Mustafa Sarı: Müsilaj kasımda bir daha oluşursa yaralı bir vücuda ikinci bir darbe gelmiş olacak Marmara Denizi’nin yüzeyini, mayıs ve haziran aylarında kaplayan müsilaj, büyük bir ekolojik tahribatı birlikteinde getirdi. Denizdeki oksijensizlik balık çeşitleri, sünger toplulukları başta olmak üzere fazlaca sayıda canlının vefatına yol açtı. Ağustos ayının ortasından itibaren yüzeydeki manzara kaybolsa da müsilaj denizin tabanındaki tesirini sürdürüyor.
Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Sarı, müsilajın mevcut durumuna ait “Denizin tabanında çamur haline gelmiş bir örtü durumunda devam ediyor ne yazık ki” diyor.
Prof. Dr. Sarı, önlem alınmazsa kasım ayında bir daha müsilaj oluşumuyla karşı karşıya kalınabileceğini belirtiyor. Erdek Körfezi’nde 40 metreye kadar dalış gerçekleştiren Prof. Dr. Sarı ile Marmara Denizi’ndeki son durumu ve acilen atılması gereken adımları konuştuk.
Müsilajın deniz yüzeyindeki imajı kayboldu lakin tabanlarda durum farklı. Marmara Denizi’ndeki müsilaj oluşumunda son durum nedir?
17 Ağustos 2021 prestijiyle hem benim kendi müşahedelerim ve dalışlarım tıpkı vakitte Marmara Denizi’nin her tarafında yaygın bulunan istekli dalgıç arkadaşlarımın elde ettikleri bilgilere bakılırsa su kolunu dediğimiz bölgede küme halinde müsilaj kalmadı. Yani sudaki müsilaj temizlendi. Ne oldu pekala bunlar? Bir kısmı mikroorganizmalar tarafınca ayrıştırıldı, parçalandı. Bir kısmı sirkülasyonlar, akıntılar, dalgalar tarafınca küçük modüllere ayrıldı. Tabana yakın olan büyük parçalarsa kütleler halinde denizin tabanına çöktü.
Prof. Dr. Mustafa Sarı, Marmara Denizi’nde yaptığı çalışmalarla müsilajı inceliyor/ Fotoğraf: DHA
‘DENİZİN TABANINDA ÇAMUR HALİNE GELMİŞ BİR ÖRTÜ DURUMUNDA’
Erdek Körfezi’nde yaptığınız dalışlarda neler gözlemlediniz pekala?
Erdek Körfezi’nde en son 26 Eylül Pazar günü 40 metreye kadar indim. Müsilaj, denizin tabanında çamur haline gelmiş bir örtü durumunda devam ediyor ne yazık ki. Tabanda şu anda parçalanıyor. Parçalanırken de siyah renkli pis kokulu bir jel kıvamında çamura dönüşüyor. Parçalanma esnasında suyun içerisindeki oksijeni tüketiyor. Öte yandan bir örtü halinde olduğu için deniz canlılarını etkilemeye devam ediyor. O yüzden diyoruz ki evet yüzeyde müsilaj kalmadı lakin gözden uzak olan gönülden, akıldan uzak olmasın.
Müsilajın bir sonuç olduğunu ve üç farklı değişkenin bir ortaya gelmesiyle ortaya çıktığını biliyoruz. Bu üç değişken varlığını sürdürüyor mu?
Müsilajın oluşması için yüzlerce faktörü bir ortada sayabiliriz. Kastettiğimiz üçlü düzenek ise tetikleyicilerdir. Neydi bu üç tetikleyici? Birincisi global iklim değişikliğine bağlı su sıcaklıklarındaki artış. Ne yazık ki bu devam ediyor. Marmara Denizi 2021 yılında 40 yıllık ortalamadan 2,5 derece daha sıcak. İkincisi deniz kurallarındaki durağanlık. Marmara Denizi ikili su yapısına sahip. Yüzeyde Karadeniz’den gelen az tuzlu besince güçlü soğuk Karadeniz suları var. Altta ise oksijence güçlü besince yoksul Akdeniz suyu var. Uzun yılların ortalamasına göre Karadeniz’den gelen su ekim ayında minimuma düşüyor. daha sonra artmaya başlıyor ve haziranda azamî düzeye yükseliyor. Hazirandan itibaren de azalarak bir daha ekim ayında en düşük düzeye geliyor. İşte bu yüzden biz Marmara Denizi’nde ekim sonu kasım başı üzere müsilaj oluşumunu görüyoruz. Zira Marmara Denizi’nin özgün yapısı müsilajın oluşması için epey uygun bir durağanlık sağlıyor. Kendi kurallarındaki durağanlık ortalamadan fazla olduğunda ikinci parametremiz de tamam olmuş oluyor.
Müsilajın üçüncü büyük tetikleyicisi ise Marmara Denizi’ni uzun yıllardır etkileyen kirlilik, değil mi?
Evet, üçüncü tetikleyicimiz besin elementlerinin, besin tuzlarının ortalamadan fazla olması. Nereden geliyor bunlar? Bunlar karasal kökenli. Marmara Denizi’nin etrafında yaşayan 25 milyon insanın ve Türkiye endüstrisinin yarısının atığı denize atılmaya devam ediliyor. Burada evsel, endüstriyel, ziraî, gemicilik atıklarında bir azalma yok. Yani üçlü tetikleyici sistem motamot çalışıyor. Bu yüzden diyoruz ki büyük olasılıkla kasım ayında yeni bir müsilaj oluşumuyla müsabaka ihtimalimiz yüksek. Uyarmak amacıyla bunları söylüyoruz. İnşallah yanılırız. Umarım şiddetli bir soğuk hava dalgası, soğuk bir cephe gelir ve Marmara Denizi’ni soğutur. bu biçimdece üçlü tetikleyicilerden biri kırılmış olur ve müsilaj oluşmaz diyelim. Lakin bilim bilgi ile çalışır. Bilgiler şimdilik bu durumun aksini gösteriyor.
Marmara Denizi’ni en çok Ergene Derin Deniz Deşarjı Projesi’nin kirlettiği savunuluyor. Bu görüşe katılıyor musunuz?
Kimsenin görüşüne katılmak ya da karşı olmak bağlamında söylemiyorum. Ben yalnızca şunu diyorum en başından beri. Müsilaj bir sürü faktörün bir ortaya gelmesi ile ortaya çıkan bir durum. Lakin buradaki ana aktör bizim Marmara Denizi ile olan bağımız. Biz 40 yıldır Marmara Denizi’ni yanlış bir atık idare siyasetiyle yönetiyoruz. 40 yıldır Marmara Denizi’nde yaşayan insanların atıkları gerçek düzgün arıtılmadan denize deşarj edildi. Tetikleyici son damlanın nereden geldiğinin bir kıymeti yok. Bu Ergene de olabilir öteki bir faktör de olabilir. Müsilaj Marmara Denizi’nde en azından beş yıldır az ya da epeyce oluyor. 2007-2008’de motamot bu yıldakine benzeri yoğunlukta oldu lakin ağır biçimde yüzeye vurmadı. Müddeti kısa oldu, kasımda başladı nisan sonunda bitti. O yüzden kimse fark etmedi. Bilim insanları yıllardır uyarıyor. yıllardır söylemiş olduler. Bendilk evvel de bir sürü akademisyen ve denizle ilgili insan bunu söylemiş olduler. Lakin kimse duymadı. ötürüsıyla Marmara Denizi’ndeki müsilaj oluşumunu tek bir deşarja, tek bir noktasal duruma bağlamak yanlış olur. Şayet tahlil arıyorsak, son damla nereden geldi diye sormak yerine “40 yıldır biz bunu yanlış yaptık gelin daima birlikte düzeltelim” dememiz lazım.
Marmara Denizi’nde müsilaj temizleme çalışması/ Fotoğraf: Anadolu Ajansı
Müsilajın Marmara Denizi’ndeki biyolojik çeşitliliğe tesiri ne oldu? Hangi canlılar müsilajdan etkilendi?
Müsilajın ağır bir biçimde yüzeye çıktığı birinci periyotta 15 Nisan’dan 25 Nisan’a kadar hayli ağır balık vefatları oldu. Binlerce balık öldü diyebiliriz. Bunun ortasında lüfer, hamsi, gümüş balığı, sardalya, kaya balığı, vatoz ve izmarit üzere her çeşitten balık var. Fakat balıklar hareketli organizmalar olduğu için sisteme epey süratli adapte oldular ve balık vefatları 25 Nisan’dan daha sonra durdu. daha sonrasında müsilaj tabana çökmeye başladı. Denizin tabanı dediğimiz yer yalnızca kumdan, çakıldan, çamurdan ibaret değildir. Onun ortasında yaşayan binlerce organizma var. Orası bir hayat alanı. Bu ömür alanının üstüne müsilaj yorgan üzere çöktü ve hareketsiz, tabanda yaşayan bu organizmaların büyük bir kısmını öldürdü. Kıyıdan 30 metre derinliğe kadar olan bütün alanlardaki sünger toplulukları öldü. Yumuşak mercanların büyük bir kısmı ziyan gördü. Hepsi ölmedi ancak ziyan çok yüksek. Tabana bağlı yaşayan organizmalardan midyeler, istiridyeler fazlaca büyük ziyanlar gördü. ötürüsıyla ekolojik hasarımız fazlaca büyük. Orman yangınlarında ne olduğunu gözümüzle gördük. Fotoğraflar, görüntüler yayınlandı. Denizin altında müsilajın niye olduğu yangını da orman yangını üzere düşünmemiz lazım. Ekolojik hasarımız hayli büyük. Önümüzdeki senelerda bunun tesirlerini hayatımızda fazlaca daha fazla hissetmeye başlayacağız.
Müsilaj sebebiyle balıklarda rastgele bir hastalık oluştu mu? Balık tüketmek inançlı mi?
Bu, son birkaç ay içerisinde en çok karşılaştığımız ve bütün akademisyenlere yöneltilen bir soru. Soruyu yanlış şahıslara soruyoruz. Sorunun muhatabı Tarım Bakanlığı. Tarım Bakanlığı’nın Balıkçılık ve Su Eserleri Genel Müdürlüğü var, Besin Denetim Genel Müdürlüğü var. Bu ünitelerin açıklama yapması lazım. Biz de bunu talep etmeliyiz. Hem Bakan hem genel müdürlük vakit zaman açıklamalar yaptı, bunlar balıkların yenilmemesi istikametinde değildi. Şayet bir sakıncası olsaydı balık tüketiminin bunu kesinlikle açıklarlar. Fakat daima olarak bizi aydınlatmaları ve bizim resmi otoritelerin açıklamalarını takip etmemiz gerekiyor. Yoksa kaos olur.
‘MÜSİLAJIN KENDİSİ DOĞAL BİR MADDE’
Balık yemekle ilgili çekincenin kaynağı müsilajın zehirli olabileceği algısından kaynaklanıyor. Fakat müsilajın toksik olmadığı daha evvel de açıklandı. O denli değil mi?
İnsanlarımızı şu biçimde bir noktada kanıya sevk etmek isterim. Geçen yıl kasım ayından beri müsilaj var diyoruz. Pekala kasım ayından beri beşerler balık yediler mi yediler. Pekala balıkları yedikten daha sonra bir ziyan ziyan gördüler mi, görmediler. Bu yüzden diyoruz ki müsilajın kendisi doğal bir unsur. “Müsilajlı bir ortamda bulunan balık yenmez” diye bir kural yok. Şimdiye kadar hiç kimse bilimsel olarak bu biçimde bir şey açıklamadı. Müsilajın kendisi organik yapıda, bu yüzden mikroorganizmalar epey ağır olur bunun içerisinde. Nisan-mayıs ayında olduğu üzere müsilajla kaplanmış bir tabakanın ortasından gelen bir balığı doğal ki dikkatle kıymetlendirmemiz lazım. Yani denizden balıkçılar tarafınca avlanmış balıkları, hangi kurallara ya da ihtimama tabi tutarak yiyorsak şu anda da birebir biçimde yemeye devam etmemiz lazım.
‘BALIKÇILAR ZORDA, MAZOT PARALARINI BİLE ÇIKARAMIYORLAR’
Geçimini balıkçılıkla sağlayanlar müsilajdan nasıl etkilendi?
Balıkçılar güç durumdalar. Av dönemini 1 Eylül’de güya müsilaj yokmuş üzere davulla zurnayla açtık. Bir aydan fazla vakit geçti. Balıkçılar mazot paralarını bile çıkaramıyorlar. Balıkçı bir taraftan ziyan ediyor, bir taraftan da ya av yasakları gelirse diye korkup ses çıkarmıyor. Artık havaların soğumasıyla Marmara Denizi’ne balıkların ulaşması bekleniyor. İnşallah bu biçimde olur lakin bu kurallarda müsilajın tahrip ettiği bir ekolojik ortamda balık ne kadar bollaşır, balıkçı buradan ne kadar gelir elde edebilir doğrusu bu hayli bilinmeyenli bir denklem. meğer 22 unsurdan oluşan hareket planının 19. aksiyonu, Marmara Denizi’nde sürdürülebilir balıkçılığa geçişti. Bu husus, ekosistem temelli balıkçılık için hazırlıkların yapılması ve denizin müdafaa alanı ilan edilmesi gerektiğini söylüyordu. Biz sürdürülebilir balıkçılık ya da ekosistem temelli balıkçılık için önlem aldık mı, almadık. “Marmara’da müsilaj koşullarında balıkçılık nasıl olur sanki yeni birtakım kurallar getirsek mi?” diye düşünmedik.
‘BÜYÜK BALIKÇILAR EGE VE KARADENİZ’E GÖÇTÜ’
Geçimini sağlayamayan balıkçıların göç ettiği haberleri geliyor. Balıkçılar nereye göçüyor?
Büyük balıkçıların, gırgırcıların birçoklarını aslına bakarsan Marmara’dan kaçtılar. Ya Ege’ye ya da Karadeniz’e gittiler. Bunlar, halihazırda çok avcılığa maruz kalan balık stoklarına bir ek yük olarak buralara gittiler. Bizim yapmamız gereken Marmara Denizi’nde sürdürülebilir balıkçılık siyasetini oluşturmak. Yapılması gereken şeyler, o denli atla deve değil. Lakin proaktif olmamız gerekiyor. Biz biraz reaktif idaresi benimsemiş durumdayız, en azından balıkçılık idaresinde. Sorun çıkmadığı sürece müdahale etmiyoruz. Balıkçı her yıl daha hayli balık avlamayı ümit ediyor. Kredi alıyor, teknesinin donanımını değiştiriyor. Her yıl para kazanıyor lakin kazandığı para borçlarını karşılamıyor. Daima bunun yükünü denize yüklüyoruz. Balıkçının borcunu deniz ödesin diye bekliyoruz. Bizim proaktif bir idare anlayışıyla ekosistem temelli balıkçılık idaresine dair bir plan yapmamız ve hemen bunu açıklayarak Marmara Denizi’ndeki balıkçılara müdahale etmemiz gerekiyor.
Pekala Marmara Denizi’nin balıkçılık açısından nasıl bir değeri var?
Marmara bir balık koridoru. örneğin lüfer Karadeniz’den geliyor, kıyıları takip ederek Marmara Denizi boyunca Ege’ye geçiyor. Ege’den kimi balık tipleri geliyor, Marmara’dan Karadeniz’e geçiyor ya da palamut üzere tipler kışın Karadeniz’den Marmara’da geçmeye çalışıyor. Bu balık koridorunun iki tane kapısı var biri İstanbul Boğazı, biri Çanakkale Boğazı. Buralarda avcılık nasıl? Buralarda avcılık hür. Yani kapıları avcılık kadrolarıyla kapatmışız ve burada balık bol olsun diye bekliyoruz. Bu yanlış bir anlayış. Bunların hepsini bir daha düzenlememiz lazım.
Haziran ayında ilan edilen 22 unsurluk müsilaj aksiyon planı akademik etraflarda heyecanla karşılanmıştı. Hareket planındaki unsurlar ne ölçüde uygulamaya geçirildi?
Bu 22 unsurluk hareket planını epey güzel başlattık. Biroldukça bahiste anlaşamayan bir sürü kurum, kuruluş, insan Marmara Denizi’ni kurtarma konusunda anlaştı. Tüm tarafların tıpkı görüşte olduğu ve altına imza attığı kuvvetli bir irade oluştu. Sahiden 8 Haziran’da yüzey paklığı ile başladık. Yüzeyi bir ay içerisinde temizledik. daha sonrasında Etraf Bakanlığı Marmara Denizi etrafındaki 7 ile denetçiler gönderdi. Onlar gece gündüz ağır kontroller yaptılar sanayi kuruluşlarına yönelik olarak. daha sonra müsilaj yavaş yavaş yüzeyden kaybolunca gözden uzak olan gönülden uzak oldu. Türkiye büyük bir ülke ve problemleri hayli çeşitli. Orman yangınları çıktı, seller ortaya çıktı. Dikkatler oraya kaydı. Bunları olağan ki anlıyoruz. Lakin art planda bizim müsilajla ilgili kuvvetli iradeyle ortaya koyduğumuz uygulama yaklaşımı yavaş yavaş gevşedi. Hareket planının en sonunda açıklanan öteki bir şey de bir web sitesinin oluşturulmasıydı. Bu oluşturuldu ve hareket planına ait yapılanların burada şeffaf bir biçimde ilan edilmesi kararlaştırıldı. Bu web sitesine göre 6 başlıkta ilerleme sağlamışız. 4 başlıkta çalışmalara başlandığına dair bilgi var. 12 harekete ait ise hiç bir bilgiye sahip değiliz. Bu kamuoyuna yansıyan bilgiler üzerinden yaptığım bir kıymetlendirme. Art planda çalışılıyordur lakin çabucak hemen açıklanmamış olabilir.
İlerleme sağlanan 6 başlık neleri kapsıyor?
Yüzeyi temizledik. Uyum heyeti, bilim teknik şurası üzere konseyler oluştu. İleri biyolojik arıtma tesisleri için bir planlama yapıldı. Belediyelere 3 yıl bir süre tanındı. Marmara Denizi’nde kirliliği azaltmak için deşarj standartları düşürüldü. Bu bizim en başta talep ettiğimiz bir şeydi. Bizim istediğimiz üzere olmasa da sınırlama getirilmesi uygun bir adım. Atık deşarjı yapan ya da soğutma suyu deşarjı yapan sanayi kuruluşlarına yönelik online izleme sistemlerinin kurulup geliştirilmesi ile ilgili bir süre tanındı. Hayalet ağlarla ilgili faaliyetlere başlandı. Balıkçılara ekonomik dayanak sağlandı. Klâsik tekne balıkçılarına yönelik bir takviye vardı, bu mevcut ölçünün iki katı olarak ödenmeye başlandı.
Artık ne yapılması lazım?
Marmara Denizi’ni kurtarmak için 8 Haziran’daki ciddiyet, tasa ve disipline dönmemiz lazım. Zira denizin vakti yok. Deniz fazlaca büyük hasar aldı. Müsilaj kasım ayında bir daha ortaya çıkarsa yaralı bir vücuda ikinci bir darbe gelmiş olacak. Bu durumun tahribatı hayli fazla olabilir. Bu yüzden çok süratli 8 Haziran’daki kararlılığımıza dönmemiz gerektiğinin altını çiziyorum.
Endüstriyel atıklar çabucak her insanın gündeminde lakin evsel atıkları daha pak görme eğilimiyle karşı karşıyayız. Evsel atıkları azaltmak için ne yapılabilir?
Aksiyon planından sonuç almaya yönelik olarak bir vakit gerektiğini görüyoruz. Bu atıkların arıtılması sağlanmadan kalıcı bir biçimde bizim müsilaj üzere bir felaketten kurtulma talihimiz pek gözükmüyor. Bunun için de biyolojik arıtma tesislerinin yapılması, inşası, işletmeye alınması 2-3 yıl üzere bir süre alacak. Lakin denizin bu kadar vakti yok. bu biçimde, Marmara ve etrafında yaşayan insanların ferdi katkılarını talep etmeliyiz. Denize biz sahip çıkacağız. Deniz madem hepimizin bu biçimde ben elimdeki bir çay bardağı kadar atık yağı lavaboya dökmeyeceğim. bu biçimdece 10 ton deniz suyunu kurtarmış olacağım. Başka taraftan deterjanların kullanmasını azaltmamız lazım. Yani hepimize iş düşüyor burada. Klozetin düğmesine bastığımızda, sifonu çektiğimizde attıklarımız Marmara Denizi’ne arıtılmadan gittiğinin şuurunda olmamız gerekiyor. Kişisel olarak bu kampanyaları başlatmamız gerekiyor. Bulaşık yıkayan da ofisinde çalışan da herkes denize yardım etmeli ve kişisel tedbirlerini oluşturmalı.
Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Mustafa Sarı, müsilajın mevcut durumuna ait “Denizin tabanında çamur haline gelmiş bir örtü durumunda devam ediyor ne yazık ki” diyor.
Prof. Dr. Sarı, önlem alınmazsa kasım ayında bir daha müsilaj oluşumuyla karşı karşıya kalınabileceğini belirtiyor. Erdek Körfezi’nde 40 metreye kadar dalış gerçekleştiren Prof. Dr. Sarı ile Marmara Denizi’ndeki son durumu ve acilen atılması gereken adımları konuştuk.
Müsilajın deniz yüzeyindeki imajı kayboldu lakin tabanlarda durum farklı. Marmara Denizi’ndeki müsilaj oluşumunda son durum nedir?
17 Ağustos 2021 prestijiyle hem benim kendi müşahedelerim ve dalışlarım tıpkı vakitte Marmara Denizi’nin her tarafında yaygın bulunan istekli dalgıç arkadaşlarımın elde ettikleri bilgilere bakılırsa su kolunu dediğimiz bölgede küme halinde müsilaj kalmadı. Yani sudaki müsilaj temizlendi. Ne oldu pekala bunlar? Bir kısmı mikroorganizmalar tarafınca ayrıştırıldı, parçalandı. Bir kısmı sirkülasyonlar, akıntılar, dalgalar tarafınca küçük modüllere ayrıldı. Tabana yakın olan büyük parçalarsa kütleler halinde denizin tabanına çöktü.
Prof. Dr. Mustafa Sarı, Marmara Denizi’nde yaptığı çalışmalarla müsilajı inceliyor/ Fotoğraf: DHA
‘DENİZİN TABANINDA ÇAMUR HALİNE GELMİŞ BİR ÖRTÜ DURUMUNDA’
Erdek Körfezi’nde yaptığınız dalışlarda neler gözlemlediniz pekala?
Erdek Körfezi’nde en son 26 Eylül Pazar günü 40 metreye kadar indim. Müsilaj, denizin tabanında çamur haline gelmiş bir örtü durumunda devam ediyor ne yazık ki. Tabanda şu anda parçalanıyor. Parçalanırken de siyah renkli pis kokulu bir jel kıvamında çamura dönüşüyor. Parçalanma esnasında suyun içerisindeki oksijeni tüketiyor. Öte yandan bir örtü halinde olduğu için deniz canlılarını etkilemeye devam ediyor. O yüzden diyoruz ki evet yüzeyde müsilaj kalmadı lakin gözden uzak olan gönülden, akıldan uzak olmasın.
Müsilajın bir sonuç olduğunu ve üç farklı değişkenin bir ortaya gelmesiyle ortaya çıktığını biliyoruz. Bu üç değişken varlığını sürdürüyor mu?
Müsilajın oluşması için yüzlerce faktörü bir ortada sayabiliriz. Kastettiğimiz üçlü düzenek ise tetikleyicilerdir. Neydi bu üç tetikleyici? Birincisi global iklim değişikliğine bağlı su sıcaklıklarındaki artış. Ne yazık ki bu devam ediyor. Marmara Denizi 2021 yılında 40 yıllık ortalamadan 2,5 derece daha sıcak. İkincisi deniz kurallarındaki durağanlık. Marmara Denizi ikili su yapısına sahip. Yüzeyde Karadeniz’den gelen az tuzlu besince güçlü soğuk Karadeniz suları var. Altta ise oksijence güçlü besince yoksul Akdeniz suyu var. Uzun yılların ortalamasına göre Karadeniz’den gelen su ekim ayında minimuma düşüyor. daha sonra artmaya başlıyor ve haziranda azamî düzeye yükseliyor. Hazirandan itibaren de azalarak bir daha ekim ayında en düşük düzeye geliyor. İşte bu yüzden biz Marmara Denizi’nde ekim sonu kasım başı üzere müsilaj oluşumunu görüyoruz. Zira Marmara Denizi’nin özgün yapısı müsilajın oluşması için epey uygun bir durağanlık sağlıyor. Kendi kurallarındaki durağanlık ortalamadan fazla olduğunda ikinci parametremiz de tamam olmuş oluyor.
Müsilajın üçüncü büyük tetikleyicisi ise Marmara Denizi’ni uzun yıllardır etkileyen kirlilik, değil mi?
Evet, üçüncü tetikleyicimiz besin elementlerinin, besin tuzlarının ortalamadan fazla olması. Nereden geliyor bunlar? Bunlar karasal kökenli. Marmara Denizi’nin etrafında yaşayan 25 milyon insanın ve Türkiye endüstrisinin yarısının atığı denize atılmaya devam ediliyor. Burada evsel, endüstriyel, ziraî, gemicilik atıklarında bir azalma yok. Yani üçlü tetikleyici sistem motamot çalışıyor. Bu yüzden diyoruz ki büyük olasılıkla kasım ayında yeni bir müsilaj oluşumuyla müsabaka ihtimalimiz yüksek. Uyarmak amacıyla bunları söylüyoruz. İnşallah yanılırız. Umarım şiddetli bir soğuk hava dalgası, soğuk bir cephe gelir ve Marmara Denizi’ni soğutur. bu biçimdece üçlü tetikleyicilerden biri kırılmış olur ve müsilaj oluşmaz diyelim. Lakin bilim bilgi ile çalışır. Bilgiler şimdilik bu durumun aksini gösteriyor.
Marmara Denizi’ni en çok Ergene Derin Deniz Deşarjı Projesi’nin kirlettiği savunuluyor. Bu görüşe katılıyor musunuz?
Kimsenin görüşüne katılmak ya da karşı olmak bağlamında söylemiyorum. Ben yalnızca şunu diyorum en başından beri. Müsilaj bir sürü faktörün bir ortaya gelmesi ile ortaya çıkan bir durum. Lakin buradaki ana aktör bizim Marmara Denizi ile olan bağımız. Biz 40 yıldır Marmara Denizi’ni yanlış bir atık idare siyasetiyle yönetiyoruz. 40 yıldır Marmara Denizi’nde yaşayan insanların atıkları gerçek düzgün arıtılmadan denize deşarj edildi. Tetikleyici son damlanın nereden geldiğinin bir kıymeti yok. Bu Ergene de olabilir öteki bir faktör de olabilir. Müsilaj Marmara Denizi’nde en azından beş yıldır az ya da epeyce oluyor. 2007-2008’de motamot bu yıldakine benzeri yoğunlukta oldu lakin ağır biçimde yüzeye vurmadı. Müddeti kısa oldu, kasımda başladı nisan sonunda bitti. O yüzden kimse fark etmedi. Bilim insanları yıllardır uyarıyor. yıllardır söylemiş olduler. Bendilk evvel de bir sürü akademisyen ve denizle ilgili insan bunu söylemiş olduler. Lakin kimse duymadı. ötürüsıyla Marmara Denizi’ndeki müsilaj oluşumunu tek bir deşarja, tek bir noktasal duruma bağlamak yanlış olur. Şayet tahlil arıyorsak, son damla nereden geldi diye sormak yerine “40 yıldır biz bunu yanlış yaptık gelin daima birlikte düzeltelim” dememiz lazım.
Marmara Denizi’nde müsilaj temizleme çalışması/ Fotoğraf: Anadolu Ajansı
Müsilajın Marmara Denizi’ndeki biyolojik çeşitliliğe tesiri ne oldu? Hangi canlılar müsilajdan etkilendi?
Müsilajın ağır bir biçimde yüzeye çıktığı birinci periyotta 15 Nisan’dan 25 Nisan’a kadar hayli ağır balık vefatları oldu. Binlerce balık öldü diyebiliriz. Bunun ortasında lüfer, hamsi, gümüş balığı, sardalya, kaya balığı, vatoz ve izmarit üzere her çeşitten balık var. Fakat balıklar hareketli organizmalar olduğu için sisteme epey süratli adapte oldular ve balık vefatları 25 Nisan’dan daha sonra durdu. daha sonrasında müsilaj tabana çökmeye başladı. Denizin tabanı dediğimiz yer yalnızca kumdan, çakıldan, çamurdan ibaret değildir. Onun ortasında yaşayan binlerce organizma var. Orası bir hayat alanı. Bu ömür alanının üstüne müsilaj yorgan üzere çöktü ve hareketsiz, tabanda yaşayan bu organizmaların büyük bir kısmını öldürdü. Kıyıdan 30 metre derinliğe kadar olan bütün alanlardaki sünger toplulukları öldü. Yumuşak mercanların büyük bir kısmı ziyan gördü. Hepsi ölmedi ancak ziyan çok yüksek. Tabana bağlı yaşayan organizmalardan midyeler, istiridyeler fazlaca büyük ziyanlar gördü. ötürüsıyla ekolojik hasarımız fazlaca büyük. Orman yangınlarında ne olduğunu gözümüzle gördük. Fotoğraflar, görüntüler yayınlandı. Denizin altında müsilajın niye olduğu yangını da orman yangını üzere düşünmemiz lazım. Ekolojik hasarımız hayli büyük. Önümüzdeki senelerda bunun tesirlerini hayatımızda fazlaca daha fazla hissetmeye başlayacağız.
Müsilaj sebebiyle balıklarda rastgele bir hastalık oluştu mu? Balık tüketmek inançlı mi?
Bu, son birkaç ay içerisinde en çok karşılaştığımız ve bütün akademisyenlere yöneltilen bir soru. Soruyu yanlış şahıslara soruyoruz. Sorunun muhatabı Tarım Bakanlığı. Tarım Bakanlığı’nın Balıkçılık ve Su Eserleri Genel Müdürlüğü var, Besin Denetim Genel Müdürlüğü var. Bu ünitelerin açıklama yapması lazım. Biz de bunu talep etmeliyiz. Hem Bakan hem genel müdürlük vakit zaman açıklamalar yaptı, bunlar balıkların yenilmemesi istikametinde değildi. Şayet bir sakıncası olsaydı balık tüketiminin bunu kesinlikle açıklarlar. Fakat daima olarak bizi aydınlatmaları ve bizim resmi otoritelerin açıklamalarını takip etmemiz gerekiyor. Yoksa kaos olur.
‘MÜSİLAJIN KENDİSİ DOĞAL BİR MADDE’
Balık yemekle ilgili çekincenin kaynağı müsilajın zehirli olabileceği algısından kaynaklanıyor. Fakat müsilajın toksik olmadığı daha evvel de açıklandı. O denli değil mi?
İnsanlarımızı şu biçimde bir noktada kanıya sevk etmek isterim. Geçen yıl kasım ayından beri müsilaj var diyoruz. Pekala kasım ayından beri beşerler balık yediler mi yediler. Pekala balıkları yedikten daha sonra bir ziyan ziyan gördüler mi, görmediler. Bu yüzden diyoruz ki müsilajın kendisi doğal bir unsur. “Müsilajlı bir ortamda bulunan balık yenmez” diye bir kural yok. Şimdiye kadar hiç kimse bilimsel olarak bu biçimde bir şey açıklamadı. Müsilajın kendisi organik yapıda, bu yüzden mikroorganizmalar epey ağır olur bunun içerisinde. Nisan-mayıs ayında olduğu üzere müsilajla kaplanmış bir tabakanın ortasından gelen bir balığı doğal ki dikkatle kıymetlendirmemiz lazım. Yani denizden balıkçılar tarafınca avlanmış balıkları, hangi kurallara ya da ihtimama tabi tutarak yiyorsak şu anda da birebir biçimde yemeye devam etmemiz lazım.
‘BALIKÇILAR ZORDA, MAZOT PARALARINI BİLE ÇIKARAMIYORLAR’
Geçimini balıkçılıkla sağlayanlar müsilajdan nasıl etkilendi?
Balıkçılar güç durumdalar. Av dönemini 1 Eylül’de güya müsilaj yokmuş üzere davulla zurnayla açtık. Bir aydan fazla vakit geçti. Balıkçılar mazot paralarını bile çıkaramıyorlar. Balıkçı bir taraftan ziyan ediyor, bir taraftan da ya av yasakları gelirse diye korkup ses çıkarmıyor. Artık havaların soğumasıyla Marmara Denizi’ne balıkların ulaşması bekleniyor. İnşallah bu biçimde olur lakin bu kurallarda müsilajın tahrip ettiği bir ekolojik ortamda balık ne kadar bollaşır, balıkçı buradan ne kadar gelir elde edebilir doğrusu bu hayli bilinmeyenli bir denklem. meğer 22 unsurdan oluşan hareket planının 19. aksiyonu, Marmara Denizi’nde sürdürülebilir balıkçılığa geçişti. Bu husus, ekosistem temelli balıkçılık için hazırlıkların yapılması ve denizin müdafaa alanı ilan edilmesi gerektiğini söylüyordu. Biz sürdürülebilir balıkçılık ya da ekosistem temelli balıkçılık için önlem aldık mı, almadık. “Marmara’da müsilaj koşullarında balıkçılık nasıl olur sanki yeni birtakım kurallar getirsek mi?” diye düşünmedik.
‘BÜYÜK BALIKÇILAR EGE VE KARADENİZ’E GÖÇTÜ’
Geçimini sağlayamayan balıkçıların göç ettiği haberleri geliyor. Balıkçılar nereye göçüyor?
Büyük balıkçıların, gırgırcıların birçoklarını aslına bakarsan Marmara’dan kaçtılar. Ya Ege’ye ya da Karadeniz’e gittiler. Bunlar, halihazırda çok avcılığa maruz kalan balık stoklarına bir ek yük olarak buralara gittiler. Bizim yapmamız gereken Marmara Denizi’nde sürdürülebilir balıkçılık siyasetini oluşturmak. Yapılması gereken şeyler, o denli atla deve değil. Lakin proaktif olmamız gerekiyor. Biz biraz reaktif idaresi benimsemiş durumdayız, en azından balıkçılık idaresinde. Sorun çıkmadığı sürece müdahale etmiyoruz. Balıkçı her yıl daha hayli balık avlamayı ümit ediyor. Kredi alıyor, teknesinin donanımını değiştiriyor. Her yıl para kazanıyor lakin kazandığı para borçlarını karşılamıyor. Daima bunun yükünü denize yüklüyoruz. Balıkçının borcunu deniz ödesin diye bekliyoruz. Bizim proaktif bir idare anlayışıyla ekosistem temelli balıkçılık idaresine dair bir plan yapmamız ve hemen bunu açıklayarak Marmara Denizi’ndeki balıkçılara müdahale etmemiz gerekiyor.
Pekala Marmara Denizi’nin balıkçılık açısından nasıl bir değeri var?
Marmara bir balık koridoru. örneğin lüfer Karadeniz’den geliyor, kıyıları takip ederek Marmara Denizi boyunca Ege’ye geçiyor. Ege’den kimi balık tipleri geliyor, Marmara’dan Karadeniz’e geçiyor ya da palamut üzere tipler kışın Karadeniz’den Marmara’da geçmeye çalışıyor. Bu balık koridorunun iki tane kapısı var biri İstanbul Boğazı, biri Çanakkale Boğazı. Buralarda avcılık nasıl? Buralarda avcılık hür. Yani kapıları avcılık kadrolarıyla kapatmışız ve burada balık bol olsun diye bekliyoruz. Bu yanlış bir anlayış. Bunların hepsini bir daha düzenlememiz lazım.
Haziran ayında ilan edilen 22 unsurluk müsilaj aksiyon planı akademik etraflarda heyecanla karşılanmıştı. Hareket planındaki unsurlar ne ölçüde uygulamaya geçirildi?
Bu 22 unsurluk hareket planını epey güzel başlattık. Biroldukça bahiste anlaşamayan bir sürü kurum, kuruluş, insan Marmara Denizi’ni kurtarma konusunda anlaştı. Tüm tarafların tıpkı görüşte olduğu ve altına imza attığı kuvvetli bir irade oluştu. Sahiden 8 Haziran’da yüzey paklığı ile başladık. Yüzeyi bir ay içerisinde temizledik. daha sonrasında Etraf Bakanlığı Marmara Denizi etrafındaki 7 ile denetçiler gönderdi. Onlar gece gündüz ağır kontroller yaptılar sanayi kuruluşlarına yönelik olarak. daha sonra müsilaj yavaş yavaş yüzeyden kaybolunca gözden uzak olan gönülden uzak oldu. Türkiye büyük bir ülke ve problemleri hayli çeşitli. Orman yangınları çıktı, seller ortaya çıktı. Dikkatler oraya kaydı. Bunları olağan ki anlıyoruz. Lakin art planda bizim müsilajla ilgili kuvvetli iradeyle ortaya koyduğumuz uygulama yaklaşımı yavaş yavaş gevşedi. Hareket planının en sonunda açıklanan öteki bir şey de bir web sitesinin oluşturulmasıydı. Bu oluşturuldu ve hareket planına ait yapılanların burada şeffaf bir biçimde ilan edilmesi kararlaştırıldı. Bu web sitesine göre 6 başlıkta ilerleme sağlamışız. 4 başlıkta çalışmalara başlandığına dair bilgi var. 12 harekete ait ise hiç bir bilgiye sahip değiliz. Bu kamuoyuna yansıyan bilgiler üzerinden yaptığım bir kıymetlendirme. Art planda çalışılıyordur lakin çabucak hemen açıklanmamış olabilir.
İlerleme sağlanan 6 başlık neleri kapsıyor?
Yüzeyi temizledik. Uyum heyeti, bilim teknik şurası üzere konseyler oluştu. İleri biyolojik arıtma tesisleri için bir planlama yapıldı. Belediyelere 3 yıl bir süre tanındı. Marmara Denizi’nde kirliliği azaltmak için deşarj standartları düşürüldü. Bu bizim en başta talep ettiğimiz bir şeydi. Bizim istediğimiz üzere olmasa da sınırlama getirilmesi uygun bir adım. Atık deşarjı yapan ya da soğutma suyu deşarjı yapan sanayi kuruluşlarına yönelik online izleme sistemlerinin kurulup geliştirilmesi ile ilgili bir süre tanındı. Hayalet ağlarla ilgili faaliyetlere başlandı. Balıkçılara ekonomik dayanak sağlandı. Klâsik tekne balıkçılarına yönelik bir takviye vardı, bu mevcut ölçünün iki katı olarak ödenmeye başlandı.
Artık ne yapılması lazım?
Marmara Denizi’ni kurtarmak için 8 Haziran’daki ciddiyet, tasa ve disipline dönmemiz lazım. Zira denizin vakti yok. Deniz fazlaca büyük hasar aldı. Müsilaj kasım ayında bir daha ortaya çıkarsa yaralı bir vücuda ikinci bir darbe gelmiş olacak. Bu durumun tahribatı hayli fazla olabilir. Bu yüzden çok süratli 8 Haziran’daki kararlılığımıza dönmemiz gerektiğinin altını çiziyorum.
Endüstriyel atıklar çabucak her insanın gündeminde lakin evsel atıkları daha pak görme eğilimiyle karşı karşıyayız. Evsel atıkları azaltmak için ne yapılabilir?
Aksiyon planından sonuç almaya yönelik olarak bir vakit gerektiğini görüyoruz. Bu atıkların arıtılması sağlanmadan kalıcı bir biçimde bizim müsilaj üzere bir felaketten kurtulma talihimiz pek gözükmüyor. Bunun için de biyolojik arıtma tesislerinin yapılması, inşası, işletmeye alınması 2-3 yıl üzere bir süre alacak. Lakin denizin bu kadar vakti yok. bu biçimde, Marmara ve etrafında yaşayan insanların ferdi katkılarını talep etmeliyiz. Denize biz sahip çıkacağız. Deniz madem hepimizin bu biçimde ben elimdeki bir çay bardağı kadar atık yağı lavaboya dökmeyeceğim. bu biçimdece 10 ton deniz suyunu kurtarmış olacağım. Başka taraftan deterjanların kullanmasını azaltmamız lazım. Yani hepimize iş düşüyor burada. Klozetin düğmesine bastığımızda, sifonu çektiğimizde attıklarımız Marmara Denizi’ne arıtılmadan gittiğinin şuurunda olmamız gerekiyor. Kişisel olarak bu kampanyaları başlatmamız gerekiyor. Bulaşık yıkayan da ofisinde çalışan da herkes denize yardım etmeli ve kişisel tedbirlerini oluşturmalı.