Sur Toledo olmadı, ‘moledo’ oldu Hz. Süleyman Camisi’ne açılan kapı, surlarda devam eden onarım niçiniyle kapalıydı. Hevsel’e inmek isteyenler kapının sağındaki yolu kullanıyordu. Yol, Hevsel’in yanı sıra tahminen 100 metre daha sonra Sur’da yeni yapılan mahallelere uzanıyordu. Yolda yaya trafiği ağırdı fakat yeni inşa edilen mahalle sakindi.
Duvardaki Kaymakamlık tabelasından Süleyman Nazif İlkokulu’nun bundan bu biçimde Kaymakamlık binası olarak hizmet vereceği anlaşılıyor. Fakat mahalleye girerken Kaymakamlık binasından evvel Nasuh Paşa Cami, Zincirkıran Türbesi ve Kurşunlu Cami üzere tarihi yapılar karşılıyor insanı. Beyaz badanalı yeni konutların içinden bazalt taşı ya da tarih kendisini gösteriyor demek de mümkün olağan olarak. Bu yapılar 2015’teki çatışmalardan ziyan görmüştü, Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafınca tadilatı yapıldı. Tadilat uygun biçimde yapılmış mı? Bu soruya işin ehli olanlar daha sağlıklı karşılık verebilir fakat bana fazlaca hakikat yapılmış üzere gelmedi.
MAHALLEDE ÇAY KEYFİ
Kaymakamlık binasının karşısındaki boş yerde çocuklar top oynuyordu. Birkaç genç adam ise Hevsel tarafınca esen rüzgara siper olan duvara sırtlarını dayamış, ortada kendisini gösteren kış güneşine karşı çay içiyordu. Semaver ta uzaktan görünecek biçimde orta yerde duruyordu.
Çayın fiyatı 2 liraydı. “Çok değil mi?” diye sordum. Suriçi’ndeki kafelerde çayın 5 lira olduğunu hatırlayıp daha sorarken pişman olmuştum. Fakat sırtını duvara dayamış ergenlerden biri yalnızca pişman etmedi, perişan da etti beni. “Ucuz bile” dedi, “Bak ne hoş açık havada çay içiyoruz. O kafelerde hiç çay içilir?” Hakikat söylüyordu, açık havada çay içmenin keyfi bir diğerdi.
YAŞAYAN MAHALLE KÜLTÜRÜ
ergenlerden biri çay kapıp getirdi, “Çayımız hoştur abê” diyerek. Para falan almadı olağan. Gidenler gelenler oluyordu ve hepsi birbirini hayli uzun vakitten beri tanıyordu. Sur’daki meskenleri yıkılmadan evvel de komşuluk yapmışlardı.
Çaydan daha sonra yemek de teklif edildi. Sur’daki mahalle kültürü, konutlar ve sokaklar değişmiş olsa da hala devam ediyordu. örneğin Davut Koluman, beni konutuna götürdü gezdirmek için. Fakat konutta kimse yoktu. Çabucak yanındaki meskene götürdü bu sefer. “Kimseyi rahatsız etmeyelim” dedim çekinerek. Lakin Koluman, mahalledeki bütün konutlar kendisininmiş üzere rahat davranıyordu, “Yabancı kimse yok” diyerek. Gerçekten selam verip konutlardan birini gezdik.
Konutunu gezdiğimiz adam, konutunu kiralamak istiyormuş lakin kapısını çalan olmamış çabucak hemen. Koluman, sabırlı olmasını istedi, “Bu meskenler fazlaca bedelli olacak” dedi. Az daha sonra öğrenecektim, Sur’daki yeni mahallelere taşınanların büyük çoğunluğu ‘evlerin biraz daha kıymet kazanmasını’ bekliyordu. bu biçimde ya kiraya verecekler ya da satacaklardı.
‘TOLEDO OLMADI, MOLEDO OLDU’
Konutlarından çıktıktan daha sonra her biri bir tarafa dağılmış. “Neler gördük neler” diyor biri. Artık meskenlerine dönmüş olmaktan mutlu görünüyorlar. Sokakların daha sistemli olmasından, meskenlerin yeni olmasından hoşnutlar. Kendileri de konutları, konutların avlularını cezaevine benzetiyorlar lakin bir daha de yeni bir mesken işte. Üstelik ileride bedel kazanacağı iddia edilen bir konut.
Periyodun başbakanı Ahmet Davutoğlu “Sur Toledo olacak” demişti. Bu kelamı hatırlatınca, ergenlerden biri “Toledo olmadı, moledo oldu” diyor gülerek. Bir oburu, Davutoğlu’nun “Sur’dan konut alacağım” söylemiş olduğini hatırlatınca, “Davutoğlu Sur’dan mesken aldı mı almadı mı” tartışması çıkıyor. Biri, şu biçimde bağlıyor tartışmayı: “Ev almamışsa da işyeri satın almıştır.” Yorum yapmadan yalnızca dinliyorum ve Alipaşa duvarlarındaki “Toledo’ya hayır” sloganını düşünüyorum.
‘İŞYERİNİ SUR’DA YAŞAYANLAR AÇSIN’
Boş alanda gürültüyle top oynayan çocuklara bakarak konuştuğumuz Ahmet, devlete her ay 4 bin 500 lira ödemek zorunda. Ahmet, “Benim yıkılan meskenim iki katlıydı. Onun yerine yapılan konutu verdiler, artık 15 yıl boyunca her ay 4 bin 500 lira vermem gerekiyor. Konut daha sonrasında benim olacak” dedi.
Ahmet işsiz. Nasıl ödeyecek bu kadar parayı? Parayı ödemenin bir iki yolunu anlattı. Çok aklıma yatmadı lakin o, bu yollardan birinin tutacağından emin. Bu yollardan biri, bir-iki sene hiç ödeme yapmamaktı. Ahmet’e göre bu mühlet ortasında mahallenin ve konutların bedeli artacak, o da kârlı bir fiyata konutu satacak, borç falan da kalmayacaktı.
“Yanılıyorsun, bu türlü bu konutu sana bırakmazlar” demek istemedim Ahmet’e. Tahminen sahiden yanılmıyordur. Olumsuz kanıyı aklımdan geçirdim lakin umarım ben yanılıyorumdur ve Ahmet bir kere daha mağdur olmaz.
‘BİR DEFA DAHA GÖÇ YOLU’
Yeni binaların önünde konuştuğumuz insanların neredeyse tamamı işsizdi. Süreksiz işlerde ve inşaatlarda çalışıyorlardı. Temel niyetleri buradan tekrar ayrılmamaktı, hatta ergenlerden biri, sınıfsal bir göndermede bulunarak, “75’tekiler (Mahabat Bulvarı’nda oturanları kastediyor) burada işyeri açsın istemem. Sur’da yaşayan beşerler burada işyeri açsın” dedi.
Bu temenni meblağ mı bilinmez. Zira dediklerine göre şimdiden burada meskenleri ve işyerlerini kiralamak ya da satın almak isteyenler vardı. Şayet dedikleri üzere yeni mahalleler cazibe merkezi haline gelirse ve konutlarla işyerleri değere binerse Surlulara bir sefer daha göç yolları görünecek. Yazgı üzere yakalarına yapışmış yoksulluk yüzünden konutlarını kısa vakitte elden çıkarmak zorunda kalabilirler zira.
UMUTLAR KAYMAKAMDA
Konutlara taşınanların en değerli sorunlarından biri doğalgaz olmuştu. Konutların doğalgaz bacaları yatay yerine dikey yapıldığı için Diyargaz, bu türlü doğalgaz vermeyi kabul etmedi. Meskenlere taşınanların bir kısmı yaklaşık 13 bin lira ortası masraf yaparak doğalgaz bacasını düzelttirdi. Ödeme durumu olmayanların bir kısmı konutlarına yerleşmeyi ertelerken bir kısmı da elektrik sobasıyla ısınmaya çalışıyor.
Bu teknik yanlışın ve kombinin müteahhitler ya da TOKİ tarafında karşılanması gerekmiyor muydu? Öyleydi lakin tez etmişlerdi taşınmak için ve harcadıkları parayı geri alabilmek için mahkemeye başvurmaları gerekiyor. Pekala, mahkemeye başvuracaklar mı? Bu soruya karşılık vermek için biraz düşündüler. O denli anlaşılıyor ki kimse mahkeme kapısına düşmek istemiyor. Ahmet, “Kaymakam beyefendiye gideceğiz” dedi. Kaymakam dediğin devletin bir memuruydu lakin çaresizdiler ve umutları kaymakamdaydı yani.
DAVUT’UN İŞYERİ HAYALİ
Umutları gerçekten de kaymakamdaydı. Kaymakamlığın bir hafta, on gün daha sonra buraya taşınması bekleniyor. Akabinde 9 otel ve 147 işyerinin bulunduğu alışveriş merkezinin faaliyete geçmesini bekleyecekler. Vaatler Yenikapı Caddesi’nin itibar ve cazibe merkezi olması. Bu vaatlere tutunmuş yeni Sur’a taşınan eski Surlular. İtibar ve cazibe merkezinde ekonomik olarak kalkınmayı hayal ediyorlar.
Davut Koluman mahalle ortasında iki katlı bir işyeri gösteriyor bana. “Alabilirsem burayı ya market yapacağım ya da kuaför. Kuaför yaparsam alt katı erkek, üst katı da bayan müşteriler için hazırlayacağım. Kapıları da başka olacak” diyor. Davut Koluman, bütün hayatı Sur’da geçmiş genç bir adam. Anlattıklarından teşebbüsçü bir ruha sahip olduğu anlaşılıyor. Ayrıyeten o kadar içten anlatıyor ki bütün dileklerinin gerçekleşmesini diliyorum.
SURLULARIN AKIBETİ NE OLACAK?
Davut’u ve öbür Surluları semaverin yanında bırakarak boş yerde top oynayan çocuklara katıldım. Çocuklar canavar üzere, gol attırmayacaklarını anlayınca yoluma devam ettim.
Yeni yapılan meskenlerin büyük çoğunluğu hala boştu. Caddeler ve sokaklar ıssızdı. Ne kapı önünde oturan bayanlar vardı ne de koşturan çocuklar. Keçiburcu’na kadar harabe de olsa tescilli birkaç yapıyla karşılaştım. Kim bilir kimler yaşadı burada, avludaki ağaçların gölgesinde ne sohbetler edildi? Cezaevine benzetilen yeni konutların ve sahiplerinin akıbeti ne olacak? “Sur Toledo olmadı, moledo oldu” ancak umutsuz yaşanmıyor ve büyük acıların üzerine inşa edilen yeni Sur’da yeşeren umutlar da insanın canını yakıyor.
Duvardaki Kaymakamlık tabelasından Süleyman Nazif İlkokulu’nun bundan bu biçimde Kaymakamlık binası olarak hizmet vereceği anlaşılıyor. Fakat mahalleye girerken Kaymakamlık binasından evvel Nasuh Paşa Cami, Zincirkıran Türbesi ve Kurşunlu Cami üzere tarihi yapılar karşılıyor insanı. Beyaz badanalı yeni konutların içinden bazalt taşı ya da tarih kendisini gösteriyor demek de mümkün olağan olarak. Bu yapılar 2015’teki çatışmalardan ziyan görmüştü, Diyarbakır Vakıflar Bölge Müdürlüğü tarafınca tadilatı yapıldı. Tadilat uygun biçimde yapılmış mı? Bu soruya işin ehli olanlar daha sağlıklı karşılık verebilir fakat bana fazlaca hakikat yapılmış üzere gelmedi.
MAHALLEDE ÇAY KEYFİ
Kaymakamlık binasının karşısındaki boş yerde çocuklar top oynuyordu. Birkaç genç adam ise Hevsel tarafınca esen rüzgara siper olan duvara sırtlarını dayamış, ortada kendisini gösteren kış güneşine karşı çay içiyordu. Semaver ta uzaktan görünecek biçimde orta yerde duruyordu.
Çayın fiyatı 2 liraydı. “Çok değil mi?” diye sordum. Suriçi’ndeki kafelerde çayın 5 lira olduğunu hatırlayıp daha sorarken pişman olmuştum. Fakat sırtını duvara dayamış ergenlerden biri yalnızca pişman etmedi, perişan da etti beni. “Ucuz bile” dedi, “Bak ne hoş açık havada çay içiyoruz. O kafelerde hiç çay içilir?” Hakikat söylüyordu, açık havada çay içmenin keyfi bir diğerdi.
YAŞAYAN MAHALLE KÜLTÜRÜ
ergenlerden biri çay kapıp getirdi, “Çayımız hoştur abê” diyerek. Para falan almadı olağan. Gidenler gelenler oluyordu ve hepsi birbirini hayli uzun vakitten beri tanıyordu. Sur’daki meskenleri yıkılmadan evvel de komşuluk yapmışlardı.
Çaydan daha sonra yemek de teklif edildi. Sur’daki mahalle kültürü, konutlar ve sokaklar değişmiş olsa da hala devam ediyordu. örneğin Davut Koluman, beni konutuna götürdü gezdirmek için. Fakat konutta kimse yoktu. Çabucak yanındaki meskene götürdü bu sefer. “Kimseyi rahatsız etmeyelim” dedim çekinerek. Lakin Koluman, mahalledeki bütün konutlar kendisininmiş üzere rahat davranıyordu, “Yabancı kimse yok” diyerek. Gerçekten selam verip konutlardan birini gezdik.
Konutunu gezdiğimiz adam, konutunu kiralamak istiyormuş lakin kapısını çalan olmamış çabucak hemen. Koluman, sabırlı olmasını istedi, “Bu meskenler fazlaca bedelli olacak” dedi. Az daha sonra öğrenecektim, Sur’daki yeni mahallelere taşınanların büyük çoğunluğu ‘evlerin biraz daha kıymet kazanmasını’ bekliyordu. bu biçimde ya kiraya verecekler ya da satacaklardı.
‘TOLEDO OLMADI, MOLEDO OLDU’
Konutlarından çıktıktan daha sonra her biri bir tarafa dağılmış. “Neler gördük neler” diyor biri. Artık meskenlerine dönmüş olmaktan mutlu görünüyorlar. Sokakların daha sistemli olmasından, meskenlerin yeni olmasından hoşnutlar. Kendileri de konutları, konutların avlularını cezaevine benzetiyorlar lakin bir daha de yeni bir mesken işte. Üstelik ileride bedel kazanacağı iddia edilen bir konut.
Periyodun başbakanı Ahmet Davutoğlu “Sur Toledo olacak” demişti. Bu kelamı hatırlatınca, ergenlerden biri “Toledo olmadı, moledo oldu” diyor gülerek. Bir oburu, Davutoğlu’nun “Sur’dan konut alacağım” söylemiş olduğini hatırlatınca, “Davutoğlu Sur’dan mesken aldı mı almadı mı” tartışması çıkıyor. Biri, şu biçimde bağlıyor tartışmayı: “Ev almamışsa da işyeri satın almıştır.” Yorum yapmadan yalnızca dinliyorum ve Alipaşa duvarlarındaki “Toledo’ya hayır” sloganını düşünüyorum.
‘İŞYERİNİ SUR’DA YAŞAYANLAR AÇSIN’
Boş alanda gürültüyle top oynayan çocuklara bakarak konuştuğumuz Ahmet, devlete her ay 4 bin 500 lira ödemek zorunda. Ahmet, “Benim yıkılan meskenim iki katlıydı. Onun yerine yapılan konutu verdiler, artık 15 yıl boyunca her ay 4 bin 500 lira vermem gerekiyor. Konut daha sonrasında benim olacak” dedi.
Ahmet işsiz. Nasıl ödeyecek bu kadar parayı? Parayı ödemenin bir iki yolunu anlattı. Çok aklıma yatmadı lakin o, bu yollardan birinin tutacağından emin. Bu yollardan biri, bir-iki sene hiç ödeme yapmamaktı. Ahmet’e göre bu mühlet ortasında mahallenin ve konutların bedeli artacak, o da kârlı bir fiyata konutu satacak, borç falan da kalmayacaktı.
“Yanılıyorsun, bu türlü bu konutu sana bırakmazlar” demek istemedim Ahmet’e. Tahminen sahiden yanılmıyordur. Olumsuz kanıyı aklımdan geçirdim lakin umarım ben yanılıyorumdur ve Ahmet bir kere daha mağdur olmaz.
‘BİR DEFA DAHA GÖÇ YOLU’
Yeni binaların önünde konuştuğumuz insanların neredeyse tamamı işsizdi. Süreksiz işlerde ve inşaatlarda çalışıyorlardı. Temel niyetleri buradan tekrar ayrılmamaktı, hatta ergenlerden biri, sınıfsal bir göndermede bulunarak, “75’tekiler (Mahabat Bulvarı’nda oturanları kastediyor) burada işyeri açsın istemem. Sur’da yaşayan beşerler burada işyeri açsın” dedi.
Bu temenni meblağ mı bilinmez. Zira dediklerine göre şimdiden burada meskenleri ve işyerlerini kiralamak ya da satın almak isteyenler vardı. Şayet dedikleri üzere yeni mahalleler cazibe merkezi haline gelirse ve konutlarla işyerleri değere binerse Surlulara bir sefer daha göç yolları görünecek. Yazgı üzere yakalarına yapışmış yoksulluk yüzünden konutlarını kısa vakitte elden çıkarmak zorunda kalabilirler zira.
UMUTLAR KAYMAKAMDA
Konutlara taşınanların en değerli sorunlarından biri doğalgaz olmuştu. Konutların doğalgaz bacaları yatay yerine dikey yapıldığı için Diyargaz, bu türlü doğalgaz vermeyi kabul etmedi. Meskenlere taşınanların bir kısmı yaklaşık 13 bin lira ortası masraf yaparak doğalgaz bacasını düzelttirdi. Ödeme durumu olmayanların bir kısmı konutlarına yerleşmeyi ertelerken bir kısmı da elektrik sobasıyla ısınmaya çalışıyor.
Bu teknik yanlışın ve kombinin müteahhitler ya da TOKİ tarafında karşılanması gerekmiyor muydu? Öyleydi lakin tez etmişlerdi taşınmak için ve harcadıkları parayı geri alabilmek için mahkemeye başvurmaları gerekiyor. Pekala, mahkemeye başvuracaklar mı? Bu soruya karşılık vermek için biraz düşündüler. O denli anlaşılıyor ki kimse mahkeme kapısına düşmek istemiyor. Ahmet, “Kaymakam beyefendiye gideceğiz” dedi. Kaymakam dediğin devletin bir memuruydu lakin çaresizdiler ve umutları kaymakamdaydı yani.
DAVUT’UN İŞYERİ HAYALİ
Umutları gerçekten de kaymakamdaydı. Kaymakamlığın bir hafta, on gün daha sonra buraya taşınması bekleniyor. Akabinde 9 otel ve 147 işyerinin bulunduğu alışveriş merkezinin faaliyete geçmesini bekleyecekler. Vaatler Yenikapı Caddesi’nin itibar ve cazibe merkezi olması. Bu vaatlere tutunmuş yeni Sur’a taşınan eski Surlular. İtibar ve cazibe merkezinde ekonomik olarak kalkınmayı hayal ediyorlar.
Davut Koluman mahalle ortasında iki katlı bir işyeri gösteriyor bana. “Alabilirsem burayı ya market yapacağım ya da kuaför. Kuaför yaparsam alt katı erkek, üst katı da bayan müşteriler için hazırlayacağım. Kapıları da başka olacak” diyor. Davut Koluman, bütün hayatı Sur’da geçmiş genç bir adam. Anlattıklarından teşebbüsçü bir ruha sahip olduğu anlaşılıyor. Ayrıyeten o kadar içten anlatıyor ki bütün dileklerinin gerçekleşmesini diliyorum.
SURLULARIN AKIBETİ NE OLACAK?
Davut’u ve öbür Surluları semaverin yanında bırakarak boş yerde top oynayan çocuklara katıldım. Çocuklar canavar üzere, gol attırmayacaklarını anlayınca yoluma devam ettim.
Yeni yapılan meskenlerin büyük çoğunluğu hala boştu. Caddeler ve sokaklar ıssızdı. Ne kapı önünde oturan bayanlar vardı ne de koşturan çocuklar. Keçiburcu’na kadar harabe de olsa tescilli birkaç yapıyla karşılaştım. Kim bilir kimler yaşadı burada, avludaki ağaçların gölgesinde ne sohbetler edildi? Cezaevine benzetilen yeni konutların ve sahiplerinin akıbeti ne olacak? “Sur Toledo olmadı, moledo oldu” ancak umutsuz yaşanmıyor ve büyük acıların üzerine inşa edilen yeni Sur’da yeşeren umutlar da insanın canını yakıyor.