Tıkayıcı damar hastalıkları Tıkayıcı beyindamar hastalıklar yahut yol açtığı sonuç olarak strok, beyin sirkülasyonundaki rastgele bir patoloji kararı hudut sistemi işlevlerindeki anormallik olarak tanımlanabilir. Vefata niye olan hastalıklar içinde 3. hatta birtakım müelliflere göre 2. sırada yer alan, en sık uzun devir sakatlığa yol açan bir hastalık kümesidir. Strok yahut daha geniş tanımlamayla serebrovasküler olay, beyin yahut bebir daha giden kan damarlarını etkileyen rastgele bir olay niçiniyle ekseriyetle akut ve fokal nörolojik rahatsızlıklara yol açan olayı tanımlar. Strok iskemik ve kanamalı olarak iki sınıfa ayrılır. İskemik strok bu hastalığın %80’ini oluşturur. İskemik strok, beyin damarı yahut bebir daha giden bir damarın tıkanmasıyla beslediği beyin bölgesinde gerekli oksijen ve şekerin azalmasına ve işlevlerinin kaybına niye olur. Kanamalı strok ise beyin dokusu içi yahut subaraknoid denilen beynin araknoid ismi verilen zarlarının ortasına olan kanama halindeki olayla, misal hasara niye olur. Bu hastalığın pek hayli sebebi vardır. Bunlar;
– Büyük damar aterotrombotik tıkanma : Beyni besleyen büyük yahut orta uzunluk damarlardaki tıkanmadır. Bu cins tıkanma, karotis denilen beyne giden en büyük boyun damarlarında ateroskleroz denilen plağın büyümesi, damar duvarını daraltması, yerinden kopup beyne daha yakın yahut beyin içerisindeki damarlarda bir tıkanma oluşturması üzere safhalardan oluşur. Hastaların yaklaşık %20’sinde bu niye bulunur.
– Küçük damar laküner tıkanma : Hastaların %40’ı bu gruptandır. Beyin içerisindeki küçük damarlardaki tıkanmayla oluşur. Beyinde değerli yapılar olan, bazal ganglionlar, internal kapsül ve beyin sapı üzere derin yapılarda küçük enfarkt alanları oluşturur. Enfark daha sonrası oluşan alana da “lakün” ismi verilir.
– Kardiyoembolik tıkanma : Serebrovasküler tıkanmalar ortasında %20’lik bir orandan sorumlu olan patolojidir. Daha fazlaca orta uzunluk beyin damarlarını ve beynin art kısmını besleyen vertebrobaziler sistem denilen orta uzunluk damarları tıkar. Yarısından fazlası atrial fibrilasyon denilen bir kalp hastalığı daha sonrası oluşur.
– Öbür sebeplere bağlı tıkanma : %20’lik kısmı oluşturur. Damar disseksiyonu, Fibromuskuler displazi, Moya Moya üzere hastalıklar sayılabilir.
Kan akımı hudut hücreleri için gereken kritik düzey altına inince, zincirleme bir biyokimyasal süreç başlar ve belirli bir bölgedeki hücre vefatıyla sonuçlanır. kararında klinik bulgular iskemi derecesine, etkilenen bölgenin hacmine, bu bölgenin işlevsel özelliklerine ve etkilenim mühletine bağlı olarak değişebilir. Lakin başağrısı, hastaların %25’inde görülür ve en yaygın ortak bulgudur. Beyefendisinin epeyce büyük bir bölgesini ilgilendiren bir iskemi (oksijensiz bölge) oluşursa, yaygın iskemi, küçük bir alanda oluşursa fokal iskemiden kelam edilir. Tıkayıcı damar hastalıkları niçiniyle çoğunlukla karşılaşılan 4 ana klinik tablo oluşur;
1- Transient (geçici) iskemik atak (TİA) : 24 saatten az süren süreksiz nörolojik bozukluklar kelam konusudur. Çoğunluğu 10-15 dakika sürer, bu niçinle teşhis yalnızca kıssaya dayalı kalabilir. Başdönmesi, yürüme bozukluğu, konuşma bozukluğu, tek taraflı görme bozukluğu ve kimi vakit tek taraflı kuvvet kayıpları en çok oluşan bulgulardır. Bir kaç kereden fazla olan TİA ilerdeki tam bir strokun (%20-80 ortası oranlar bildirilmiştir) habercisi olabilir.
2- Geri dönüşlü iskemik nörolojik defisit : 24 saatten çok sürüp, 3 haftadan evvel bulguları büsbütün düzelen klinik durumlar için kullanılır. Çoğunlukla kardiolojik kaynaklı emboli suçlanmaktadır. İleride tam stroke olma riski vardır.
3- İlerleyici strok : Fokal iskemik bulguların dakikalar yahut saatler ortasında berbatlaşması durumu için kullanılan tabirdir. Başlangıçta etkilenen alanın genişlemesiyle oluşur. Bu durum ekseriyetle 48 saat ortasında tamamlanır. Beynin art kısmını besleyen sistemde daha uzun sürebilir.
4- Tamamlanmış strok : Stabilleşmiş iskemik nörolojik defisitler vardır. Embolik stroklar ani başlar, azamî nörolojik bozukluk erken oluşup tamamlanır ve güzelleşme saatler, günler yahut aylar sürebilir. Bu tip hastalar sıklıkla tamamlanmış strok ve defisitli bir biçimde uykudan uyanırlar.
5- Genç erişkinde strok : Diabetik yahut hipertansif olmayan 40 yaş altı bir beşerde strok ihtimali epey azdır. Bu yaş kümesi strokta en sık sebep kalbe ilişkin embolidir. Lakin kokain başta olmak üzere uyuşturucu kullanması, arterial disseksiyon, fibromuskuler displazi ve koagülasyon bozuklukları akla az de olsa gelmelidir.
Erken teşhis konulması epey değerlidir. Bu hastalıkla karışacak öbür hastalıkların ekarte edilmesi gerekir. Bunlar, beyin tümörleri, abse-ensefalit üzere beyin enfeksiyonları, nöbet daha sonrası durum (postiktal durum), travma, subdural hematom, histeri, kontüzyon, şeker yüksekliği, şeker düşüklüğü, kalple ilgili işlev bozuklukları üzere hastalıklardır. Teşhis koymak için çeşitli kan analizleri, beyin tomografisi, beyin MRI’ı, doppler USG’ler, MRI anjiografi, üzere tekikler yapılır.
Tedavi için birinci başta, akut strokun acil tedavisi gerekir,uzun devirde ise, şeker hastalığı, hipertansiyon, atrial fibrilasyon, kolesterol yüksekliği, sigara-alkol çok tüketimi ve fizikî inaktivite üzere faktörlerin elimine edilmesi önerilmektedir. Bunun haricinde altta yatan sebeplerin tedavisi, önleyici tedavi, cerrahi ve endovasküler cerrahi tedaviler uygulanabilir. Rastgele bir kolda yahut bacakta felç üzere nörolojik bozukluklar oluşmuş ise fizik tedavi ve rahabilitasyon tedavileride uygulanabilir.
– Büyük damar aterotrombotik tıkanma : Beyni besleyen büyük yahut orta uzunluk damarlardaki tıkanmadır. Bu cins tıkanma, karotis denilen beyne giden en büyük boyun damarlarında ateroskleroz denilen plağın büyümesi, damar duvarını daraltması, yerinden kopup beyne daha yakın yahut beyin içerisindeki damarlarda bir tıkanma oluşturması üzere safhalardan oluşur. Hastaların yaklaşık %20’sinde bu niye bulunur.
– Küçük damar laküner tıkanma : Hastaların %40’ı bu gruptandır. Beyin içerisindeki küçük damarlardaki tıkanmayla oluşur. Beyinde değerli yapılar olan, bazal ganglionlar, internal kapsül ve beyin sapı üzere derin yapılarda küçük enfarkt alanları oluşturur. Enfark daha sonrası oluşan alana da “lakün” ismi verilir.
– Kardiyoembolik tıkanma : Serebrovasküler tıkanmalar ortasında %20’lik bir orandan sorumlu olan patolojidir. Daha fazlaca orta uzunluk beyin damarlarını ve beynin art kısmını besleyen vertebrobaziler sistem denilen orta uzunluk damarları tıkar. Yarısından fazlası atrial fibrilasyon denilen bir kalp hastalığı daha sonrası oluşur.
– Öbür sebeplere bağlı tıkanma : %20’lik kısmı oluşturur. Damar disseksiyonu, Fibromuskuler displazi, Moya Moya üzere hastalıklar sayılabilir.
Kan akımı hudut hücreleri için gereken kritik düzey altına inince, zincirleme bir biyokimyasal süreç başlar ve belirli bir bölgedeki hücre vefatıyla sonuçlanır. kararında klinik bulgular iskemi derecesine, etkilenen bölgenin hacmine, bu bölgenin işlevsel özelliklerine ve etkilenim mühletine bağlı olarak değişebilir. Lakin başağrısı, hastaların %25’inde görülür ve en yaygın ortak bulgudur. Beyefendisinin epeyce büyük bir bölgesini ilgilendiren bir iskemi (oksijensiz bölge) oluşursa, yaygın iskemi, küçük bir alanda oluşursa fokal iskemiden kelam edilir. Tıkayıcı damar hastalıkları niçiniyle çoğunlukla karşılaşılan 4 ana klinik tablo oluşur;
1- Transient (geçici) iskemik atak (TİA) : 24 saatten az süren süreksiz nörolojik bozukluklar kelam konusudur. Çoğunluğu 10-15 dakika sürer, bu niçinle teşhis yalnızca kıssaya dayalı kalabilir. Başdönmesi, yürüme bozukluğu, konuşma bozukluğu, tek taraflı görme bozukluğu ve kimi vakit tek taraflı kuvvet kayıpları en çok oluşan bulgulardır. Bir kaç kereden fazla olan TİA ilerdeki tam bir strokun (%20-80 ortası oranlar bildirilmiştir) habercisi olabilir.
2- Geri dönüşlü iskemik nörolojik defisit : 24 saatten çok sürüp, 3 haftadan evvel bulguları büsbütün düzelen klinik durumlar için kullanılır. Çoğunlukla kardiolojik kaynaklı emboli suçlanmaktadır. İleride tam stroke olma riski vardır.
3- İlerleyici strok : Fokal iskemik bulguların dakikalar yahut saatler ortasında berbatlaşması durumu için kullanılan tabirdir. Başlangıçta etkilenen alanın genişlemesiyle oluşur. Bu durum ekseriyetle 48 saat ortasında tamamlanır. Beynin art kısmını besleyen sistemde daha uzun sürebilir.
4- Tamamlanmış strok : Stabilleşmiş iskemik nörolojik defisitler vardır. Embolik stroklar ani başlar, azamî nörolojik bozukluk erken oluşup tamamlanır ve güzelleşme saatler, günler yahut aylar sürebilir. Bu tip hastalar sıklıkla tamamlanmış strok ve defisitli bir biçimde uykudan uyanırlar.
5- Genç erişkinde strok : Diabetik yahut hipertansif olmayan 40 yaş altı bir beşerde strok ihtimali epey azdır. Bu yaş kümesi strokta en sık sebep kalbe ilişkin embolidir. Lakin kokain başta olmak üzere uyuşturucu kullanması, arterial disseksiyon, fibromuskuler displazi ve koagülasyon bozuklukları akla az de olsa gelmelidir.
Erken teşhis konulması epey değerlidir. Bu hastalıkla karışacak öbür hastalıkların ekarte edilmesi gerekir. Bunlar, beyin tümörleri, abse-ensefalit üzere beyin enfeksiyonları, nöbet daha sonrası durum (postiktal durum), travma, subdural hematom, histeri, kontüzyon, şeker yüksekliği, şeker düşüklüğü, kalple ilgili işlev bozuklukları üzere hastalıklardır. Teşhis koymak için çeşitli kan analizleri, beyin tomografisi, beyin MRI’ı, doppler USG’ler, MRI anjiografi, üzere tekikler yapılır.
Tedavi için birinci başta, akut strokun acil tedavisi gerekir,uzun devirde ise, şeker hastalığı, hipertansiyon, atrial fibrilasyon, kolesterol yüksekliği, sigara-alkol çok tüketimi ve fizikî inaktivite üzere faktörlerin elimine edilmesi önerilmektedir. Bunun haricinde altta yatan sebeplerin tedavisi, önleyici tedavi, cerrahi ve endovasküler cerrahi tedaviler uygulanabilir. Rastgele bir kolda yahut bacakta felç üzere nörolojik bozukluklar oluşmuş ise fizik tedavi ve rahabilitasyon tedavileride uygulanabilir.