Pandemi devrinde Türkiye’nin mülteci karnesi Covid-19 salgını niçiniyle sonların kapandığı, iktisatların durma noktasına geldiği bir dünyada, global değişim ve zorluklar niçiniyle milyonlarca insanın hayatı değişirken, ülkelerini terk etmek zorunda kalan mülteciler bu değişimden nasıl etkilendi?
Türkiye’de mülteci ve sığınmacıların pandemi devrindeki durumunu kıymetlendiren UNHCR Türkiye Sözcüsü Selin Ünal, “Türkiye’de, mülteciler de dahil olmak üzere hassas durumdaki şahıslar, gelirlerinde ve geçim kaynaklarında ani ve beklenmedik bir kayıp yahut azalma yaşadı ve birikim eksikliği de bu duruma eklendi. Bu durum, hanelerin besin, kira, hijyen ve başka günlük harcamalar üzere temel gereksinimlerini karşılamakta zorlanmasına niye oldu’’ dedi ve ekledi:
‘’Bu zorluklara karşın hem mülteciler tıpkı vakitte konut sahibi topluluklar, kendi kendine yeterliklerini artırmak ve iktisada katkıda bulunmaya devam etmek için efor sarf ediyor. Maharetlerini güçlendirmek ve alternatif gelir yaratma fırsatları bulmak için çalışıyorlar. Lokal tahlillerin geliştirilmesinde kilit aktörler olarak Türkiye genelinde belediyeler, mesleksel eğitimlerle hudutlu olmamak üzere mültecilere ve konut sahibi topluluğa kıymetli ölçüde takviye sağlamakta, iş piyasasına erişim hakkında bilgi vermekte ve beraberinde mültecilerin küçük işletmeler kurmaları konusunda kolaylaştırıcı rol oynamaktadır. Bilhassa Covid-19 salgını sırasında belediyeler en acil gereksinimlere cevap vermede mülteciler de dahil olmak üzere en hassas pozisyondaki bireyleri destekleme eforlarını hızlandırdı’’ dedi.
Finansal dayanağın, süratle artan insani muhtaçlıkları karşılamada kritik kıymete sahip olduğunu belirten Ünal, ‘’Mülteci durumlarında memleketler arası dayanışma temeldir ve mesken sahibi ülkelere uzun vadeli mali takviye taahhüt edilmelidir. Gelişmiş bölgelerdeki ülkeler dünyadaki mültecilerin yüzde 14’üne mesken sahipliği yaparken, gelişmekte olan yahut en az gelişmiş ülkelerin dünyadaki mülteci nüfusunun çoğunluğuna mesken sahipliği yaptığı gerçeği düşünüldüğünde bu durum daha da değerlidir. Bu kritik etapta milletlerarası takviyenin azalıyor olabileceğinden telaş duyuyoruz. Geçen yıl Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı’na (3RP) dair gereksinimlerin yüzde 52 oranında finansal dayanakla yalnızca yarısı karşılandı. Tüm paydaşları, ortakları ve memleketler arası toplumu, Mültecilere Ait Global Mutabakat’ın başta adil yük ve sorumluluk paylaşımı unsurlarını benimsemeye ve kalıcı ve sürdürülebilir tahliller için Mutabakat’ın faal bir biçimde uygulanması için gayret göstermeye çağırıyoruz’’ dedi.
‘MÜLTECİLER HİJYEN ŞARTLARINDAN UZAK ÇALIŞMAK ZORUNDA KALDI’
Memleketler arası Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Damla Uğantaş, mülteciler konusunda pandeminin birinci günlerinden bu yana tesirli bir siyasetin geliştirilmediğini ve bu kapsamda sıhhat hizmetlerinde ulaşım konusunda kıymetli badireler yaşandığını söylüyor.
Memleketler arası Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Damla Uğantaş
Uğantaş, ‘’Geri Gönderme Merkezleri’nde kalan mülteciler için toplu hayat şartlarını da göz önüne alarak tesirli bir siyaset geliştirilmesi gerekiyordu maalesef bu yapılmadı. Çalışma yaşındaki Suriyeli mültecilerin yalnızca yüzde 1.5’inin çalışma müsaadesi var, yani mültecilerin büyük çoğunluğu ya işsizler ya da kayıt dışı çalıştırılarak istismar edilmeye karşı savunmasızlar. Garantisiz olarak çalışan epey sayıda mülteci işini kaybetme yahut sokağa çıkma yasaklarında dahi hijyen şartlarından uzak bir biçimde hiç bir güvenlik tedbiri olmadan çalışmaya devam etmek zorunda kaldı. Kalabalık meskenlerde kalan şahısların hastalanmaları durumunda karantina ortamı oluşturulma imkanı olmadan birebir meskendeki şahıslarla temas halinde kalmaya devam ettiler’’ dedi.
Dataların açıklanmasına dair şeffaf bir siyaset izlenmediğine dikkat çeken Uğantaş, ‘’İlk günden bu yana mültecilerin Covid-19 izlemesinin yapılıp yapılmadığı, sıhhat hizmetlerine erişim konusunda nasıl siyasetler geliştirildiği, geri gönderme merkezlerinde bulunan mültecilerin kaçının olumlu çıktığı üzere bilgiler Sıhhat Bakanlığı tarafınca da İçişleri Bakanlığı tarafınca da paylaşılmadı’’ dedi.
‘PANDEMİ DEVRİNDE İŞTEN ÇIKARILAN SURİYELİ SAYISI 4 KAT DAHA FAZLA’
TEPAV Araştırmacısı ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyesi Omar Kadkoy, TEPAV’ın yaptığı Covid-19 salgının emek piyasaları üzerine tesirlerini inceledikleri araştırmanın neticelerindan yola çıkarak salgının en ağır etkilediği iki kümenin bayanlar ve mülteciler olduğunu söylüyor.
Kadkoy, “Pandemi bilhassa iki küme üzerinde olumsuz sonuçlar yarattı. birinci vakit içinderda, mülteci olsun ya da olmasın, çalışan bayanlar bu süreçte çalışan erkeklerden daha olumsuz etkilendi. İkinci olarak ise Covid-19’un mülteciler için hayli daha şiddetli tesirler yarattığını söylemek mümkün. Olumsuz etkiyi görmenin en âlâ yolu, pandemi sırasında işgücü piyasasındaki mültecilerin durumunu Türkiye vatandaşlarının durumuyla karşılaştırmaktır. Örneğin, pandemi niçiniyle işten çıkarılan Suriyelilerin sayısı tıpkı sebepten işten çıkarılan Türkiye vatandaşlarından 4 kat daha fazladır. Misal biçimde fiyatsız müsaadeye çıkartılan Suriyelilerin sayısı da Türkiye vatandaşlarının 3 katıdır’’ dedi.
TEPAV Araştırmacısı ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyesi Omar Kadkoy
Kadkoy, Covid-19’un tesirini Suriyelilerin pandemi öncesi durumuna göre incelediğinde, Suriyelilerin ortalama maaşının ayda 1500 ile 1800 lira içinde değişirken, Suriyeli bir hanenin aylık ortalama masrafının en az 2000 lira olduğunu tabir etti ve ekledi: ‘’ Mültecilerin esasen şiddetli olan hayat şartlarının pandeminin tesirleriyle daha da kötüleştiğini gözlemliyoruz. Bu sonuçlar Suriyelilere özel olsa da, Afganların, İranlıların yahut öbür mültecilerin daha uygun durumda olduğunu gösteren rastgele bir gösterge bulunmamaktadır’’.
‘MÜLTECİLER İÇİN ÖZEL HAZIRLIK YAPILMADI’
Uzmanlar, salgın niçiniyle mülteciler için özel bir hazırlık yapılmadığını söylüyor. Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) kurucularından Doç. Dr. Didem Danış’a göre, pandemi periyodunda özel bir hazırlık yapılmadığı üzere, salgınla birlikte mültecilere takviye sunan sivil toplum örgütlerinin çalışmalarına orta vermesi mültecilerin ömründe ek zorluklar yarattı.
Salgın devrinde tek olumlu gelişimin, aşılama başladıktan daha sonra, yaş kümelerine bakılırsa kayıtlı mültecilere de aşı yapılması olduğunu tabir eden Danış, ‘’Halk sıhhati yaklaşımı tam da bu türlü kişinin kimliğine bakmadan ‘her insanın’ sıhhatini dikkate alınmasını gerektiriyor. birlikte yaşamanın, lakin daima birlikte iyilik ve refah ortasında olabilirsek mümkün olduğunu hatırlatan epeyce kıymetli bir adımdı bu. Kayıtlı mültecilere aşı hakkı tanınması bu açıdan hayli değerliydi. Fakat yüzbinlerce kayıtsız göçmenin bir defa daha bu haklardan yoksun bırakıldığını, çemberin dışına itildiğini gördük’’ dedi.
Türkiye tarafınca pandemi devrinde mültecilerin korunmasına ait bir tedbir alınıp alınmadığına dair paylaşım yapılmadığına dikkat çeken Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Damla Uğantaş hususa ait, ‘’Yapılan açıklamalarda mültecilerin, süreksiz müdafaa kapsamındaki şahısların anılmadığını gördük. Göç Yönetimi Başkanlığı bu mevzuda sessiz kaldı. Tüm bunlar gösteriyor ki ağır geçen bu süreçte mülteciler ve sığınmacılar yalnız bırakıldı. Bakanlık tarafınca yapılan açıklamalarda yalnızca genel bilgilendirmelerin Arapça lisanında de yapıldığı paylaşıldı. Bu kâfi bir tedbir değildi. Olay ve ölümlerin açıklanmadığı üzere mülteciler aşılama konusunda neredeler, bu tarafta de kapsamlı bir bilgilendirme ya da siyaset ortada yok’’ tabirlerini kullandı.
PANDEMİ SÜRECİNDE MÜLTECİLERİN AŞILANMA TAKVİMİ
Sıhhat hizmetlerine erişim konusunda da önemli sorunlar yaşandığına dikkat çeken Uğantaş, ‘’Aşılama yaygınlaşmışken kayıtsız durumda bulunan bireylerin aşı takviminde yer alıp almayacağı hâlâ bilinmiyor. Fakat her insanın aşılara erişimi ile bitirilebilecek bir salgında toplumun kıymetli bir kesiti görmezden gelinmeye devam ediliyor’’ dedi ve ekledi:
‘’Türkiye’de 3 milyon 678 bin 527 kişi süreksiz müdafaa statüsünde bulunuyor. Kayıtlı durumda olan şahıslar, yaş ve çalışma durumu bakımından aşı hakkına sahip öteki Türkiye vatandaşları üzere aşıya erişim hakkına sahipler lakin bu şahıslar de uygulamada önemli problemlerle karşılaşıyor. Ayrıyeten bu hususta ilgili kurumlar tarafınca da bir bilgilendirme de yapılmıyor. Suriyeliler haricinde, İran, Irak, Afganistan üzere ülkelerden gelen mültecilerin çoğunluğu ise kayıtsız durumda ve yöneticiler faal bir siyaset izlemek konusunda yetersiz kalıyor.”
Öğretim üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyelerinden Doç. Dr. Polat Alpman Türkiye’deki kayıtlı göçmenlerin birinci basamak sıhhat hizmetlerine erişimlerinin Avrupa Birliği fonları ile sağlanan bir proje kapsamında gerçekleştirildiğinin altını çizerken, “Göçmen Sıhhati Merkezi (GSM) isimli poliklinikler üzerinden verilen bu sıhhat hizmetleri, çoklukla kayıtlı göçmen olan doktorlar ve sıhhat çalışanları tarafınca verilmektedir. Bu tarafıyla değerlendirildiğinde Türkiye’de sunulan göçmen sıhhati hizmetinin kıymetli bir gereksinimi karşıladığı ve göçmenlerin sıhhat hakkına erişimini kolaylaştırdığı söylenebilir. Fakat sıhhat hizmetlerine erişimin çoklukla Suriyeli mültecilerle sonlu kaldığı ve öteki mülteci kümelerin bu hizmetler bakılırsace hudutlu eriştiği de biliniyor. Bunun hem hukuksal tıpkı vakitte yapısal birfazlaca sebebi var. Pandemi, göçmenlerin sıhhat hizmetlerine erişimlerinin kırılganlığını göstermesi bakımından kıymetliydi. Hatta pandeminin birinci şok etkisinin yaşandığı periyotta kimsenin göçmenlerin sıhhat hakkını önemsemediği, göçmenlerin süratle ve çarçabuk gözden çıkarılabilecek şahıslar olarak üstlerinin çizildiğinin hissedildiğini de söyleyebiliriz” dedi.
Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyelerinden Doç. Dr. Polat Alpman
Türkiye’deki kayıtlı ve kayıtsız mültecilerin aşılara erişimine de değinen Alpman, “Ne yazık ki bu bahiste elimizde rastgele bir resmi açıklama ve bilgi yok. Kayıtsız göçmenlerin aşıya erişemediğini biliyoruz. Lakin benzeri durum bildiğimiz kadarıyla kayıtlı göçmenler için de geçerli. Buradaki kritik sorulardan biri, demografik açıdan önemli bir mülteci nüfusa sahip olan ülkelere aşıların kim tarafınca ve nasıl tedarik edileceği sorusudur. Bu mevzunun Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca da çabucak hemen gündem haline getirilmediğini söyleyebiliriz. Sıhhat Bakanlığı bu bahiste kesinlikle inisiyatif almak zorunda kalacaktır, zira olağana dönülebilmesi için beş milyondan fazla kişinin aşılanması gerekir. Şimdilik aşı konusunda açık, şeffaf ve gerçek bilgi talebimizi bir dahaleyebiliriz’’ dedi.
‘TÜRKİYE’NİN MÜLTECİLERİ AŞI PROGRAMINA DAHİL ETMESİNDEN MEMNUNLUK DUYUYORUZ’
Salgının, fakat aşılar statüleri ne olursa olsun ülke planları doğrultusunda tüm insanlara eşit olarak sunulduğunda denetim altına alınabileceğine dikkat çeken UNHCR Türkiye Sözcüsü Ünal, “Türkiye, yasal çerçevenin uygulanmasında, süreksiz müdafaa altındaki Suriyelilere, memleketler arası müdafaa müracaat sahiplerine ve statü sahiplerine, toplumsal garantisi olup olmadığına bakılmaksızın Covid-19 için gözetici ekipman, test ve ilaçlara fiyatsız erişim sağlamış, ayrıyeten randevu ve bireylerin farklı gereksinimlerini karşılamak için farklı kanallara dayalı bilgi sistemini hizmete sokmuştur. Olumlu bir yaklaşım olarak, Türkiye’nin mültecileri ve göçmenleri de aşı programına dahil ettiğini görmekten memnunluk duyuyoruz. Türkiye’de ulusal sıhhat sistemi aracılığıyla uygulanan Covid-19 aşılama programı, Sıhhat Bakanlığı tarafınca koordine edilmekte ve yürütülmektedir. Covid-19 ile ilgili bilgiler de Sıhhat Bakanlığı tarafınca sağlanmaktadır ve istatistiki raporlamada ulus yahut statüye nazaran ayrıştırılmamaktadır’’ dedi ve ekledi:
‘’Mültecilerin aşılama süreci ilgili detaylar üzere değerli bilgi ve sistemlere anlayabilecekleri lisanlarda erişebilmeleri büyük kıymet taşır. UNHCR olarak, pandemi sırasında Türkiye’deki mülteci ve sığınmacılara sunulan tedbire önlemleri ve hizmetler hakkında bilgi vermek için, istişare sınırı, toplumsal medya ve web sitesi dahil olmak üzere irtibat kanallarını genişlettik. Ülke çapındaki UNHCR İstişare Sınırları, mültecilere ve sığınmacılara bilgi ve danışmanlık sağlamaya devam ediyor. UNHCR, toplumsal medya erişimini geliştirdi ve Whatsapp irtibat ağacı üzere yenilikçi irtibat araçlarını tanıttı. DSÖ ve Sıhhat Bakanlığı tarafınca Covid-19 hakkında hazırlanan bilgilendirici medya kartları ve infografikler de UNHCR’nin toplumsal medya hesaplarında ilgili lisanlarda paylaşıldı. Vilayet Göç Yönetimi Müdürlükleri, Sıhhat Bakanlığı merkezleri ve UNHCR ortaklarının ofislerinde bilgilendirici broşürler ve afişler de kullanıma sunuldu”
PANDEMİ SÜRECİNDE MÜLTECİ ÇOCUKLARIN EĞİTİME ERİŞİMİ
Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) kurucularından Doç. Dr. Didem Danış
Doç. Dr. Didem Danış’a nazaran, pandemi mültecilere yönelik dışlamayı daha da arttırdı ve pandemi sürecinde mevcut eşitsizliklerin daha da görünür olduğu ve derinleştiği alanlardan biri de eğitim oldu.
Danış, “İstanbul’da kırılgan mahallelerde çocuk hakları savunuculuğu yapan dört kurumun ortak gerçekleştirdiği ‘pandemide çocuk olmak’ raporunda yer alan ve mülteci çocukların tecrübelerini aktaran Small Projects Istanbul Derneği’nin İstanbul’da görüştüğü Suriyeli çocuklardan biri çocuklara müsaade verilen günlerde bile sokağa çıkmak istemediklerini, zira çıktıklarında ‘oldukça makûs kelimeler’ duyduklarını, ‘Siz korona getireceksiniz’ üzere suçlamalardan kaçınmak için sokak müsaade günlerinde bile meskenlerde kaldıklarını söylüyordu’’ dedi ve ekledi:
‘’Türkiye’de doğup büyüyen fakir çocukların teknolojiye erişimi tartışılırken, mülteci ve sığınmacı ailelerin çocukları pandemi sürecinde online eğitim sürecinden en olumsuz etkilenen kısımlardan oldu. Uzaktan eğitimi takip etmek için gerekli aygıtlara sahip olmayan yahut sıklıkla eğitim düzeyi epey düşük olan ve Türkçe ayrıntıları fazlaca sonlu olan Suriyeli mülteci aileler çocuklarının derslerine yardım edemedi’’ dedi.
UNHCR TÜrkiye Sözcüsü Ünal da hususa ait yaptığı değerlendirmede, ‘’2014 yılından bu yana Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafınca uygulamaya konulan kapsayıcı siyasetlerle hem mültecilerin birebir vakitte mesken sahibi topluluk üyelerinin artan nüfusuna karşın, Suriyeli çocukların örgün eğitime genel kayıt oranları 2014/2015 akademik yılının başında yaklaşık yüzde 30’dan kademeli olarak artarak 2020/2021 akademik yılında yüzde 64’ün üzerine çıkmıştır. Mülteci gençlerin global olarak yalnızca yüzde 3’ü yükseköğretime erişebilirken, bu oran Türkiye’de Suriyeli mülteciler içinde yaklaşık yüzde 6’ya ulaşmıştır’’ dedi.
Covid-19’un emsali olmayan büyük bir insani zorluk oluşturmakta olduğuna dikkat çeken Ünal, mülteci ailelerin Covid-19 niçiniyle karşılaştıkları zorluklar, eğitim alanındaki kazanımları bilakis çevirmekle tehdit etmekte olduğunu belirtti. Ünal, ‘’Pandemi sürecinde kıymetli olan mülteci ailelerin kursları online takip edebilme imkanlarına sahip olmalarıdır lakin biliyoruz ki internet erişim ve sosyoekonomik zorluklar bu durumu zora sokmakta. Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın öğrencilerin derslerini çevrim içi takip edebilmeleri için ülke genelinde takviye merkezleri kurdu. Bu merkezler, çocuklarının okul derslerini uzaktan eğitimle takip edebilmeleri için gerekli aygıt yahut internet erişimi olmayan aileler için oluşturulmuştur. UNHCR olarak, hem mülteci tıpkı vakitte mesken sahibi toplulukların faydasına bilgisayarlar sağlanması da dahil olmak üzere bakanlığı bu değerli mevzuda destekliyoruz’’ dedi.
‘DİJİTAL UÇURUM VE EŞİTİSİZLİKLER DAHA DA DERİNLEŞTİ’
Uzaktan eğitim sürecinin, “dijital uçurum” ve var olan eşitsizlikleri daha da derinleştirdiğini belirten Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Uğantaş, “John Hopkins Üniversitesi, UNICEF ve Dünya Bankası tarafınca yapılan ortak araştırma pandeminin 1.6 milyar çocuğun eğitimini aksattığını ortaya koyuyor. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ise pandemi sürecinde dünyadaki mülteci öğrencilerin yarısının eğitimden koptuğuna işaret ediyor. Türkiye’ye baktığımızda da durum hayli farklı değil. Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü bilgilerine bakılırsa, pandemi öncesinde okul çağındaki mülteci çocukların eğitime iştirak oranı yüzde 63’tü ki bu da epey yetersiz bir oran ve yaklaşık 400 bin mülteci çocuğun eğitimden uzak kaldığını gösteriyor. Pandemi sürecinde bu öğrencilerin birçok eğitimden koptu ve örgün eğitime dönülse dahi bu çocukların birçoklarının okullara dönmeyeceği öngörülüyor. Bu bahiste aktif bir siyaset geliştirilmesi ve ivedilikle gerekli adımların atılması lazım” dedi ve ekledi:
“Mülteciler için MEB tarafınca hayata geçirilen ‘Yabancı Öğrenciler Ahenk Sınıfları’ projesi lisan bariyeri konusunda kıymetli bir adımdı. Lakin hem pandemi periyodunda yaşanan kesintiler tıpkı vakitte AB takviyesiyle hayata geçirilen bu projenin sürdürülebilirliğine dair soru işaretleri sorun oluşturmaya devam ediyor.’’
GERİ KABUL MUTABAKATI
2013 yılında Türkiye ile AB içinde imzalanan ‘’Geri Kabul Anlaşması’’nı kıymetlendiren UNHCR Türkiye Sözcüsü Ünal, ‘’UNHCR, AB-Türkiye Mutabakatı’na taraf olmamakla birlikte, mülteciler ve sığınmacılara Ait mutabakattan bu yana Yunanistan ve Türkiye’de faaliyetlerini sürdürmektedir. UNHCR, kimi devletlerin ülkelere yeni gelenlere mesken sahipliği yapma konusunda orantısız bir sorumluluk taşıdığını kabul ediyoruz ve başka Avrupa Devletlerini ve AB’yi, onları destekleyerek dayanışma göstermeleri için davette bulunuyoruz’’ dedi.
Geri Kabul Anlaşması’nın Mülteciler için bir artısı olmadığını belirten Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Uğantaş, Avrupa’nın, mültecilerle ilgili hisselerine düşen sorumlulukları yerine getirmek yerine, yalnızca güvenlik yahut daha âlâ bir ömür arayan insanları dışarıda tutmak için bir kale inşa ettiğini lisana getirdi.
Uğantaş, “Mültecileri Avrupa hududuna gelmeden engellenme tarafındaki siyaset kapsamında Türkiye ve Libya ile imzalanan muahedeler da var. Türkiye, insanların Avrupa’ya gitmek için Türkiye topraklarından ayrılmasını önlemeyi kabul etti. Buna karşılık AB, Türkiye’ye yaklaşık 3 milyar dolar verdi. 2013 yılında imzalanan 2016 yılında tam olarak yürürlüğe giren bu muahede, Türkiye’nin sığınmacılar için inançlı olduğuna dair yanlış önermeye dayanıyor. Türkiye’nin memleketler arası mülteci hukukuna tam olarak taraf olmaması bu manada değerli bir sorun. tıpkı vakitte, Yunanistan’ın sığınma ile ilgili kurumları birden fazla defa Türkiye’nin inançlı bir üçüncü ülke olduğuna ve Suriyeli mültecilere tesirli bir muhafaza sağladığına karar verdi. Bu kararların kararında birfazlaca mülteci Türkiye’ye geri gönderildi. Bugün binlerce mülteci sığınma talepleri hakkında bir karar beklerken Yunan adalarında sıkışıp kalıyor’’ dedi.
Avrupa’da geçtiğimiz aylarda ‘yeni bir başlangıç’ ismi altında duyurulan bu uygulamaların da yeni olmadığı üzere yıllardır yanlış olan uygulamaların bir yineı olmaktan öteye gitmediğini vurgulayan Uğantaş, “Mültecilerin insan hakları odaklı siyasetlere hemen muhtaçlık var şu an ki uygulama daha epey mülteci ve sığınmacının politik koz olarak kullanılmasını taban hazırlıyor. Çok tehlikeli sonuçlar doğurabilecek bu süreçte mülteci hakları hiçe sayılmaya devam ediyor’’ dedi.
TÜRKİYE’NİN MÜLTECİ SİYASETİ
Türkiye özelinde zenofobi ve göçmen düşmanlığı üzere kimi eğilimlerin siyasal, ekonomik ve kültürel niçinleri olduğunu söz eden Öğretim üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyelerinden Doç. Dr. Polat Alpman, ‘’2011 daha sonrası yaşanan gelişmeler açısından yeni olan şey devletin/hükümetin bu husustaki tavrıyla ilgili olarak kıymetlendirilebilir. Öncelikle bu sürecin epey ani bir halde ve hem göçmenlerin birebir vakitte yurttaşların hazırlanmadan gerçekleştiğini hatırlayalım. Her şey fazlaca ani bir halde oldu ve bitti. Bir öbür faktör bu ani göç dalgasının dinselleştirilmesi ve mültecileri acıma objesine dönüştüren retoriğin kullanılmasıydı. Devamında ise hükümetin topluma verdiği geçicilik iletisi, yani “gidecekler” tabiri üzerine kurulan disentegrasyon siyaseti, açıkça “bir ortada yaşamayı öğrenmenize gerek yok, yönetim edin” iletisine dönüştü. Bir de “koz” problemi var, milletlerarası münasebetlerde makul bir güç elde etmek için ‘açarız kapıları ha!’ tehdidi. Edirne olayını unutmayalım’’ dedi ve ekledi:
‘’Bir de bu sürece hazırlanmamış olan geniş kalabalıkların, bilhassa de mültecilerle gündelik ömür içerisinde gerçek manada bir ortada yaşamak zorunda olan alt sınıfların, güvencesizliklerinin derinleşmesi üzere bir öbür olgu var. Türkiye’deki kayıt dışı istihdam rejiminin göçmenleri kapsayacak biçimde bir daha düzenlenmesiyle bir arada fiyatlardaki düşüş, işsizliğin artması ve buna karşılık ekonomik kriz ve enflasyon. Yaşanan bu gelişmeler, tahminen de bütün bu olup bitenlerden dolayı en günahsız lakin en zayıf olan bu kümesi, mültecileri yaşananların sorumlusu olarak göstermeyi kolaylaştırdı. Bunda muhalefetin hissesi da zannedildiğinden büyüktür. Özetle Türkiye toplumunun kabul etmemesi diye bir şey yok, üzerine düşeni ziyadesiyle yaptı. Burada asıl sorumluluk sahibi olan bürokrasinin ve hükümetin entegrasyon/uyum siyasetlerini toplumsal siyasetin elzem bir problemi olarak görmemesi, hala ideolojik bir çerçeveye dahil etmesi ve iç siyasi rekabette muhalefete koz vermemek, dış siyasi-ekonomik bağlarda mültecileri kullanmak içinde bahsin kendisine odaklanmaması sorunun merkezinde yer alır. bir daha de bugün, sıhhat, eğitim, aile birleşimi, çalışma hayatı üzere birfazlaca bahiste dünden daha uygun durumda olduğumuzun altını çizelim, lakin gidilmesi gereken çok yolumuz var.”
UNHCR Türkiye Sözcüsü Selin Ünal
Toplumsal ahenk, yalnızca yasal ve sosyoekonomik bir müddetç değil, bununla birlikte mülteciler tarafınca yeni etrafa ahenk sağlama ve mesken sahibi topluluk tarafınca kabul görme için toplumsal ve kültürel bir müddetç olduğunun altını çizen UNHCR Türkiye Sözcüsü Selin Ünal, “UNHCR olarak, Şubat 2018’de kabul edilen Ahenk Strateji Dokümanı ve Ulusal Aksiyon Planı’nın uygulanmasında Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’nü (GİGM) desteklemekte ve mülteci ve konut sahibi topluluklar içindeki toplumsal ahengi güçlendirmek için lokal idareler ve belediyelerle işbirliği yapmaktayız. Türkiye’nin yasal çerçevesine harmonizasyonun eklenmesi, toplumsal ahenk bileşenlerinin farklı kamu aktörleri ve süreçleri tarafınca sıhhat, eğitim, geçim kaynakları üzere ulusal hizmet sağlanmasına dahil edilmesine imkan sağlamıştır. Bu, süreksiz müdafaa ve memleketler arası muhafaza altındaki şahısların kendi kendine yeterliliklerine katkıda bulunmak için toplumsal ve ekonomik hayata dahil olmalarını artırmaya yardımcı olur. Yabancılar ve Memleketler arası Muhafaza Kanunu’nun ortaya koyduğu ahenk unsuru doğrultusunda, ulusal sistem üzerinden sunulan hizmetlere mültecilerin dahil edilmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir. Mültecilerin kendi kendine yeterliliğini ve dayanıklılığını teşvik etmek, pandemi yüzünden daha da değerli ve şiddetli hale gelen toplumsal ahenk kilit bir ögesidir. UNHCR olarak, üçüncü taraf dayanağına bağımlılığı azaltmayı ve yabancıların ve milletlerarası muhafaza altındaki bireylerin mesken sahibi toplulukla ahenk ortasında yaşadığı bir ortam yaratmayı ve yaşadıkları topluma üretken bir birey olarak katkı veren bireyler olmalarını amaçlayan bu planın hayata geçirilmesinde GİGM ile işbirliği yapmaktayız’’ dedi ve ekledi:
‘’Eğitim alanında atılan adımların yanı sıra, 2016’nın birinci yarısında, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, ülkedeki mülteci ve sığınmacılara sağlanan geçim fırsatlarını ve yardımları güzelleştirmeye yönelik çeşitli yasal ve öteki teşebbüsleri yürürlüğe koydu. 2016 yılında kabul edilen Süreksiz Muhafaza Sağlanan Yabancıların Çalışma Müsaadelerine Dair Yönetmelik, süreksiz muhafaza altındaki Suriyelilere kendi kendine yeterliliği teşvik etmek gayesiyle çalışma müsaadesine başvurma ve kayıtlı istihdama erişim hakkı vermektedir. Bugüne kadar süreksiz müdafaa altındaki Suriyelilere yüz binden çok çalışma müsaadesi verilmiş durumda’’.
Türkiye’de mülteci ve sığınmacıların pandemi devrindeki durumunu kıymetlendiren UNHCR Türkiye Sözcüsü Selin Ünal, “Türkiye’de, mülteciler de dahil olmak üzere hassas durumdaki şahıslar, gelirlerinde ve geçim kaynaklarında ani ve beklenmedik bir kayıp yahut azalma yaşadı ve birikim eksikliği de bu duruma eklendi. Bu durum, hanelerin besin, kira, hijyen ve başka günlük harcamalar üzere temel gereksinimlerini karşılamakta zorlanmasına niye oldu’’ dedi ve ekledi:
‘’Bu zorluklara karşın hem mülteciler tıpkı vakitte konut sahibi topluluklar, kendi kendine yeterliklerini artırmak ve iktisada katkıda bulunmaya devam etmek için efor sarf ediyor. Maharetlerini güçlendirmek ve alternatif gelir yaratma fırsatları bulmak için çalışıyorlar. Lokal tahlillerin geliştirilmesinde kilit aktörler olarak Türkiye genelinde belediyeler, mesleksel eğitimlerle hudutlu olmamak üzere mültecilere ve konut sahibi topluluğa kıymetli ölçüde takviye sağlamakta, iş piyasasına erişim hakkında bilgi vermekte ve beraberinde mültecilerin küçük işletmeler kurmaları konusunda kolaylaştırıcı rol oynamaktadır. Bilhassa Covid-19 salgını sırasında belediyeler en acil gereksinimlere cevap vermede mülteciler de dahil olmak üzere en hassas pozisyondaki bireyleri destekleme eforlarını hızlandırdı’’ dedi.
Finansal dayanağın, süratle artan insani muhtaçlıkları karşılamada kritik kıymete sahip olduğunu belirten Ünal, ‘’Mülteci durumlarında memleketler arası dayanışma temeldir ve mesken sahibi ülkelere uzun vadeli mali takviye taahhüt edilmelidir. Gelişmiş bölgelerdeki ülkeler dünyadaki mültecilerin yüzde 14’üne mesken sahipliği yaparken, gelişmekte olan yahut en az gelişmiş ülkelerin dünyadaki mülteci nüfusunun çoğunluğuna mesken sahipliği yaptığı gerçeği düşünüldüğünde bu durum daha da değerlidir. Bu kritik etapta milletlerarası takviyenin azalıyor olabileceğinden telaş duyuyoruz. Geçen yıl Bölgesel Mülteci ve Dayanıklılık Planı’na (3RP) dair gereksinimlerin yüzde 52 oranında finansal dayanakla yalnızca yarısı karşılandı. Tüm paydaşları, ortakları ve memleketler arası toplumu, Mültecilere Ait Global Mutabakat’ın başta adil yük ve sorumluluk paylaşımı unsurlarını benimsemeye ve kalıcı ve sürdürülebilir tahliller için Mutabakat’ın faal bir biçimde uygulanması için gayret göstermeye çağırıyoruz’’ dedi.
‘MÜLTECİLER HİJYEN ŞARTLARINDAN UZAK ÇALIŞMAK ZORUNDA KALDI’
Memleketler arası Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Damla Uğantaş, mülteciler konusunda pandeminin birinci günlerinden bu yana tesirli bir siyasetin geliştirilmediğini ve bu kapsamda sıhhat hizmetlerinde ulaşım konusunda kıymetli badireler yaşandığını söylüyor.
Memleketler arası Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Damla Uğantaş
Uğantaş, ‘’Geri Gönderme Merkezleri’nde kalan mülteciler için toplu hayat şartlarını da göz önüne alarak tesirli bir siyaset geliştirilmesi gerekiyordu maalesef bu yapılmadı. Çalışma yaşındaki Suriyeli mültecilerin yalnızca yüzde 1.5’inin çalışma müsaadesi var, yani mültecilerin büyük çoğunluğu ya işsizler ya da kayıt dışı çalıştırılarak istismar edilmeye karşı savunmasızlar. Garantisiz olarak çalışan epey sayıda mülteci işini kaybetme yahut sokağa çıkma yasaklarında dahi hijyen şartlarından uzak bir biçimde hiç bir güvenlik tedbiri olmadan çalışmaya devam etmek zorunda kaldı. Kalabalık meskenlerde kalan şahısların hastalanmaları durumunda karantina ortamı oluşturulma imkanı olmadan birebir meskendeki şahıslarla temas halinde kalmaya devam ettiler’’ dedi.
Dataların açıklanmasına dair şeffaf bir siyaset izlenmediğine dikkat çeken Uğantaş, ‘’İlk günden bu yana mültecilerin Covid-19 izlemesinin yapılıp yapılmadığı, sıhhat hizmetlerine erişim konusunda nasıl siyasetler geliştirildiği, geri gönderme merkezlerinde bulunan mültecilerin kaçının olumlu çıktığı üzere bilgiler Sıhhat Bakanlığı tarafınca da İçişleri Bakanlığı tarafınca da paylaşılmadı’’ dedi.
‘PANDEMİ DEVRİNDE İŞTEN ÇIKARILAN SURİYELİ SAYISI 4 KAT DAHA FAZLA’
TEPAV Araştırmacısı ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyesi Omar Kadkoy, TEPAV’ın yaptığı Covid-19 salgının emek piyasaları üzerine tesirlerini inceledikleri araştırmanın neticelerindan yola çıkarak salgının en ağır etkilediği iki kümenin bayanlar ve mülteciler olduğunu söylüyor.
Kadkoy, “Pandemi bilhassa iki küme üzerinde olumsuz sonuçlar yarattı. birinci vakit içinderda, mülteci olsun ya da olmasın, çalışan bayanlar bu süreçte çalışan erkeklerden daha olumsuz etkilendi. İkinci olarak ise Covid-19’un mülteciler için hayli daha şiddetli tesirler yarattığını söylemek mümkün. Olumsuz etkiyi görmenin en âlâ yolu, pandemi sırasında işgücü piyasasındaki mültecilerin durumunu Türkiye vatandaşlarının durumuyla karşılaştırmaktır. Örneğin, pandemi niçiniyle işten çıkarılan Suriyelilerin sayısı tıpkı sebepten işten çıkarılan Türkiye vatandaşlarından 4 kat daha fazladır. Misal biçimde fiyatsız müsaadeye çıkartılan Suriyelilerin sayısı da Türkiye vatandaşlarının 3 katıdır’’ dedi.
TEPAV Araştırmacısı ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyesi Omar Kadkoy
Kadkoy, Covid-19’un tesirini Suriyelilerin pandemi öncesi durumuna göre incelediğinde, Suriyelilerin ortalama maaşının ayda 1500 ile 1800 lira içinde değişirken, Suriyeli bir hanenin aylık ortalama masrafının en az 2000 lira olduğunu tabir etti ve ekledi: ‘’ Mültecilerin esasen şiddetli olan hayat şartlarının pandeminin tesirleriyle daha da kötüleştiğini gözlemliyoruz. Bu sonuçlar Suriyelilere özel olsa da, Afganların, İranlıların yahut öbür mültecilerin daha uygun durumda olduğunu gösteren rastgele bir gösterge bulunmamaktadır’’.
‘MÜLTECİLER İÇİN ÖZEL HAZIRLIK YAPILMADI’
Uzmanlar, salgın niçiniyle mülteciler için özel bir hazırlık yapılmadığını söylüyor. Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) kurucularından Doç. Dr. Didem Danış’a göre, pandemi periyodunda özel bir hazırlık yapılmadığı üzere, salgınla birlikte mültecilere takviye sunan sivil toplum örgütlerinin çalışmalarına orta vermesi mültecilerin ömründe ek zorluklar yarattı.
Salgın devrinde tek olumlu gelişimin, aşılama başladıktan daha sonra, yaş kümelerine bakılırsa kayıtlı mültecilere de aşı yapılması olduğunu tabir eden Danış, ‘’Halk sıhhati yaklaşımı tam da bu türlü kişinin kimliğine bakmadan ‘her insanın’ sıhhatini dikkate alınmasını gerektiriyor. birlikte yaşamanın, lakin daima birlikte iyilik ve refah ortasında olabilirsek mümkün olduğunu hatırlatan epeyce kıymetli bir adımdı bu. Kayıtlı mültecilere aşı hakkı tanınması bu açıdan hayli değerliydi. Fakat yüzbinlerce kayıtsız göçmenin bir defa daha bu haklardan yoksun bırakıldığını, çemberin dışına itildiğini gördük’’ dedi.
Türkiye tarafınca pandemi devrinde mültecilerin korunmasına ait bir tedbir alınıp alınmadığına dair paylaşım yapılmadığına dikkat çeken Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Damla Uğantaş hususa ait, ‘’Yapılan açıklamalarda mültecilerin, süreksiz müdafaa kapsamındaki şahısların anılmadığını gördük. Göç Yönetimi Başkanlığı bu mevzuda sessiz kaldı. Tüm bunlar gösteriyor ki ağır geçen bu süreçte mülteciler ve sığınmacılar yalnız bırakıldı. Bakanlık tarafınca yapılan açıklamalarda yalnızca genel bilgilendirmelerin Arapça lisanında de yapıldığı paylaşıldı. Bu kâfi bir tedbir değildi. Olay ve ölümlerin açıklanmadığı üzere mülteciler aşılama konusunda neredeler, bu tarafta de kapsamlı bir bilgilendirme ya da siyaset ortada yok’’ tabirlerini kullandı.
PANDEMİ SÜRECİNDE MÜLTECİLERİN AŞILANMA TAKVİMİ
Sıhhat hizmetlerine erişim konusunda da önemli sorunlar yaşandığına dikkat çeken Uğantaş, ‘’Aşılama yaygınlaşmışken kayıtsız durumda bulunan bireylerin aşı takviminde yer alıp almayacağı hâlâ bilinmiyor. Fakat her insanın aşılara erişimi ile bitirilebilecek bir salgında toplumun kıymetli bir kesiti görmezden gelinmeye devam ediliyor’’ dedi ve ekledi:
‘’Türkiye’de 3 milyon 678 bin 527 kişi süreksiz müdafaa statüsünde bulunuyor. Kayıtlı durumda olan şahıslar, yaş ve çalışma durumu bakımından aşı hakkına sahip öteki Türkiye vatandaşları üzere aşıya erişim hakkına sahipler lakin bu şahıslar de uygulamada önemli problemlerle karşılaşıyor. Ayrıyeten bu hususta ilgili kurumlar tarafınca da bir bilgilendirme de yapılmıyor. Suriyeliler haricinde, İran, Irak, Afganistan üzere ülkelerden gelen mültecilerin çoğunluğu ise kayıtsız durumda ve yöneticiler faal bir siyaset izlemek konusunda yetersiz kalıyor.”
Öğretim üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyelerinden Doç. Dr. Polat Alpman Türkiye’deki kayıtlı göçmenlerin birinci basamak sıhhat hizmetlerine erişimlerinin Avrupa Birliği fonları ile sağlanan bir proje kapsamında gerçekleştirildiğinin altını çizerken, “Göçmen Sıhhati Merkezi (GSM) isimli poliklinikler üzerinden verilen bu sıhhat hizmetleri, çoklukla kayıtlı göçmen olan doktorlar ve sıhhat çalışanları tarafınca verilmektedir. Bu tarafıyla değerlendirildiğinde Türkiye’de sunulan göçmen sıhhati hizmetinin kıymetli bir gereksinimi karşıladığı ve göçmenlerin sıhhat hakkına erişimini kolaylaştırdığı söylenebilir. Fakat sıhhat hizmetlerine erişimin çoklukla Suriyeli mültecilerle sonlu kaldığı ve öteki mülteci kümelerin bu hizmetler bakılırsace hudutlu eriştiği de biliniyor. Bunun hem hukuksal tıpkı vakitte yapısal birfazlaca sebebi var. Pandemi, göçmenlerin sıhhat hizmetlerine erişimlerinin kırılganlığını göstermesi bakımından kıymetliydi. Hatta pandeminin birinci şok etkisinin yaşandığı periyotta kimsenin göçmenlerin sıhhat hakkını önemsemediği, göçmenlerin süratle ve çarçabuk gözden çıkarılabilecek şahıslar olarak üstlerinin çizildiğinin hissedildiğini de söyleyebiliriz” dedi.
Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyelerinden Doç. Dr. Polat Alpman
Türkiye’deki kayıtlı ve kayıtsız mültecilerin aşılara erişimine de değinen Alpman, “Ne yazık ki bu bahiste elimizde rastgele bir resmi açıklama ve bilgi yok. Kayıtsız göçmenlerin aşıya erişemediğini biliyoruz. Lakin benzeri durum bildiğimiz kadarıyla kayıtlı göçmenler için de geçerli. Buradaki kritik sorulardan biri, demografik açıdan önemli bir mülteci nüfusa sahip olan ülkelere aşıların kim tarafınca ve nasıl tedarik edileceği sorusudur. Bu mevzunun Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca da çabucak hemen gündem haline getirilmediğini söyleyebiliriz. Sıhhat Bakanlığı bu bahiste kesinlikle inisiyatif almak zorunda kalacaktır, zira olağana dönülebilmesi için beş milyondan fazla kişinin aşılanması gerekir. Şimdilik aşı konusunda açık, şeffaf ve gerçek bilgi talebimizi bir dahaleyebiliriz’’ dedi.
‘TÜRKİYE’NİN MÜLTECİLERİ AŞI PROGRAMINA DAHİL ETMESİNDEN MEMNUNLUK DUYUYORUZ’
Salgının, fakat aşılar statüleri ne olursa olsun ülke planları doğrultusunda tüm insanlara eşit olarak sunulduğunda denetim altına alınabileceğine dikkat çeken UNHCR Türkiye Sözcüsü Ünal, “Türkiye, yasal çerçevenin uygulanmasında, süreksiz müdafaa altındaki Suriyelilere, memleketler arası müdafaa müracaat sahiplerine ve statü sahiplerine, toplumsal garantisi olup olmadığına bakılmaksızın Covid-19 için gözetici ekipman, test ve ilaçlara fiyatsız erişim sağlamış, ayrıyeten randevu ve bireylerin farklı gereksinimlerini karşılamak için farklı kanallara dayalı bilgi sistemini hizmete sokmuştur. Olumlu bir yaklaşım olarak, Türkiye’nin mültecileri ve göçmenleri de aşı programına dahil ettiğini görmekten memnunluk duyuyoruz. Türkiye’de ulusal sıhhat sistemi aracılığıyla uygulanan Covid-19 aşılama programı, Sıhhat Bakanlığı tarafınca koordine edilmekte ve yürütülmektedir. Covid-19 ile ilgili bilgiler de Sıhhat Bakanlığı tarafınca sağlanmaktadır ve istatistiki raporlamada ulus yahut statüye nazaran ayrıştırılmamaktadır’’ dedi ve ekledi:
‘’Mültecilerin aşılama süreci ilgili detaylar üzere değerli bilgi ve sistemlere anlayabilecekleri lisanlarda erişebilmeleri büyük kıymet taşır. UNHCR olarak, pandemi sırasında Türkiye’deki mülteci ve sığınmacılara sunulan tedbire önlemleri ve hizmetler hakkında bilgi vermek için, istişare sınırı, toplumsal medya ve web sitesi dahil olmak üzere irtibat kanallarını genişlettik. Ülke çapındaki UNHCR İstişare Sınırları, mültecilere ve sığınmacılara bilgi ve danışmanlık sağlamaya devam ediyor. UNHCR, toplumsal medya erişimini geliştirdi ve Whatsapp irtibat ağacı üzere yenilikçi irtibat araçlarını tanıttı. DSÖ ve Sıhhat Bakanlığı tarafınca Covid-19 hakkında hazırlanan bilgilendirici medya kartları ve infografikler de UNHCR’nin toplumsal medya hesaplarında ilgili lisanlarda paylaşıldı. Vilayet Göç Yönetimi Müdürlükleri, Sıhhat Bakanlığı merkezleri ve UNHCR ortaklarının ofislerinde bilgilendirici broşürler ve afişler de kullanıma sunuldu”
PANDEMİ SÜRECİNDE MÜLTECİ ÇOCUKLARIN EĞİTİME ERİŞİMİ
Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) kurucularından Doç. Dr. Didem Danış
Doç. Dr. Didem Danış’a nazaran, pandemi mültecilere yönelik dışlamayı daha da arttırdı ve pandemi sürecinde mevcut eşitsizliklerin daha da görünür olduğu ve derinleştiği alanlardan biri de eğitim oldu.
Danış, “İstanbul’da kırılgan mahallelerde çocuk hakları savunuculuğu yapan dört kurumun ortak gerçekleştirdiği ‘pandemide çocuk olmak’ raporunda yer alan ve mülteci çocukların tecrübelerini aktaran Small Projects Istanbul Derneği’nin İstanbul’da görüştüğü Suriyeli çocuklardan biri çocuklara müsaade verilen günlerde bile sokağa çıkmak istemediklerini, zira çıktıklarında ‘oldukça makûs kelimeler’ duyduklarını, ‘Siz korona getireceksiniz’ üzere suçlamalardan kaçınmak için sokak müsaade günlerinde bile meskenlerde kaldıklarını söylüyordu’’ dedi ve ekledi:
‘’Türkiye’de doğup büyüyen fakir çocukların teknolojiye erişimi tartışılırken, mülteci ve sığınmacı ailelerin çocukları pandemi sürecinde online eğitim sürecinden en olumsuz etkilenen kısımlardan oldu. Uzaktan eğitimi takip etmek için gerekli aygıtlara sahip olmayan yahut sıklıkla eğitim düzeyi epey düşük olan ve Türkçe ayrıntıları fazlaca sonlu olan Suriyeli mülteci aileler çocuklarının derslerine yardım edemedi’’ dedi.
UNHCR TÜrkiye Sözcüsü Ünal da hususa ait yaptığı değerlendirmede, ‘’2014 yılından bu yana Ulusal Eğitim Bakanlığı tarafınca uygulamaya konulan kapsayıcı siyasetlerle hem mültecilerin birebir vakitte mesken sahibi topluluk üyelerinin artan nüfusuna karşın, Suriyeli çocukların örgün eğitime genel kayıt oranları 2014/2015 akademik yılının başında yaklaşık yüzde 30’dan kademeli olarak artarak 2020/2021 akademik yılında yüzde 64’ün üzerine çıkmıştır. Mülteci gençlerin global olarak yalnızca yüzde 3’ü yükseköğretime erişebilirken, bu oran Türkiye’de Suriyeli mülteciler içinde yaklaşık yüzde 6’ya ulaşmıştır’’ dedi.
Covid-19’un emsali olmayan büyük bir insani zorluk oluşturmakta olduğuna dikkat çeken Ünal, mülteci ailelerin Covid-19 niçiniyle karşılaştıkları zorluklar, eğitim alanındaki kazanımları bilakis çevirmekle tehdit etmekte olduğunu belirtti. Ünal, ‘’Pandemi sürecinde kıymetli olan mülteci ailelerin kursları online takip edebilme imkanlarına sahip olmalarıdır lakin biliyoruz ki internet erişim ve sosyoekonomik zorluklar bu durumu zora sokmakta. Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın öğrencilerin derslerini çevrim içi takip edebilmeleri için ülke genelinde takviye merkezleri kurdu. Bu merkezler, çocuklarının okul derslerini uzaktan eğitimle takip edebilmeleri için gerekli aygıt yahut internet erişimi olmayan aileler için oluşturulmuştur. UNHCR olarak, hem mülteci tıpkı vakitte mesken sahibi toplulukların faydasına bilgisayarlar sağlanması da dahil olmak üzere bakanlığı bu değerli mevzuda destekliyoruz’’ dedi.
‘DİJİTAL UÇURUM VE EŞİTİSİZLİKLER DAHA DA DERİNLEŞTİ’
Uzaktan eğitim sürecinin, “dijital uçurum” ve var olan eşitsizlikleri daha da derinleştirdiğini belirten Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Uğantaş, “John Hopkins Üniversitesi, UNICEF ve Dünya Bankası tarafınca yapılan ortak araştırma pandeminin 1.6 milyar çocuğun eğitimini aksattığını ortaya koyuyor. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği ise pandemi sürecinde dünyadaki mülteci öğrencilerin yarısının eğitimden koptuğuna işaret ediyor. Türkiye’ye baktığımızda da durum hayli farklı değil. Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü bilgilerine bakılırsa, pandemi öncesinde okul çağındaki mülteci çocukların eğitime iştirak oranı yüzde 63’tü ki bu da epey yetersiz bir oran ve yaklaşık 400 bin mülteci çocuğun eğitimden uzak kaldığını gösteriyor. Pandemi sürecinde bu öğrencilerin birçok eğitimden koptu ve örgün eğitime dönülse dahi bu çocukların birçoklarının okullara dönmeyeceği öngörülüyor. Bu bahiste aktif bir siyaset geliştirilmesi ve ivedilikle gerekli adımların atılması lazım” dedi ve ekledi:
“Mülteciler için MEB tarafınca hayata geçirilen ‘Yabancı Öğrenciler Ahenk Sınıfları’ projesi lisan bariyeri konusunda kıymetli bir adımdı. Lakin hem pandemi periyodunda yaşanan kesintiler tıpkı vakitte AB takviyesiyle hayata geçirilen bu projenin sürdürülebilirliğine dair soru işaretleri sorun oluşturmaya devam ediyor.’’
GERİ KABUL MUTABAKATI
2013 yılında Türkiye ile AB içinde imzalanan ‘’Geri Kabul Anlaşması’’nı kıymetlendiren UNHCR Türkiye Sözcüsü Ünal, ‘’UNHCR, AB-Türkiye Mutabakatı’na taraf olmamakla birlikte, mülteciler ve sığınmacılara Ait mutabakattan bu yana Yunanistan ve Türkiye’de faaliyetlerini sürdürmektedir. UNHCR, kimi devletlerin ülkelere yeni gelenlere mesken sahipliği yapma konusunda orantısız bir sorumluluk taşıdığını kabul ediyoruz ve başka Avrupa Devletlerini ve AB’yi, onları destekleyerek dayanışma göstermeleri için davette bulunuyoruz’’ dedi.
Geri Kabul Anlaşması’nın Mülteciler için bir artısı olmadığını belirten Af Örgütü Türkiye Kampanyalar Sorumlusu Uğantaş, Avrupa’nın, mültecilerle ilgili hisselerine düşen sorumlulukları yerine getirmek yerine, yalnızca güvenlik yahut daha âlâ bir ömür arayan insanları dışarıda tutmak için bir kale inşa ettiğini lisana getirdi.
Uğantaş, “Mültecileri Avrupa hududuna gelmeden engellenme tarafındaki siyaset kapsamında Türkiye ve Libya ile imzalanan muahedeler da var. Türkiye, insanların Avrupa’ya gitmek için Türkiye topraklarından ayrılmasını önlemeyi kabul etti. Buna karşılık AB, Türkiye’ye yaklaşık 3 milyar dolar verdi. 2013 yılında imzalanan 2016 yılında tam olarak yürürlüğe giren bu muahede, Türkiye’nin sığınmacılar için inançlı olduğuna dair yanlış önermeye dayanıyor. Türkiye’nin memleketler arası mülteci hukukuna tam olarak taraf olmaması bu manada değerli bir sorun. tıpkı vakitte, Yunanistan’ın sığınma ile ilgili kurumları birden fazla defa Türkiye’nin inançlı bir üçüncü ülke olduğuna ve Suriyeli mültecilere tesirli bir muhafaza sağladığına karar verdi. Bu kararların kararında birfazlaca mülteci Türkiye’ye geri gönderildi. Bugün binlerce mülteci sığınma talepleri hakkında bir karar beklerken Yunan adalarında sıkışıp kalıyor’’ dedi.
Avrupa’da geçtiğimiz aylarda ‘yeni bir başlangıç’ ismi altında duyurulan bu uygulamaların da yeni olmadığı üzere yıllardır yanlış olan uygulamaların bir yineı olmaktan öteye gitmediğini vurgulayan Uğantaş, “Mültecilerin insan hakları odaklı siyasetlere hemen muhtaçlık var şu an ki uygulama daha epey mülteci ve sığınmacının politik koz olarak kullanılmasını taban hazırlıyor. Çok tehlikeli sonuçlar doğurabilecek bu süreçte mülteci hakları hiçe sayılmaya devam ediyor’’ dedi.
TÜRKİYE’NİN MÜLTECİ SİYASETİ
Türkiye özelinde zenofobi ve göçmen düşmanlığı üzere kimi eğilimlerin siyasal, ekonomik ve kültürel niçinleri olduğunu söz eden Öğretim üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) üyelerinden Doç. Dr. Polat Alpman, ‘’2011 daha sonrası yaşanan gelişmeler açısından yeni olan şey devletin/hükümetin bu husustaki tavrıyla ilgili olarak kıymetlendirilebilir. Öncelikle bu sürecin epey ani bir halde ve hem göçmenlerin birebir vakitte yurttaşların hazırlanmadan gerçekleştiğini hatırlayalım. Her şey fazlaca ani bir halde oldu ve bitti. Bir öbür faktör bu ani göç dalgasının dinselleştirilmesi ve mültecileri acıma objesine dönüştüren retoriğin kullanılmasıydı. Devamında ise hükümetin topluma verdiği geçicilik iletisi, yani “gidecekler” tabiri üzerine kurulan disentegrasyon siyaseti, açıkça “bir ortada yaşamayı öğrenmenize gerek yok, yönetim edin” iletisine dönüştü. Bir de “koz” problemi var, milletlerarası münasebetlerde makul bir güç elde etmek için ‘açarız kapıları ha!’ tehdidi. Edirne olayını unutmayalım’’ dedi ve ekledi:
‘’Bir de bu sürece hazırlanmamış olan geniş kalabalıkların, bilhassa de mültecilerle gündelik ömür içerisinde gerçek manada bir ortada yaşamak zorunda olan alt sınıfların, güvencesizliklerinin derinleşmesi üzere bir öbür olgu var. Türkiye’deki kayıt dışı istihdam rejiminin göçmenleri kapsayacak biçimde bir daha düzenlenmesiyle bir arada fiyatlardaki düşüş, işsizliğin artması ve buna karşılık ekonomik kriz ve enflasyon. Yaşanan bu gelişmeler, tahminen de bütün bu olup bitenlerden dolayı en günahsız lakin en zayıf olan bu kümesi, mültecileri yaşananların sorumlusu olarak göstermeyi kolaylaştırdı. Bunda muhalefetin hissesi da zannedildiğinden büyüktür. Özetle Türkiye toplumunun kabul etmemesi diye bir şey yok, üzerine düşeni ziyadesiyle yaptı. Burada asıl sorumluluk sahibi olan bürokrasinin ve hükümetin entegrasyon/uyum siyasetlerini toplumsal siyasetin elzem bir problemi olarak görmemesi, hala ideolojik bir çerçeveye dahil etmesi ve iç siyasi rekabette muhalefete koz vermemek, dış siyasi-ekonomik bağlarda mültecileri kullanmak içinde bahsin kendisine odaklanmaması sorunun merkezinde yer alır. bir daha de bugün, sıhhat, eğitim, aile birleşimi, çalışma hayatı üzere birfazlaca bahiste dünden daha uygun durumda olduğumuzun altını çizelim, lakin gidilmesi gereken çok yolumuz var.”
UNHCR Türkiye Sözcüsü Selin Ünal
Toplumsal ahenk, yalnızca yasal ve sosyoekonomik bir müddetç değil, bununla birlikte mülteciler tarafınca yeni etrafa ahenk sağlama ve mesken sahibi topluluk tarafınca kabul görme için toplumsal ve kültürel bir müddetç olduğunun altını çizen UNHCR Türkiye Sözcüsü Selin Ünal, “UNHCR olarak, Şubat 2018’de kabul edilen Ahenk Strateji Dokümanı ve Ulusal Aksiyon Planı’nın uygulanmasında Göç Yönetimi Genel Müdürlüğü’nü (GİGM) desteklemekte ve mülteci ve konut sahibi topluluklar içindeki toplumsal ahengi güçlendirmek için lokal idareler ve belediyelerle işbirliği yapmaktayız. Türkiye’nin yasal çerçevesine harmonizasyonun eklenmesi, toplumsal ahenk bileşenlerinin farklı kamu aktörleri ve süreçleri tarafınca sıhhat, eğitim, geçim kaynakları üzere ulusal hizmet sağlanmasına dahil edilmesine imkan sağlamıştır. Bu, süreksiz müdafaa ve memleketler arası muhafaza altındaki şahısların kendi kendine yeterliliklerine katkıda bulunmak için toplumsal ve ekonomik hayata dahil olmalarını artırmaya yardımcı olur. Yabancılar ve Memleketler arası Muhafaza Kanunu’nun ortaya koyduğu ahenk unsuru doğrultusunda, ulusal sistem üzerinden sunulan hizmetlere mültecilerin dahil edilmesine yönelik çalışmalar devam etmektedir. Mültecilerin kendi kendine yeterliliğini ve dayanıklılığını teşvik etmek, pandemi yüzünden daha da değerli ve şiddetli hale gelen toplumsal ahenk kilit bir ögesidir. UNHCR olarak, üçüncü taraf dayanağına bağımlılığı azaltmayı ve yabancıların ve milletlerarası muhafaza altındaki bireylerin mesken sahibi toplulukla ahenk ortasında yaşadığı bir ortam yaratmayı ve yaşadıkları topluma üretken bir birey olarak katkı veren bireyler olmalarını amaçlayan bu planın hayata geçirilmesinde GİGM ile işbirliği yapmaktayız’’ dedi ve ekledi:
‘’Eğitim alanında atılan adımların yanı sıra, 2016’nın birinci yarısında, Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti, ülkedeki mülteci ve sığınmacılara sağlanan geçim fırsatlarını ve yardımları güzelleştirmeye yönelik çeşitli yasal ve öteki teşebbüsleri yürürlüğe koydu. 2016 yılında kabul edilen Süreksiz Muhafaza Sağlanan Yabancıların Çalışma Müsaadelerine Dair Yönetmelik, süreksiz muhafaza altındaki Suriyelilere kendi kendine yeterliliği teşvik etmek gayesiyle çalışma müsaadesine başvurma ve kayıtlı istihdama erişim hakkı vermektedir. Bugüne kadar süreksiz müdafaa altındaki Suriyelilere yüz binden çok çalışma müsaadesi verilmiş durumda’’.