LGBT aktivizminin süratle büyüdüğünü ama ilerleyen tarihlerde Türkiye’de yaşanan bombalı intihar atakları niçiniyle sokak hareketlerinde düşüş yaşandığını belirten Yayla, bu duruma karşın LGBT’lerin toplum nezdinde farkındalığının azalmadığının sinema alanında görüldüğünü belirtti.
bu vakitte başrolde LGBT karakterlerin sadece LGBT olmak bakımından kurgulanmadığını, hayatın içine karışan LGBT temsillerinin olduğu sinemaların ortaya çıktığını belirten Yayla, ‘Nar’ ve ‘Tamam Mıyız’ sinemalarını örnek vererek şu tespitleri yaptı: “LGBT’lerin hep kriminalize edilmesi, hayatlarında başlarına gelen her şeyin LGBT oluşlarına bağlı olarak kurgulanmasına bir karşı çıkış olarak isimlendirilebilecek olan Nar ve Tamam Mıyız sinemaları, hem Türkiye sineması tıpkı vakitte LGBT hareketi bakımından kıymetli bir gelişmedir. Bu sinemaların yanı sıra gösterime giren öteki LGBT karakterli sinemalarda de fobiden arındırılmış, ajite edilmemiş ve olumlayıcı temsiller görülmüştür. bir daha bu vakitte Bülent Ersoy’la 1982 yılında denenmiş olan gerçek LGBT hayat öyküsünün sinemanın konusu olması, Zenne sineması ile birinci başarılı meselai gerçekleştirmiştir. 2008 yılında babası tarafınca eşcinsel olduğu için öldürülen Ahmet Yıldız’ın hayatını mevzu edinen Zenne sineması hem halktan birebir vakitte eleştirmenlerden oldukçaça beğeni almış ve bir süre Türkiye gündeminde kalmayı başarmıştır.”
‘SİNEMA BÖLÜMÜ LGBT’LERE BAKIŞ AÇISINI OLUŞTURMAKTA ETKİLİ’
Sinemanın, toplum nezdinde LGBT hakkında olumlu ve olumsuz yargıların oluşmasında tesiri olduğu kararına ulaşıldığını belirten Yayla, tezinin sonuç kısmında şunları söz etti: “Sinemada LGBT temsillerin devirler ortası farklılığı açıkça gösteriyor ki gerek LGBT örgütlenmesi, gerek Türkiye’nin LGBT siyaseti, gerekse sinema dalı, toplumun LGBT’lere bakış açısını oluşturmakta pek tesirlidir. Bu bağlamda sinema sanatının ve toplumun sağduyusunun birbiriyle bağlantı içerisinde hareket ettiğini söylemek mümkündür.”