Aslı Pasinli: 3 Van Gölü büyüklüğünde sulak alan yitirdik İSTANBUL – Bugün Dünya Sulak Alanlar Günü. 1997 yılından beri 2 Şubat sulak alanların değeri, korunması ve akılcı kullanım hususlarında kamuoyu şuurunun geliştirilmesi gayesiyle kutlanıyor. Tüm dünyada bu yıl yeryüzünün en varlıklı ve üretken ekosistemlerini oluşturan sulak alanları yok olmaktan kurtarmak ve bozulan sulak alanları eski hâline getirmek için harekete geçme daveti yapılıyor. WWF-Türkiye (Doğal hayatı Müdafaa Vakfı) Genel Müdürü Aslı Pasinli’yle sulak alanların değeri ve durumu üzerine konuştuk. Türkiye’deki sulak alanların yarısının 1960’lardan bu yana su ölçüsü ve kalitesi bakımından sağlıklı yapılarını kaybettiğine dikkat çeken Pasinli “Üç Van Gölü büyüklüğünde sulak alanımız ekolojik fonksiyonunu yitirmiş durumdadır” diyor ve harekete geçme davetinde bulunuyor.
Aslı Pasinli sulak alanlar için bir an evvel harekete geçilmesi gerektiğini söylemiş oldu. FOTOĞRAF: Kaan Sağanak
Sulak alanların ehemmiyetiyle başlayalım. Bu alanlar dünya ve Türkiye için niye kıymetli?
Bir vakit içinder kurutulması gereken bataklıklar olarak görülen sulak alanların kıymeti yeni yeni anlaşılıyor. Sulak alanlar, biyolojik çeşitlilik için kıymetli ömür alanları/ortamları, bununla birlikte tatlı su depoları ve karbon yutaklarıdır. Sulak alanların barındırdığı canlı hayatın yanı sıra, bulunduğu bölgenin ekolojik istikrarının korunmasında da üstün fonksiyon ve katkıları kelam konusu. Bunlar, “sulak alanların fonksiyon ve değerleri” ya da “sulak alanların ekosistem hizmetleri” olarak tanımlanıyor.
Su kaynaklarımızın başında gelen sulak alan ekosistemleri, yeraltı sularını besliyor, taban suyunu dengeliyor, su rejimini düzenliyor, sel ve taşkın felaketlerinin yıkıcı tesirlerine mani oluyor, erozyon ve sediman denetimi yaparak toprağı koruyor. Global iklim değişikliğiyle bir arada ülkemizde de yaşanmakta olan çok hava olaylarının yol açtığı afetlerin denetiminde kıyı sulak alanlarının fonksiyonu epeyce değerli. Sulak alanlar ayrıyeten sürdürülebilir balıkçılık, sazcılık ve turizm imkanları ile lokal iktisada katkı sağlıyor.
Bafa Gölü. FOTOĞRAF: Kenan Olgun
TÜRKİYE’DE 307 SULAK ALAN VAR
Türkiye’de sulak alanların son durumu nedir?
Türkiye hem özel coğrafik pozisyonu ve ölçeği tıpkı vakitte sulak alan çeşitliliği ve bilhassa göçmen kuş tipleri açısından, ortasında bulunduğu coğrafyanın en değerli ülkelerindendir. Ülkemizde hala Tabiat Muhafaza ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğü, Ulusal Sulak Alan Envanteri İdare Bilgi Sistemine kayıtlı büyüklüğü 8 hektarın üzerinde toplam alanı 1 milyon 102 bin 612 hektarı bulan 307 sulak alan bulunuyor.
Türkiye, yüzey alanı bakımından Avrupa’nın en büyük ülkesi bulunmasına rağmen 2020 yılı itibariyle Ramsar listesinde (toplam genişliği 1.845 km2) milletlerarası değere sahip 14 sulak alanımız yer alıyor (WWF, 2021). Ramsar Mukavelesi ölçütlerine bakılırsa Tabiat Müdafaa ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğünce yapılan değerlendirmede 64 sulak alan ulusal ehemmiyete sahip sulak alan ve 10 sulak alan ise mahalli değere sahip sulak alan olarak belirlenmiş durumda.
SULAK ALANLARIN YARISI, SAĞLIKLI YAPILARINI KAYBETTİ
– Türkiye sulak alanlarını koruyabiliyor mu?
Ne yazık ki son 1960’lardan bu yana Türkiye’deki sulak alanlarımızın yarısı su ölçüsü ve kalitesi bakımından sağlıklı yapılarını kaybetmiş bulunuyor. Bir öteki deyişle üç Van Gölü büyüklüğünde sulak alanımız ekolojik fonksiyonunu yitirmiş durumdadır.
Türkiye’deki sulak alanlarla ilgili bu sorunun temel kaynağı sulak alanların kurutulması oldu. Ayrıyeten, iklim değişikliğinin tesirleri, ülkemizin de ortasında bulunduğu Akdeniz Havzası’nda ortalama sıcaklıkların artması, yağışların azalması ve kuraklık formunda görülüyor. Tarım, sanayi ve kentsel kullanım kaynaklı kirlilik suyun kalitesini ve ölçüsünü etkiliyor. Sulak alanlar, evsel, endüstriyel ve ziraî atıklarla her geçen gün daha da kirleniyor. Kirlenen su kaynakları yalnız biyolojik çeşitliliği değil beraberinde geçim kaynakları suya bağlı olan epey sayıda insanı da direkt etkiliyor. Büyük Menderes Irmağı, Eğirdir Gölü, Bafa Gölü, Tuz Gölü, Gediz Deltası, Uluabat Gölü, Beyşehir Gölü, Eber Gölü, Burdur Gölü ve Göksu Deltası su kaybı ve kirlilikten etkilenen sulak alanların yalnızca birkaçı.
Bugün ziraî faaliyetler için kaynaklardan çok su çekilmesi ve suyun verimli kullanılmaması üzere niçinlerle biroldukca tatlı su ekosistemi, ekonomik ve ekolojik pahasını yitiriyor. Hala ülkemizde tatlı suyun yüzde 73’ü tarımda kullanılıyor. Tarımda su ekseriyetle açık kanallarla toprağa getiriliyor, tava ve karıklarla alana aktarılıyor. Bu uygulama sırasında suyun bir kısmı daha tarlaya ulaşmadan kanallardan buharlaşma yahut sızıntılarla kayboluyor. Ülkemizde hala sulanan alanların yüzde 97’sinde bu yol uygulanıyor. En verimli sulama biçimi olan damla sulama yolunun uygulandığı alanların toplam büyüklüğü sırf 110 bin hektar.
Meriç, Ergene, Gediz, Büyük Menderes, Burdur Gölü, Akarçay, Konya ve Asi Irmağı havzalarında yüzey ve yeraltı suyu kullanması, su kaynaklarının kendini yenileyebilme kapasitesini aştı. Bu durum, havzalar üstündeki baskıyı arttırarak, doğal ekosistemler üzerinde büyük bir tehdit oluşturuyor.
AKŞEHİR, SEYFE, HOTAMIŞ, EŞMEKAYA… HEPSİ KURUDU
Türkiye’de şu anda en makûs durumda olan sulak alan neresi?
Bilhassa Göller Bölgesi ve Orta Anadolu’da biroldukça sulak alanımız ne yazık ki ekolojik fonksiyonlarını büyük ölçüde yitirmiş durumda ve kuruma tehdidi altında. Örneğin 1. Derece Doğal Sit, Tabiatı Müdafaa Alanı üzere muhafaza statülerine sahip bir memleketler arası ehemmiyete sahip sulak alan (Ramsar alanı) olan Kırşehir’deki Seyfe Gölü, alanı besleyen suların içme ve sulama suyu için alımı, alanın kuzeyinden açılan tahliye kanalı ile havzadan gelen suların göle ulaşmasının engellenmesi ve yeraltı suyunun çok kullanması niçiniyle son 15 yıldır kurumuş durumda. bir daha bir Ramsar Alanı olan Burdur Gölü’nde su düzeyi kıymetli ölçüde düştü. Gölün alameti farikası olan dikkuyruk artık uğramaz hale geldi.
1985 yılından bu yana Eber Gölü yüzde 33 oranında küçülürken, Akşehir Gölü’nün tamamına yakını kurudu. Bunlara öteki örnekleri de eklemek mümkün. Ülkemizin en kurak bölgelerinden biri bulunmasına rağmen toplam 350 bin hektar ile sulak alanlar bakımından ülkemizin en güçlü bölgelerinden biri olan Konya Havzasında 1950’li senelerda sıtmayla gayret için başlatılan sulak alan kurutma çalışmaları ileriki senelerda tarım toprağı elde etmeye yöneldi ve havzadaki toplam 113 bin hektar sulak alan kurutuldu. 1980’li senelerda 18.550 hektar olan Hotamış Sazlıkları günümüzde büsbütün kurudu. Eşmekaya Sazlıkları da o denli. Dünyanın nazar boncuğu olarak isimlendirilen ve 2005 yılında Ramsar listesine dahil edilen Meke Gölü de yeraltı suyunun çok kullanması niçiniyle kurumuş durumda. Tuz Gölü, Kulu Gölü büyük ölçüde ziyan gördü. Sulak alan sonları 1986’da 7.980 hektar olan Ereğli sazlıklarından bugün geriye 560 hektar kaldı.
Büyük Menderes
ÖMÜR DÖNGÜSÜNÜ OLUMSUZ ETKİLİYOR
– Sulak alanların kaybı tiplerin yok oluşuna da niye oluyor mu?
Ortalarında göller, ırmaklar, dereler, akiferler ve sulak alanların da yer aldığı tatlı su habitatları, tüm dünyadaki bilinen hayvan cinslerinin yüzde 10’undan fazlasını ve tüm balık cinslerinin yüzde 50’sini barındıyor. Küresel Wetland Outlook datalarına bakılırsa son 300 yılda, dünyadaki sulak alanların yüzde 87’si, 1970’ten bu yana ise yüzde 35’i yok oldu. 1970-2016 yılları içinde omurgalı canlı popülasyonlarında yaşanan en büyük azalma yüzde 84 ile sulak alan cinslerinde meydana geldi; bunların yaklaşık yüzde 25’i ise yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Öbür bir deyişle, sulak alanlardaki tıp populasyonlarında görülen azalma, karasal ve denizel cinslerde görülen azalmadan epeyce daha yüksek oranda. Bunun en temel sebebi yapılaşma, kirlilik, kurutma, çok kullanım üzere çeşitli meseleler niçiniyle sulak alanların fonksiyonel yapılarını kaybetmeleri. Sulak alanlardaki tıp kaybı yalnızca sulak alan ortasındaki ömür döngüsünü olumsuz etkilemiyor. bununla birlikte balıkçılık, sazcılık, ekoturizm üzere sulak alanların yöre halklarına sunduğu katkıyı da kaybediyoruz.
16 MİLYAR METREKÜPLÜK SU TASARRUFU MÜMKÜN
– Sulak alanların korunması için neler yapılmalı?
Türkiye üzere Akdeniz neslinde olan bir ülkede sulak alanların değerini hayli güzel bilmemiz ve daha güzel muhafazamız gerekiyor. Pahalı sulak alan ekosistemlerimizi süratle müdafaa altında alırken, ziraî sulamada çağdaşlaşmaya geçmek ehemmiyet taşıyor. Yüzölçümü 78 milyon hektar olan Türkiye’de tarım alanları 28 milyon hektar büyüklüğünde. Sulanabilecek nitelikteki 8,5 milyon hektar alanın, 5,7 milyon hektarı DSİ tarafınca sulamaya açılmış durumda. Başka bir deyişle, ekonomik olarak sulanabilecek 8,5 milyon hektar tarım alanının hala yüzde 67’si sulanıyor. 2023 yılı prestijiyle sulanabilecek alanların tamamının sulanması hedefleniyor. Bu durumun su kaynaklarımız ve sulak alanlarımız üzerinde geri dönüşü olmayan bir baskıya yol açmamasını sağlamalıyız. Türkiye’de toplam su tüketimi 44 milyar metreküp ve bunun 32 milyar metreküpü sulak alanlardan alınıyor. Verimli bir sulama için, suyun açık kanaletler sistemiyle toprağa iletilmesi yerine kapalı borularla iletilmesi gerekiyor. Kapalı borular, damla sulama yolunun uygulanmasını sağlıyor ve açık kanallarla iletilen suyun buharlaşarak kaybolmasını önlüyor. Damla sulama prosedürü ile ortalama yüzde 50 su tasarrufu sağlanabileceğini var iseyarsak, ziraî sulamada büsbütün bu sisteme geçebildiğimiz takdirde ülkemizde her yıl toplam 16 milyar metreküp su tasarrufu yapmak mümkün görünüyor. Bu da 80 milyondan fazla nüfusa sahip Türkiye’de, yaklaşık 3 yıllık evsel su muhtaçlığına denk düşüyor.
Bunun yanında tarım kesiminde su kullanım politikalarımız, Ramsar Sözleşmesince öngörülen “akılcı kullanım” yaklaşımı ile uyumlu hale getirilmeli, sulama planlamaları yapılırken sulak alanların korunması ve sürdürülebilirliği kesinlikle dikkate alınmalı. Öteki alanlarda da su kullanım planlamaları yapılırken sulak alanların korunması ve sürdürülebilirliği kesinlikle dikkate alınmalı.
WWF olarak sizler ne yapıyorsunuz?
WWF-Türkiye’nin, öncelikli çalışma alanlarından bir tanesi, Türkiye’deki 25 ırmak havzasından biri olan Büyük Menderes Havzası’dır. Bu kapsamda, Büyük Menderes Havzası’nda su kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir kullanmasına katkı vermeyi hedefleyen çalışmalar yapıyoruz.
WWF- Türkiye olarak farkındalık yaratma çalışmaları sürdürüyoruz. Artan nüfusu ve büyüyen kentleri ile su sorunuyla karşı karşıya olan ülkemizin, iklim değişikliğinin de tesiri ile su yoksulu olma yolunda ilerlediğine Ocak 2021’de lansmanını yaptığı ‘Su Biterse Herkes Susar’ kampanyası ile dikkat çektik. Büyük Menderes Nehri’nin kaynağından denize döküldüğü noktaya kadar başından geçenleri anlatan “Suyun Yolculuğu” belgeseli ve kampanyası 62 haber portalında, 50’den çok ünlüye ve 5 milyonun üzerinde takipçiye ulaştı.
Türkiye’nin 25 ırmak havzasından biri olan Büyük Menderes Havzasında yer alan Aydın vilayetine bağlı Söke ilçesinde WWF-Türkiye’nin kolaylaştırıcılığında kurulan Söke Pamuğu Su Koruyuculuğu Yürütme Konseyi Pamuk Üretiminde Basınçlı (Modern) Sulama Sistemine Geçiş Pilot Projesini yürütüyor.
Sulak alanların korunmasına ait karar vericiler ne yapmalı?
Söke Pamuğu Su Koruyuculuğu Yürütme Konseyinin Söke’de hedeflediği çağdaş sulamanın yaygınlaştırılması önünde mevzuat kaynaklı kısıtlar bulunuyor. Mevzuatta yapılabilecek küçük düzenlemeler ile çiftçiler için basınçlı (modern) sulama sistemlerine geçişinin cazip hale getirilmesi mümkün.
Bir bildiriniz ya da eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Türkiye’de de sulak alanlarımızda değerli kayıplar yaşıyoruz. halbuki sulak alanlarımızı korumak zorundayız. Bu süreci bilakis çevirmek mümkün. Bunun için kamu idaresi, tarım bölümü ve ilgili STK’ların harekete geçmesi gerekiyor. Çağdaş sulamaya geçiş, ziraî üretimin sürdürülebilirliği ve üretimin iklim değişikliğinin yol açtığı kuraklık tesirlerine karşı en tesirli sistem olmanın yanı sıra, sulak alanlarımızın korunması konusunda da acilen ele almamız gereken konulardan biri. Çağdaş sulama biçimlerini yaygınlaştırmamız gerekiyor. Bu formları yaygınlaştırmak için bir yandan sağlanacak ekonomik hasılatlar ve verimlilik konusunda çiftçilerin farkındalığını artırmalı, bir yandan da mevzuatta yeni düzenlemeler yaparak çağdaş sulama formlarını kullanmayı cazip kılacak mali avantajlar sağlamalıyız.
Aslı Pasinli sulak alanlar için bir an evvel harekete geçilmesi gerektiğini söylemiş oldu. FOTOĞRAF: Kaan Sağanak
Sulak alanların ehemmiyetiyle başlayalım. Bu alanlar dünya ve Türkiye için niye kıymetli?
Bir vakit içinder kurutulması gereken bataklıklar olarak görülen sulak alanların kıymeti yeni yeni anlaşılıyor. Sulak alanlar, biyolojik çeşitlilik için kıymetli ömür alanları/ortamları, bununla birlikte tatlı su depoları ve karbon yutaklarıdır. Sulak alanların barındırdığı canlı hayatın yanı sıra, bulunduğu bölgenin ekolojik istikrarının korunmasında da üstün fonksiyon ve katkıları kelam konusu. Bunlar, “sulak alanların fonksiyon ve değerleri” ya da “sulak alanların ekosistem hizmetleri” olarak tanımlanıyor.
Su kaynaklarımızın başında gelen sulak alan ekosistemleri, yeraltı sularını besliyor, taban suyunu dengeliyor, su rejimini düzenliyor, sel ve taşkın felaketlerinin yıkıcı tesirlerine mani oluyor, erozyon ve sediman denetimi yaparak toprağı koruyor. Global iklim değişikliğiyle bir arada ülkemizde de yaşanmakta olan çok hava olaylarının yol açtığı afetlerin denetiminde kıyı sulak alanlarının fonksiyonu epeyce değerli. Sulak alanlar ayrıyeten sürdürülebilir balıkçılık, sazcılık ve turizm imkanları ile lokal iktisada katkı sağlıyor.
Bafa Gölü. FOTOĞRAF: Kenan Olgun
TÜRKİYE’DE 307 SULAK ALAN VAR
Türkiye’de sulak alanların son durumu nedir?
Türkiye hem özel coğrafik pozisyonu ve ölçeği tıpkı vakitte sulak alan çeşitliliği ve bilhassa göçmen kuş tipleri açısından, ortasında bulunduğu coğrafyanın en değerli ülkelerindendir. Ülkemizde hala Tabiat Muhafaza ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğü, Ulusal Sulak Alan Envanteri İdare Bilgi Sistemine kayıtlı büyüklüğü 8 hektarın üzerinde toplam alanı 1 milyon 102 bin 612 hektarı bulan 307 sulak alan bulunuyor.
Türkiye, yüzey alanı bakımından Avrupa’nın en büyük ülkesi bulunmasına rağmen 2020 yılı itibariyle Ramsar listesinde (toplam genişliği 1.845 km2) milletlerarası değere sahip 14 sulak alanımız yer alıyor (WWF, 2021). Ramsar Mukavelesi ölçütlerine bakılırsa Tabiat Müdafaa ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğünce yapılan değerlendirmede 64 sulak alan ulusal ehemmiyete sahip sulak alan ve 10 sulak alan ise mahalli değere sahip sulak alan olarak belirlenmiş durumda.
SULAK ALANLARIN YARISI, SAĞLIKLI YAPILARINI KAYBETTİ
– Türkiye sulak alanlarını koruyabiliyor mu?
Ne yazık ki son 1960’lardan bu yana Türkiye’deki sulak alanlarımızın yarısı su ölçüsü ve kalitesi bakımından sağlıklı yapılarını kaybetmiş bulunuyor. Bir öteki deyişle üç Van Gölü büyüklüğünde sulak alanımız ekolojik fonksiyonunu yitirmiş durumdadır.
Türkiye’deki sulak alanlarla ilgili bu sorunun temel kaynağı sulak alanların kurutulması oldu. Ayrıyeten, iklim değişikliğinin tesirleri, ülkemizin de ortasında bulunduğu Akdeniz Havzası’nda ortalama sıcaklıkların artması, yağışların azalması ve kuraklık formunda görülüyor. Tarım, sanayi ve kentsel kullanım kaynaklı kirlilik suyun kalitesini ve ölçüsünü etkiliyor. Sulak alanlar, evsel, endüstriyel ve ziraî atıklarla her geçen gün daha da kirleniyor. Kirlenen su kaynakları yalnız biyolojik çeşitliliği değil beraberinde geçim kaynakları suya bağlı olan epey sayıda insanı da direkt etkiliyor. Büyük Menderes Irmağı, Eğirdir Gölü, Bafa Gölü, Tuz Gölü, Gediz Deltası, Uluabat Gölü, Beyşehir Gölü, Eber Gölü, Burdur Gölü ve Göksu Deltası su kaybı ve kirlilikten etkilenen sulak alanların yalnızca birkaçı.
Bugün ziraî faaliyetler için kaynaklardan çok su çekilmesi ve suyun verimli kullanılmaması üzere niçinlerle biroldukca tatlı su ekosistemi, ekonomik ve ekolojik pahasını yitiriyor. Hala ülkemizde tatlı suyun yüzde 73’ü tarımda kullanılıyor. Tarımda su ekseriyetle açık kanallarla toprağa getiriliyor, tava ve karıklarla alana aktarılıyor. Bu uygulama sırasında suyun bir kısmı daha tarlaya ulaşmadan kanallardan buharlaşma yahut sızıntılarla kayboluyor. Ülkemizde hala sulanan alanların yüzde 97’sinde bu yol uygulanıyor. En verimli sulama biçimi olan damla sulama yolunun uygulandığı alanların toplam büyüklüğü sırf 110 bin hektar.
Meriç, Ergene, Gediz, Büyük Menderes, Burdur Gölü, Akarçay, Konya ve Asi Irmağı havzalarında yüzey ve yeraltı suyu kullanması, su kaynaklarının kendini yenileyebilme kapasitesini aştı. Bu durum, havzalar üstündeki baskıyı arttırarak, doğal ekosistemler üzerinde büyük bir tehdit oluşturuyor.
AKŞEHİR, SEYFE, HOTAMIŞ, EŞMEKAYA… HEPSİ KURUDU
Türkiye’de şu anda en makûs durumda olan sulak alan neresi?
Bilhassa Göller Bölgesi ve Orta Anadolu’da biroldukça sulak alanımız ne yazık ki ekolojik fonksiyonlarını büyük ölçüde yitirmiş durumda ve kuruma tehdidi altında. Örneğin 1. Derece Doğal Sit, Tabiatı Müdafaa Alanı üzere muhafaza statülerine sahip bir memleketler arası ehemmiyete sahip sulak alan (Ramsar alanı) olan Kırşehir’deki Seyfe Gölü, alanı besleyen suların içme ve sulama suyu için alımı, alanın kuzeyinden açılan tahliye kanalı ile havzadan gelen suların göle ulaşmasının engellenmesi ve yeraltı suyunun çok kullanması niçiniyle son 15 yıldır kurumuş durumda. bir daha bir Ramsar Alanı olan Burdur Gölü’nde su düzeyi kıymetli ölçüde düştü. Gölün alameti farikası olan dikkuyruk artık uğramaz hale geldi.
1985 yılından bu yana Eber Gölü yüzde 33 oranında küçülürken, Akşehir Gölü’nün tamamına yakını kurudu. Bunlara öteki örnekleri de eklemek mümkün. Ülkemizin en kurak bölgelerinden biri bulunmasına rağmen toplam 350 bin hektar ile sulak alanlar bakımından ülkemizin en güçlü bölgelerinden biri olan Konya Havzasında 1950’li senelerda sıtmayla gayret için başlatılan sulak alan kurutma çalışmaları ileriki senelerda tarım toprağı elde etmeye yöneldi ve havzadaki toplam 113 bin hektar sulak alan kurutuldu. 1980’li senelerda 18.550 hektar olan Hotamış Sazlıkları günümüzde büsbütün kurudu. Eşmekaya Sazlıkları da o denli. Dünyanın nazar boncuğu olarak isimlendirilen ve 2005 yılında Ramsar listesine dahil edilen Meke Gölü de yeraltı suyunun çok kullanması niçiniyle kurumuş durumda. Tuz Gölü, Kulu Gölü büyük ölçüde ziyan gördü. Sulak alan sonları 1986’da 7.980 hektar olan Ereğli sazlıklarından bugün geriye 560 hektar kaldı.
Büyük Menderes
ÖMÜR DÖNGÜSÜNÜ OLUMSUZ ETKİLİYOR
– Sulak alanların kaybı tiplerin yok oluşuna da niye oluyor mu?
Ortalarında göller, ırmaklar, dereler, akiferler ve sulak alanların da yer aldığı tatlı su habitatları, tüm dünyadaki bilinen hayvan cinslerinin yüzde 10’undan fazlasını ve tüm balık cinslerinin yüzde 50’sini barındıyor. Küresel Wetland Outlook datalarına bakılırsa son 300 yılda, dünyadaki sulak alanların yüzde 87’si, 1970’ten bu yana ise yüzde 35’i yok oldu. 1970-2016 yılları içinde omurgalı canlı popülasyonlarında yaşanan en büyük azalma yüzde 84 ile sulak alan cinslerinde meydana geldi; bunların yaklaşık yüzde 25’i ise yok olma tehlikesiyle karşı karşıya. Öbür bir deyişle, sulak alanlardaki tıp populasyonlarında görülen azalma, karasal ve denizel cinslerde görülen azalmadan epeyce daha yüksek oranda. Bunun en temel sebebi yapılaşma, kirlilik, kurutma, çok kullanım üzere çeşitli meseleler niçiniyle sulak alanların fonksiyonel yapılarını kaybetmeleri. Sulak alanlardaki tıp kaybı yalnızca sulak alan ortasındaki ömür döngüsünü olumsuz etkilemiyor. bununla birlikte balıkçılık, sazcılık, ekoturizm üzere sulak alanların yöre halklarına sunduğu katkıyı da kaybediyoruz.
16 MİLYAR METREKÜPLÜK SU TASARRUFU MÜMKÜN
– Sulak alanların korunması için neler yapılmalı?
Türkiye üzere Akdeniz neslinde olan bir ülkede sulak alanların değerini hayli güzel bilmemiz ve daha güzel muhafazamız gerekiyor. Pahalı sulak alan ekosistemlerimizi süratle müdafaa altında alırken, ziraî sulamada çağdaşlaşmaya geçmek ehemmiyet taşıyor. Yüzölçümü 78 milyon hektar olan Türkiye’de tarım alanları 28 milyon hektar büyüklüğünde. Sulanabilecek nitelikteki 8,5 milyon hektar alanın, 5,7 milyon hektarı DSİ tarafınca sulamaya açılmış durumda. Başka bir deyişle, ekonomik olarak sulanabilecek 8,5 milyon hektar tarım alanının hala yüzde 67’si sulanıyor. 2023 yılı prestijiyle sulanabilecek alanların tamamının sulanması hedefleniyor. Bu durumun su kaynaklarımız ve sulak alanlarımız üzerinde geri dönüşü olmayan bir baskıya yol açmamasını sağlamalıyız. Türkiye’de toplam su tüketimi 44 milyar metreküp ve bunun 32 milyar metreküpü sulak alanlardan alınıyor. Verimli bir sulama için, suyun açık kanaletler sistemiyle toprağa iletilmesi yerine kapalı borularla iletilmesi gerekiyor. Kapalı borular, damla sulama yolunun uygulanmasını sağlıyor ve açık kanallarla iletilen suyun buharlaşarak kaybolmasını önlüyor. Damla sulama prosedürü ile ortalama yüzde 50 su tasarrufu sağlanabileceğini var iseyarsak, ziraî sulamada büsbütün bu sisteme geçebildiğimiz takdirde ülkemizde her yıl toplam 16 milyar metreküp su tasarrufu yapmak mümkün görünüyor. Bu da 80 milyondan fazla nüfusa sahip Türkiye’de, yaklaşık 3 yıllık evsel su muhtaçlığına denk düşüyor.
Bunun yanında tarım kesiminde su kullanım politikalarımız, Ramsar Sözleşmesince öngörülen “akılcı kullanım” yaklaşımı ile uyumlu hale getirilmeli, sulama planlamaları yapılırken sulak alanların korunması ve sürdürülebilirliği kesinlikle dikkate alınmalı. Öteki alanlarda da su kullanım planlamaları yapılırken sulak alanların korunması ve sürdürülebilirliği kesinlikle dikkate alınmalı.
WWF olarak sizler ne yapıyorsunuz?
WWF-Türkiye’nin, öncelikli çalışma alanlarından bir tanesi, Türkiye’deki 25 ırmak havzasından biri olan Büyük Menderes Havzası’dır. Bu kapsamda, Büyük Menderes Havzası’nda su kaynaklarının korunması ve sürdürülebilir kullanmasına katkı vermeyi hedefleyen çalışmalar yapıyoruz.
WWF- Türkiye olarak farkındalık yaratma çalışmaları sürdürüyoruz. Artan nüfusu ve büyüyen kentleri ile su sorunuyla karşı karşıya olan ülkemizin, iklim değişikliğinin de tesiri ile su yoksulu olma yolunda ilerlediğine Ocak 2021’de lansmanını yaptığı ‘Su Biterse Herkes Susar’ kampanyası ile dikkat çektik. Büyük Menderes Nehri’nin kaynağından denize döküldüğü noktaya kadar başından geçenleri anlatan “Suyun Yolculuğu” belgeseli ve kampanyası 62 haber portalında, 50’den çok ünlüye ve 5 milyonun üzerinde takipçiye ulaştı.
Türkiye’nin 25 ırmak havzasından biri olan Büyük Menderes Havzasında yer alan Aydın vilayetine bağlı Söke ilçesinde WWF-Türkiye’nin kolaylaştırıcılığında kurulan Söke Pamuğu Su Koruyuculuğu Yürütme Konseyi Pamuk Üretiminde Basınçlı (Modern) Sulama Sistemine Geçiş Pilot Projesini yürütüyor.
Sulak alanların korunmasına ait karar vericiler ne yapmalı?
Söke Pamuğu Su Koruyuculuğu Yürütme Konseyinin Söke’de hedeflediği çağdaş sulamanın yaygınlaştırılması önünde mevzuat kaynaklı kısıtlar bulunuyor. Mevzuatta yapılabilecek küçük düzenlemeler ile çiftçiler için basınçlı (modern) sulama sistemlerine geçişinin cazip hale getirilmesi mümkün.
Bir bildiriniz ya da eklemek istediğiniz bir şey var mı?
Türkiye’de de sulak alanlarımızda değerli kayıplar yaşıyoruz. halbuki sulak alanlarımızı korumak zorundayız. Bu süreci bilakis çevirmek mümkün. Bunun için kamu idaresi, tarım bölümü ve ilgili STK’ların harekete geçmesi gerekiyor. Çağdaş sulamaya geçiş, ziraî üretimin sürdürülebilirliği ve üretimin iklim değişikliğinin yol açtığı kuraklık tesirlerine karşı en tesirli sistem olmanın yanı sıra, sulak alanlarımızın korunması konusunda da acilen ele almamız gereken konulardan biri. Çağdaş sulama biçimlerini yaygınlaştırmamız gerekiyor. Bu formları yaygınlaştırmak için bir yandan sağlanacak ekonomik hasılatlar ve verimlilik konusunda çiftçilerin farkındalığını artırmalı, bir yandan da mevzuatta yeni düzenlemeler yaparak çağdaş sulama formlarını kullanmayı cazip kılacak mali avantajlar sağlamalıyız.