Sayıştay yakaladı: 11 personelin yandığı facia nasıl kapatıldı? İSTANBUL – Genelde usulsüzlük ve kamu zararlarıyla ünlenen Sayıştay raporlarından bu sefer feci bir iş cinayeti çıktı. Üstelik birinci günden, devletin resmi raporuyla adım adım geldiği tespit edilen bir cinayet bu. Binali Yıldırım’ın temelini attığı, ismi neredeyse AKP ile özdeşleşmiş Bayburt Grup’un inşa ettiği ve 11 çalışanın feci biçimde yandığı olay, elbirliğiyle bakın nasıl kapatıldı?
Karayolları Genel Müdürlüğü’ne ilişkin 2020 yılı kontrol raporunun 47’inci sayfasından başlayarak anlatılan husus, Trabzon-Aşkale Yolu (Kop Dağı Tünelli Geçişi) inşaatıyla ilgili bir skandal. Sayıştay, “idarenin”, 4735 Sayılı Kamu İhale Kontratları Kanunu çerçevesindeki yükümlülükleri yerine getirmediği için “yüklenici firma”ya gerekli yaptırımları uygulamadığından dolayı Karayolları’nı kusurlu buldu. Daha da kıymetlisi şirket maddelere karşıt davrandığı için, kontratın de feshedilmesi gerektiğini vurguladı.
Raporda ne söylendiğine geleceğiz fakat evvel, teknik tabirlerin gerisinde yatan öyküyü anımsayalım.
BİNALİ YILDIRIM AÇTI, 11 EMEKÇİ YANDI
Tünel ve yol ihalesi 2011 yılında yapıldı. İhaleyi Şenbay Madencilik ile Özgün İnşaat paydaşlığı kazandı. Her iki şirket de küçücük bir inşaatçıyken AKP devrinde milyarlarca liralık ihalelerle büyümüş Bayburt Grup’a ilişkin.
2012’de periyodun Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım’ın merasimle temelini attığı iş için 2016’da, inşaatçıların birebir işten tekraren kar sağlamasının yolu haline gelmiş bir de “ikmal ihalesi” açıldı. 24 Eylül 2020 günü tünel inşaatında feci bir patlama meydana geldi. Enkaz altında kalan çalışanlar saatler daha sonra çıkarıldı. 1 personel hayatını yitirirken, 10 personel ağır biçimde yanarak yaralandı. Yetkililer kazanın gaz birikmesinden dolayı yaşandığını deklare etti.
Ölen personelin ailesinin ne yaptığını, yanan emekçilerin tekrar çalışabilecek kadar güzelleşip iyileşmediklerini bilmiyoruz. Fakat Sayıştay raporuyla ortaya çıktı ki, devletin kurumu personellerin hayatından çok yandaş müteahhidin çıkarlarını korumak için elinden geleni arkasına koymamış!
Bundan daha sonrası tüneldeki cinayeti örtbas uğraşı işte. Sayıştay raporundan sözü sözüne aktaralım…
KAZADAN 5 YIL EVVEL MÜDÜRLÜK UYARMIŞ
Karayolları 12. Bölge Müdürlüğü, 22 Ağustos 2016 günü, Genel Müdürlük Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı’na bir yazı yazarak, tünel imali esnasında karşılaşılan gaz çıkışı sebebiyle çalışmaların iş güvenliğinden dolayı durdurulduğunu belirtiyor. Ve gaz çıkışının engellenmesi için teferruatlı çalışmaların yapılması isteniyor.
Bunun üzerine, Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı’nca hazırlanan raporda, alınan gaz örneklerinde CH4 (metan) ve CO (karbonmonoksit) gazlarının tehlikeli oranlarda olduğu belirtilerek, şu tekliflerde bulunuluyor:
– Gaz ölçümü tehlike hududunda alarm veren otomatik bir sistemle daima olarak yapılmalıdır.
– Tehlike hududunda tünel içerisine elektriği kesecek devre kesici sistemi kurulmalıdır.
– Aynanın ilerisindeki CH4 ve CO gazlarının varlığının önce tespiti ve tahliyesi gayesiyle denetim ve rahatlatma sondajları yapılması gerekmektedir.
Raporda ayrıyeten, havalandırma ve tahliye sondajları konusunda uzman kişi yahut kurumlardan görüş alınarak uygulama projesinin yapılmasının uygun olacağı söz ediliyor. Kelam konusu rapor, 17 Kasım 2016 tarihindeki yazı ile şirkete gönderiliyor. daha sonra ne mi oluyor?
Kimse üzerine alınmıyor. aslına bakarsan Sayıştay da araştırmalarına karşın rapor üzerine şirketin önlem alıp almadığına, almadıysa yönetimin de buna karşı bir yaptırım uygulayıp uygulamadığına dair hiç bir resmi kaydın bulunmadığını söz ediyor.
Tam 9 ay daha sonra, 11 Eylül 2017’de müdürlük şirkete bir yazı yazıyor. Fan tüpünün hayli geride ve kapalı olduğunu gösteren bir fotoğrafı da yazıya iliştirip; tünelde havalandırmanın yetersiz olduğunu, yanıcı ve patlayıcı gazların varlığının unutulmaması, havalandırmanın kâfi düzeyde olması gerektiğini bildiriyor.
Buradan daha sonra bir gelişme oluyor mu? şüphesiz hayır!
MÜFETTİŞ RAPORU ŞİRKETİ HATALI BULMUŞ
2020 yılında patlama yaşanıyor. Genel Müdürlük müfettişi tarafınca başlatılan soruşturmada, uzmanlarca hazırlanan raporda şu bulgulara rastlanıyor:
– Tünel içerisinde otomatik alarm veren gaz ölçüm sistemi yapılmadığı, manuel ölçüm aygıtı kullanıldığı ve aygıtın kalibrasyonunun yaptırılmadığı,
– Her vardiya başlangıcında ve bitişinde yapılması gereken gaz ölçümlerinin yapılmadığı,
– Tünel içerisinde tehlike hududunda elektriği kesecek devre kesici sistemin kurulmadığı,
– Tünel havalandırma sistemleri sağlıklı bir biçimde çalışmadığından ziyanlı gazların tahliyesinin yapılamadığı,
– İş güvenliği uzmanlarının “tespit ve teklif defteri”ne yazdığı eksileri bildiri etmesine karşın, patron ve patron vekilinin imzadan imtina ettiği ve eksikleri gidermediği…
Müfettişler elde edilen delillerden daha sonra işin yüklenicisi ve alt yüklenicisi şirketleri aslî kusurlu buluyor. Ayrıyeten kaza günü havalandırmanın çalışmadığı da tespit ediliyor. Suçlamalara dair şirketin savunması ise bir diğer cürmü ortaya çıkarıyor.
Şirket fan tüplere ilişkin fatura fotokopisini ibraz ederek havalandırma eksikliğinin olmadığını argüman ediyor. Sayıştay raporunda ise, sunulan faturanın irsaliye tarihinin, kazadan 5 gün daha sonrasına ilişkin olduğuna dikkat çekiliyor. “Evrakta sahtecilik” de işin içine giriyor bu biçimdece.
KARAYOLLARI’NDAN AKILLARA ZİYAN SAVUNMA
Sayıştay’ın açık açık yazdığı usulsüzlüklere dair Karayolları o denli bir savunma yapıyor ki, akıllara ziyan.
Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı’nca hazırlanan raporda bahsedilen gaz çıkışının Erzurum-Bayburt istikametine hakikat “sol tüpte” meydana geldiği; kazanın ise yaklaşım tünelinde gerçekleştiği, birebir koşullarda olmadıkları için mukavelenin feshedilmesine gerek duyulmadığı ileri sürülüyor.
Yani diyor ki, “Kaza tünelin 2016’da uyarılan kısmında olmadı. Bu yüzden ortada ihmal yahut sorumsuzluk yok. Haliyle ihaleyi feshetmeyi gerektirecek bir sorun doğmadı.”
Buna rağmen Sayıştay raporunda, işin çabucak hemen başında hazırlanan devletin resmi raporunda açıkça ortaya konulan eksik ve yanlışlar hatırlatıldıktan daha sonra şöyleki deniliyor: “Aynı iş kapsamında yapılan tünelin farklı bölümünde kazanın meydana gelmiş olması, yüklenici hakkında mevzuat ve mukavelede yazılı yaptırımların uygulanmasına mani teşkil etmemektedir. Ayrıyeten, kaza öncesi alınması gereken önlemlerin yüklenici tarafınca yerine getirilip getirilmediğine ait rastgele bir evrak Yönetim tarafınca hâlâ sunulamamıştır.”
Karayolları Genel Müdürlüğü’ne ilişkin 2020 yılı kontrol raporunun 47’inci sayfasından başlayarak anlatılan husus, Trabzon-Aşkale Yolu (Kop Dağı Tünelli Geçişi) inşaatıyla ilgili bir skandal. Sayıştay, “idarenin”, 4735 Sayılı Kamu İhale Kontratları Kanunu çerçevesindeki yükümlülükleri yerine getirmediği için “yüklenici firma”ya gerekli yaptırımları uygulamadığından dolayı Karayolları’nı kusurlu buldu. Daha da kıymetlisi şirket maddelere karşıt davrandığı için, kontratın de feshedilmesi gerektiğini vurguladı.
Raporda ne söylendiğine geleceğiz fakat evvel, teknik tabirlerin gerisinde yatan öyküyü anımsayalım.
BİNALİ YILDIRIM AÇTI, 11 EMEKÇİ YANDI
Tünel ve yol ihalesi 2011 yılında yapıldı. İhaleyi Şenbay Madencilik ile Özgün İnşaat paydaşlığı kazandı. Her iki şirket de küçücük bir inşaatçıyken AKP devrinde milyarlarca liralık ihalelerle büyümüş Bayburt Grup’a ilişkin.
2012’de periyodun Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım’ın merasimle temelini attığı iş için 2016’da, inşaatçıların birebir işten tekraren kar sağlamasının yolu haline gelmiş bir de “ikmal ihalesi” açıldı. 24 Eylül 2020 günü tünel inşaatında feci bir patlama meydana geldi. Enkaz altında kalan çalışanlar saatler daha sonra çıkarıldı. 1 personel hayatını yitirirken, 10 personel ağır biçimde yanarak yaralandı. Yetkililer kazanın gaz birikmesinden dolayı yaşandığını deklare etti.
Ölen personelin ailesinin ne yaptığını, yanan emekçilerin tekrar çalışabilecek kadar güzelleşip iyileşmediklerini bilmiyoruz. Fakat Sayıştay raporuyla ortaya çıktı ki, devletin kurumu personellerin hayatından çok yandaş müteahhidin çıkarlarını korumak için elinden geleni arkasına koymamış!
Bundan daha sonrası tüneldeki cinayeti örtbas uğraşı işte. Sayıştay raporundan sözü sözüne aktaralım…
KAZADAN 5 YIL EVVEL MÜDÜRLÜK UYARMIŞ
Karayolları 12. Bölge Müdürlüğü, 22 Ağustos 2016 günü, Genel Müdürlük Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı’na bir yazı yazarak, tünel imali esnasında karşılaşılan gaz çıkışı sebebiyle çalışmaların iş güvenliğinden dolayı durdurulduğunu belirtiyor. Ve gaz çıkışının engellenmesi için teferruatlı çalışmaların yapılması isteniyor.
Bunun üzerine, Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı’nca hazırlanan raporda, alınan gaz örneklerinde CH4 (metan) ve CO (karbonmonoksit) gazlarının tehlikeli oranlarda olduğu belirtilerek, şu tekliflerde bulunuluyor:
– Gaz ölçümü tehlike hududunda alarm veren otomatik bir sistemle daima olarak yapılmalıdır.
– Tehlike hududunda tünel içerisine elektriği kesecek devre kesici sistemi kurulmalıdır.
– Aynanın ilerisindeki CH4 ve CO gazlarının varlığının önce tespiti ve tahliyesi gayesiyle denetim ve rahatlatma sondajları yapılması gerekmektedir.
Raporda ayrıyeten, havalandırma ve tahliye sondajları konusunda uzman kişi yahut kurumlardan görüş alınarak uygulama projesinin yapılmasının uygun olacağı söz ediliyor. Kelam konusu rapor, 17 Kasım 2016 tarihindeki yazı ile şirkete gönderiliyor. daha sonra ne mi oluyor?
Kimse üzerine alınmıyor. aslına bakarsan Sayıştay da araştırmalarına karşın rapor üzerine şirketin önlem alıp almadığına, almadıysa yönetimin de buna karşı bir yaptırım uygulayıp uygulamadığına dair hiç bir resmi kaydın bulunmadığını söz ediyor.
Tam 9 ay daha sonra, 11 Eylül 2017’de müdürlük şirkete bir yazı yazıyor. Fan tüpünün hayli geride ve kapalı olduğunu gösteren bir fotoğrafı da yazıya iliştirip; tünelde havalandırmanın yetersiz olduğunu, yanıcı ve patlayıcı gazların varlığının unutulmaması, havalandırmanın kâfi düzeyde olması gerektiğini bildiriyor.
Buradan daha sonra bir gelişme oluyor mu? şüphesiz hayır!
MÜFETTİŞ RAPORU ŞİRKETİ HATALI BULMUŞ
2020 yılında patlama yaşanıyor. Genel Müdürlük müfettişi tarafınca başlatılan soruşturmada, uzmanlarca hazırlanan raporda şu bulgulara rastlanıyor:
– Tünel içerisinde otomatik alarm veren gaz ölçüm sistemi yapılmadığı, manuel ölçüm aygıtı kullanıldığı ve aygıtın kalibrasyonunun yaptırılmadığı,
– Her vardiya başlangıcında ve bitişinde yapılması gereken gaz ölçümlerinin yapılmadığı,
– Tünel içerisinde tehlike hududunda elektriği kesecek devre kesici sistemin kurulmadığı,
– Tünel havalandırma sistemleri sağlıklı bir biçimde çalışmadığından ziyanlı gazların tahliyesinin yapılamadığı,
– İş güvenliği uzmanlarının “tespit ve teklif defteri”ne yazdığı eksileri bildiri etmesine karşın, patron ve patron vekilinin imzadan imtina ettiği ve eksikleri gidermediği…
Müfettişler elde edilen delillerden daha sonra işin yüklenicisi ve alt yüklenicisi şirketleri aslî kusurlu buluyor. Ayrıyeten kaza günü havalandırmanın çalışmadığı da tespit ediliyor. Suçlamalara dair şirketin savunması ise bir diğer cürmü ortaya çıkarıyor.
Şirket fan tüplere ilişkin fatura fotokopisini ibraz ederek havalandırma eksikliğinin olmadığını argüman ediyor. Sayıştay raporunda ise, sunulan faturanın irsaliye tarihinin, kazadan 5 gün daha sonrasına ilişkin olduğuna dikkat çekiliyor. “Evrakta sahtecilik” de işin içine giriyor bu biçimdece.
KARAYOLLARI’NDAN AKILLARA ZİYAN SAVUNMA
Sayıştay’ın açık açık yazdığı usulsüzlüklere dair Karayolları o denli bir savunma yapıyor ki, akıllara ziyan.
Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı’nca hazırlanan raporda bahsedilen gaz çıkışının Erzurum-Bayburt istikametine hakikat “sol tüpte” meydana geldiği; kazanın ise yaklaşım tünelinde gerçekleştiği, birebir koşullarda olmadıkları için mukavelenin feshedilmesine gerek duyulmadığı ileri sürülüyor.
Yani diyor ki, “Kaza tünelin 2016’da uyarılan kısmında olmadı. Bu yüzden ortada ihmal yahut sorumsuzluk yok. Haliyle ihaleyi feshetmeyi gerektirecek bir sorun doğmadı.”
Buna rağmen Sayıştay raporunda, işin çabucak hemen başında hazırlanan devletin resmi raporunda açıkça ortaya konulan eksik ve yanlışlar hatırlatıldıktan daha sonra şöyleki deniliyor: “Aynı iş kapsamında yapılan tünelin farklı bölümünde kazanın meydana gelmiş olması, yüklenici hakkında mevzuat ve mukavelede yazılı yaptırımların uygulanmasına mani teşkil etmemektedir. Ayrıyeten, kaza öncesi alınması gereken önlemlerin yüklenici tarafınca yerine getirilip getirilmediğine ait rastgele bir evrak Yönetim tarafınca hâlâ sunulamamıştır.”