Prof. Dr. Şenol: Yüksek olasılıkla bir varyantımız var fakat aramıyoruz, bulmuyoruz Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Esin Davutoğlu Şenol, Covid-19 pandemisindeki gelişmelere dair yazısında Türkiye’de varyantlarla ilgili kâfi çalışma yapılmadığına dikkat çekti.
Prof. Dr. Şenol, Birgün’deki ‘Çıkan her yeni varyantta: Orta beni, bul beni, tanımla beni‘ başlıklı yazısında şunları kaydetti:
Bir ülkenin, salgının geçmişi ve geleceğiyle ilgili, yani neyi nasıl yaptığı ve yapması gerektiğiyle ilgili, bir merakı olup olmadığını, bu biçimdece salgını yönetmekle, savuşturmak içindeki seçimini anlamak fazlaca kolay artık. Bunun için, fazladan vefatlar ile bildirilen vefatlar içindeki fark ve hangi “varyant” hâkimiyetinde olduğunuza dair bilginize bakmak kâfi. Geçmiş ve geleceği anlamaktaki merak derken neyi kastettiğim ise şu soruların yanıtındadır; kayıt tuttun mu, iz sürdün mü, kayıtlarını tertipli tahlil ettin mi, şeffaf olarak dünya ile bilim ile paylaştın mı, geleceği öngörmek için virüsteki değişimleri izliyor musun? Hani Çin bizden bilgi sakladı diye kıyamet koparanlar var ya, onlardan kimileri, eriştikleri bilgi ile yakala beni, bul beni, bulursan ustalıkla sakla beni isimli bir oyun kurdu.
Örneğin bizim de yüksek olasılıkla dünya literatürüne katabileceğimiz bir varyantımız var lakin aramıyoruz, bulmuyoruz ve tanımlamıyoruz. İngiltere dünyada varyant tahlilini en düzgün yapan ve raporlayan ülke. Sistemli olarak yayınladıkları varyant raporlarına bakınca, 11 Haziran tarihindeki raporunda, “delta plus” olarak tanımlanan varyantın izleri, bize ulaşıyor yani bizden giden yolcular ile temaslı şahıslarda de bulunduğu anlaşılıyor. Şu anda delta varyantının hâkim olduğu ve hudut denetimini sıkı tutan İngiltere’de, delta varyantının izleri sürüldüğünde de, Türkiye’den transit giden yolcular ile kontaklı olgular olduğu rapor edilmişti.
Salgının başında, tüm ülkelerde var lakin bizde çabucak hemen hadise yok denilirken, Çin ve Tayvan bizden giden yolcularda hastalık buldu isimli “dejavu” durumu üzere. Sonuç olarak, anladığınız şey, salgın ile bağlı ne geçmiş ne de geleceğe ilişkin bir merakı olmayan o ülkelerden birinin vatandaşı olduğunuz ise, yapacağınız şey, aşınızı olmak, o da yetmez, saklanacak inançlı birtakım alanlar bulup, sizinle ebelemece oynayan “yeni çeşit” (varyant) bir virüse yakalanmamayı ummak artık. Ne de olsa, hava ve deniz durumunu denetim etmeden açık denizlerde uzun yola çıkan bir küçük yelkenliden farkınız yoktur artık. Zira dümende ve güvertede olanların çoğunluğunun açık denizdeki fırtınalara pek bir hazırlık yapmayanlar olacağı da göz arkası edilememelidir. Salgının felakette varabileceği tepeyi yaşayan, yarım milyarın üzerinde insanın öldüğü Hindistan’daki katastrofinin varyantı olan çeşidin ismi “delta varyantı” artık. Yirmi dört harfli Yunan alfabesinin dördüncü harfi olan delta varyantının, salgını başlatan virüsün bulaşabilme potansiyelinden %60 daha bulaşıcı olduğu öngörülüyor. Salgının başında virüsün, bir şahıstan kaç şahsa bulaştığını anlatan üreme katsayısı, 2.5 iken artık 6 oldu, ortadaki büyük dalgaya yol açan “alfa” ya da “İngiliz varyantı” için ise 4 idi. bu biçimde deltanın bir “süper bulaştırıcı” olduğunu ve aşı bulunduktan daha sonraki, pandemi ortasında pandemi potansiyeli olan birinci varyant olduğunu lakin daha bulaşıcı varyantların gelişmeye devam edeceğini söyleyebiliriz.
Teknik olarak tam hakikat bir hesaplama olmasa da, salgın bu yeni çeşit virüs, örneğin delta ile başlamış olsa, 1918 grip pandemisinde olduğu üzere yani aşısı çabucak hemen bulunamadan, dünya nüfusunun yarısını hastalandırıp, yeni olandan yüz kat tahminen daha fazlaca fazla vefata ve ağır yıkıma yol açmış olabilirdi. Ancak, bu salgın için, hem salgının evresi hem toplumsal dinamikler ve değişkenler niçiniyle, bulaşma (transmission) ile yayılmanın(spread ) birbirinin yerine geçebilecek tabirler olduğunu söylemek yanlışsız olmaz. Sırf bu çeşitlenmelere, Hindistan ve Latin Amerika’da büsbütün denetimsiz bırakılmış, teneffüs yolu ile ve hayli bulaşan bir virüsün, evrimsel hareketliliğinden de daha yüksek olan moleküler hareketliliğinin ve kısmi bağışıklık basıncının yol açmakta olduğunu söylemek mümkün olacaktır. Delta varyantı, aşıdan evvelki periyot ile aşıdan daha sonraki periyot içindeki farkı o kadar net ortaya koyuyor ki.
Aşısızlar yahut tek doz aşılılar içinde ve hatta iki doz aşısını da almış lakin gereğince karşılık oluşturamayan ileri yaş ya da bağışıklık sistemi gereğince yanıt vermeyenler içinde süratle yayılıyor, daha kısa müddette ve daha uzun müddet bulaşıyor ve hastaneye yatış ihtimalini iki kat artırıyor.
YAZININ TAMAMI
Prof. Dr. Şenol, Birgün’deki ‘Çıkan her yeni varyantta: Orta beni, bul beni, tanımla beni‘ başlıklı yazısında şunları kaydetti:
Bir ülkenin, salgının geçmişi ve geleceğiyle ilgili, yani neyi nasıl yaptığı ve yapması gerektiğiyle ilgili, bir merakı olup olmadığını, bu biçimdece salgını yönetmekle, savuşturmak içindeki seçimini anlamak fazlaca kolay artık. Bunun için, fazladan vefatlar ile bildirilen vefatlar içindeki fark ve hangi “varyant” hâkimiyetinde olduğunuza dair bilginize bakmak kâfi. Geçmiş ve geleceği anlamaktaki merak derken neyi kastettiğim ise şu soruların yanıtındadır; kayıt tuttun mu, iz sürdün mü, kayıtlarını tertipli tahlil ettin mi, şeffaf olarak dünya ile bilim ile paylaştın mı, geleceği öngörmek için virüsteki değişimleri izliyor musun? Hani Çin bizden bilgi sakladı diye kıyamet koparanlar var ya, onlardan kimileri, eriştikleri bilgi ile yakala beni, bul beni, bulursan ustalıkla sakla beni isimli bir oyun kurdu.
Örneğin bizim de yüksek olasılıkla dünya literatürüne katabileceğimiz bir varyantımız var lakin aramıyoruz, bulmuyoruz ve tanımlamıyoruz. İngiltere dünyada varyant tahlilini en düzgün yapan ve raporlayan ülke. Sistemli olarak yayınladıkları varyant raporlarına bakınca, 11 Haziran tarihindeki raporunda, “delta plus” olarak tanımlanan varyantın izleri, bize ulaşıyor yani bizden giden yolcular ile temaslı şahıslarda de bulunduğu anlaşılıyor. Şu anda delta varyantının hâkim olduğu ve hudut denetimini sıkı tutan İngiltere’de, delta varyantının izleri sürüldüğünde de, Türkiye’den transit giden yolcular ile kontaklı olgular olduğu rapor edilmişti.
Salgının başında, tüm ülkelerde var lakin bizde çabucak hemen hadise yok denilirken, Çin ve Tayvan bizden giden yolcularda hastalık buldu isimli “dejavu” durumu üzere. Sonuç olarak, anladığınız şey, salgın ile bağlı ne geçmiş ne de geleceğe ilişkin bir merakı olmayan o ülkelerden birinin vatandaşı olduğunuz ise, yapacağınız şey, aşınızı olmak, o da yetmez, saklanacak inançlı birtakım alanlar bulup, sizinle ebelemece oynayan “yeni çeşit” (varyant) bir virüse yakalanmamayı ummak artık. Ne de olsa, hava ve deniz durumunu denetim etmeden açık denizlerde uzun yola çıkan bir küçük yelkenliden farkınız yoktur artık. Zira dümende ve güvertede olanların çoğunluğunun açık denizdeki fırtınalara pek bir hazırlık yapmayanlar olacağı da göz arkası edilememelidir. Salgının felakette varabileceği tepeyi yaşayan, yarım milyarın üzerinde insanın öldüğü Hindistan’daki katastrofinin varyantı olan çeşidin ismi “delta varyantı” artık. Yirmi dört harfli Yunan alfabesinin dördüncü harfi olan delta varyantının, salgını başlatan virüsün bulaşabilme potansiyelinden %60 daha bulaşıcı olduğu öngörülüyor. Salgının başında virüsün, bir şahıstan kaç şahsa bulaştığını anlatan üreme katsayısı, 2.5 iken artık 6 oldu, ortadaki büyük dalgaya yol açan “alfa” ya da “İngiliz varyantı” için ise 4 idi. bu biçimde deltanın bir “süper bulaştırıcı” olduğunu ve aşı bulunduktan daha sonraki, pandemi ortasında pandemi potansiyeli olan birinci varyant olduğunu lakin daha bulaşıcı varyantların gelişmeye devam edeceğini söyleyebiliriz.
Teknik olarak tam hakikat bir hesaplama olmasa da, salgın bu yeni çeşit virüs, örneğin delta ile başlamış olsa, 1918 grip pandemisinde olduğu üzere yani aşısı çabucak hemen bulunamadan, dünya nüfusunun yarısını hastalandırıp, yeni olandan yüz kat tahminen daha fazlaca fazla vefata ve ağır yıkıma yol açmış olabilirdi. Ancak, bu salgın için, hem salgının evresi hem toplumsal dinamikler ve değişkenler niçiniyle, bulaşma (transmission) ile yayılmanın(spread ) birbirinin yerine geçebilecek tabirler olduğunu söylemek yanlışsız olmaz. Sırf bu çeşitlenmelere, Hindistan ve Latin Amerika’da büsbütün denetimsiz bırakılmış, teneffüs yolu ile ve hayli bulaşan bir virüsün, evrimsel hareketliliğinden de daha yüksek olan moleküler hareketliliğinin ve kısmi bağışıklık basıncının yol açmakta olduğunu söylemek mümkün olacaktır. Delta varyantı, aşıdan evvelki periyot ile aşıdan daha sonraki periyot içindeki farkı o kadar net ortaya koyuyor ki.
Aşısızlar yahut tek doz aşılılar içinde ve hatta iki doz aşısını da almış lakin gereğince karşılık oluşturamayan ileri yaş ya da bağışıklık sistemi gereğince yanıt vermeyenler içinde süratle yayılıyor, daha kısa müddette ve daha uzun müddet bulaşıyor ve hastaneye yatış ihtimalini iki kat artırıyor.
YAZININ TAMAMI