Surlu fırıncılar: Ekmekten tasarruf olmaz ki… DİYARBAKIR- Birtakım kitap isimleri, hele de sevmişseniz kitabı, asla çıkmıyor insanın aklından. Oktay Akbal’ın yayımlanan birinci hikaye kitabı “Önce Ekmekler Bozuldu” ismini taşıyor ve benim aklımdan hiç çıkmaz örneğin. “Önce ekmekler bozuldu” diye başlayan hikaye, “Her şey ekmekle başladı, ekmekle bitecek” cümlesiyle sona eriyor.
Akbal, yıllar daha sonra kitap için yazdığı yazıda, “Ekmek her devirde aslan ağzında! Ekmek, fakirin, güçsüzün, direnişin, vb. başkaldırmanın silahı… Kırklı senelerda fırın önlerindeki itiş kakışta, kadın-erkek, çoluk-çocuğun yaşadığı, bugünlerde de yeniliğini yitirmeyen kutsal değer” diyecektir.
Birinci sefer 1946’da yayımlanan kitabın, İstanbul’dan izlenen ve hissedilen İkinci Dünya Savaşı’nı, edebiyata tek başına ismiyle taşıdığını söylemek mümkün.
Hayır, kitabı tanıtmayacağım. bu biçimde “Önce Ekmekler Bozuldu” nereden geldi aklıma?
Diyarbakır’da ekmeğe yapılan artırımlar ve daha sonrasında yapılan spekülasyonlar niçiniyle ekmek üzerine bir daha düşünmek, insanlara kulak vermek gereksinimi hasıl oldu da o denli hatırladım “Önce Ekmekler Bozuldu”yu.
EVVEL ARTIRIMLAR GELDİ
Geçen hafta Diyarbakır’da un ve doğal olarak ekmek fiyatında artış oldu. Bu artışın yanı sıra piyasada un bulunmadığı ve stokçuluk yapıldığı rivayet edildi.
Ekmekteki fiyat artışını ve rivayetleri Diyarbakır’ın en fakir ilçesi Sur’daki fırıncılarla konuştum. Yolda, 420 gramlık ekmeğin gramajının geçen haftadan itibaren 400 grama çekildiğini ve fiyatının 3,5 TL’ye çıkarıldığı bilgisine sahiptim. Ayrıyeten 2020’nin başında 103 TL olan 50 kilogramlık un çuvalının fiyatının 260 TL’ye kadar çıktığını öğrenmiştim.
Nisan ayından bu yana fiyat artış oranı yüzde 100’ü aşmış, personellik maliyetleri yüzde 22 yükselmiş, güç maliyetleri de yüzde 37 artmıştı.
daha sonra AÇIKLAMALAR GELDİ
Diyarbakır Fırıncılar Odası Lideri Emin Güngör, “Küresel bir badireden dolayı bu problemlerle boğuşuyoruz” açıklaması yaptı ve devlet yetkililerinin ve ilgili bakanlıkların devreye girerek un meblağlarına ‘dur’ demesini talep etti. Güngör, ayrıyeten, “Şu an Diyarbakır’da 200 gram ekmeğin fiyatı 1 lira 75 kuruş. Bugünkü un meblağlarına göre 200 gram ekmeğin fiyatının asgarî 2 buçuk lira olması gerekmekte. Şu an 270-285 TL bandında olan unun fiyatı 290-300 bin bandına gelirse bu felaket senaryosunun ortasında olmak istemiyoruz” dedi.
Bu ortada Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Lideri (DTSO) Lideri Mehmet Kaya ve Diyarbakır Ticaret Borsası (DTB) Lideri Engin Yeşil, un fabrikaları sahipleri ile bir ortaya geldi. Yeşil, fabrikaların un satmadıklarına dair söylentilerin gerçeği yansıtmadığını söylemiş oldu. Kaya ise Diyarbakır’daki un fiyatlarının ülke ortalamasının altında olduğuna dikkat çekti.
Toprak Mahsulleri Ofisi ise Kasım ayında başvuran firmaların buğday gereksinimini azami ölçüde karşılayabilmek için toplam 516 bin ton ekmeklik buğdayın satışa açıldığını deklare etti.
Fırıncı Nevzat Dikici
KİM HAKLI?
Suriçi’nde 1996’dan bu yana fırıncılık yapan Nevzat Dikici, “Geçen ay 50 kiloluk un çuvalını 180 liraydı, artık 300 liraya alıyorum” diyerek fiyattaki artışa dikkat çekiyor. Ekmek ustaları da çalışıyor Dikici’nin fırınında ve son artırımlardan daha sonra onların fiyatlarını karşılamakta zorlanmaya başladığını vurguluyor.
Ofis semtinde ekmek 3,5 liradan satılıyor. Dikici, Suriçi’nde yaşayan insanların ekonomik durumuna da değinerek, ekmeği 3 liradan sattığını söylüyor. “Şehitlik’te 2,5 liraya ekmek satanalar da var” diyen Nevzat Dikici, “3,5 liraya ekmek satamam zira buradaki beşerler yoksul. Birden fazla kişi aslına bakarsanız veresiye ekmek alıyor ya da ‘askıda ekmek’ten alıyor” biçiminde konuşuyor.
Dikici, stokçuluk savlarını duyduğunu, un bulmakta zorluk çekmediğini belirterek “Ancak, artık peşin paraya satıyorlar unu. Fabrikadan un isteyince evvelki borcumu ödememi istediler. Dolar yükselince unun fiyatı da artıyor, un fabrikası sahipleri de bu şeklide tedbir alıyor” diyor.
Fakir yerde ekmek fazlaca tüketilir. Artırımdan daha sonra ekmek satışında bir azalma oldu mu? Nevzat Dikici, “İnsanlar karınlarını ekmekle doyuruyor. Ekmekten tasarruf edilir mi?” diye soruyor.
‘KAFA DA GİTTİ’
Fırıncı Nevzat Dikici, aşikâr etmemeye çalışsa da problemleri anlatırken biraz çekinerek konuşuyor. Fırındaki müşterilerden biri “Herkes konuşmaya korkuyor” diyerek ortaya giriyor. Genç adamın kendisi de fırıncıymış lakin daha sonradan inşaatlarda çalışmaya başlamış. Bel fıtığından ameliyat olunca inşaatlarda da çalışamaz duruma gelmiş. Dayanak alabilmek için vali ve kaymakamın kapısını aşındırmış lakin hiç biriyle konuşma, kaygısını anlatma imkanı bulamamış.
Günlük işlerde çalışarak geçinmeye çalışan genç adam, öfkeyle “Sadece un değil ki artık yağ da alamıyoruz. Her şeye her gün artırım geliyor. Bu mahallede gördüğün hiç kimse geçinemiyor, kimse de demiyor ki ‘bu beşerler ne yiyor, ne içiyor.’ Belim sakat başım da gitti, psikologluk oldum” diye anlatıyor ortasında bulunduğu durumu.
İsmini soruyorum, “O bende kalsın” diyor ve ekliyor: “Batıda hükümeti eleştirsen ‘FETÖ’ diyorlar, burada bir şey desen ‘PKK’ diyorlar, ‘terörist’ diyorlar. Bu yüzden adım bende kalsın, bir de gözaltı falan yapmasınlar.”
Fırıncı Hüsnü Çiçek
‘OLAN FIRINCIYA OLUYOR’
Suriçi’nde dolaşırken fırıncı Hüsnü Çiçek’le de konuşma fırsatı bulduk. Çiçek, 1986’dan bu yana fırıncılık yaptığını ve esnaf olarak birinci defa bu biçimde bir krizle karşılaştığını söz ediyor: “Daha evvel de zorda kaldık lakin artık ne olduğunu bilmiyoruz. Buğdayın memleketindeyiz lakin yarın un bulamayabiliriz diye korkuyoruz.”
En son 50 kiloluk un çuvalını 185 liraya aldığını söyleyen Hüsnü Çiçek, “Şimdi 300 lira olmuş un çuvalı. Una artırım geliyor, olan fırıncıya oluyor. Artırım yapsan bir türlü yapmasan bir türlü” diyor.
Ekmek fiyatı 3,5 lira olarak belirlenmiş olsa da fırıncı Çiçek 400 gram ekmeği 3 liradan satıyor. Bu durumu şu biçimde açıklıyor: “Bizim fırınımız hem orta yerde, tıpkı vakitte yoksul bir mahallede. 3 liradan fazla kıymetli satarsam kim ekmek alır? aslına bakarsan günde 150’den çok ‘askıda ekmek’ veriyoruz.”
‘ÖNÜMÜ GÖREMİYORUM Kİ UMUTLU OLAYIM’
Fırıncı olarak güç günler geçirdiklerini lakin çabucak hemen işçi çıkarma durumunda gelmediklerini belirtiyor Çiçek, “esasen kimi işten çıkaracağım? Fırında çalışan hepimiz akrabayız. Biz bırakmayacağız fırıncılığı fakat bu biçimde giderse fırıncılık bırakacak biz” diyor.
Genç fırıncı “Yevmiyemizden kısarak çalışıyoruz” diye sesleniyor tezgahın öbür yanından: “Eğer genç sayılırsam 29 yaşımdayım. Biliyorsun, Diyarbakır’da 20 yaşında beşerler evleniyor. Ben 29 yaşıma geldim evlenemedim. Yarın ne olacak bilmiyorum. Önümü görmüyorum ki umutlu olayım, evlenip memnun olayım.”
Genç adamı teselli edecek cümle kuramıyorum, yalnızca “Dur hele, daha fazlaca gençsin” diyorum.
‘NELER GÖRDÜK NELER…’
TMO buğday zahmeti olmadığını, un fabrikası sahipleri stok olmadığını deklare etti. Fakat anlaşılan o ki doların Türk parası karşısında kazandığı bedel, fabrika sahiplerini un satarken temkinli davranmak zorunda bırakmış. yıllardır bir arada çalıştıkları fırıncılar un siparişi verdiğinde parayı peşin istemeye başlamışlar örneğin. Fırıncılar ise bugün aldıkları unun yarın ne kadar olacağını bilmedikleri için huzursuz. “Dolar kaç Türk lirası olursa olsun, bize ne” diyenlerin mantığını, piyasadaki dalgalanmayı şiddetle hisseden fırıncılar anlamıyor.
Hamur topakları geliyor, ustalardan biri maharetle hamuru açıyor, oburu alıp küreğin üzerine bırakıyor ve fırına sürüyor. yıllardır birebir yerde fırıncılık yapan Hüsnü Çiçek, müşterilerin hepsini tanıyor, bu niçinle bir yandan işini yaparken onlarla muhabbet etmekten geri durmuyor. 2015’teki çatışmaları hatırlatarak, “Biz bu Suriçi’nde neler gördük neler” diyor iç geçirerek.
Fırından çıkıp Suriçi’ndeki sokaklarda yürürken, Hüsnü Çiçek’in cümlesini yinelıyorum içimden: “Neler gördük neler…” Öte yandan dolar, askeri harcamalar, nereye gittiği bilinmeyen 128 milyar dolar ve “Önce Ekmekler Bozuldu” var aklımda: “Her şey ekmekle başladı, ekmekle bitecek.”
Akbal, yıllar daha sonra kitap için yazdığı yazıda, “Ekmek her devirde aslan ağzında! Ekmek, fakirin, güçsüzün, direnişin, vb. başkaldırmanın silahı… Kırklı senelerda fırın önlerindeki itiş kakışta, kadın-erkek, çoluk-çocuğun yaşadığı, bugünlerde de yeniliğini yitirmeyen kutsal değer” diyecektir.
Birinci sefer 1946’da yayımlanan kitabın, İstanbul’dan izlenen ve hissedilen İkinci Dünya Savaşı’nı, edebiyata tek başına ismiyle taşıdığını söylemek mümkün.
Hayır, kitabı tanıtmayacağım. bu biçimde “Önce Ekmekler Bozuldu” nereden geldi aklıma?
Diyarbakır’da ekmeğe yapılan artırımlar ve daha sonrasında yapılan spekülasyonlar niçiniyle ekmek üzerine bir daha düşünmek, insanlara kulak vermek gereksinimi hasıl oldu da o denli hatırladım “Önce Ekmekler Bozuldu”yu.
EVVEL ARTIRIMLAR GELDİ
Geçen hafta Diyarbakır’da un ve doğal olarak ekmek fiyatında artış oldu. Bu artışın yanı sıra piyasada un bulunmadığı ve stokçuluk yapıldığı rivayet edildi.
Ekmekteki fiyat artışını ve rivayetleri Diyarbakır’ın en fakir ilçesi Sur’daki fırıncılarla konuştum. Yolda, 420 gramlık ekmeğin gramajının geçen haftadan itibaren 400 grama çekildiğini ve fiyatının 3,5 TL’ye çıkarıldığı bilgisine sahiptim. Ayrıyeten 2020’nin başında 103 TL olan 50 kilogramlık un çuvalının fiyatının 260 TL’ye kadar çıktığını öğrenmiştim.
Nisan ayından bu yana fiyat artış oranı yüzde 100’ü aşmış, personellik maliyetleri yüzde 22 yükselmiş, güç maliyetleri de yüzde 37 artmıştı.
daha sonra AÇIKLAMALAR GELDİ
Diyarbakır Fırıncılar Odası Lideri Emin Güngör, “Küresel bir badireden dolayı bu problemlerle boğuşuyoruz” açıklaması yaptı ve devlet yetkililerinin ve ilgili bakanlıkların devreye girerek un meblağlarına ‘dur’ demesini talep etti. Güngör, ayrıyeten, “Şu an Diyarbakır’da 200 gram ekmeğin fiyatı 1 lira 75 kuruş. Bugünkü un meblağlarına göre 200 gram ekmeğin fiyatının asgarî 2 buçuk lira olması gerekmekte. Şu an 270-285 TL bandında olan unun fiyatı 290-300 bin bandına gelirse bu felaket senaryosunun ortasında olmak istemiyoruz” dedi.
Bu ortada Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası Lideri (DTSO) Lideri Mehmet Kaya ve Diyarbakır Ticaret Borsası (DTB) Lideri Engin Yeşil, un fabrikaları sahipleri ile bir ortaya geldi. Yeşil, fabrikaların un satmadıklarına dair söylentilerin gerçeği yansıtmadığını söylemiş oldu. Kaya ise Diyarbakır’daki un fiyatlarının ülke ortalamasının altında olduğuna dikkat çekti.
Toprak Mahsulleri Ofisi ise Kasım ayında başvuran firmaların buğday gereksinimini azami ölçüde karşılayabilmek için toplam 516 bin ton ekmeklik buğdayın satışa açıldığını deklare etti.
Fırıncı Nevzat Dikici
KİM HAKLI?
Suriçi’nde 1996’dan bu yana fırıncılık yapan Nevzat Dikici, “Geçen ay 50 kiloluk un çuvalını 180 liraydı, artık 300 liraya alıyorum” diyerek fiyattaki artışa dikkat çekiyor. Ekmek ustaları da çalışıyor Dikici’nin fırınında ve son artırımlardan daha sonra onların fiyatlarını karşılamakta zorlanmaya başladığını vurguluyor.
Ofis semtinde ekmek 3,5 liradan satılıyor. Dikici, Suriçi’nde yaşayan insanların ekonomik durumuna da değinerek, ekmeği 3 liradan sattığını söylüyor. “Şehitlik’te 2,5 liraya ekmek satanalar da var” diyen Nevzat Dikici, “3,5 liraya ekmek satamam zira buradaki beşerler yoksul. Birden fazla kişi aslına bakarsanız veresiye ekmek alıyor ya da ‘askıda ekmek’ten alıyor” biçiminde konuşuyor.
Dikici, stokçuluk savlarını duyduğunu, un bulmakta zorluk çekmediğini belirterek “Ancak, artık peşin paraya satıyorlar unu. Fabrikadan un isteyince evvelki borcumu ödememi istediler. Dolar yükselince unun fiyatı da artıyor, un fabrikası sahipleri de bu şeklide tedbir alıyor” diyor.
Fakir yerde ekmek fazlaca tüketilir. Artırımdan daha sonra ekmek satışında bir azalma oldu mu? Nevzat Dikici, “İnsanlar karınlarını ekmekle doyuruyor. Ekmekten tasarruf edilir mi?” diye soruyor.
‘KAFA DA GİTTİ’
Fırıncı Nevzat Dikici, aşikâr etmemeye çalışsa da problemleri anlatırken biraz çekinerek konuşuyor. Fırındaki müşterilerden biri “Herkes konuşmaya korkuyor” diyerek ortaya giriyor. Genç adamın kendisi de fırıncıymış lakin daha sonradan inşaatlarda çalışmaya başlamış. Bel fıtığından ameliyat olunca inşaatlarda da çalışamaz duruma gelmiş. Dayanak alabilmek için vali ve kaymakamın kapısını aşındırmış lakin hiç biriyle konuşma, kaygısını anlatma imkanı bulamamış.
Günlük işlerde çalışarak geçinmeye çalışan genç adam, öfkeyle “Sadece un değil ki artık yağ da alamıyoruz. Her şeye her gün artırım geliyor. Bu mahallede gördüğün hiç kimse geçinemiyor, kimse de demiyor ki ‘bu beşerler ne yiyor, ne içiyor.’ Belim sakat başım da gitti, psikologluk oldum” diye anlatıyor ortasında bulunduğu durumu.
İsmini soruyorum, “O bende kalsın” diyor ve ekliyor: “Batıda hükümeti eleştirsen ‘FETÖ’ diyorlar, burada bir şey desen ‘PKK’ diyorlar, ‘terörist’ diyorlar. Bu yüzden adım bende kalsın, bir de gözaltı falan yapmasınlar.”
Fırıncı Hüsnü Çiçek
‘OLAN FIRINCIYA OLUYOR’
Suriçi’nde dolaşırken fırıncı Hüsnü Çiçek’le de konuşma fırsatı bulduk. Çiçek, 1986’dan bu yana fırıncılık yaptığını ve esnaf olarak birinci defa bu biçimde bir krizle karşılaştığını söz ediyor: “Daha evvel de zorda kaldık lakin artık ne olduğunu bilmiyoruz. Buğdayın memleketindeyiz lakin yarın un bulamayabiliriz diye korkuyoruz.”
En son 50 kiloluk un çuvalını 185 liraya aldığını söyleyen Hüsnü Çiçek, “Şimdi 300 lira olmuş un çuvalı. Una artırım geliyor, olan fırıncıya oluyor. Artırım yapsan bir türlü yapmasan bir türlü” diyor.
Ekmek fiyatı 3,5 lira olarak belirlenmiş olsa da fırıncı Çiçek 400 gram ekmeği 3 liradan satıyor. Bu durumu şu biçimde açıklıyor: “Bizim fırınımız hem orta yerde, tıpkı vakitte yoksul bir mahallede. 3 liradan fazla kıymetli satarsam kim ekmek alır? aslına bakarsan günde 150’den çok ‘askıda ekmek’ veriyoruz.”
‘ÖNÜMÜ GÖREMİYORUM Kİ UMUTLU OLAYIM’
Fırıncı olarak güç günler geçirdiklerini lakin çabucak hemen işçi çıkarma durumunda gelmediklerini belirtiyor Çiçek, “esasen kimi işten çıkaracağım? Fırında çalışan hepimiz akrabayız. Biz bırakmayacağız fırıncılığı fakat bu biçimde giderse fırıncılık bırakacak biz” diyor.
Genç fırıncı “Yevmiyemizden kısarak çalışıyoruz” diye sesleniyor tezgahın öbür yanından: “Eğer genç sayılırsam 29 yaşımdayım. Biliyorsun, Diyarbakır’da 20 yaşında beşerler evleniyor. Ben 29 yaşıma geldim evlenemedim. Yarın ne olacak bilmiyorum. Önümü görmüyorum ki umutlu olayım, evlenip memnun olayım.”
Genç adamı teselli edecek cümle kuramıyorum, yalnızca “Dur hele, daha fazlaca gençsin” diyorum.
‘NELER GÖRDÜK NELER…’
TMO buğday zahmeti olmadığını, un fabrikası sahipleri stok olmadığını deklare etti. Fakat anlaşılan o ki doların Türk parası karşısında kazandığı bedel, fabrika sahiplerini un satarken temkinli davranmak zorunda bırakmış. yıllardır bir arada çalıştıkları fırıncılar un siparişi verdiğinde parayı peşin istemeye başlamışlar örneğin. Fırıncılar ise bugün aldıkları unun yarın ne kadar olacağını bilmedikleri için huzursuz. “Dolar kaç Türk lirası olursa olsun, bize ne” diyenlerin mantığını, piyasadaki dalgalanmayı şiddetle hisseden fırıncılar anlamıyor.
Hamur topakları geliyor, ustalardan biri maharetle hamuru açıyor, oburu alıp küreğin üzerine bırakıyor ve fırına sürüyor. yıllardır birebir yerde fırıncılık yapan Hüsnü Çiçek, müşterilerin hepsini tanıyor, bu niçinle bir yandan işini yaparken onlarla muhabbet etmekten geri durmuyor. 2015’teki çatışmaları hatırlatarak, “Biz bu Suriçi’nde neler gördük neler” diyor iç geçirerek.
Fırından çıkıp Suriçi’ndeki sokaklarda yürürken, Hüsnü Çiçek’in cümlesini yinelıyorum içimden: “Neler gördük neler…” Öte yandan dolar, askeri harcamalar, nereye gittiği bilinmeyen 128 milyar dolar ve “Önce Ekmekler Bozuldu” var aklımda: “Her şey ekmekle başladı, ekmekle bitecek.”