Yer bilimci Görür: Marmara fayı kırıldı, kırılacak Yer bilimci ve Bilim Akademisi Üyesi Prof. Dr. Naci Görür, Marmara zelzelesinden İstanbul’un Avrupa Yakası’nın, Anadolu Yakası’na nazaran daha epey ziyan nazaranceğini söylemiş oldu. “Marmara fayı kırıldı, kırılacak. Kırılırsa en az 7.2 büyüklüğünde sarsıntı üretecek. halbuki yapılan çalışmalar gösteriyor ki, bu fayın güneyinde gerilim birikimi kuzeyinden çok daha fazla. Marmara’nın güney kısmında” diyen Görür, hükümet ve lokal idarelerin vakit kaybetmeden zelzele risk tahlilini yaptırıp, hazırlıklara başlamaları gerektiğini söz etti…
HANGİ FAYLARDA SARSINTI BEKLENİYOR?
Görür, Habertürk TV’de Fatih Altaylı’nın Teke Tek programında mümkün Marmara sarsıntısı ile ilgili soruları yanıtladı. Görür, Kuzey Anadolu Fayı’nın hangi segmentlerinde riskin daha yüksek olduğunu da anlattı. Görür’ün açıklamaları şu biçimde:
“Deprem nesillerindeki kentlerimizi sarsıntı dirençli kentler haline getirmeliyiz. örneğin Japonya’da her kent o denli. Kaliforniya’daki birçok yerler bu biçimde. Evvel kentin tehlike tahlilini yapacağız. Fay sistemlerini, sismik, sismolojik, jeoteknik özelliklerini belirleyip, kent planlamasını sismik parametrelere bağlı olarak yapmalıyız. Belediye lideri nereye bina yapılır nerede yapılmaz, bunu nazarancek. ‘Şurada taban çürük, şurada yer ivmesi fazladır, şurası yeşil alan olmalı, zinhar buraya konut yapılmaz’ denmelidir. İzmir’de körfez fayının olduğu yere asla binalar yapılmamalıydı. Bütün binalar orada. Körfez’in başlangıcında delta çökellerin üzerlerine yapılmaması gerekir. Neresi sağlam belediye lideri bilecek. Faal fayları kesmeyecek.
Zelzelesi, Marmara Denizi’nin altındaki kuzey Anadolu fayını kuzey kolu üzerinde bekliyoruz. Gölcük’ten Tekirdağ’a kadar fay çizgisi. O bölüme kolaylık olsun diye Marmara fayı diyoruz. Bütün dikkatler burada. bu biçimde olduğu vakit zannediliyor ki, sarsıntı yalnızca burada olabilir, hasar burada olur. Öteki yerlerden dikkatimizi çekiyoruz. halbuki yapılan son araştırmalarda bu fay boyunca biriken gerilim var. Gerilim deyince ünite alana düşen kilogram cinsinden kuvvet anlaşılmalı. Fay düzlemi üzerinde gerilim birikiyor. Anadolu batıya yanlışsız her sene 2,5 cm. kayarken, kaydığı yerlerde sorun yok. O fayın kuzeyindeki ve güneyindeki bloklar. Kimi yerde bu hareket sürtünme niçiniyle takılıyor. O takıldığı yerde sürtünme kayma kuvvetinden daha fazla oluyor. O nokta itibariyle kayma takılıyor. Anadolu bloğunun hareketi devam ediyor. Takıldığı yerde deformasyon oluyor. Ta ki kayma kuvveti, sürtünme kuvvetini aştığı an orası çat diye kırılıyor ve açığa güç çıkıyor ve orada sarsıntı oluyor.
EN AZ 7.2 BÜYÜKLÜĞÜNDE SARSINTI OLUR
Bu gerilim şu anda Kuzey Anadolu Fayı’nın bir Adalar fayı segmanı ile Kumburgaz fayı üzerinde kilitli. O niçinle Marmara’da sarsıntı olursa ya Adalar fayı üzerinde olur. Bu aşağı üst 43 kilometredir. Tamamı kırılırsa azamî 7 büyüklüğünde zelzele üretir. Yahut Kumburgaz fayı, Yeşilköy, Silivri açıklarında uzanır. Bu 65 kimoletredir. Bu kırılırsa da en az 7.2 büyüklüğünde sarsıntı üretir. Tekirdağ kısmı tartışmalı, oraya girmeyeceğim. ötürüsıyla dikkatlerimiz orada. Marmara fayı kırıldı, kırılacak. Kırılırsa asgarî 7.2 büyüklüğünde sarsıntı üretecek. meğer yapılan çalışmalar gösteriyor ki, bu fayın güneyinde gerilim birikimi kuzeyinden çok daha fazla. Marmara’nın güney kısmında.
ZELZELE GÜNEY MARMARA’YI DA ETKİLEYECEK
Bütün Marmara bölgesi kırmızı fay ağıyla örülmüş. Bu faylar canlı faylar. Canlı fay demek, bu fayların sağında solunda bloklar muhakkak ölçüde hareket ediyor. Hareket demek bu faylara tektonik yük/stres bindiriyor. Bu fayların rastgele birinde takılan yerler deforme oluyor, ta ki sarsıntı üretinceye kadar. Kuzey Anadolu’nun kuzey fayı Marmara fayı diyoruz. Bu fay güneyden daha etkin. Güney kolu da aşağı üst Gölcük’ün 50-60 kilometre ötesinde. Oradan ikiye ayrılıyor. Kuzey kolu Marmara’nın altından Yunanistan’a devam ediyor. Güney kolu İzmit, Gemlik, Erdek civarından Biga yarımadasında kollara ayrılarak bir güney kol meydana getiriyor. Bu faylar boyunca muhakkak hareketten dolayı tektonik yük, gerilim biriktiği için bunların hepsi yüklenmiş vaziyette. Biz sarsıntısı büyük olasılıkla Adalar fayı ile Kumburgaz fayı üzerinde bekliyoruz. Aşağı üst 43 kilometre bir fay bu. Tekirdağ fayında tartışma var; kırıldı mı, kırılmadı mı diye. Twitter’de anlatmak istediğim kimi araştırmacıların yaptığı çalışmaya bakılırsa bu fayın güneyindeki blokta gerilim yoğunluğu kuzeye nazaran 10 üzere fazla olacak, buranın jeolojik yapısı gereği. Kuzeyden daha fazla hasar verebilir. Takipçilerimin sorusu üzerine, buradaki yöneticileri de uyarmak için; Bursa, Yalova, Gemlik Bandırma, Biga zelzeleye hazırlanmalı. Zelzele güneyde olmasa bile vereceği hasar kuzey bloğundan fazla olabilir.
AVRUPA YAKASI DAHA FAZLA TAHRİP OLACAK
İki tektonik düzenek var. Bir tanesi gerçek atılımlı. Batıya yanlışsız yılda 2,5 santim geliyor. Her santim hareket bir kuvvet bindiriyor; ona da gerilim diyoruz. Burada gerilim birikiyor. Fayın güneyinde olan alanlardaki jeolojik yapı, kayaların yaşı vesaire itibariyle gerilim burada daha fazla. İstanbul’un Anadolu yakasındaki yaşlı kayalar, Avrupa yakasına göre daha yapılı ve sert. İstanbul sarsıntısında Avrupa yakası Anadolu yakasına nazaran daha fazla tahrip olacak. Marmara’nın güney bölgesi dikkatli olmalı.
‘DÜZCE’YE DİKKAT’ DEDİK VE OLDU
Anadolu’nun batıya hareketinden dolayı gerilim tektonik birikiyor. Takılan yerlerde kuvveti artırıyor. Sismolojik gerilim transferi var birde. 1999’da İzmit-Gölcük civarında sarsıntı oldu. Bu zelzele olduğu vakit gücün değerli bir kısmı ısı gücü ve elastik dalga gücü olarak çıktı. Çıkan elastik dalgaların kıymetli kısmı bir kısmı kuzeye bir kısmı da doğu tarafına enerjiyi transfer etti. Gölcük zelzelesi olduğu vakit yer bilimciler bağırdık; ‘Düzce’ye dikkat’ dedik. 3 ay daha sonra orada 7.2 üzere zelzele oldu. Bir de Marmara’ya dikkat dedik. Marmara, İstanbul zelzelesi 1999 sarsıntıları oldu diye gündeme geldi. Enerjiyi transfer etti. Tektonik yüklemenin üzerine artı 55 saniyede 250 senede birikecek yük ekstra geldi. ötürüsıyla burası uygunca yüklenmiş oldu. Bu Marmara fayının sarsıntı üretme, tekerrür katsayısı, vakti yaklaşık 250 sene. 250 seneyi buldu; zira en son zelzele buralarda 1766’da. Bütün bunlardan dolayı baktığımız vakit kuzeyi daha tehlikeli görüyoruz. Yeni teknolojiler çıktı, uzay teknolojileri. Uydu sistemleri ile buradaki bütün deformasyonu, hareketi milimetre olarak ölçüyoruz. Anadolu bloğu muhakkak ölçü bu tarafa geldiyse demek ki gerilim yüklendi. Hesapla o hareketten ne kadar gerilim yüklendiğini biliyoruz.
KENTSEL DÖNÜŞÜMÜ HIZLANDIRMAK GEREKİYOR
Burada biriken gerilim hesaplanıyor, tekerrür dönemi dolmuş. Her sene 2,5 santim yükleniyor. 1999 sarsıntılarından ne kadar gerilim transfer edildi onu da hesaplıyoruz. Marmara’ya dikkat diyoruz. Kilitli olan fay burası diyoruz. Buradaki gerilim kayma gücünden daha fazla. Orta Marmara sırtıyla Tekirdağ içinde, deniz çalışmaları yaparken bilhassa insansız deniz altıyla buralarda ölçümler ve görüntü çalışmaları yapıldı. Burada denizin altında hayli taze kırıklar gördük. O denli olunca denildi ki ‘bu 1776’da kırılmış olsa kapalı olur. Bu yeni olmalı’. Hangi zelzele? Şarköy zelzelesi. Şarköy sarsıntısında kırılmış, ötürüsıyla daha fazla tehlikesi yok dendi. Birtakım görüşler bunu kabul etmiyor doğal. Şu anda yürütülen ve önce yaptığımız çalışmalarla, uzay teknolojileriyle fayları müşahede altına alıyorsun. Fay ne kadar gerilim biriktirdi, bunları daima görüyorsun. Demek ki sağ istikametli, doğrultu atımlı fay buraları şekillendirmiş. Burada bir de kuzey-güney gerilme var. İki neo tektonik var. Biri kuzey güney tansiyonu biri de doğrultu atımlı. Dünyanın en tehlikeli yerlerinden biri. Burada yerleşim alanlarındaki lokal yöneticiler ve merkezi idare zelzele odaklı behemahal tedbirlerin alınması lazım. Buralarda zelzele odaklı kentsel dönüşüme tartı vermek durumundayız. İstanbul’da 1766’da 7’nin üzerinde iki sarsıntı olmuş. Bugünün konusu bilhassa bir ikaz. Biz kuzeye takılıp ‘burada olacak’ dememeliyiz. Süratli bir biçimde güney Marmara’da kentsel dönüşümü sarsıntı odaklı hızlandırmak lazımdır.
ERZİNCAN-BİNGÖL-KARLIOVA’DA BİR SARSINTI BEKLİYORUZ
Bilhassa yer bilimciler olarak bizim sarsıntı beklediğimiz yerler, Bursa ve etrafı, Biga yarımadası. Uzun vakittir zelzele olmuyor oralarda. Biga yarımadası ve Marmara’nın güneyinde 1800 senelerında fazlaca sayıda sarsıntı var 6.9-7 boyutunda. Gerilim transferiyle oralar tetiklenebilir. Erzincan-Bingöl-Karlıova içinde sarsıntı bekliyoruz. Orası da oldu olacak üzere. İzmir bölgesinde fazlaca sayıda faylar var. En son Sisam sarsıntısı oldu. O sarsıntı yarımada üstündeki faylara güç transfer etti. Jeotermal kaynaklarda güç transferinin başladğı görüldü. İzmir zelzele bakımından pek tehlikeli. Bütün yarımada faal faylarla kesilmiş durumda. Çok sayıda sarsıntı kaynağı var. Gediz’den gelen İzmir fayının bulunduğu yerler ayrıyeten Büyükmenderes etkiliyor, Ege’de deniz ortasında faylar, hatta Kıbrıs-Helen yayındaki faylar bile İzmir’i etkileyebilir.
İzmir Büyükşehir Belediyesi kanaatimce epeyce yanlışsız bir iş yaptı. ODTÜ ile anlaşmışlar. Orada bir çalışma yaptırıyorlar. Bu da mikro bölgeleme çalışması. Bir kenti sarsıntıya hazırlama fakat ve fakat mikro bölgeleme çalışması baz olarak üzerine oturtulursa olur. Taban etüdü, sismolojik datalar, yer suratı, faal faylar nerede, uzunluğu nedir, kilitli midir, derinliği nedir? İstanbul’da bu çalışmalar büyük ölçüde yapılmış durumda. Mikro bölgeleme çalışmasında tehlike tahlili, tehlikenin boyutu İzmir için ortaya konuyor. Hangisi gerçekleşir diye. Sarsıntı odaklı kentsel dönüşüm vasıtasıyla risk tahlili yapacaklar. Ne kadar yıkılır? Ne kadar can, ne kadar mal kaybımız olur? Yeraltı yapılarımız ne olur? Kanalizasyon sistemimiz, barajlarımız. Düzgün bir takımla çalışıyorlar.
AFET İŞLERİ BAKANLIĞI KURULMALIDIR
Evvelce bilinmiyordu. Jeolojiyi, sismolojiyi hakikat dürüst anlamıyorduk. Faylar ve özellikleri bilinmiyordu. Türkiye’de yer bilimleri o kadar gelişti ki, bugün bilinmeyen şeyler hayli az. Hükümetlerin Türkiye’yi zelzeleye hazırlamak için gereken bütün dataları yer bilimcilerden alabilir. Fay nesillerindeki yerleşim alanlarında tehlike tahlili, risk tahlilini kesinlikle yapmamız ve ziyan azaltıcı tedbirleri almamız lazım. Lakin bunlardan evvel de kesinlikle mikro bölgeleme çalışması yapılması lazım. Muğla bu işe biraz başladı. Afet İşleri Genel Müdürlüğü bu biçimde mikro bölgeleme için yazılar yazıyor lokal idarelere ‘bunu tamamlayın’ diye. Mevcut bilgilerin derlemesiyle oluyor. Türkiye Cumhuriyeti behemahal afet işleri ve afet bakanlığı oluşturmalı. İklim değişimi ortada. İşte yağmur, kar, fırtına, sel, toprak kayması vs. Zelzele milyonlarca yıldır bizim bahtımız. Türkiye’nin neredeyse her yeri afet bölgesi. Neyi bekliyoruz bilmiyorum. Hiç kimse afet bakanlığının daha az kıymetli olduğunu söyleyemez.
Türkiye ölçeğinde konuşursak buna İstanbul ve her yer dahil. Sarsıntı nesillerindeki kentlerimizi zelzele dirençli kentler haline getirmeliyiz. örneğin Japonya’da her kent o denli. Kaliforniya’daki birçok yerler bu biçimde. Evvel kentin tehlike tahlilini yapacağız. Fay sistemlerini, sismik, sismolojik, jeoteknik özelliklerini belirleyip, kent planlamasını sismik parametrelere bağlı olarak yapmalıyız. Belediye lideri nereye bina yapılır nerede yapılmaz, bunu gorecek. ‘Şurada yer çürük, şurada yer ivmesi fazladır, şurası yeşil alan olmalı, zinhar buraya konut yapılmaz’ denmelidir. İzmir’de körfez fayının olduğu yere asla binalar yapılmamalıydı. Bütün binalar orada. Körfez’in başlangıcında delta çökellerin üzerlerine yapılmaması gerekir. Neresi sağlam belediye lideri bilecek. Etkin fayları kesmeyecek.
İstanbul’da 1 milyon 100 bina var. Onun yüzde 1’i bile tehdit altında olsa o sayılar epeyce fazla. Hepsinin elden geçmesi lazım.
HANGİ FAYLARDA SARSINTI BEKLENİYOR?
Görür, Habertürk TV’de Fatih Altaylı’nın Teke Tek programında mümkün Marmara sarsıntısı ile ilgili soruları yanıtladı. Görür, Kuzey Anadolu Fayı’nın hangi segmentlerinde riskin daha yüksek olduğunu da anlattı. Görür’ün açıklamaları şu biçimde:
“Deprem nesillerindeki kentlerimizi sarsıntı dirençli kentler haline getirmeliyiz. örneğin Japonya’da her kent o denli. Kaliforniya’daki birçok yerler bu biçimde. Evvel kentin tehlike tahlilini yapacağız. Fay sistemlerini, sismik, sismolojik, jeoteknik özelliklerini belirleyip, kent planlamasını sismik parametrelere bağlı olarak yapmalıyız. Belediye lideri nereye bina yapılır nerede yapılmaz, bunu nazarancek. ‘Şurada taban çürük, şurada yer ivmesi fazladır, şurası yeşil alan olmalı, zinhar buraya konut yapılmaz’ denmelidir. İzmir’de körfez fayının olduğu yere asla binalar yapılmamalıydı. Bütün binalar orada. Körfez’in başlangıcında delta çökellerin üzerlerine yapılmaması gerekir. Neresi sağlam belediye lideri bilecek. Faal fayları kesmeyecek.
Zelzelesi, Marmara Denizi’nin altındaki kuzey Anadolu fayını kuzey kolu üzerinde bekliyoruz. Gölcük’ten Tekirdağ’a kadar fay çizgisi. O bölüme kolaylık olsun diye Marmara fayı diyoruz. Bütün dikkatler burada. bu biçimde olduğu vakit zannediliyor ki, sarsıntı yalnızca burada olabilir, hasar burada olur. Öteki yerlerden dikkatimizi çekiyoruz. halbuki yapılan son araştırmalarda bu fay boyunca biriken gerilim var. Gerilim deyince ünite alana düşen kilogram cinsinden kuvvet anlaşılmalı. Fay düzlemi üzerinde gerilim birikiyor. Anadolu batıya yanlışsız her sene 2,5 cm. kayarken, kaydığı yerlerde sorun yok. O fayın kuzeyindeki ve güneyindeki bloklar. Kimi yerde bu hareket sürtünme niçiniyle takılıyor. O takıldığı yerde sürtünme kayma kuvvetinden daha fazla oluyor. O nokta itibariyle kayma takılıyor. Anadolu bloğunun hareketi devam ediyor. Takıldığı yerde deformasyon oluyor. Ta ki kayma kuvveti, sürtünme kuvvetini aştığı an orası çat diye kırılıyor ve açığa güç çıkıyor ve orada sarsıntı oluyor.
EN AZ 7.2 BÜYÜKLÜĞÜNDE SARSINTI OLUR
Bu gerilim şu anda Kuzey Anadolu Fayı’nın bir Adalar fayı segmanı ile Kumburgaz fayı üzerinde kilitli. O niçinle Marmara’da sarsıntı olursa ya Adalar fayı üzerinde olur. Bu aşağı üst 43 kilometredir. Tamamı kırılırsa azamî 7 büyüklüğünde zelzele üretir. Yahut Kumburgaz fayı, Yeşilköy, Silivri açıklarında uzanır. Bu 65 kimoletredir. Bu kırılırsa da en az 7.2 büyüklüğünde sarsıntı üretir. Tekirdağ kısmı tartışmalı, oraya girmeyeceğim. ötürüsıyla dikkatlerimiz orada. Marmara fayı kırıldı, kırılacak. Kırılırsa asgarî 7.2 büyüklüğünde sarsıntı üretecek. meğer yapılan çalışmalar gösteriyor ki, bu fayın güneyinde gerilim birikimi kuzeyinden çok daha fazla. Marmara’nın güney kısmında.
ZELZELE GÜNEY MARMARA’YI DA ETKİLEYECEK
Bütün Marmara bölgesi kırmızı fay ağıyla örülmüş. Bu faylar canlı faylar. Canlı fay demek, bu fayların sağında solunda bloklar muhakkak ölçüde hareket ediyor. Hareket demek bu faylara tektonik yük/stres bindiriyor. Bu fayların rastgele birinde takılan yerler deforme oluyor, ta ki sarsıntı üretinceye kadar. Kuzey Anadolu’nun kuzey fayı Marmara fayı diyoruz. Bu fay güneyden daha etkin. Güney kolu da aşağı üst Gölcük’ün 50-60 kilometre ötesinde. Oradan ikiye ayrılıyor. Kuzey kolu Marmara’nın altından Yunanistan’a devam ediyor. Güney kolu İzmit, Gemlik, Erdek civarından Biga yarımadasında kollara ayrılarak bir güney kol meydana getiriyor. Bu faylar boyunca muhakkak hareketten dolayı tektonik yük, gerilim biriktiği için bunların hepsi yüklenmiş vaziyette. Biz sarsıntısı büyük olasılıkla Adalar fayı ile Kumburgaz fayı üzerinde bekliyoruz. Aşağı üst 43 kilometre bir fay bu. Tekirdağ fayında tartışma var; kırıldı mı, kırılmadı mı diye. Twitter’de anlatmak istediğim kimi araştırmacıların yaptığı çalışmaya bakılırsa bu fayın güneyindeki blokta gerilim yoğunluğu kuzeye nazaran 10 üzere fazla olacak, buranın jeolojik yapısı gereği. Kuzeyden daha fazla hasar verebilir. Takipçilerimin sorusu üzerine, buradaki yöneticileri de uyarmak için; Bursa, Yalova, Gemlik Bandırma, Biga zelzeleye hazırlanmalı. Zelzele güneyde olmasa bile vereceği hasar kuzey bloğundan fazla olabilir.
AVRUPA YAKASI DAHA FAZLA TAHRİP OLACAK
İki tektonik düzenek var. Bir tanesi gerçek atılımlı. Batıya yanlışsız yılda 2,5 santim geliyor. Her santim hareket bir kuvvet bindiriyor; ona da gerilim diyoruz. Burada gerilim birikiyor. Fayın güneyinde olan alanlardaki jeolojik yapı, kayaların yaşı vesaire itibariyle gerilim burada daha fazla. İstanbul’un Anadolu yakasındaki yaşlı kayalar, Avrupa yakasına göre daha yapılı ve sert. İstanbul sarsıntısında Avrupa yakası Anadolu yakasına nazaran daha fazla tahrip olacak. Marmara’nın güney bölgesi dikkatli olmalı.
‘DÜZCE’YE DİKKAT’ DEDİK VE OLDU
Anadolu’nun batıya hareketinden dolayı gerilim tektonik birikiyor. Takılan yerlerde kuvveti artırıyor. Sismolojik gerilim transferi var birde. 1999’da İzmit-Gölcük civarında sarsıntı oldu. Bu zelzele olduğu vakit gücün değerli bir kısmı ısı gücü ve elastik dalga gücü olarak çıktı. Çıkan elastik dalgaların kıymetli kısmı bir kısmı kuzeye bir kısmı da doğu tarafına enerjiyi transfer etti. Gölcük zelzelesi olduğu vakit yer bilimciler bağırdık; ‘Düzce’ye dikkat’ dedik. 3 ay daha sonra orada 7.2 üzere zelzele oldu. Bir de Marmara’ya dikkat dedik. Marmara, İstanbul zelzelesi 1999 sarsıntıları oldu diye gündeme geldi. Enerjiyi transfer etti. Tektonik yüklemenin üzerine artı 55 saniyede 250 senede birikecek yük ekstra geldi. ötürüsıyla burası uygunca yüklenmiş oldu. Bu Marmara fayının sarsıntı üretme, tekerrür katsayısı, vakti yaklaşık 250 sene. 250 seneyi buldu; zira en son zelzele buralarda 1766’da. Bütün bunlardan dolayı baktığımız vakit kuzeyi daha tehlikeli görüyoruz. Yeni teknolojiler çıktı, uzay teknolojileri. Uydu sistemleri ile buradaki bütün deformasyonu, hareketi milimetre olarak ölçüyoruz. Anadolu bloğu muhakkak ölçü bu tarafa geldiyse demek ki gerilim yüklendi. Hesapla o hareketten ne kadar gerilim yüklendiğini biliyoruz.
KENTSEL DÖNÜŞÜMÜ HIZLANDIRMAK GEREKİYOR
Burada biriken gerilim hesaplanıyor, tekerrür dönemi dolmuş. Her sene 2,5 santim yükleniyor. 1999 sarsıntılarından ne kadar gerilim transfer edildi onu da hesaplıyoruz. Marmara’ya dikkat diyoruz. Kilitli olan fay burası diyoruz. Buradaki gerilim kayma gücünden daha fazla. Orta Marmara sırtıyla Tekirdağ içinde, deniz çalışmaları yaparken bilhassa insansız deniz altıyla buralarda ölçümler ve görüntü çalışmaları yapıldı. Burada denizin altında hayli taze kırıklar gördük. O denli olunca denildi ki ‘bu 1776’da kırılmış olsa kapalı olur. Bu yeni olmalı’. Hangi zelzele? Şarköy zelzelesi. Şarköy sarsıntısında kırılmış, ötürüsıyla daha fazla tehlikesi yok dendi. Birtakım görüşler bunu kabul etmiyor doğal. Şu anda yürütülen ve önce yaptığımız çalışmalarla, uzay teknolojileriyle fayları müşahede altına alıyorsun. Fay ne kadar gerilim biriktirdi, bunları daima görüyorsun. Demek ki sağ istikametli, doğrultu atımlı fay buraları şekillendirmiş. Burada bir de kuzey-güney gerilme var. İki neo tektonik var. Biri kuzey güney tansiyonu biri de doğrultu atımlı. Dünyanın en tehlikeli yerlerinden biri. Burada yerleşim alanlarındaki lokal yöneticiler ve merkezi idare zelzele odaklı behemahal tedbirlerin alınması lazım. Buralarda zelzele odaklı kentsel dönüşüme tartı vermek durumundayız. İstanbul’da 1766’da 7’nin üzerinde iki sarsıntı olmuş. Bugünün konusu bilhassa bir ikaz. Biz kuzeye takılıp ‘burada olacak’ dememeliyiz. Süratli bir biçimde güney Marmara’da kentsel dönüşümü sarsıntı odaklı hızlandırmak lazımdır.
ERZİNCAN-BİNGÖL-KARLIOVA’DA BİR SARSINTI BEKLİYORUZ
Bilhassa yer bilimciler olarak bizim sarsıntı beklediğimiz yerler, Bursa ve etrafı, Biga yarımadası. Uzun vakittir zelzele olmuyor oralarda. Biga yarımadası ve Marmara’nın güneyinde 1800 senelerında fazlaca sayıda sarsıntı var 6.9-7 boyutunda. Gerilim transferiyle oralar tetiklenebilir. Erzincan-Bingöl-Karlıova içinde sarsıntı bekliyoruz. Orası da oldu olacak üzere. İzmir bölgesinde fazlaca sayıda faylar var. En son Sisam sarsıntısı oldu. O sarsıntı yarımada üstündeki faylara güç transfer etti. Jeotermal kaynaklarda güç transferinin başladğı görüldü. İzmir zelzele bakımından pek tehlikeli. Bütün yarımada faal faylarla kesilmiş durumda. Çok sayıda sarsıntı kaynağı var. Gediz’den gelen İzmir fayının bulunduğu yerler ayrıyeten Büyükmenderes etkiliyor, Ege’de deniz ortasında faylar, hatta Kıbrıs-Helen yayındaki faylar bile İzmir’i etkileyebilir.
İzmir Büyükşehir Belediyesi kanaatimce epeyce yanlışsız bir iş yaptı. ODTÜ ile anlaşmışlar. Orada bir çalışma yaptırıyorlar. Bu da mikro bölgeleme çalışması. Bir kenti sarsıntıya hazırlama fakat ve fakat mikro bölgeleme çalışması baz olarak üzerine oturtulursa olur. Taban etüdü, sismolojik datalar, yer suratı, faal faylar nerede, uzunluğu nedir, kilitli midir, derinliği nedir? İstanbul’da bu çalışmalar büyük ölçüde yapılmış durumda. Mikro bölgeleme çalışmasında tehlike tahlili, tehlikenin boyutu İzmir için ortaya konuyor. Hangisi gerçekleşir diye. Sarsıntı odaklı kentsel dönüşüm vasıtasıyla risk tahlili yapacaklar. Ne kadar yıkılır? Ne kadar can, ne kadar mal kaybımız olur? Yeraltı yapılarımız ne olur? Kanalizasyon sistemimiz, barajlarımız. Düzgün bir takımla çalışıyorlar.
AFET İŞLERİ BAKANLIĞI KURULMALIDIR
Evvelce bilinmiyordu. Jeolojiyi, sismolojiyi hakikat dürüst anlamıyorduk. Faylar ve özellikleri bilinmiyordu. Türkiye’de yer bilimleri o kadar gelişti ki, bugün bilinmeyen şeyler hayli az. Hükümetlerin Türkiye’yi zelzeleye hazırlamak için gereken bütün dataları yer bilimcilerden alabilir. Fay nesillerindeki yerleşim alanlarında tehlike tahlili, risk tahlilini kesinlikle yapmamız ve ziyan azaltıcı tedbirleri almamız lazım. Lakin bunlardan evvel de kesinlikle mikro bölgeleme çalışması yapılması lazım. Muğla bu işe biraz başladı. Afet İşleri Genel Müdürlüğü bu biçimde mikro bölgeleme için yazılar yazıyor lokal idarelere ‘bunu tamamlayın’ diye. Mevcut bilgilerin derlemesiyle oluyor. Türkiye Cumhuriyeti behemahal afet işleri ve afet bakanlığı oluşturmalı. İklim değişimi ortada. İşte yağmur, kar, fırtına, sel, toprak kayması vs. Zelzele milyonlarca yıldır bizim bahtımız. Türkiye’nin neredeyse her yeri afet bölgesi. Neyi bekliyoruz bilmiyorum. Hiç kimse afet bakanlığının daha az kıymetli olduğunu söyleyemez.
Türkiye ölçeğinde konuşursak buna İstanbul ve her yer dahil. Sarsıntı nesillerindeki kentlerimizi zelzele dirençli kentler haline getirmeliyiz. örneğin Japonya’da her kent o denli. Kaliforniya’daki birçok yerler bu biçimde. Evvel kentin tehlike tahlilini yapacağız. Fay sistemlerini, sismik, sismolojik, jeoteknik özelliklerini belirleyip, kent planlamasını sismik parametrelere bağlı olarak yapmalıyız. Belediye lideri nereye bina yapılır nerede yapılmaz, bunu gorecek. ‘Şurada yer çürük, şurada yer ivmesi fazladır, şurası yeşil alan olmalı, zinhar buraya konut yapılmaz’ denmelidir. İzmir’de körfez fayının olduğu yere asla binalar yapılmamalıydı. Bütün binalar orada. Körfez’in başlangıcında delta çökellerin üzerlerine yapılmaması gerekir. Neresi sağlam belediye lideri bilecek. Etkin fayları kesmeyecek.
İstanbul’da 1 milyon 100 bina var. Onun yüzde 1’i bile tehdit altında olsa o sayılar epeyce fazla. Hepsinin elden geçmesi lazım.