Plastik atık ithalatında yeni periyot: ‘Yasak fiilen devam ediyor’ Her yıl epey büyük ölçülerde plastik atık, gelişmiş ülkelerden az gelişmiş ülkelere gönderiliyor. Avrupa İstatistik Ofisi Eurostat bilgilerine göre Avrupa Birliği’nde (AB) toplanan plastiklerin sırf yüzde 41,5’i AB sonları ortasında geri dönüştürülüyor. Çin’in 2018’de plastik atık ithalatını yasaklamasıyla Avrupa’dan en çok atık alan ülke pozisyonuna gelen Türkiye’nin plastik atık ithalatı son 16 yılda 196 kat arttı.
Ekosisteme geri dönüşü olmayan ziyanlar veren bu durum, Türkiye’nin AB’nin yeni plastik çöp rotası haline gelmesi niçiniyle başta etraf örgütleri olmak üzere epey çeşitli kesitler tarafınca eleştiriliyor. Öte yandan atıkların bir kısmının tabiata bırakıldığının ve yakıldığının ortaya çıkmasıyla plastik atık ithalatına gösterilen reaksiyon büyüyor.
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’nun da ortasında bulunduğu Mikroplastik Araştırma Grubu’nun datalarına göre plastik üretim ve geri dönüşüm fabrikalarında meydana gelen yangınların sayısı son senelerda arttı. Kelam konusu tesislerde 2016’da 8, 2017’de 7, 2018’de 15, 2019’da 33, 2020’de 65 adet yangın çıktı. Bu yılın birinci 6 ayında çıkan yangınların sayısı ise geçen yılı geride bırakarak 68’e ulaştı. Bu oran her 2-3 günde bir, yangın çıktığını manasına geliyor.
‘2020’DE İTHAL EDİLEN 660 BİN TON PLASTİĞİN YÜZDE 74’Ü ETİLEN POLİMER’
Yürütülen kampanyalar kararında 18 Mayıs’ta yayımlanan “Çevrenin Korunması Tarafından Denetim Altında Tutulan Atıkların İthalat Kontrolü Tebliği”yle plastik atık ithalatında en büyük hisseye sahip olan -ambalaj atıkları diye de bilinen- etilen polimer kümesindeki atıkların ithalatı yasaklandı. Greenpeace’in Avrupa İstatistik Ofisi ve İngiltere Ulusal İstatistik Dairesi’nden derlediği datalara göre 2020 yılında ithal edilen yaklaşık 660 bin ton plastik atığın yüzde 74’ü etilen polimer kümesi plastiklerden oluşuyor.
Plastik sanayicilerinin reaksiyonla karşıladığı yasak, uzun ömürlü olmadı. İlan edildikten 45 gün daha sonra 2 Temmuz’da Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafınca yayımlanan bildirimle kaldırıldı. 16 Temmuz tarihine gelindiğinde ise Etraf ve Şehircilik Bakanlığı yeni bir genelge yayımlayarak kontaminasyon oranı yüzde 1 ve altında olan plastik atıkların ithalatına müsaade verildiğini duyurdu. Çukurova Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, “Bu düzey atık ithalatını imkansız hale getiren bir seviye” diyor ve plastik atık yasağının fiilen devam ettiğini söylüyor.
Kontaminasyon oranı plastiklerin saflık düzeyini tabir ediyor. Ülkeler, bu oranı sonlandırarak kirli, karışık ve geri dönüştürülmesi mümkün olmayan plastiklerin ithalatını engelliyor. Sıkı bir atık yasağı uygulamasına geçen Çin’de, kontaminasyon oranı yüzde 0,5’in altında olan atıkların ithal edilmesine müsaade veriliyor.
’18 MAYIS’TAKİ DÜZENLEMEYLE BİREBİR NOKTAYIZ’
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, plastik sanayicilerinin yürüttüğü lobi faaliyetleri niçiniyle ortaya çıkan “Yasaktan geri adım atıldı” algısının gerçek olmadığını söylüyor. “Bakanlık açısından güzel bir imaj olmadı. Zira mevcut düzenleme hâlâ 18 Mayıs’taki düzenlemeyle birebir noktada olduğumuzu gösteriyor. Gereksiz geri adım attırıldı algısına hiç gerek yoktu.”
TON BAŞINA 100 TL TEMİNAT GETİRİLİYOR
Hafta başında 81 vilayetteki Etraf ve Şehircilik Vilayet Müdürlüklerine atık ithalatı genelgesi gönderen Bakanlık, atık yasağının ilan edildiği 18 Mayıs tarihindeki genelgedeki kuralları korudu. Buna göre sayıları bin 300’ün üzerinde olan atık ithalatçısı firmaların lisansları yine gözden geçirilecek. Sadece gerekli koşulları sağlayan firmalara lisans verilecek. Firmaların lisans alabilmesi için farklı plastik polimerlerini ayırma, ayrıştırma; plastik atıkların içerdiği plastik dışı atıkları ayırma, arındırma, boyutlandırma, temizleme, mamul haline getirme proseslerini yapabilecekleri teknik donanıma sahip olmaları gerekiyor. birebir vakitte firmalara ton başına 100 TL olmak üzere 3 yıl müddetle teminat koşulu getiriliyor. Öte yandan ithal edilen atıklar, limandan fabrikaya kadar çipli takip sistemleriyle izlenecek.
Düzenlemeyi kıymetlendiren Doç. Dr. Gündoğdu, “Tek başına kontaminasyon düzeyinin de caydırıcılığı vardı fakat yanına teminat sorunu de gelince ithalatta önemli bir caydırıcılık kelam konusu oldu” diyor ve ekliyor:
“Çöp ithal eden bölüm hem bu yüzde 1 kontaminasyon düzeyine birebir vakitte bu teminat sıkıntısına sıcak yaklaşmıyor, itiraz ediyor. Lakin bu, ‘Biz çöp ithal etmiyoruz, hammadde ithal ediyoruz’ diye belirttikleri durumlarla biraz çelişiyor. Zira madem hammadde ithal ediliyor bu biçimde kontaminasyon düzeyine itiraz edilmemesi gerekiyor. Lakin görünen durum bu işin bu biçimde olmadığını ortaya koyuyor.”
Greenpeace Biyoçeşitlilik Projeler Başkanı Nihan Pak Ataş
‘KAĞIT ÜZERİNDE SIKI BİR SAFLIK DÜZEYİNDE ATIK İTHAL EDİLEBİLECEK’
Greenpeace Biyoçeşitlilik Projeler Önderi Nihan Pak Ataş, milletlerarası standartlara bakıldığında yüzde 1 kontaminasyon düzeyinin birinci basamakta kabul edilebilir ve uygun bir oran olduğu görüşünde.
Pak Ataş, Türkiye’nin OECD ülkeleri içinde kontaminasyon oranı belirten az sayıda ülkeden biri olduğunu belirtiyor. “Kontaminasyon; sevkiyatı yapılan plastik polimer olmayan her şey demek. Örneğin sevk edilen atık pet şişe ise etiket, yapıştırıcı, içecek ve yiyecek atıkları, kirler kontaminasyonu oluşturur. Genelge ile artık kağıt üzerinde sıkı bir saflık düzeyinde plastik atık ithalatı yapılabileceğini söylemek mümkün. Bu karara karşın, bugüne kadar her şeyin geri dönüştürüldüğünü ileri süren bölüm yüzde 1 kontaminasyon düzeyinde bir atık bulunamayacağını ileri sürüyor. Demek ki yıllardir lisana getirdiğimiz ‘Atık ithalatı geri dönüşüme eşit değildir’ savını ve ayrıyeten bugüne kadar ithal ettikleri atığın pak olmadığını kendileri de doğruluyor.”
‘SEKTÖR, YASA DIŞI YOLLARLA YA DA YANLIŞ BEYANLA ATIK GETİRME SEVDASINA SAHİP’
Genelge, fazlaca istikametli ve kapsayıcı kontrol sistemlerini içerse de uzmanlar, Türkiye’nin kontrol sicilinin pek parlak olmadığını hatırlatıyor ve düzenlemelere temkinli yaklaşılması gerektiği görüşünü paylaşıyor.
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, hali hazırda Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın bunu denetleyecek yeterlilikte bir kapasitesi olmadığını ve bu durumun Bakanlık tarafınca da bilindiğini söz ediyor. “esasen olsaydı daha evvel denetlerlerdi. Her türlü fırsattan istifade edip yasa dışı yollarla ya da yanlış beyanla atık getirme sevdasına sahip bir bölüm kelam konusu. Bunların denetlenip çöp ithal edilmesi yani kontamine plastik ithal edilmesinin engellenmesi pek muhtemel görünmüyor. Lakin burada caydırıcı olan nokta, sonlu da olsa kontrol yapıldığında bir usulsüzlük tespit edildiğinde önemli bir yaptırım kelam konusu. Hem cezai yaptırımı var tıpkı vakitte teminatın yanması durumu.”
Gündoğdu, kar marjı çok yüksek olan plastik atık ithalatında, yanlış etkiletlendirme, içeriği farklı etiketi farklı biçimde kargolama üzere yasa dışı yollara başvurulabileceğinin altını çiziyor.
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu
‘LOJİSTİK FİRMALARI DAHA ÇOK SORUMLULUK ALACAK’
Türkiye’nin uygulamaya koyduğu yasal yaptırımlarla ilgili rastgele bir tereddütün gönderici firmaları da huzursuz edeceğini belirten Doç. Dr. Gündoğdu, Bu durumun milletlerarası bir krize dönüşebileceği ikazında bulunuyor.
“Dünya genelinde bir konteyner kasveti kelam konusu, bu da navlun fiyatlarında ton başına 15-16 bin dolarlara kadar yükselen önemli bir artış getiriyor. Evvelce kontaminasyon düzeyi yoktu ve lojistik firmaları bu hususta hayli fazla sorumluluk almıyorlardı. Fakat artık kontaminasyon düzeyi de kelam konusu olduğu için bu durumda lojistik firmaların bu üslup kontamine olma ihtimali yüksek olan atıkları taşıyıp taşımama durumunda çekinceli davranacaklarını düşünüyorum.”
‘DENETİMLE ÇÖZÜLMEZ’
Greenpeace Akdeniz Biyoçeşitlilik Projeler Önderi Nihan Pak Ataş, atık ithalatı sorununun kontrolle çözülemeyeceğini belirterek bunun sebebini şu biçimde açıklıyor: “Artan kontrol sistemlerine karşın kirli, geri dönüştürülmeyen, sonu yakılmakla biten atık ithal edildiğini en son Nisan 2021’de saha araştırmalarımızdan gördük ve kamuoyuyla paylaştık. ötürüsıyla bölümün, aslına bakarsan bakanlığın yapmaya çalıştığı lakin denetim edilemeyen kontrol düzeneklerini, bir daha bakanlıktan yeni bir çözümmüş üzere talep etmesi ve bir daha hiç bir sorumluluk üstlenmemesi rasyonel değil.”
Etraf ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum’un 2020 yılında verdiği sıfır atık kelamını hatırlatan Pak Ataş, “Greenpeace olarak biz bu yeni kuralların nasıl uygulanıp uygulanmayacağının ve bakanlığın verdiği sıfır atık kelamının sıkı takipçisi olacağız” diyor.
Pak Ataş, sıfır atık gayesi doğrultusunda atığın kaynağında toplanması, ayrıştırılması ve geri dönüştürülmesi için ayrıntılı bir mahallî idare planı hazırlanması gerektiğine dikkat çekiyor.
DÜZENLEME, PLASTİK ATIK KAYNAKLI ETRAF KİRLİLİĞİNİ ÖNLEYEBİLİR Mİ?
Pekala kelam konusu düzenleme plastik atık ithalatından kaynaklanan kirliliğe tahlil olabilir mi? Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’ya nazaran bu soruya karşılık vermek için sürecin nasıl işleyeceğini izlemek gerekiyor. “Birkaç ay daha sonra, tahminen yıl sonuna yanlışsız anlayabiliriz. Alandan yeniden yasa dışı yakım döküm faaliyetleri raporları bildirimleri gelirse alınan tedbirlerin hiç bir manası olmadığını söyleyebiliriz. Lakin bunu söylemek için çabucak hemen erken.”
Ekosisteme geri dönüşü olmayan ziyanlar veren bu durum, Türkiye’nin AB’nin yeni plastik çöp rotası haline gelmesi niçiniyle başta etraf örgütleri olmak üzere epey çeşitli kesitler tarafınca eleştiriliyor. Öte yandan atıkların bir kısmının tabiata bırakıldığının ve yakıldığının ortaya çıkmasıyla plastik atık ithalatına gösterilen reaksiyon büyüyor.
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’nun da ortasında bulunduğu Mikroplastik Araştırma Grubu’nun datalarına göre plastik üretim ve geri dönüşüm fabrikalarında meydana gelen yangınların sayısı son senelerda arttı. Kelam konusu tesislerde 2016’da 8, 2017’de 7, 2018’de 15, 2019’da 33, 2020’de 65 adet yangın çıktı. Bu yılın birinci 6 ayında çıkan yangınların sayısı ise geçen yılı geride bırakarak 68’e ulaştı. Bu oran her 2-3 günde bir, yangın çıktığını manasına geliyor.
‘2020’DE İTHAL EDİLEN 660 BİN TON PLASTİĞİN YÜZDE 74’Ü ETİLEN POLİMER’
Yürütülen kampanyalar kararında 18 Mayıs’ta yayımlanan “Çevrenin Korunması Tarafından Denetim Altında Tutulan Atıkların İthalat Kontrolü Tebliği”yle plastik atık ithalatında en büyük hisseye sahip olan -ambalaj atıkları diye de bilinen- etilen polimer kümesindeki atıkların ithalatı yasaklandı. Greenpeace’in Avrupa İstatistik Ofisi ve İngiltere Ulusal İstatistik Dairesi’nden derlediği datalara göre 2020 yılında ithal edilen yaklaşık 660 bin ton plastik atığın yüzde 74’ü etilen polimer kümesi plastiklerden oluşuyor.
Plastik sanayicilerinin reaksiyonla karşıladığı yasak, uzun ömürlü olmadı. İlan edildikten 45 gün daha sonra 2 Temmuz’da Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafınca yayımlanan bildirimle kaldırıldı. 16 Temmuz tarihine gelindiğinde ise Etraf ve Şehircilik Bakanlığı yeni bir genelge yayımlayarak kontaminasyon oranı yüzde 1 ve altında olan plastik atıkların ithalatına müsaade verildiğini duyurdu. Çukurova Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, “Bu düzey atık ithalatını imkansız hale getiren bir seviye” diyor ve plastik atık yasağının fiilen devam ettiğini söylüyor.
Kontaminasyon oranı plastiklerin saflık düzeyini tabir ediyor. Ülkeler, bu oranı sonlandırarak kirli, karışık ve geri dönüştürülmesi mümkün olmayan plastiklerin ithalatını engelliyor. Sıkı bir atık yasağı uygulamasına geçen Çin’de, kontaminasyon oranı yüzde 0,5’in altında olan atıkların ithal edilmesine müsaade veriliyor.
’18 MAYIS’TAKİ DÜZENLEMEYLE BİREBİR NOKTAYIZ’
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, plastik sanayicilerinin yürüttüğü lobi faaliyetleri niçiniyle ortaya çıkan “Yasaktan geri adım atıldı” algısının gerçek olmadığını söylüyor. “Bakanlık açısından güzel bir imaj olmadı. Zira mevcut düzenleme hâlâ 18 Mayıs’taki düzenlemeyle birebir noktada olduğumuzu gösteriyor. Gereksiz geri adım attırıldı algısına hiç gerek yoktu.”
TON BAŞINA 100 TL TEMİNAT GETİRİLİYOR
Hafta başında 81 vilayetteki Etraf ve Şehircilik Vilayet Müdürlüklerine atık ithalatı genelgesi gönderen Bakanlık, atık yasağının ilan edildiği 18 Mayıs tarihindeki genelgedeki kuralları korudu. Buna göre sayıları bin 300’ün üzerinde olan atık ithalatçısı firmaların lisansları yine gözden geçirilecek. Sadece gerekli koşulları sağlayan firmalara lisans verilecek. Firmaların lisans alabilmesi için farklı plastik polimerlerini ayırma, ayrıştırma; plastik atıkların içerdiği plastik dışı atıkları ayırma, arındırma, boyutlandırma, temizleme, mamul haline getirme proseslerini yapabilecekleri teknik donanıma sahip olmaları gerekiyor. birebir vakitte firmalara ton başına 100 TL olmak üzere 3 yıl müddetle teminat koşulu getiriliyor. Öte yandan ithal edilen atıklar, limandan fabrikaya kadar çipli takip sistemleriyle izlenecek.
Düzenlemeyi kıymetlendiren Doç. Dr. Gündoğdu, “Tek başına kontaminasyon düzeyinin de caydırıcılığı vardı fakat yanına teminat sorunu de gelince ithalatta önemli bir caydırıcılık kelam konusu oldu” diyor ve ekliyor:
“Çöp ithal eden bölüm hem bu yüzde 1 kontaminasyon düzeyine birebir vakitte bu teminat sıkıntısına sıcak yaklaşmıyor, itiraz ediyor. Lakin bu, ‘Biz çöp ithal etmiyoruz, hammadde ithal ediyoruz’ diye belirttikleri durumlarla biraz çelişiyor. Zira madem hammadde ithal ediliyor bu biçimde kontaminasyon düzeyine itiraz edilmemesi gerekiyor. Lakin görünen durum bu işin bu biçimde olmadığını ortaya koyuyor.”
Greenpeace Biyoçeşitlilik Projeler Başkanı Nihan Pak Ataş
‘KAĞIT ÜZERİNDE SIKI BİR SAFLIK DÜZEYİNDE ATIK İTHAL EDİLEBİLECEK’
Greenpeace Biyoçeşitlilik Projeler Önderi Nihan Pak Ataş, milletlerarası standartlara bakıldığında yüzde 1 kontaminasyon düzeyinin birinci basamakta kabul edilebilir ve uygun bir oran olduğu görüşünde.
Pak Ataş, Türkiye’nin OECD ülkeleri içinde kontaminasyon oranı belirten az sayıda ülkeden biri olduğunu belirtiyor. “Kontaminasyon; sevkiyatı yapılan plastik polimer olmayan her şey demek. Örneğin sevk edilen atık pet şişe ise etiket, yapıştırıcı, içecek ve yiyecek atıkları, kirler kontaminasyonu oluşturur. Genelge ile artık kağıt üzerinde sıkı bir saflık düzeyinde plastik atık ithalatı yapılabileceğini söylemek mümkün. Bu karara karşın, bugüne kadar her şeyin geri dönüştürüldüğünü ileri süren bölüm yüzde 1 kontaminasyon düzeyinde bir atık bulunamayacağını ileri sürüyor. Demek ki yıllardir lisana getirdiğimiz ‘Atık ithalatı geri dönüşüme eşit değildir’ savını ve ayrıyeten bugüne kadar ithal ettikleri atığın pak olmadığını kendileri de doğruluyor.”
‘SEKTÖR, YASA DIŞI YOLLARLA YA DA YANLIŞ BEYANLA ATIK GETİRME SEVDASINA SAHİP’
Genelge, fazlaca istikametli ve kapsayıcı kontrol sistemlerini içerse de uzmanlar, Türkiye’nin kontrol sicilinin pek parlak olmadığını hatırlatıyor ve düzenlemelere temkinli yaklaşılması gerektiği görüşünü paylaşıyor.
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, hali hazırda Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın bunu denetleyecek yeterlilikte bir kapasitesi olmadığını ve bu durumun Bakanlık tarafınca da bilindiğini söz ediyor. “esasen olsaydı daha evvel denetlerlerdi. Her türlü fırsattan istifade edip yasa dışı yollarla ya da yanlış beyanla atık getirme sevdasına sahip bir bölüm kelam konusu. Bunların denetlenip çöp ithal edilmesi yani kontamine plastik ithal edilmesinin engellenmesi pek muhtemel görünmüyor. Lakin burada caydırıcı olan nokta, sonlu da olsa kontrol yapıldığında bir usulsüzlük tespit edildiğinde önemli bir yaptırım kelam konusu. Hem cezai yaptırımı var tıpkı vakitte teminatın yanması durumu.”
Gündoğdu, kar marjı çok yüksek olan plastik atık ithalatında, yanlış etkiletlendirme, içeriği farklı etiketi farklı biçimde kargolama üzere yasa dışı yollara başvurulabileceğinin altını çiziyor.
Doç. Dr. Sedat Gündoğdu
‘LOJİSTİK FİRMALARI DAHA ÇOK SORUMLULUK ALACAK’
Türkiye’nin uygulamaya koyduğu yasal yaptırımlarla ilgili rastgele bir tereddütün gönderici firmaları da huzursuz edeceğini belirten Doç. Dr. Gündoğdu, Bu durumun milletlerarası bir krize dönüşebileceği ikazında bulunuyor.
“Dünya genelinde bir konteyner kasveti kelam konusu, bu da navlun fiyatlarında ton başına 15-16 bin dolarlara kadar yükselen önemli bir artış getiriyor. Evvelce kontaminasyon düzeyi yoktu ve lojistik firmaları bu hususta hayli fazla sorumluluk almıyorlardı. Fakat artık kontaminasyon düzeyi de kelam konusu olduğu için bu durumda lojistik firmaların bu üslup kontamine olma ihtimali yüksek olan atıkları taşıyıp taşımama durumunda çekinceli davranacaklarını düşünüyorum.”
‘DENETİMLE ÇÖZÜLMEZ’
Greenpeace Akdeniz Biyoçeşitlilik Projeler Önderi Nihan Pak Ataş, atık ithalatı sorununun kontrolle çözülemeyeceğini belirterek bunun sebebini şu biçimde açıklıyor: “Artan kontrol sistemlerine karşın kirli, geri dönüştürülmeyen, sonu yakılmakla biten atık ithal edildiğini en son Nisan 2021’de saha araştırmalarımızdan gördük ve kamuoyuyla paylaştık. ötürüsıyla bölümün, aslına bakarsan bakanlığın yapmaya çalıştığı lakin denetim edilemeyen kontrol düzeneklerini, bir daha bakanlıktan yeni bir çözümmüş üzere talep etmesi ve bir daha hiç bir sorumluluk üstlenmemesi rasyonel değil.”
Etraf ve Şehircilik Bakanı Murat Kurum’un 2020 yılında verdiği sıfır atık kelamını hatırlatan Pak Ataş, “Greenpeace olarak biz bu yeni kuralların nasıl uygulanıp uygulanmayacağının ve bakanlığın verdiği sıfır atık kelamının sıkı takipçisi olacağız” diyor.
Pak Ataş, sıfır atık gayesi doğrultusunda atığın kaynağında toplanması, ayrıştırılması ve geri dönüştürülmesi için ayrıntılı bir mahallî idare planı hazırlanması gerektiğine dikkat çekiyor.
DÜZENLEME, PLASTİK ATIK KAYNAKLI ETRAF KİRLİLİĞİNİ ÖNLEYEBİLİR Mİ?
Pekala kelam konusu düzenleme plastik atık ithalatından kaynaklanan kirliliğe tahlil olabilir mi? Doç. Dr. Sedat Gündoğdu’ya nazaran bu soruya karşılık vermek için sürecin nasıl işleyeceğini izlemek gerekiyor. “Birkaç ay daha sonra, tahminen yıl sonuna yanlışsız anlayabiliriz. Alandan yeniden yasa dışı yakım döküm faaliyetleri raporları bildirimleri gelirse alınan tedbirlerin hiç bir manası olmadığını söyleyebiliriz. Lakin bunu söylemek için çabucak hemen erken.”