Kürt akademisyen ve müellifler kıymetlendirdi: Behzad Mahmudî kendini niye yaktı? Mustafa Varlıklı
18 Mayıs 2021 günü Kürdistan Bölgesi’nin başşehri Erbil’de, İran Kürdistanı’ndan Behzad Mahmudî isimli bir genç, ortasında bulunduğu mültecilik şartlarını ve ekonomik problemleri protesto etmek için Birleşmiş Milletler’in Erbil Ofisi önünde kendini yaktı. Mahmudî bu hareketini gerçekleştirdiği sırada, biroldukça gazeteciye demeç veriyordu ve kameralar kayıttaydı. özetlemek gerekirsesı Mahmudî, mevti ile sonlanan trajik aksiyonunu her insanın gözü önünde gerçekleştirdi ve kimse de engellemek ismine bir teşebbüste bulunmadı. Hatta Mahmudî’nin vücudu yanarken bile kimse söndürmeyi düşünmedi. Neredeyse herkes ellerindeki kamera ve telefonlarla yerde yanar biçimde uzanmış vücudun imajını alma telaşındaydı. Mahmudî’nin aksiyonu bu tarafıyla Kürdistan Bölgesi’nde medya ve etik sıkıntısının tartışılmasına niye olurken, öteki bir istikametiyle de Kürdistan Bölgesi idaresinin Kürt mültecilere dair tavrının tenkidine kapı araladı. Ama, Süleymaniyeli akademisyen Merîwan Virya Kanie’nın de belirttiği üzere, bu tenkit ve tartışmalar toplumsal medya platformlarıyla sonlu kaldı ve gerçek hayata, yani sokağa ve kamusal alana yansımadı.
Biz de bu trajik olayın nasıl anlaşılması gerektiği, Kürtlerin bu bahisle ilgili tavrının ne ve nasıl olması gerektiği, öteki Kürdistan modüllerinden olan Kürtlerin Kürdistan Bölgesi’nde nasıl muamele gördüğü ve görmesi gerektiği, bu biçim olayların tekrar yeniden etmemesi için neler yapılabileceği yahut yapılması gerektiği başlıklarını mevzuyla ilgili Kürt akademisyenler ve müelliflere sorduk. Sorularımıza Mesut Yeğen, Merîwan Virya Kanie, Fırat Aydınkaya, Kamal Soleimani, Mücahit Bilici, Nurdan Şarman, Deniz Çiftçi ve Adnan Çelik cevap verdi.
Behzad Mahmudî ortasında bulunduğu açlık ve mültecilik şartlarını protesto etmek maksadıyla her insanın gözü önünde kendini yaktı. Orada olan gazeteciler ve imajları izleyenler onun kendisini yakmasını bir sinema üzere seyrettiler. Bu mevzuda ne düşünüyorsunuz? Bu dramatik protestoyu özellikle ulusal, sınıfsal ve politik açıdan nasıl okumak gerekir?
YEĞEN: MUHAKKAK Kİ IRAK KÜRDİSTANI’NDA YOLUNDA GİTMEYEN ÇOK ŞEY VAR
Mesut Yeğen: Mahmudî’nin kendini yakmasıyla, kendini yakmasına etrafındakiler tarafınca müdahale edilmemesini başka iki ‘olay’ olarak görmek lazım. Birincisi, Kürtlerle Kürdistan’la ilgili olmaktan çok insanlığın, ikincisi gazeteciliğin halleriyle ilgili bir sıkıntı daha epey. Uzun vakittir gerçekle imaj içindeki farkın silindiği bir dünyada yaşıyoruz malum. bir epeyce durumda beşerler gerçek olaylara imaj-ürünler üzere bakıyor. Bu da bir insanın kendisini yakması tipinden fecî bir olay karşısında kilitlenmek, daha fecisi seyretmek üzere bildiğimiz, alıştığımız insanlık durumuna uymayan, bu duruma yakışmayan davranışları neredeyse olağanlaştırıyor. Gazeteciliğin günümüzdeki durumuyla ilgili bir problem de var bu seyretme, müdahale etmeme halinde. bilgileri bilmiyorum ancak etraftaki gazetecilerin, medya mensuplarının Mahmudî’nin kendisini yakmasına müsaade vermesi, seyirci kalması ‘olayın’, ‘görüntünün’ fetişleştirilmesiyle ilgili bir arızanın yansıması olsa gerek. Bu da bir müddetdir bütün dünyada medyayla ilgili genel bir sorun maalesef.
Mesut Yeğen
Mahmudî’nin kendisini yakmasının Kürtler ve Kürdistan’la ilgili kısmına gelince. Mahmudî’nin intiharı Kürt olduğu için, Kürtlüğünü anladığı biçimiyle devam ettirmek için gayret etmiş, bu sebeple Kürdistan’ın bir kısmından öteki bir kısmına geçerek mülteci olmuş birinin intiharı. Kürdistan’ın Kürtlüğün mahkum olduğu bir kısmından Kürtlüğün ‘özgürleşmiş’ bir kısmına geçen birinin intiharı, başka bir deyişle. Lakin, Kürdistan’ın bu özgürleşmiş kısmı anladığım kadarıyla Mahmudî’nin aç ve açıkta kaldığı, BM üzere ‘yabancı’ bir bürokrasiye ‘devredildiği’ bir yer olmuş. Bu durum Irak Kürdistanı’nda yolunda gitmeyen bir şeylerin olduğunu bir kere daha gösteriyor. Irak Kürdistanı’nın bürokratik kapasitesinin, imkanlarının kısıtlılığı vs. hepsi konuşulabilir, ancak muhakkak ki yolunda gitmeyen çok şey var burada. Son periyotta aksi tarafta işaretler var ancak Irak Kürdistanı uzunca bir süre vatandaşlarının insani kapasitelerini harekete geçiren, bunun üzerine bina olunmuş bir ‘devlet’ üzere değil, vatandaşlarını pasif tüketiciler kılan bir rantiye devlet üzere çalıştı. Bu durumun fonksiyonsuz, verimsiz kurumlar, kayıtsız vatandaşlar üzere sonuçlar üretmesi kaçınılmaz. Dediğim üzere bilgilerinı bilmiyorum fakat Güney Kürdistan’da tesirli çalışan bir bürokrasi ya da kuvvetli vatandaş inisiyatifleri olsa muhtemelen Mahmudî epey çıkışsız kalmaz, epey çıkışsız hissetmezdi kendini.
KANİE: KÜRTLÜĞÜN BİR MÜLTECİNİN HAYATINI KORUYABİLECEK BİR BEDEL OLMADIĞI ORTAYA ÇIKMIŞTIR
Merîwan Virya Kanie
Merîwan Virya Kanie: Elbet bu olay, son süreçte Kürdistan Bölgesi’nde meydana gelmiş en yürek yakıcı ve insanlık dışı olaylardan biridir. Mülteci olarak Kürdistan Bölgesi’ne gelmiş Doğu Kürdistanlı bir genç, berbat ve insanlık dışı hayat şartlarına karşı reaksiyonunu göstermek için, kameraların önünde kendini yakmak zorunda kalıyor ve daha sonra bir hastanede hayatını yitiriyor. Bu olay halkın büyük bir kısmını öfkelendirdi ve hem gazetecilerin haline tıpkı vakitte Kürdistan idaresine karşı büyük bir ses de yükseldi. Ama birfazlaca kez olduğu üzere, bu öfke ve reaksiyon bir daha yalnızca toplumsal medya ile sonlu kaldı, sokaklara ve kamusal alanlara yansımadı. Aslında Kürdistan Bölgesi’nde o denli bir durum oluşmuş ki, öfkenin ve reaksiyonun hiç bir manası, kıymeti ve tesiri kalmamış. Son 20 yılda Kürdistan Bölgesi’nde değerli kimi iktidarların yansılara yönelik yanıtı, şiddet, tutuklama ve atak olmuş. kimi vakit de öldürme ve yaralama oluyor. Bölgede o denli güvenlikçi bir siyasi sistem inşa edilmiş ki, Amerika, Fransa, Almanya ya da Avrupa Birliği üzere büyük ülkeler ihtarda bulununcaya kadar hiç bir reaksiyon ve tenkide kulak vermemektedir.
Kürdistan Bölgesi şu an toplumu güçsüz, umutsuz ve karamsar kılan, onu büyük ve hayli istikametli sorun ve çıkmazlara maruz bırakan siyasi bir tecrübeden geçiyor. Her an yeni bir sorun çıkarıyor ve toplumu onunla meşgul ediyor. Bana bakılırsa bölgenin iktidarları birkaç kabile ve ailenin konsolide edilmesi ve güçlendirilmesi üzerine dönen siyasi, iktisadi ve toplumsal sistem inşa etmişler. O yüzden onların ne ulusal bir programı, ne de ülke temelli bir siyaseti var. Sınıfsal bir görüş ve yaklaşımları da yok. Sadece siyasi kabile ve ailelerin iktidarını ve isteklerini uygulama mantığı iş başındadır. Siyasi ve iktisadi sistemleri insanı hak sahibi bir kişilik olarak değil, bir “fazla(lık)” manasında varlık ve beşer olarak görmektedir. Bu durum hem Kürdistan Bölgesi’nin kendi halkına birebir vakitte Kürdistan’ın başka kesimlerinin halkına yönelik muamele prestijiyle bir gerçektir. Uzun bir müddetdir bölge siyasetinde “Kürt meselesi” ya da “Kürdistan meselesi” ismine bir şeyin olmadığı inancını taşımaktayım. Bölgede var olan şey, petrol iktisadı ile birlikte hem kaçak birebir vakitte resmi ticarete dayanan politik bir aile kümesinin iktidarını muhafaza mantığı ile ilgilidir.
Behzad Mahmudî, Kürtlüğün bölgede mültecileri koruyabileceği inancını taşıyan kurbanların en yeni örneği oldu. Ama bu hareketle birlikte Kürtlüğün, bir mültecinin ya da diğer bir kişinin hayatını koruyabilecek ve onun kendisini öldürmeye mahzur olabilecek bir kıymet olmadığı ortaya çıkmıştır. Behzad Mahmudî aşikar bir biçimde ve her insanın gözü önünde kendini yaktıysa da, zımnî, kimi vakit de açık bir biçimde İran ve Türkiye’ye teslim edilmiş ve o ülkelerin idaresi tarafınca hayatları ellerinden alınmış öbür kimseler de var.
AYDINKAYA: BELİRLİ Kİ KÜRTLÜĞÜN SINIF SİSTEMATİĞİ ARIZA VERİYOR
Fırat Aydınkaya
Fırat Aydınkaya: Öncelikle müsaadeniz olursa birkaç tespit yapmak isterim. Bir, kendini yakan kişi politik kimliği baskın olan bir Kürt aktivist. İki, andığınız trajedinin vuku bulduğu yer, Kürtlüğün tescilli başşehri. Üç, eylemciyi canından vazgeçme noktasına getiren iki amil Kürtlüğün omurgasını teşkil eden açlık ve yurtsuzluk/mültecilik.
Sonuncudan başlayalım isterseniz. Kürtlük davasının temel banisinin şimdiye dek daima ezilmiş fakirler olduğu gerçeğini teslim etmemiz lazım. Kürtlük davası çabucak her vakit takipçilerine açlık ve sahipsiz bir mezar vaad etti. Buna karşın Kürtlüğün karın doyurmaya başladığı tahminen de tek kesimimizde, bir kardeşimiz açlığın yangını üzerinden ileti veriyorsa orada durup düşünmek lazım. Aşikâr ki Kürtlüğün sınıf sistematiği arıza veriyor.
Bu araz yalnızca Kürt siyasetini ilgilendirmiyor olağan olarak, yaşanan toplumsal çürümeyi de konuşmak gerek. Kürt toplumu savaşlar, yıkımlar, salgın hastalıklar sebebiyle açlığın ne olduğunu bilen bir toplumdur. “Recû” ya da “pars” dayanışması üzere fakirlerin sığınakları da vardı toplum ortasında. Ama kabul edelim ki bu imece aygıtlarımız artık fonksiyonsuz. Ve daha değerlisi kapitalizme direnen toplumsal kodlarımız süratle çözülüyor.
Başka yandan Kürt siyasetlerinin sınıf siyasetlerini konuşmak artık ertelenemez bir gereklilik. Genel olarak ekonomi-politiğimizde aykırı giden bir şeylerin olduğunu görmemiz için daha öbür ne olması lazım? Kürtlük ve siyasetleri orta sınıflaşıyor, global sermayenin gramerine daha fazla dahil oluyor ve olan ikili ezilmiş Kürtlere oluyor. Bu vahim olaydan da görülebileceği üzere, Kürtlük sınıf temelli anti kolonyal paradigmadan uzaklaştığı andan itibaren bir öz yıkım fabrikasına dönüşüyor. Gerçek şu ki, an itibariyle klâsik Kürtlüğün sınıfsal kodları açıkça alarm veriyor. Yüz yirmi yıl evvel Sorel’in “yoksullara, efendilerine karşı kıskançlık ve kin hisleri beslemenin yanlışsız olmadığını anlatmak işe yaramayacak” dediği noktadayız bugün. Tahminen de fakirlerin öfkesi Kürtlüğü fethetmeli, bir daha, bir daha.
Derrida kurucu şiddet ile kollayıcı şiddetin eşzamanda gerçekleşmesini “hayaletimsi karışım” olarak niteliyordu. bahsetmiş olduğuniz vahim olay birebir anda hem proleter şiddetin öz yıkımını tıpkı vakitte anti kolonyal şiddetin öz yıkımını temsil ettiği ölçüde misal bir “hayaletimsi karışım” imajı veriyor. Bir açıdan ezilen sınıfın, öbür açıdan ezilen Kürtlüğün intihar fragmanıdır bu. Vaatkâr bir ahlaki teolojiden beslenen ezilen sınıf şuuru ve ezilen Kürtlük şuurunun tam da kesiştiği devrimci kavşakta bahse mevzu olayın olması, bize bir şeyler anlatıyor olmalı: Mahmudî’nin aksiyonu bir yerde şayet özgürleşme vaadinin iptali manasını taşıyorsa, şu biçimde içe yönelmiş bu ikili öz yıkımla ezilen Kürtlük nasıl baş edecek?
Öte taraftan işin ulusal dava bağlamında sembolik tarafları da var. Kendini yakma aksiyonu Mayıs ayına yani Gulan Devrimi’nin yıldönümüne denk geldi, biliyorsunuz. İhtilalin yıldönümünde ve başşehrinde bu olayın vuku bulması nereden bakarsak bakalım, sembolik açıdan manalı. Öyleyse dönüp ihtilalin prensiplerine bir kere daha bakmalıyız. Her ihtilal üzere Gulan ihtilali de yarım kalmış görünüyor.
SOLEIMANI: GÜNEYLİ OLMAYAN KÜRTLER MAALESEF EPEY MAKUS MUAMELE GÖRÜYORLAR
Kamal Soleimani: Maalesef yaşanan olay bizim gerçekliğimiz, bizim trajedimiz. Bu olaydan da görüldüğü üzere Başur’daki durum çok makûs. Doğal oradaki idare diğer bir epeyce zorluklarla da uğraşıyor. Ancak hem de uzun müddettir oraya dışarıdan giden Kürtler, bilhassa de Rojhilatlı ve Rojavalı Kürtler pek zorlanıyorlar ve farklı bir muamele görüyorlar. Yani Başur’daki idare, kelam konusu Güneyli olmayan Kürtler olduğunda bir bakıma şimdi Baas rejimi gibisi bir muameleye başvuruyor. Ve bu yüzden oraya gidenler pek güç durumda kalıyor.
Doğal orada fazlaca fazla mülteci de var. Diğer yerlerden gelen mülteciler de, Arap mülteciler de var. Ancak şu realiteyi de görmek zorundayız. Güneyli olmayan Kürtler maalesef pek makûs muamele görüyorlar. Bunu bilmemiz, itiraf etmemiz gerekir ki Kürtler yönetimsel bakımdan yani rejimin niteliği açısından Türkiyelileşmiş, Suriyelileşmiş, Iraklılaşmış, İranlılaşmış durumdadır. Kürtlerin yöneticileri artık Türkiye, İran, Irak’ın yaptığını yapıyorlar. Olağan bir açıdan bunun Sykes-Picot niyetiyle de bağı var. Buna “Sykes-Picot etkisi” de diyebiliriz.
BİLİCİ: MÜLTECİLİK GİTGİDE KÜRTLERİN MUKADDERATI VE YENİ GLOBAL KİMLİĞİ HALİNE GELİYOR
Mücahit Bilici
Mücahit Bilici: Olayı her şeydilk evvel genelleşmiş ve kanıksanan bir Kürt çaresizliğinin yansıması bir trajedi olarak gördüm. Devlet istemeyen yahut istese de devlet olamayan Kürtlerin hükümranlığı tatmış bir benliğe sahip olamamalarının getirdiği bir cins ağırlıksızlık. Ayağını hiç bir yerde tam ve sağlam basamamış olmanın yol açtığı bir aidiyet krizi. Bir insani trajedi. Maalesef mültecilik gitgide Kürtlerin mukadderatı ve yeni global kimliği haline geliyor. Bugün küreselleşmiş Kürt imgesinin repertuarı büyük ölçüde iki seyden oluşuyor: Biri IŞİD ile savaşın popülerleştirdiği savaşçı bayan figürü. Başkası ise çaresizliğini bir yerinden edilmişlik yahut memleketinden kopmuşluk olarak üzerinde taşıyan mülteci Kürt imgesi. Mültecinin trajedisini Alan Kurdi kıssasında anlamak mümkün. Mülteciliğin sınıfsal değil ancak politik bir mülksüzleşmenin sonucu olduğunu söyleyebiliriz.
ŞARMAN: MAHMUDÎ’NİN NE YAZIK Kİ HER İKİ KİMLİĞİ DE -SINIFSAL VE ULUSAL- SESİNİ DUYURMASINDA TESİRLİ OLAMADI
Nurdan Şarman
Nurdan Şarman: Öncelikle Behzad Mahmudî’nin kendini yakarken oradakilerin ve ekran başındakilerin olan biteni bir sinema üzere seyretmesini bir açıdan, meşhur Black Mirror dizisinin White Bear isimli kısmında pek çarpıcı bir biçimde işlenen, çağdaş hatta postmodern şov çağının “uygar” kayıtsızlığının bir örneği olarak görüyorum. Öbür taraftan çağdaş dünyada yoksulluk, onu doğuran yapısal sistemin kibirli çağdaş bir müsamahayla aklandığı, Bauman’ın işaret ettiği üzere, şahsi bir başarısızlık hikayesi artık. Fakirler da bu “başarısızlık öyküsünü” paylaşmayışımızın örtük sevincini bize yaşatan cılız merhametimizin objesi uyumsuz “başarısızlar”.
Fakat kelam konusu İranlı bir Kürt olunca sıkıntıyı bunlarla sonlandırmak yanlışlı olacaktır olağan olarak. Mahmudî’nin trajik protestosunun dünyada yankı bulamamasında onun Kürt oluşunun büyük bir tesiri var. Kürtler kelam konusu olduğunda riyakarlaşan dünya ve kendilerine karşı bu riyakarlığı, giderek artan bir biçimde, dünyayla paylaşan Kürtlerin gündeminde ateş oldu ancak cirmi kadar bile yer yakamadı Mahmudî.
Mahmudî’nin ömrünü sonlandırarak ortaya koyduğu trajik protestosu dünyada bir yankı uyandırsaydı da bunun sebepleri sınıfsal bir hikayeye indirgenecekti. Çünkü sınıfsal gerçeklikler gerçek olmakla birlikte Kürtlerin sömürgeciliğin kararı olan ulusal gerçekliklerini göz gerisi etmede işe koşturulan bir araç fonksiyonu gördü kaç sefer ve görmeye de devam edecek. Benzeri kaç olayda kişinin/kişilerin etnik (Kürt) kimliği sınıfsal kimliğinin gerisine atıldı yahut büyük bir uğraşla atılmaya çalışıldı. Yoksulluğun üniversal bahtını paylaşan Mahmudî, Kürt olduğu için fakirdi. Lakin, İran Kürtlerinin yoksulluk konusunda homojen sınıfsal bir yapıya sahip oluşları İran’ın açık resmi projesinin kararı bulunmasına karşın bir fazlaca kişinin, Mahmudî’nin hikayesini onun Kürt kimliğinin altını çizerek ele almamızdan irrite olacağı su götürmez bir gerçek. Sakarya’da lince uğrayan mevsimlik Kürt personellerin sınıfsal bir nefret kabahatine mı yoksa etnik bir nefret cürmüne mı maruz kaldığı tartışmasıyla Kürtlerin dahi kendi ortalarında hizipleştiğini hatırlayalım mesela. Kürdistan’da, tarım potansiyeline karşın, bugüne kadar Antalyalı, Rizeli yahut Sakaryalı tek bir tarım personeli görmeyişimizin niçini apaçık ortadayken, saldırıyı yapanların sınıfsal pozisyonu atağa uğrayanlarınkinden farklı değilken, saldırganlar Kürtlük üzerinden küfür ve hakaret savururken üstelik. Kozmik ideolojiler tarafınca kendi aleyhimize ayartılan biz Kürtler bir Kürt’ün/Kürtlerin uğradığı taarruzları, yaşanan olayları, gelişmeleri Kürtlükle ilişkilendirmeye utanır olduk.
Lakin Mahmudî değinilen şekilde bir hizipleşmeye niçiniyet verecek kadar bile giremedi gündemimize. Mahmudî’nin ne yazık ki her iki kimliği de -sınıfsal ve ulusal- sesini duyurmasında tesirli olamadı. Mahmudî ne üniversal açıdan solun ve ezilenlerin ne de Kürtlerin dikkatlerini gereğince üstüne çekemedi.
ÇİFTÇİ: BU PROTESTO HAYAT HAKKI TALEBİNDEN İBARETTİR
Deniz Çiftçi
Deniz Çiftçi: Bir insanın kendisini yakma hareketine, her şeydilk evvel, ahlaki olarak yaklaşmamız gerekir. Behzadi ve onun üzere binlerce Rojhelatlı Kürd, Güney Kürdistan’da statüsüz ve inanılmaz derecede sıkıntı şartlarda yaşamaktadır. Birçok vakit süreksiz ikamet müsaadesi bile alamıyorlar. Statü talepleri sıklıkla Birleşmiş Milletler (BM) tarafınca reddediliyor. O denli bir durum ki, öbür taraftan da siyasi kimliklerinden dolayı İran’a da geri dönemiyorlar, Güney Kürdistan’da bırakın vatandaşlığı, süreksiz oturum müsaadesi bile almak artık fazlaca sıkıntı ve Birleşmiş Milletler statü taleplerini reddediyor. Onlara ömür hakkı bile tanınmıyor. Bu protesto bu noktada bir hayat hakkı talebinden ibarettir. Behzad Mahmudî’nin protestosu, kendisi ile tıpkı durumda olan binlerce insanın meselelerine dikkat etmek için vücudunu yakmaktan diğer hiç bir dermanı kalmayan onurlu bir insanın sesidir. Oradaki siyasi mülteciler onurlu bir hayat hakkı talep etmek için bile ömürlerine son vermek zorunda kalıyorlar. Buna karşın, bu hareket basında yalnızca bir haber yazısı olarak yer aldı. Kürt siyasetçiler ve hatta halkın büyük çoğunluğu bu olayı sükunet içinde izlediler ve adeta geçiştirdiler. Bu aksiyon hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için Güney Kürdistan’ın en önde gelen basın yayın kurumlarında çalışan birtakım gazeteciler ile konuştum. Hepsinin söylemiş olduği tam olarak şu, “Çok fazla bir bilgimiz yok.” Bu bile duyarsızlığın boyutunu gösteriyor.
ÇELİK: MAHMUDÎ’NİN KÜRTLÜĞÜ ANA RABITAYI OLUŞTURUYOR
Adnan Çelik
Adnan Çelik: Öncelikle şahsi bir boyut ile başlayayım. Twitter’da gayri ihtiyari bir biçimde görüntüye “maruz kaldım”. Maruz kaldım, çünkü çabucak hemen görüntünün üzerindeki açıklamayı okumaya başlamışken birden Mahmudî’nin vücudunun alev alması, vücudundaki alevler tutuştuğu esnada süratlice uzaklara gerçek koşmaya başlaması ve epeyce kısa bir müddetde alevlerin yüzüne de sıçraması ile birden yere yığılmasını izledim. Toplumsal medyada birden karşımıza çıkan ve bizi şahitlik etmeye çağıran anlardan bir tanesiydi. Doğrusu tüm gün o birkaç saniyelik imajlar gözlerimin önündeydi. Bir kısacık ana sığdırılan bu aksiyonun gerisindeki uzun ve dramatik tarih ve o anın hızlandırılmasında kararlaşmış bir aksiyona hepimiz gündelik ömrümüzün kolay bir rutininde denk geldik, “maruz kaldık” ve “bir sinema gibi” seyrettik. Manzaralardan anladığım kadarıyla oradaki gazeteciler de aksiyonun bu kadar süratli ve radikal olacağını beklemiyorlardı. Anın şokuyla ne yapacaklarını bilemediler ve fakat Mahmudî yere yığıldıktan daha sonra birisi üzerindeki elbiseyi çıkararak bedeninin her tarafına yayılmış alevleri söndürmeye çalıştı.
Sorunuza dönecek olursak, Mahmudî’nin bu protestosunu “basit” bir intihardan ayırt eden en temel nokta bunu kamusal alanda (Birleşmiş Milletler’in Hewlêr Ofisi’nin önü), her insanın yakında yahut uzakta, istese de istemese de şahit olacağı bir aksiyon biçimine dönüştürmesiydi. İran’daki İslamcı rejim tarafınca idam cezasına çarptırılan, bu niçinle de BM’den iltica talep eden Mahmudî’nin bütün gayretlerinin karşılıksız kalması, onu ömrünü vefatı ile ortaya koymaya iten bu sarsıcı protestoya yöneltti. Güney Kürdistan’daki resmi otoritelerin yaptığı açıklamaya nazaran bugün 10 binden çok Rojhelatlı Kürt Kürdistan Bölgesi’nde ikamet ediyor. Mahmudî’yi bu sona getiren şahsi tarihi; sizin sorunuzdaki ulusal, sınıfsal ve politik boyutların ne kadar iç içe geçtiğini ve birbirine büsbütün bağlı olduğunu gösteriyor. Çünkü Mahmudî’nin Kürtlüğü sorunun ulusal, sınıfsal ve politik bağlamlarının birbirine bağlandığı ana rabıtayı oluşturuyor. Kürdistan’ın dört ulus-devlet içindeki zorla bölünmüşlüğü ve her kesimdeki siyasal rejimlerin Kürtlerin kendi mukadderatını tayin hakkı ve talebine yönelik baskıcı/inkârcı yaklaşımı olayın ulusal-politik boyutunu gösteriyor. Mahmudî’nin yarı-bağımsız Güney Kürdistan’daki şiddetli yaşama kaideleri ve taleplerinin karşılık bulmaması ise bir Kürt olarak sığındığı kendi ulusundan bir öbür kesimde tutunmanın zorluklarını, sıkıntılarını göstermesi açısından son derece ulusal, sınıfsal ve politik bir boyut.
YEĞEN: KÜRTLER ORTASINDA ‘ELİTLERİMİZ’ HAKKINDA, SEÇKİNLERİMİZ ORTASINDA KÜRTLER HAKKINDA GÜÇLÜ BİR TEFEKKÜR YOK
Kürtlerin, siyasal çabaları itibariyle Ortadoğu’nun toplumsal, siyasal, sınıfsal manada en etkin ve hassas halklarının başında geldiği ön kabulu hakim. Ancak Mahmudî’nin bu trajik aksiyonunun toplum ve siyasal seçkinler tarafınca bir cins “kolektif duyarsızlık” haliyle neredeyse büsbütün görmezden gelindiğini gördük. Bunu nasıl yorumlamak gerekir? Neredeyse tıpkı sebeplerden ötürü Tunus’ta Muhammed Buazizi isimli bir gencin kendini yakması “Arap Baharı” denilen bir müddetcin fitilini ateşlerken, Kürtlerde bugün var olan sessizlik, görmezden gelme, duyarsızlık neyin nesidir?
Mesut Yeğen: Seçkinlerin alttakilere, dışlananlara, ezilenlere kayıtsızlığı dünyanın her tarafında neredeyse kural, istisna değil. Alttakiler zorlamadıkça seçkinlerin hayata öbür türlü bakması pek alışıldık bir durum değil. Kürdistan’da ise bu genel durumdan fazla bir şeyler var muhakkak ki. Kürdistan’ın çabucak her modülünde siyaset Kürtleri çevrelemek isteyen merkezi otoritenin gücünün ‘sınırlandırılmasına’ ve daha makro seviyede jeopolitik gelişmelerin anlaşılmasına ve yönetilmesine ağırlaşmış durumda. Bu iki mecburilik Kürt seçkinlerini bir yandan sivil hayatın aktif halde örgütlenmesi üzerine düşünmekten men ediyor, başka yanda da onlara bu fırsatı veriyor. Tıpkı durum Kürt sivillerinin Kürt seçkinlerden beklentilerini de zayıflatıyor ya da onların yetersizlik ve kayıtsızlıklarını yönetim etmeye sevk ediyor olsa gerek. Hülasa, Kürtler içinde ‘elitlerimiz’ hakkında, seçkinlerimiz içinde da Kürtler hakkında kuvvetli bir tefekkür yok ve bu tefekkür eksikliğinin bir kısmı Kürdistan’ın özgül durumuyla ilgili siyasi sebepleri var. Toplumsal sebepler başka bir bahis natürel ki.
KANİE: BÖLGEDEKİ RESMİ MEDYA POLİTİK AİLELERE MENSUP GÜÇLÜ KİŞİLİERİN MEDYASIDIR VE BUNDAN HİÇ BAHSETMEDİ
Merîwan Virya Kanie: Dünya toplumunun değerli bir kısmının çağdaş siyasi tasavvurunda Kürt imgesi, özgürlük için savaşan, kendisini, toprağını ve temel siyasi ve insani haklarını savunan bir ulusun imgesidir. Dünya nazarında milletimizin kendisini savunmasının en temel aygıtlarından biri, en kuvvetli aygıtı demesem de, bu ahlaki ve vicdani imge ile insani ve ahlaki köklerin savunmasının bıraktığı fazlaca derin izdir. Ancak Kürdistan Bölgesi’ndeki Raperîn’den (Süleymaniye ilçesi Ranya’da gelişen 1991 Kürt ayaklanması) daha sonra ortaya çıkan durum bu imgenin biçimlendirmesini ve onlarca çatlak ve müsaade inşa edilmesini ortadan kaldırdı. Bu tecrübede temel insan haklarının ihlal edilmesi, iktidar dehşetinin berbata kullanılması, iktidar modelinin aileleştirilmesi ve sultalaştırılması, hırsızlık, çeteleşme ve şiddet üzere şeyler bu yönetici güçlerin temel bileşenlerinin bir kısmını oluşturdu. Şu an artık bir kimsenin bölge iktidarının nahoş ve insanlık dışı yüzünü görmemesi mümkün değil. Geçen 15 yıl ortasında bölgedeki hırsızlık, çeteleşme ve yolsuzluklar ile eleştirmen, gazeteci ve toplumsal hareket aktivistlerinin tutuklanması, kaçırılması ve haklarının ellerinden alınması üzerine onlarca milletlerarası rapor ve Avrupa lisanlarıyla hazırlanmış onlarca farklı araştırma yayınlanmıştır. Behzad Mahmudî faciası da bu biçimde harabe olmuş, siyasi utanma ve ahlaki dehşetin kalmadığı bir ömür alanı ortasında meydana gelmiştir.
Bana göre Mahmudî’nin trajedisi sessizlik ortasında geçip gitmedi. Yani bu hususta bir “kolektif duyarsızlık ve sessizlik” olmadı. Daha evvel de dediğim üzere, toplumsal medya ağlarında fazlaca konuşulup yazıldı. Halk bu yolla biroldukça reaksiyon gösterdi. Lakin bölgedeki resmi medya bundan hiç bahsetmedi. Elbet bunda da tuhaf bir durum yok. Çünkü bölgedeki medyanın yüzde 98’ini denetim edilen ve yönlendirilen siyasi bir medya oluşturmaktadır. Politik ailelere mensup kuvvetli bireylerin medyasıdır. Yönetici güçlerin işlediği kusur ve yanılgıları örten bir medyadır. Var olan sessizlik yönlendirilmiş bu medyanın sessizliğidir. Onlar bu sessizliği yarattılar ve bir daha onlar bunu deverana soktular.
Artık Behzad Mahmudî’nin kendini yakmasının Muhammed Buazizi’nin kendini yakması kadar ses getirmemesinin sebebi, Arap Baharı’nın Libya, Yemen, Suriye ve Mısır’da içine düştüğü trajik yazgı ile bağlı olabilir. Bölge halkı, muktedirlerin öldürme ve yaralamaya varana kadar nasıl büyük yıkıcı hazırlıkların ortasında olduğunu görmektedir. Irak’ta 3 yıldır yüz binlerce insan sokakta ve yüzlercesi öldürüldü. Ancak şimdiye kadar bir sonuç alınamadı. Türkiye’de Seyahat Parkı olaylarından şimdiye kadar geçen süreçte şiddete dayalı iktidarlaşma hali daima arttı. Mısır cezaevleri siyasi tutsaklarla dolu. Arap Baharı ayaklanmaları, çıkış yeri olan Tunus’ta arkasında hiç bir olumlu sonuç bırakmadı. Şu an bölgede ümitsizlik, bekleyiş ve bir yere kadar büyük bir dehşet hakim. Kürdistan’ın durumu da tıpkı denklemin ve genel sınırın ortasındadır. Elbet bu durum sonsuza kadar bu biçimde devam etmez. Ancak şu an atlayıp geçeceğimiz bir yol olmaksızın bu durumun büyük krizleri ortasında ilerliyoruz.
AYDINKAYA: KÜRTLERİN POLİTİK BAĞLAMDA ARTIK EN PRO/AKTİF HALK OLDUĞU TARTIŞMALI
Fırat Aydınkaya: bahsetmiş olduğuniz ön kabul korkarım artık kuşkulu. Kürtlerin Ortadoğu halkları ortasında en örgütlü halk olduğu gerçeği gizli kalmak kaydıyla politik bağlamda artık en pro/aktif halk olduğu tartışmalı. Bu özelliğini kaybetmesine iki şey sebep gösterilebilir. Beş yıldan bu yana sağanak halinde cari kılınan şok doktrini. Bir de hiç değilse Kürtlüğü domine eden nesil için söylüyorum, sanıyorum bu nesil artık “devrim yorgunu”.
Öte taraftan Kürtler genelde başlarına gelen felaketlerle baş etmek için umarsızlık zırhına bürünür. Umalım ki “umarsızlık” kronik bir hal almamış olsun. Yalnızca bu olay değil, hala de cezaevlerinde sürmekte olan açlık grevleri sorununda, Alan Kurdi faciasında, Taybet ana trajedisinde Kürt toplulukları enteresan bir biçimde bizârdı esasen.
Bunun niye bu biçimde olduğuna dair tahminen “siyah bilinci” üzerinden düşünmek gerekebilir. Birleşik Devletler’deki Floyd hadisesi “siyah bilinci”ni neredeyse tabiatıyla tetiklerken tıpkı şeyin Kürtlük şuuru alanında çalışmaması üzerine düşünülesi bir durum.
SOLEIMANI: AŞİKÂR Kİ KÜRT ULUSAL HASSASLIĞI HAYLİ SIKINTI DURUMDA
Kamal Soleimani: Burada temel sorun Kürtlerin ulusal hassaslığında yaşanmaktadır. Muhakkak ki Kürt ulusal hassaslığı çok güç durumda. Natürel bunun sebepleri var. Bu sebeplerden biri Kürtlerin siyasi partilerinin, Kürt ulusal şuuruna gereken kıymeti vermemeleridir. örneğin Başur’daki idareye baktığımızda model manada bunun Kürtlükle, Kürt ulusal şuuruyla ne derece uyumlu hareket ettiğini sorgulamak gerekir. Keza tıpkı şey PKK için de geçerli. Türklerin 90 yıldır başaramadığı şeyi yapmaya çalışarak, yani Türkiyelileşme projesiyle Kürtleri Türkiyelileştirmeye çalışıyor. hem de örneğin İran’da birebir şeyi yapmaya çalışıyor ve Kürtlüğün, çevrecilik vesaire üzere sıkıntılardan daha değersiz olduğunu deklare ediyorlar. Ve Kürt ulusal şuurunun ‘ilkel’ olduğunu ileri sürüyorlar. Öbür tarafta Başur açısından baktığımızda ise üzerinden otuz yıl geçtiği biçimde bir ulus olamadıklarını, bir ulus yaratamadıklarını görüyoruz. Oradaki partiler bu manada pek bozulmuş durumda. Buna karşın oradaki modeli hâlâ Kürtlük modeli olarak gösteriyorlar.
BİLİCİ: DÖRT MODÜL KÜRT VARLIĞININ BİRBİRLERİNE TESELLİ OLABİLME KAPASİTELERİ SON DERCE DÜŞÜK GÖRÜNÜYOR
Mücahit Bilici: İki örnekte de bunlar bir kıvılcım. Lakin Arap Baharı meselade yanmaya hazır bir psiko-politik toplumsallık vardı ve alev almıştı. Mahmudî’nin trajik mevti yangına dönüşmeyen bir kıvılcım olarak kaldı. Zira daha büyük bir şeye tekabül etmedi. Kürtlerin özgürlüklerini mültecilikte aramaları ve muhacirlikte bir özgürü tadabiliyor olmaları, ister istemez Kürtlerin mülteciliği olağan ve arzulanır bir olma biçimi olarak görmesine yol açtı. Birbirlerinin gurbetinde bırakılan dört modül Kürt varlığının birbirlerine teselli olabilme kapasiteleri son derece düşük görünüyor. Birden fazla durumda, kendisine iltica etmiş öteki kesim Kürdüne mahalli Kürt idaresinin yardımcı olmakta etkisiz kaldıklarını görüyoruz. Bu mevzuda epey sayıda şikayet var. Lokal çaresizlik ile memleketler arası sorumsuzluk içinde bir limboda kalan Mahmudî üzere Kürtlerin sahipsiz kalmalarının yapısal bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Kürtlerin iç-dayanışması kuvvetli değil ve kendi mültecilerine sahip çıkmakta bile zorlanıyorlar. Kürt duyarsızlığı hem çaresizliğin kanıksanmasıyla tıpkı vakitte insan beden ve ruhunun protesto üzere hareketler için harcanabilir bir şey olarak görülmesiyle ilgili. bir süre daha sonra duyarsızlaşıyorsun. Kürtlerin hassas bir halk olmasının sağlıklı bir durum olup olmadığı bence tartışmaya açıktır. Kürtlerin olmamaları gerektiği kadar hassas olmaları, muhataplarının da hassas olmasını gerektirmiyor. Gerçekten Kürt hayatlar her vakit daha ucuza telef oluyor. bu biçimde olmamalı.
ŞARMAN: ULUSAL KİMLİĞİNİZDEN ÖTÜRÜ SINIFSAL DEZAVANTAJLAR YAŞAYABİLİRSİNİZ
Nurdan Şarman: Buazizi, elverişli bir analoji fakat Mahmûdi ve Buazizi’nin dramatik protestoları içinde, farkları ortaya koymak üzere birtakım karşılaştırmalar yapmak gerekir. Buazizi resmiyette de kendisine bahşedilmiş kendi vatanında ulusal değil sınıfsal bir sömürüyü protesto etti ve bu hassasiyeti fitilledi. Mahmûdi ise resmiyette kendisinden çalınmış vatanında, ulusal kimliğinden ötürü gördüğü zulmü ve ulusal kimliğinin dayatılan kararı olarak sınıfsal kimliğinin travmalarını protesto etti. Hükümran ulustan teorisyenlerin dünyaya servis ettiği, ezilen/sömürgeleştirilen milletlerin aleyhine sonuçlarını hesaba katarak ya da katmayarak, ulusal kimlikten arındırılmış, ezilenler ve ezilenlerle dayanışanların içindeki hâkim teoriye dönüşmüş sınıf teorisinin görünmez kıldığı bir gerçek vardır ki o da en özet haliyle şudur: Sınıfsal kimliğinizden ötürü ulusal kimliğiniz ötekileştirilmez, fakat ulusal kimliğinizden dolayı sınıfsal dezavantajlar yaşayabilirsiniz. Muhammed Buazizi hadisesinin sebep ve neticelerina tesir eden tüm başka bileşenleri bir tarafa bırakırsak bunun ulusal değil sınıfsal kimlikle bağlantılı bir hikayeye sahip olması dünyada daha süratli ve daha geniş bir yankı uyandırarak Buazizi ve kaderdaşlarının gayretine kozmik bir dayanak sağlanmasını kolaylaştırdı diyebiliriz. halbuki Mahmûdi olayında işin içine hem sınıfsal hem ulusal kimlik girdiği için bunu dünyanın dikkatini çekmeyi kolaylaştıracak salt sınıfsal bir hikayeye dönüştürmek de zorlaşıyor. Ayrıyeten Mahmûdi’nin Kürt olması, onun bu dramatik protestosunun, Kürtler kelam konusu olunca riyakârlaşan dünyada gereğince ses getirmesini de engelledi aslına bakarsan. Kendilerine karşı dünyayla tıpkı riyakâr tavrı paylaşan Kürtlerin bu protestoyu ve gerisindeki Kürt gerçeğini dünyaya duyurma konusundaki yetersizlikleri de kelam konusu alışılmış.
Bu yetersizliği doğuran türlü sebepler var: Kozmik sol/sağ ideolojilerin güdümündeki Kürtlerin bu ideolojileri kendi gerçekliklerine gereğince uyarlamadan sahiplenişinin yarattığı kendine karşı körlük ve bu körlükte doğan Kürt siyasetleri/hareketleri ve entelektüel/düşünsel üretim bunlardan biri. Öbür taraftan Kürtlerin angaje oldukları siyaset, örgüt ve kişilikler tarafınca tekraren hayal kırıklığına uğratılmışlığının, bunların kronik bir biçimde gayeye ulaşmadan uğradığı/uğratıldığı başarısızlıkların, ulusal kolektif direnişlerde ferdî bedeller vermenin, yarı yolda kalmanın doğurduğu yıpranmışlık ve sinizm. Bir başka taraftan dünyada ve Kürdistan’da üst üste gelişen süratli, değişken travmatik gündeme adaptasyonun ve bu gündemi takibin zorluğu. Bu Kürtlerin başta kendi lokal gündemlerindeki olaylar karşısında acı eşiğini bir modül aşma durumunu da yaratmış durumda.
Dahası Kürdistan’da güç kazanan her siyasi yapının bir süre daha sonra Kürdistani/Kürdi gerçekliği kendi bekasına yönelik uğraşın gerisine atması, kendini tek seçenek olarak dayatması ve Kürtlerin vakit içinde ilgili partinin, kişinin müritleri haline gelmesi/getirilmesi. Angaje olunan siyasi yapının güç kaybetmesi, başarısız olması durumunda ise Kürtlerin gayretin ebediyen bittiği kanısıyla travmatik ve pasif bir halet-i ruhiyeye bürünmesi yahut kelam konusu hakim siyasetin basiretsizliklerinin yarattığı hayal kırıklığının kararı olarak Kürtlerin, bu siyasetin taraftar toplamak için kullandığı ulusal söyleme ötürüsıyla da ulusal gayretlerinin meşruiyetine olan inançlarının bile sarsılması. Kürtlerin Mahmûdi ve misal başka olaylar karşısında giderek artan suskunluğunun, kayıtsızlığının başat sebepleri bunlar. Bu sebepleri hem doğuran birebir vakitte bu sebeplerin kararı olan temel problem ise Kürdistan’da ulusal şuurun ve bir ezilen milliyetçiliği olarak Kürt milliyetçiliğinin sağduyusallıktan bilimselliğe evrilememiş olması. “Siyah Bilinci”ne muadil bir Kürt şuurunun eksikliğinden bahsediyorum. Kışkırtılması kendi bağlamı haricindeki hiç bir şeye bağlı olmayan bir şuurdan bahsediyorum. Mahmûdi ve gibisi olaylarda Kürdistan’ın ve dünyanın genelindeki Kürtlerin hatırı sayılır çoğunluğunun istikrarlı bir biçimde mobilize olmasını sağlayacak ideolojiler, partiler, bireyler üstü bir Kürt şuurunun eksikliğinden kelam ediyorum. Sömürgeci siyasetin, hükümran Kürt siyasetinin ve dünyanın konjoktürel esnekliğine bağlı modifiye bir şuur olmaktan kurtulmuş, istikrarlı objektif bir şuurdan kelam ediyorum.
Dünyada yaşanan trajedilerin duyurulması, durdurulması konusundaki kolektif dayanışmada her daim sorumluluk alan Kürtlerin kendi trajedileri kelam konusu olduğunda da bu dayanışmayı öncedena kendi içlerinde sağlayıp daha sonra da dünyanın bu dayanışmaya iştirakini ilham etmesinin katalizörü hayati bir şuurdan kelam ediyorum. Kürdistan’ın her bir kesimindeki hakim siyasetin lokal gündemine angaje kılınmış Kürtler bulundukları modül haricindeki Kürtleri yanlışsız dürüst tanımazken, onların sömürgeci şartlarından bihaberken, orada yaşananlara dünyanın uzak yabancı bir noktasında yaşanan gelişmeler olarak bayağı bir haber kıymeti verirken dünyanın Kürdistan’da olan bitene kâfi ilgiyi göstermesini beklemek bir akıl tutulması.
ÇİFTÇİ: KÜRDİSTAN HALKI ÇOK DUYARSIZ DEĞİL LAKİN kimi vakit SESSİZ KALMAK ZORUNDA KALIYOR
Deniz Çiftçi: Güney Kürdistan halkı var olan siyasi ve ekonomik çürümeye karşı epeyce sessiz değil, daima kolektif şovlar yapılıyor. Lakin, Kürdistan’daki siyasi otoriteyi zayıflatacak hayli kuvvetli hareketlerden de kaçınıyorlar, zira Irak’taki durum pek belgisiz. Kürdistan’da oluşabilecek bir siyasi otorite boşluğu, Kürdistan’ın pek epeyce bölgesinin işgal edilmesine bile yol açabilir. Kürdistan halkı bu yüzden epey duyarsız değil fakat kimi vakit sessiz kalmak zorunda kalıyor diyebiliriz. Güney Kürdistan halkı bir nevi bıkmış durumda ve iki ortada bir derede kalma hali kelam konusu. Alışılmış bu durum Behzad Mahmûdî’nin protestosuna karşı var olan ‘kolektif sessizliği’ meşrulaştırmamalı. Kürt halkı Behzad Mahmûdî’ye kuvvetli bir biçimde sahip çıkmadı. Toplumsal medyada aşikâr bir hassaslık oluşsa da bu epeyce yetersiz kaldı. Cenazesine epeyce kuvvetli bir iştirak sağlanabilirdi. Birleşmiş Milletler önünde binlerce insan toplanıp demokratik bir protesto yapabilirdi.
ÇELİK: İNSANLARIN SOSYO-EKONOMİK SORUNLARININ TAHLİLİNE DAİR KUŞKUCU BİR YAKLAŞIM VAR
Adnan Çelik: Doğrusu bu durumun birden çok sebebi olduğunu düşünüyorum ve Tunus’taki durum ile kıyaslamanın da gerçek bir karşılaştırma yeri sunduğundan emin değilim. Öncelikle Kürdistan’ın tamamındaki büyük alt-üst oluşlar ve neredeyse birebir güne sığan birfazlaca siyasal, toplumsal gelişme Kürtlerin “olay” temelli gelişmelere gereğince odaklanmasını ve onları layıkıyla tartışmasını engelleyen en temel faktör. Bir de bu olayların siyasallığına dair kurulan hiyerarşi, hangilerinin daha fazla konuşulacağının da çerçevesini belirliyor. Bu manada Kürtlerin dört modüldeki çabasının büsbütün “siyasete” indirgendiği hegemonik bir kavrayış olduğunu ve bu kavrayışın biroldukca toplumsal sıkıntıyı siyaset gündemi ortasında daha tali bir pozisyona ittiğini söylemek mümkün. Bilhassa Güney Kürdistan’da son senelerda sayıları günden güne artan ve coğrafik olarak da genişleyen halk protestolarının alımlanmasında da bunu görmek mümkün. Güney’deki siyasi iktidarın, hoşnutsuzluğun toplumsal seviyede örgütlenmesi ile ortaya çıkan bu halk protestolarının yolsuzluk aksisi, eşitlikçi ya da en azından daha adil bir gelir bölüşümü taleplerini daima küçümseyen ve hatta birden fazla durumda bunları “dış mihrakların” bir uzantısı olarak kıymetlendirme biçiminin de kıymetli bir faktör olduğunu belirtmek gerekiyor.
Bir öteki değerli faktör, insanların sosyo-ekonomik sorunlarının tahliline dair siyasal mobilizasyonuna yönelik kuşkucu ve hatta komplocu yaklaşım. Bir cihatçı İslamcının cennete gitmek için IŞİD’e katılmasını sorgulamayan kimileri bayağı bir insanın ülkedeki ekonomik sömürü ve eşitsizliklere, kendi emeğinden alınan verginin yolsuzlukla gaspına ya da kendi yaşadığı yereldeki etraf talanına karşı protestosuna “dış mihrakların oyunu” diyebiliyor. Bakûr’dan bir örnek vermek istiyorum. 1967 ve 69’da Kürdistan’daki Doğu Mitingleri en az 1990’lardaki serhildanlar kadar kıymetliydi. Her biri Kürtlerin ezilmişliğinin bir boyutuna odaklanıyordu. Güney’de 1990’lar başındaki raperinler ne kadar değerliyse son senelerda yükselen halk protestoları da en az o kadar değerli. Bunlar içinde bir siyasal hiyerarşi kurmamak, her ikisinin de Kürtlerin özgürleşme çabalarının bir boyutunu açığa çıkardığını görmek gerekiyor. Ama bir yandan Kürtlere dair gündemin baş döndürücü yoğunluğu, bir yandan da siyasete ve hak arayışına dair algılarımızın daha makro ve jeo-politik bir bakışla belirlenmesi maalesef toplumun kılcal damarlarına biriken bu basıncı görmemizi engelliyor.
Behzad Mahmudî “kendi vatanında göçmen” biri olarak bu aksiyonu gerçekleştirdi. Öteki 3 modülden bir Kürt’ün özel olarak Güney Kürdistan’da, genel olarak Kürdistan’ın öteki rastgele bir modülünde o modüldeki Kürtler tarafınca “göçmen” muamelesine maruz kalması gerçek mu sizce? Bugün formel bir hukuku ve statüsü olan Güney Kürdistan idaresi ve genel olarak tüm Kürtler, bu biçimde bir olayın yine etmemesi için neler yapmalı, bu hususta ne önerirsiniz?
YEĞEN: GÜNEYDE GENEL BİR KÜRDİSTAN FİKRİNİN KUVVETLENDİRİLMESİNİN YOLLARINI BULMAK GEREKİYOR
Mesut Yeğen: Saf milletlerarası hukuk açısından bakarsak İran vatandaşı Mahmudî Irak tarafına geçtiği için sıkıntıyı göçmenlik, mültecilik etrafında kıymetlendirmek doğal ki mümkün. Fakat, sorunun bunun ötesine geçen bir tarafı var; zira, sonuçta Mahmudî Kürt olduğu için Kürdistan’ın bir kısmından ayrılmak zorunda kalıp, bir Kürt olarak hayatını idame ettirebileceği var iseyımıyla Kürdistan’ın bir öbür kısmına geçen biri. İntiharı ise Güney Kürdistan’ın bu durumdaki bir Kürdü hayatta tutabilecek toplumsal, siyasi kurumsal düzenekleri geliştiremediğini gösteriyor.
Gibisi trajedilerin tekrar etmemesi için ne yapmak gerekir sorusuna uygun bir karşılığı şüphesiz Güney Kürdistanlı hukukçular, sivil toplum aktivistleri, entelektüeller verebilir. ‘Dışarıdan’ biri olarak benim aklıma gelenler şunlar. Öncelikle, Güney Kürdistan bürokrasisinde ve sivil toplumunda genel bir Kürdistan fikrinin kuvvetlendirilmesinin yollarını bulmak gerekiyor muhakkak ki. Irak vatandaşı olmayan ve muhtaçlık halindeki Kürtleri ‘evlerinde’ kılacak düzenlemeler, kurumlar, zihniyetler nasıl çoğaltılıp, kuvvetlendirilebilir bunun üzerine düşünmekle başlamak lazım. Irak’ın öbür yerlerinden ve Rojava’dan gelenlere kapılarını cömertçe açmış olduğunu biliyoruz Güney Kürdistan’ın, lakin gerek jeopolitik şartlardan, gerek kendi iç dinamiklerinden ötürü Güney Kürdistan’ın kendi içine bakan bir entiteye dönmüş olduğu da ortada. Bu durumu azaltmanın yolları üzerine her insanın düşünmesi gerekiyor. her insanın, hepimizin üzerine düşünmesi gereken daha kıymetli bir şey de şu: Irak, Türkiye, İran ve Suriye’de Kürtlerin sivil toplum inisiyatifleri, entelektüelleri, kurumları ne yapar ne ederiz de bir Kürt sivil toplum alanı oluşturabiliriz. Farklı ülkelerdeki, bilhassa de Irak ve Türkiye’deki Kürt entelektüelleri, aktivistler ve sivil toplum inisiyatifleri işbirlikleri geliştirerek sivil bir Kürt alanı oluşturabilse Mahmudî’nin intiharının işaret ettiği tipten problemlerimizle ilgili hem erken ikaz sistemleri geliştirebilir tıpkı vakitte bu sıkıntıların halli için ehil inisiyatifler ya da kurumlar oluşturabiliriz tahminen. Aslında bu tipten bir eğilim 2010-2015 içinde vardı, yok değil. Lakin Arap Baharı daha sonrasında her taraftaki Kürtler oldukçaça kendi sıkıntısına düştüğünden bu eğilim neredeyse köreldi. Nasıl bir daha canlandırabiliriz üzerine daima bir arada düşünmek gerekiyor.
KANİE: KÜRTLERİN DUYGUSAL DURUMU KÜRDİSTAN REALİTESİ İLE ÇELİŞKİ İÇİNDEDİR
Merîwan Virya Kanie: Duygusal ve sözsel olarak Kürdistan halkının kıymetli bir kesiti kendisini birebir toprağın ve ulusun mensubu olarak görmekte ve düşman olarak bildikleri taraflar içinde da bir ayırım yapmamaktadır. Halkın değerli bir bölümü de Kürt problemini tek bir sıkıntı olarak görmektedir: Ezilmiş, parçalanmış ve devletsiz bir halkın sıkıntısı. Lakin bu duygusal durum, Kürdistan’ın öteki modüllerinin realitesi ve memleketler arası jeopolotik durumuyla büsbütün çelişki ortasındadır ve bu çelişki de her Kürdistan modülünün ortasında bulunduğu kendine has mahallî durumla ilgilidir. Benim nazarımda Kürt sorunu tek bir problemden ibaret değildir ve daha fazlasıdır. Gerçekten Kürdistan’ın her kesiminde hem kendine has özel ve farklı bir sorun ve çıkmaz var, birebir vakitte farklı bir siyasi özne ile siyasi bir dilek ve beklenti var. Bu da her modülün birbirinden külliyen farklı bir ulus-devlet modeline ile siyasi kültüre maruz kalmış olmasından kaynaklanmaktadır.
Bana nazaran “Kürt meselesi” konusunda Kürdistan’ın her bir kesimi kendi ortasındaki sıkıntılarla ilgilenmeli ve hiç bir Kürdistan gücü, Kürdistan’ın öbür kesimlerinin iç işlerine müdahil olmamalı. Lakin ben hem de, farklı Kürt güçleri içinde bir birlik çalışması yahut en azından karşılıklı bir manaya, antlaşma ve yardımlaşma olacaksa şayet, bunun için uygun ve müspet bir ortam ve siyasi bir öznenin gerekli olduğuna inanıyorum. Ne yazık ki, bugün siyasi seviyede şahidt olduğumuz durum, bunun tam zıddı bir durumdur. Kürdistan’ın farklı kesimlerinde bulunan siyasi partiler içindeki alakalar, berbat ve dostça olmayan bir durumdadır.
Evet, mevcut durumda kimi hudutlar daha kuvvetli ve muhafazalı değil ve ötürüsıyla Kürdistan’ın bu kesiminin halkı kolaylıkla öteki modüllere geçebilmektedir. Lakin bu gayr-ı resmi geliş-gidiş hareketleri, her daim bölgedeki devletlerin hudutlarını inşa eden siyasi engellemelerle karşılaşabilir. Sorun, yalnızca kısa ve süreksiz bir ziyaretten ibaret olmayıp, Kürdistan Bölgesi’ne iltica edenlerin sığınma ve korunması problemidir. Bu, Kürdistan’ın öteki kesimlerinden Kürdistan Bölgesi’ne gelenlerin problemine dair en yeterli tahlil olabilir. Yahut kalış müddetleri, yani resmi “ikametgah”ları olmalı, o “ikametgâh” maddelerle korunmalı ve o yasalar, kalmanın üzerinden aşikâr bir süre geçmesi halinde Kürdistan vatandaşı olma gerekliliğini ortasında taşımalı. Ya da resmi olarak mültecilik statüsü talep edilmeli ve Cenevre Mukavelesi ile öteki uluslar ortası mukavelelere nazaran o haklar garanti altına alınmalı, o haklara bakılırsa korunmalı ve korunanlar için onurlu bir ömür sunulmalı.
bu biçimde olduğu vakit, Kürdistan’a gelişler yasal olarak organize edilir ve şahıslar bu biçimde bir tertip temeli üzerinde özel haklara sahip olurlar. Behzad Mahmudî’nin olayında vuku bulan durumun yine etmemesi için bir niye yok ve bu biçimdesi durumlar için esaslı bir tahlil bulunmalı. Burada süratlice dikkat çekmek istediğim bir nokta da, toplumumuzda derin ve esaslı bir geçmişi olan mağdur insanları barındırma ve müdafaa külçeşidinin bir daha canlandırılması gerektiğidir. Barınma insani bir olgudur ve bir insanın korunmaya muhtaçlığı olduğu vakit, korunmalı. Ancak bu barınma biçimi, devletin bir kişiyi müdafaası, temel haklar sağlaması ve vatandaşlık sunması manasına gelen yasal ve resmi barınmanın yerini tutmamalı.
AYDINKAYA: BİZ KÜRTLERE KENDİ İÇİMİZDE YENİ BİR HUKUK GEREKİYOR
Fırat Aydınkaya: Açıkçası bir Kürdün, kesimler içinde yer değişikliği yaptığında niye ona mültecilik sıfatı yakıştırdığımızı anlayabilmiş değilim. 1951 yılında Arendt, mültecilik hukukunun hudut tecrübelerini sarahaten göstermişti bize. Ki Arendt mülteci kimliğinin, ulus devlet hukuku bağlamında bile anomali bir varlık olarak tanınmasından müştekiydi. Mültecilerin lakin hata işlediğinde anomali olmaktan çıkıp insan hakları rejimine tabi kılınması bizim açımızdan da çok öğretici. Mahmudi’nin başına gelen vakıa daha beter bir durum. Rojhilatlı bir Kürt’ün, üstelik kendi yurdunda anomali bir varlık olarak görülmekten şikayetçi olması ve dahi hakkın süjesi olmak için devayı kendini yakmakta bulması çok manidar.
halbuki Kürt geleneklerinde bu çeşit durumlar için “bext” diyebileceğimiz kurumsal bir geleneğimiz var. Bext, zorda kalana, zulme uğrayana, yersiz yurtsuz kalana, tutunamayana uzatılan sihirli bir eldir. Bu toplumsal normu, kurucu yasanın temeline taşımalıyız. Çağdaş Kürt otoritesinin mistik temeli niye bu olmasın ki? Sonuç olarak, biz Kürtlere kendi içimizde yeni bir hukuk gerekiyor, tıpkı vakitte hemen. Bunun için de kendi kardeşlerimize karşı “ev sahibi” statüsünü terk ederek işe başlayabiliriz.
SOLEIMANI: GÜNEY KÜRDİSTAN’DA SELF-ORYANTALİST BİR ANLAYIŞLA KÜRT OLAN HAKİR GÖRÜLÜYOR
Kamal Soleimani: dediğiniz gerçek. Öteki yerden Güney’e giden Kürtler yıllarce orada kalıyor. Bilhassa Rojava ve Rojhilat’tan gidenler bir göçmenden bile daha makus muamele görüyor. İkamet hakkı vermedikleri üzere epey kısa periyodik oturma müsaadesi veriyorlar. örneğin benim bildiğim, tanıdığım profesörler var, güneye giden. On beş sene orada kaldığı biçimde, her sene bir daha ikamet müsaadesi almaya maruz bırakılıyor. Hatta biliyorsunuz Avrupa’dan, Amerika’dan oraya giden hocalar var. Onlara dolar üzerinden fiyat ödendiği biçimde, Rojhilatlı hocalara dinar üzerinden ödeme yapılıyor. İkisi de profesör olduğu biçimde bir Rojhilatlı Kürde hayli düşük fiyat ödenirken, batılı olana iki katından daha fazla fiyat ödeniyor. bir daha örneğin bir Türk, ikamet ofisine gidip çabucak işini nazaranbilirken, kelam konusu bir Rojhilatlı ise, günlerce ikamet ofisine gidip gelmek zorunda bırakılıyor. Ne yazık ki hariçten gelen Kürde değer verilmiyor, ona Kürt olduğu için olumlu ayrımcılık yapılması gerekirken yapılmıyor. Tam tersine self-oryantalist bir anlayışla Kürt olan hakir görülüyor. örneğin bir Türk’e, bir Arap’a ya da bir Fars’a gösterilen yeterli muamele asla bir Kürd’e gösterilmiyor. Maleseef Başur, hayli uzun vakittir Kürtlük imtihanından kalmış durumdadır. Ve orda bir Kürt ulusal projesi hiç bir vakit kelam konusu olmamıştır. Bundan daha sonra olup olmayacağı da meçhuldür.
BİLİCİ: BENCE GÜNEYLİLER PASAPORT BASMA HAKKINA SAHİP OLMADIKLARI SÜRECE MAZUR SAYILIRLAR
Mücahit Bilici: Güney Kürdistan idaresi istese de o insanların “göçmen” statüsünü değiştiremez. Zira kimin yurttaş kimin turist yahut göçmen olduğuna karar veren merci devlettir. Bu mevzuda hükümranlık Irak devletine ilişkin diye biliyorum. Bence Güneyliler pasaport basma hakkına sahip olmadıkları sürece mazur sayılırlar. Lakin kendilerine sığınmış Kürtlere ekonomik olarak takviye vermemek için hiç bir mazeretleri yok görünüyor. Bu tıp bir hadisenin tekerrür etmemesi için bir mülteciler uyum merkezi oluşturulabilir. Behzad Mahmudî aşikâr ki sesini duyuramadığı için kendisini ateşe vermek zorunda kaldı. Kürtlerin hayli geniş milletlerarası network ve sermayeleri var, ancak bu bir kurumsal dayanışma ve milletlerarası hukuk açısından geçerli bir dövize dönüşmüyor. Bunun niye bu biçimde olduğu ve nasıl aşılabileceği konusunda düşünmek gerek.
ŞARMAN: öncedenA SİYAH BİLİNCİ’NE MUADİL BİR “KÜRT BİLİNCİ” GEREKMEKTEDİR
Nurdan Şarman: Bu hususta evvela şunu belirtmek gerekir ki, Güney Kürdistan hükümetinin ve Kürtlerinin İran’ın zulmünden kaçan Kürtleri öteki bir ülkeden gelen mülteciler olarak değil de, oranın yerlisi, vatandaşı olarak görmeleri ve buna nazaran muamele göstermeleri gerekmektedir. Hatta buna mecburlar. Bunu açıkça yapamıyorlarsa bile örtük bir biçimde yapmanın onlarca yol ve imkânına sahipler. Bu bahisteki basiretsizlikleri emsalsiz Güney Kürdistan’ın alnına kara bir leke olarak kazınmaktadır. Teklifim de, evvelki sorunuzda değindiğim üzere öncedena Siyah Bilinci’ne muadil bir “Kürt Bilinci” gerektiğidir. “Siyah Bilinci”ne, “Yahudi Bilinci”ne muadil bir Kürt Bilinci’niz yoksa kolektif aidiyetlerinizden ötürü yaşadıklarınızı hem kendinize tıpkı vakitte dünyaya tesirli ve gerçek bir biçimde anlatmanız da mümkün olmayacaktır. Bu şuurun inşasında Kürt aydınına başat bir rol düşüyor.
Sömürgeciliğin epistemik şiddet ve ihlaliyle oluşan gömülü şuurla yüzleşen ve Kürtleri de bununla yüzleştiren entelektüel bir aydınlanma lazım. George Floyd için sokaklara dökülen siyahların hepsi Fanon’u ve öteki Negritude aydınlarını okumamıştı, fakat bu entelektüel hareketin sirayet ettiği iklimi tatmış siyahlardı bunlar. Bu şuur, ezilende yaratılan patolojik şuurun panzehiri bir şuurdur. Ayrıyeten “Yahudiliği sevdiğim için değil, bundan kurtulmamın mümkün olmayacağının artık idrakine vardığım için Yahudi milliyetçisi oldum” diyen Theodor Herzl’in altını çizdiği gerçeğe işaret eden bir şuurdur bu. Kürtlere de bu biçimdesi bir şuur gerek. Bu şuur, şahısların, partilerin, örgütlerin, din/inanç ve lehçelerin üstünde, kendi gerçekliği konusunda başta kendisiyle, daha sonra dünyayla apaçık yüzleşmiş Kürdistani bir şuurdur. Aksi takdirde Kürtlere münhasır birçok trajedide öncedena Kürtler içinde başlayıp daha sonra da dünyayı buna dahil olmaya kışkırtan tesirli üniversal bir dayanışmayı birçok defa görmeyerek kahrolacağız. Ayrıyeten bu şuur olmadığı sürece Kürtlerin yaşadığı hiç bir zulüm, hiç bir soykırım istenilen kolektif yansıyı, dayanışmayı yaratmaya yetmeyeceği üzere, Kürtlerin lisanlara destan uğraşları de maksada ulaşmasına ramak kala sabote ve manipüle olmaktan kurtulamayacaktır. Bu şuur inşa olmadan öbür başka tekliflerin, hayata geçirilmesi durumunda bile işe yarayacağına inanmıyorum.
Deniz Çiftçi: Güney Kürdistan Hükümeti her şeydilk evvel Kürdlere uzun periyodik oturum müsaadesi vermeli. Bunun önündeki tüm pürüzleri kaldırmalı. Bir Kürd, Güney Kürdistan’da mülteci olmamalı. Bunun önündeki tüm siyasi ve hukuksal pürüzler kaldırılmalıdır.
ÇELİK: SİYASİ SIĞINMACILARIN KENDİLERİNİ GEREĞİNCE ‘KENDİ ÜLKELERİNDE’ HİSSETMEMELERİ ÜZERE BİR DURUM VAR
Adnan Çelik: Ulusal birlik ve kesimler ortası dayanışma temelinde ya da bir ülkeye sığınan mültecilerin memleketler arası hukukla garanti altına alınmış hakları temelinde bakıldığında şüphesiz bu durum kabul edilemez. Ancak doğrusu güney Kürdistan’ın merkezi Irak devleti içerisindeki yasal pozisyonu ve hukuk alanındaki özerklik derecesine gereğince vakıf olmadığım için problemin türel boyutuna dair bir şey söyleyemiyorum. Bilhassa Bağımsızlık Referandumu daha sonrası yaşanan siyasal mağlubiyet ve merkezi Irak devletinin güneydeki gücünü daha da derinleştirmesinin güneyin hukuk alanındaki özerkliğine nasıl tesir ettiğine bakmak gerekiyor. Örneğin siyasi niçinlerle Bakûr, Rojava yahut Rojhelat’dan güneye gelen Kürtlerin ikamet müsaadesi vb. süreçlerinin idaresinde güneydeki hükümetin yasal hareket kapasitesi nedir? Bu tıp boyutları göz gerisi etmeden de yaklaşmak gerekiyor probleme.
Kendim güney Kürdistan’da rastgele bir etnografik araştırma yapmadığım için, medyaya yansıyanlar üzerinden birkaç şey söyleyebilirim. gorebildiğim kadarıyla kendi yaşadıkları kesimlerdeki siyasal niçinlerden dolayı güneye sığınan Kürtlerin epeyce önemli meşakkatleri var. Toplumsal ve ekonomik problemlerin yanında en temelde bu siyasi sığınmacıların kendilerini ‘kendi ülkelerinde’ gereğince inançta hissetmemeleri üzere bir durum var. Birtakım siyasi aktivistlerin milletlerarası hukuka ve ulusal-birlik tahayyülüne karşıt bir biçimde İran yahut Türkiye’ye teslim edilmesi ile ilgi yer yer haberlerle karşılaşıyoruz. bir daha bilhassa Türkiye’nin Güneydeki askeri varlığının günden güne daha da derinleşmesi, Türk istihbaratının ağır izleme çalışmaları da oraya sığınanlar üstündeki baskıları daha da artırıyor. Kürt alanındaki iki temel aktör (Kürt siyasal hareketi ve Güney’deki PDK ve YNK partileri) içindeki siyasal rekabet ve hegemonya çabası de buradaki siyasi sığınmacılara yönelik muamelenin farklılaşmasını belirliyor. bir daha bilhassa Rojhelat’daki Kürt siyasal gayretinin tarihî olarak Güney’deki siyasal iktidarın ajandasına bağımlı hale gelmesi de bir öbür değerli etken olarak belirtilebilir.
Farklı Kürt hareketlerinin toplumsal tabanları seviyesinde epeyce kuvvetli bir ulusal birlik talebi olduğu hepimizin malumu. Kürt siyasal aktörleri de bu talebi farklı hallerde lisana getiriyorlar. Lakin uzun müddettir ne yazık ki bu ulusal birlik arayışı somut bir sonuca evrilemiyor. Bunda Kürt hareketleri içindeki hegemonya uğraşının yanı sıra Türkiye, İran, Irak ve Suriye devletlerinin müdahalelerinin de tesiri var. Nihayetinde siyasal alan bir güç ve iktidar alakaları alanı ve Kürt olmak kendi başına ulusal birlik inşa etmek için kâfi bir ölçüt değil. O niçinle tahminen de mevcut durumda yapılması gereken birinci öncelikli şey bu Kürt siyasal aktörlerinin birbirlerinin varlığına hürmet duymaları, kendi toplumsal gelecek tahayyüllerini diyalojik bir temelde tartışmaları ve kendi toplumsal tabanlarının Kürtlük temelli ortaklaşmalarını kutuplaştırıcı bir partizanlık ayrımına heba etmemeleri gerekiyor.
Kürtlerin gayretinin bildiğimiz manada salt siyasete indirgenmemesi, özgürleşme ve bağımsızlık probleminin birbiriyle iç içe geçmiş kimlik, sınıf, cinsiyet ve doğal etraf üzere dinamiklerin birlikte düşünülmesi ile mümkün olabileceğine dair kuşatıcı bir siyasal kavrayış çerçevesi gerekiyor. Felix Guattari’den ödünç alarak söylersem Kürtlerin çabası, onların mental, toplumsal ve çevresel ekolojilerini bir ortada düşünmekten geçiyor. O niçinle şimdiki jeo-politik gündemlere gömülüp gündelik hayatın toplumsal boyutlarını ıskalamayan bir çaba lisanı ve perspektifine muhtaçlığımız var. Siyasal taleplerin üzerinde yükseldiği toplumsal bağlamın farklı alanlarında çeşitli infra-politik yerler inşa etmeden ve bu yerlerin inşası için de toplumsal olana dair her türlü sıkıntıyı siyaset kavrayışımıza eklemlemeden bu problemleri aşmak mümkün görünmüyor.
18 Mayıs 2021 günü Kürdistan Bölgesi’nin başşehri Erbil’de, İran Kürdistanı’ndan Behzad Mahmudî isimli bir genç, ortasında bulunduğu mültecilik şartlarını ve ekonomik problemleri protesto etmek için Birleşmiş Milletler’in Erbil Ofisi önünde kendini yaktı. Mahmudî bu hareketini gerçekleştirdiği sırada, biroldukça gazeteciye demeç veriyordu ve kameralar kayıttaydı. özetlemek gerekirsesı Mahmudî, mevti ile sonlanan trajik aksiyonunu her insanın gözü önünde gerçekleştirdi ve kimse de engellemek ismine bir teşebbüste bulunmadı. Hatta Mahmudî’nin vücudu yanarken bile kimse söndürmeyi düşünmedi. Neredeyse herkes ellerindeki kamera ve telefonlarla yerde yanar biçimde uzanmış vücudun imajını alma telaşındaydı. Mahmudî’nin aksiyonu bu tarafıyla Kürdistan Bölgesi’nde medya ve etik sıkıntısının tartışılmasına niye olurken, öteki bir istikametiyle de Kürdistan Bölgesi idaresinin Kürt mültecilere dair tavrının tenkidine kapı araladı. Ama, Süleymaniyeli akademisyen Merîwan Virya Kanie’nın de belirttiği üzere, bu tenkit ve tartışmalar toplumsal medya platformlarıyla sonlu kaldı ve gerçek hayata, yani sokağa ve kamusal alana yansımadı.
Biz de bu trajik olayın nasıl anlaşılması gerektiği, Kürtlerin bu bahisle ilgili tavrının ne ve nasıl olması gerektiği, öteki Kürdistan modüllerinden olan Kürtlerin Kürdistan Bölgesi’nde nasıl muamele gördüğü ve görmesi gerektiği, bu biçim olayların tekrar yeniden etmemesi için neler yapılabileceği yahut yapılması gerektiği başlıklarını mevzuyla ilgili Kürt akademisyenler ve müelliflere sorduk. Sorularımıza Mesut Yeğen, Merîwan Virya Kanie, Fırat Aydınkaya, Kamal Soleimani, Mücahit Bilici, Nurdan Şarman, Deniz Çiftçi ve Adnan Çelik cevap verdi.
Behzad Mahmudî ortasında bulunduğu açlık ve mültecilik şartlarını protesto etmek maksadıyla her insanın gözü önünde kendini yaktı. Orada olan gazeteciler ve imajları izleyenler onun kendisini yakmasını bir sinema üzere seyrettiler. Bu mevzuda ne düşünüyorsunuz? Bu dramatik protestoyu özellikle ulusal, sınıfsal ve politik açıdan nasıl okumak gerekir?
YEĞEN: MUHAKKAK Kİ IRAK KÜRDİSTANI’NDA YOLUNDA GİTMEYEN ÇOK ŞEY VAR
Mesut Yeğen: Mahmudî’nin kendini yakmasıyla, kendini yakmasına etrafındakiler tarafınca müdahale edilmemesini başka iki ‘olay’ olarak görmek lazım. Birincisi, Kürtlerle Kürdistan’la ilgili olmaktan çok insanlığın, ikincisi gazeteciliğin halleriyle ilgili bir sıkıntı daha epey. Uzun vakittir gerçekle imaj içindeki farkın silindiği bir dünyada yaşıyoruz malum. bir epeyce durumda beşerler gerçek olaylara imaj-ürünler üzere bakıyor. Bu da bir insanın kendisini yakması tipinden fecî bir olay karşısında kilitlenmek, daha fecisi seyretmek üzere bildiğimiz, alıştığımız insanlık durumuna uymayan, bu duruma yakışmayan davranışları neredeyse olağanlaştırıyor. Gazeteciliğin günümüzdeki durumuyla ilgili bir problem de var bu seyretme, müdahale etmeme halinde. bilgileri bilmiyorum ancak etraftaki gazetecilerin, medya mensuplarının Mahmudî’nin kendisini yakmasına müsaade vermesi, seyirci kalması ‘olayın’, ‘görüntünün’ fetişleştirilmesiyle ilgili bir arızanın yansıması olsa gerek. Bu da bir müddetdir bütün dünyada medyayla ilgili genel bir sorun maalesef.
Mesut Yeğen
Mahmudî’nin kendisini yakmasının Kürtler ve Kürdistan’la ilgili kısmına gelince. Mahmudî’nin intiharı Kürt olduğu için, Kürtlüğünü anladığı biçimiyle devam ettirmek için gayret etmiş, bu sebeple Kürdistan’ın bir kısmından öteki bir kısmına geçerek mülteci olmuş birinin intiharı. Kürdistan’ın Kürtlüğün mahkum olduğu bir kısmından Kürtlüğün ‘özgürleşmiş’ bir kısmına geçen birinin intiharı, başka bir deyişle. Lakin, Kürdistan’ın bu özgürleşmiş kısmı anladığım kadarıyla Mahmudî’nin aç ve açıkta kaldığı, BM üzere ‘yabancı’ bir bürokrasiye ‘devredildiği’ bir yer olmuş. Bu durum Irak Kürdistanı’nda yolunda gitmeyen bir şeylerin olduğunu bir kere daha gösteriyor. Irak Kürdistanı’nın bürokratik kapasitesinin, imkanlarının kısıtlılığı vs. hepsi konuşulabilir, ancak muhakkak ki yolunda gitmeyen çok şey var burada. Son periyotta aksi tarafta işaretler var ancak Irak Kürdistanı uzunca bir süre vatandaşlarının insani kapasitelerini harekete geçiren, bunun üzerine bina olunmuş bir ‘devlet’ üzere değil, vatandaşlarını pasif tüketiciler kılan bir rantiye devlet üzere çalıştı. Bu durumun fonksiyonsuz, verimsiz kurumlar, kayıtsız vatandaşlar üzere sonuçlar üretmesi kaçınılmaz. Dediğim üzere bilgilerinı bilmiyorum fakat Güney Kürdistan’da tesirli çalışan bir bürokrasi ya da kuvvetli vatandaş inisiyatifleri olsa muhtemelen Mahmudî epey çıkışsız kalmaz, epey çıkışsız hissetmezdi kendini.
KANİE: KÜRTLÜĞÜN BİR MÜLTECİNİN HAYATINI KORUYABİLECEK BİR BEDEL OLMADIĞI ORTAYA ÇIKMIŞTIR
Merîwan Virya Kanie
Merîwan Virya Kanie: Elbet bu olay, son süreçte Kürdistan Bölgesi’nde meydana gelmiş en yürek yakıcı ve insanlık dışı olaylardan biridir. Mülteci olarak Kürdistan Bölgesi’ne gelmiş Doğu Kürdistanlı bir genç, berbat ve insanlık dışı hayat şartlarına karşı reaksiyonunu göstermek için, kameraların önünde kendini yakmak zorunda kalıyor ve daha sonra bir hastanede hayatını yitiriyor. Bu olay halkın büyük bir kısmını öfkelendirdi ve hem gazetecilerin haline tıpkı vakitte Kürdistan idaresine karşı büyük bir ses de yükseldi. Ama birfazlaca kez olduğu üzere, bu öfke ve reaksiyon bir daha yalnızca toplumsal medya ile sonlu kaldı, sokaklara ve kamusal alanlara yansımadı. Aslında Kürdistan Bölgesi’nde o denli bir durum oluşmuş ki, öfkenin ve reaksiyonun hiç bir manası, kıymeti ve tesiri kalmamış. Son 20 yılda Kürdistan Bölgesi’nde değerli kimi iktidarların yansılara yönelik yanıtı, şiddet, tutuklama ve atak olmuş. kimi vakit de öldürme ve yaralama oluyor. Bölgede o denli güvenlikçi bir siyasi sistem inşa edilmiş ki, Amerika, Fransa, Almanya ya da Avrupa Birliği üzere büyük ülkeler ihtarda bulununcaya kadar hiç bir reaksiyon ve tenkide kulak vermemektedir.
Kürdistan Bölgesi şu an toplumu güçsüz, umutsuz ve karamsar kılan, onu büyük ve hayli istikametli sorun ve çıkmazlara maruz bırakan siyasi bir tecrübeden geçiyor. Her an yeni bir sorun çıkarıyor ve toplumu onunla meşgul ediyor. Bana bakılırsa bölgenin iktidarları birkaç kabile ve ailenin konsolide edilmesi ve güçlendirilmesi üzerine dönen siyasi, iktisadi ve toplumsal sistem inşa etmişler. O yüzden onların ne ulusal bir programı, ne de ülke temelli bir siyaseti var. Sınıfsal bir görüş ve yaklaşımları da yok. Sadece siyasi kabile ve ailelerin iktidarını ve isteklerini uygulama mantığı iş başındadır. Siyasi ve iktisadi sistemleri insanı hak sahibi bir kişilik olarak değil, bir “fazla(lık)” manasında varlık ve beşer olarak görmektedir. Bu durum hem Kürdistan Bölgesi’nin kendi halkına birebir vakitte Kürdistan’ın başka kesimlerinin halkına yönelik muamele prestijiyle bir gerçektir. Uzun bir müddetdir bölge siyasetinde “Kürt meselesi” ya da “Kürdistan meselesi” ismine bir şeyin olmadığı inancını taşımaktayım. Bölgede var olan şey, petrol iktisadı ile birlikte hem kaçak birebir vakitte resmi ticarete dayanan politik bir aile kümesinin iktidarını muhafaza mantığı ile ilgilidir.
Behzad Mahmudî, Kürtlüğün bölgede mültecileri koruyabileceği inancını taşıyan kurbanların en yeni örneği oldu. Ama bu hareketle birlikte Kürtlüğün, bir mültecinin ya da diğer bir kişinin hayatını koruyabilecek ve onun kendisini öldürmeye mahzur olabilecek bir kıymet olmadığı ortaya çıkmıştır. Behzad Mahmudî aşikar bir biçimde ve her insanın gözü önünde kendini yaktıysa da, zımnî, kimi vakit de açık bir biçimde İran ve Türkiye’ye teslim edilmiş ve o ülkelerin idaresi tarafınca hayatları ellerinden alınmış öbür kimseler de var.
AYDINKAYA: BELİRLİ Kİ KÜRTLÜĞÜN SINIF SİSTEMATİĞİ ARIZA VERİYOR
Fırat Aydınkaya
Fırat Aydınkaya: Öncelikle müsaadeniz olursa birkaç tespit yapmak isterim. Bir, kendini yakan kişi politik kimliği baskın olan bir Kürt aktivist. İki, andığınız trajedinin vuku bulduğu yer, Kürtlüğün tescilli başşehri. Üç, eylemciyi canından vazgeçme noktasına getiren iki amil Kürtlüğün omurgasını teşkil eden açlık ve yurtsuzluk/mültecilik.
Sonuncudan başlayalım isterseniz. Kürtlük davasının temel banisinin şimdiye dek daima ezilmiş fakirler olduğu gerçeğini teslim etmemiz lazım. Kürtlük davası çabucak her vakit takipçilerine açlık ve sahipsiz bir mezar vaad etti. Buna karşın Kürtlüğün karın doyurmaya başladığı tahminen de tek kesimimizde, bir kardeşimiz açlığın yangını üzerinden ileti veriyorsa orada durup düşünmek lazım. Aşikâr ki Kürtlüğün sınıf sistematiği arıza veriyor.
Bu araz yalnızca Kürt siyasetini ilgilendirmiyor olağan olarak, yaşanan toplumsal çürümeyi de konuşmak gerek. Kürt toplumu savaşlar, yıkımlar, salgın hastalıklar sebebiyle açlığın ne olduğunu bilen bir toplumdur. “Recû” ya da “pars” dayanışması üzere fakirlerin sığınakları da vardı toplum ortasında. Ama kabul edelim ki bu imece aygıtlarımız artık fonksiyonsuz. Ve daha değerlisi kapitalizme direnen toplumsal kodlarımız süratle çözülüyor.
Başka yandan Kürt siyasetlerinin sınıf siyasetlerini konuşmak artık ertelenemez bir gereklilik. Genel olarak ekonomi-politiğimizde aykırı giden bir şeylerin olduğunu görmemiz için daha öbür ne olması lazım? Kürtlük ve siyasetleri orta sınıflaşıyor, global sermayenin gramerine daha fazla dahil oluyor ve olan ikili ezilmiş Kürtlere oluyor. Bu vahim olaydan da görülebileceği üzere, Kürtlük sınıf temelli anti kolonyal paradigmadan uzaklaştığı andan itibaren bir öz yıkım fabrikasına dönüşüyor. Gerçek şu ki, an itibariyle klâsik Kürtlüğün sınıfsal kodları açıkça alarm veriyor. Yüz yirmi yıl evvel Sorel’in “yoksullara, efendilerine karşı kıskançlık ve kin hisleri beslemenin yanlışsız olmadığını anlatmak işe yaramayacak” dediği noktadayız bugün. Tahminen de fakirlerin öfkesi Kürtlüğü fethetmeli, bir daha, bir daha.
Derrida kurucu şiddet ile kollayıcı şiddetin eşzamanda gerçekleşmesini “hayaletimsi karışım” olarak niteliyordu. bahsetmiş olduğuniz vahim olay birebir anda hem proleter şiddetin öz yıkımını tıpkı vakitte anti kolonyal şiddetin öz yıkımını temsil ettiği ölçüde misal bir “hayaletimsi karışım” imajı veriyor. Bir açıdan ezilen sınıfın, öbür açıdan ezilen Kürtlüğün intihar fragmanıdır bu. Vaatkâr bir ahlaki teolojiden beslenen ezilen sınıf şuuru ve ezilen Kürtlük şuurunun tam da kesiştiği devrimci kavşakta bahse mevzu olayın olması, bize bir şeyler anlatıyor olmalı: Mahmudî’nin aksiyonu bir yerde şayet özgürleşme vaadinin iptali manasını taşıyorsa, şu biçimde içe yönelmiş bu ikili öz yıkımla ezilen Kürtlük nasıl baş edecek?
Öte taraftan işin ulusal dava bağlamında sembolik tarafları da var. Kendini yakma aksiyonu Mayıs ayına yani Gulan Devrimi’nin yıldönümüne denk geldi, biliyorsunuz. İhtilalin yıldönümünde ve başşehrinde bu olayın vuku bulması nereden bakarsak bakalım, sembolik açıdan manalı. Öyleyse dönüp ihtilalin prensiplerine bir kere daha bakmalıyız. Her ihtilal üzere Gulan ihtilali de yarım kalmış görünüyor.
SOLEIMANI: GÜNEYLİ OLMAYAN KÜRTLER MAALESEF EPEY MAKUS MUAMELE GÖRÜYORLAR
Kamal Soleimani: Maalesef yaşanan olay bizim gerçekliğimiz, bizim trajedimiz. Bu olaydan da görüldüğü üzere Başur’daki durum çok makûs. Doğal oradaki idare diğer bir epeyce zorluklarla da uğraşıyor. Ancak hem de uzun müddettir oraya dışarıdan giden Kürtler, bilhassa de Rojhilatlı ve Rojavalı Kürtler pek zorlanıyorlar ve farklı bir muamele görüyorlar. Yani Başur’daki idare, kelam konusu Güneyli olmayan Kürtler olduğunda bir bakıma şimdi Baas rejimi gibisi bir muameleye başvuruyor. Ve bu yüzden oraya gidenler pek güç durumda kalıyor.
Doğal orada fazlaca fazla mülteci de var. Diğer yerlerden gelen mülteciler de, Arap mülteciler de var. Ancak şu realiteyi de görmek zorundayız. Güneyli olmayan Kürtler maalesef pek makûs muamele görüyorlar. Bunu bilmemiz, itiraf etmemiz gerekir ki Kürtler yönetimsel bakımdan yani rejimin niteliği açısından Türkiyelileşmiş, Suriyelileşmiş, Iraklılaşmış, İranlılaşmış durumdadır. Kürtlerin yöneticileri artık Türkiye, İran, Irak’ın yaptığını yapıyorlar. Olağan bir açıdan bunun Sykes-Picot niyetiyle de bağı var. Buna “Sykes-Picot etkisi” de diyebiliriz.
BİLİCİ: MÜLTECİLİK GİTGİDE KÜRTLERİN MUKADDERATI VE YENİ GLOBAL KİMLİĞİ HALİNE GELİYOR
Mücahit Bilici
Mücahit Bilici: Olayı her şeydilk evvel genelleşmiş ve kanıksanan bir Kürt çaresizliğinin yansıması bir trajedi olarak gördüm. Devlet istemeyen yahut istese de devlet olamayan Kürtlerin hükümranlığı tatmış bir benliğe sahip olamamalarının getirdiği bir cins ağırlıksızlık. Ayağını hiç bir yerde tam ve sağlam basamamış olmanın yol açtığı bir aidiyet krizi. Bir insani trajedi. Maalesef mültecilik gitgide Kürtlerin mukadderatı ve yeni global kimliği haline geliyor. Bugün küreselleşmiş Kürt imgesinin repertuarı büyük ölçüde iki seyden oluşuyor: Biri IŞİD ile savaşın popülerleştirdiği savaşçı bayan figürü. Başkası ise çaresizliğini bir yerinden edilmişlik yahut memleketinden kopmuşluk olarak üzerinde taşıyan mülteci Kürt imgesi. Mültecinin trajedisini Alan Kurdi kıssasında anlamak mümkün. Mülteciliğin sınıfsal değil ancak politik bir mülksüzleşmenin sonucu olduğunu söyleyebiliriz.
ŞARMAN: MAHMUDÎ’NİN NE YAZIK Kİ HER İKİ KİMLİĞİ DE -SINIFSAL VE ULUSAL- SESİNİ DUYURMASINDA TESİRLİ OLAMADI
Nurdan Şarman
Nurdan Şarman: Öncelikle Behzad Mahmudî’nin kendini yakarken oradakilerin ve ekran başındakilerin olan biteni bir sinema üzere seyretmesini bir açıdan, meşhur Black Mirror dizisinin White Bear isimli kısmında pek çarpıcı bir biçimde işlenen, çağdaş hatta postmodern şov çağının “uygar” kayıtsızlığının bir örneği olarak görüyorum. Öbür taraftan çağdaş dünyada yoksulluk, onu doğuran yapısal sistemin kibirli çağdaş bir müsamahayla aklandığı, Bauman’ın işaret ettiği üzere, şahsi bir başarısızlık hikayesi artık. Fakirler da bu “başarısızlık öyküsünü” paylaşmayışımızın örtük sevincini bize yaşatan cılız merhametimizin objesi uyumsuz “başarısızlar”.
Fakat kelam konusu İranlı bir Kürt olunca sıkıntıyı bunlarla sonlandırmak yanlışlı olacaktır olağan olarak. Mahmudî’nin trajik protestosunun dünyada yankı bulamamasında onun Kürt oluşunun büyük bir tesiri var. Kürtler kelam konusu olduğunda riyakarlaşan dünya ve kendilerine karşı bu riyakarlığı, giderek artan bir biçimde, dünyayla paylaşan Kürtlerin gündeminde ateş oldu ancak cirmi kadar bile yer yakamadı Mahmudî.
Mahmudî’nin ömrünü sonlandırarak ortaya koyduğu trajik protestosu dünyada bir yankı uyandırsaydı da bunun sebepleri sınıfsal bir hikayeye indirgenecekti. Çünkü sınıfsal gerçeklikler gerçek olmakla birlikte Kürtlerin sömürgeciliğin kararı olan ulusal gerçekliklerini göz gerisi etmede işe koşturulan bir araç fonksiyonu gördü kaç sefer ve görmeye de devam edecek. Benzeri kaç olayda kişinin/kişilerin etnik (Kürt) kimliği sınıfsal kimliğinin gerisine atıldı yahut büyük bir uğraşla atılmaya çalışıldı. Yoksulluğun üniversal bahtını paylaşan Mahmudî, Kürt olduğu için fakirdi. Lakin, İran Kürtlerinin yoksulluk konusunda homojen sınıfsal bir yapıya sahip oluşları İran’ın açık resmi projesinin kararı bulunmasına karşın bir fazlaca kişinin, Mahmudî’nin hikayesini onun Kürt kimliğinin altını çizerek ele almamızdan irrite olacağı su götürmez bir gerçek. Sakarya’da lince uğrayan mevsimlik Kürt personellerin sınıfsal bir nefret kabahatine mı yoksa etnik bir nefret cürmüne mı maruz kaldığı tartışmasıyla Kürtlerin dahi kendi ortalarında hizipleştiğini hatırlayalım mesela. Kürdistan’da, tarım potansiyeline karşın, bugüne kadar Antalyalı, Rizeli yahut Sakaryalı tek bir tarım personeli görmeyişimizin niçini apaçık ortadayken, saldırıyı yapanların sınıfsal pozisyonu atağa uğrayanlarınkinden farklı değilken, saldırganlar Kürtlük üzerinden küfür ve hakaret savururken üstelik. Kozmik ideolojiler tarafınca kendi aleyhimize ayartılan biz Kürtler bir Kürt’ün/Kürtlerin uğradığı taarruzları, yaşanan olayları, gelişmeleri Kürtlükle ilişkilendirmeye utanır olduk.
Lakin Mahmudî değinilen şekilde bir hizipleşmeye niçiniyet verecek kadar bile giremedi gündemimize. Mahmudî’nin ne yazık ki her iki kimliği de -sınıfsal ve ulusal- sesini duyurmasında tesirli olamadı. Mahmudî ne üniversal açıdan solun ve ezilenlerin ne de Kürtlerin dikkatlerini gereğince üstüne çekemedi.
ÇİFTÇİ: BU PROTESTO HAYAT HAKKI TALEBİNDEN İBARETTİR
Deniz Çiftçi
Deniz Çiftçi: Bir insanın kendisini yakma hareketine, her şeydilk evvel, ahlaki olarak yaklaşmamız gerekir. Behzadi ve onun üzere binlerce Rojhelatlı Kürd, Güney Kürdistan’da statüsüz ve inanılmaz derecede sıkıntı şartlarda yaşamaktadır. Birçok vakit süreksiz ikamet müsaadesi bile alamıyorlar. Statü talepleri sıklıkla Birleşmiş Milletler (BM) tarafınca reddediliyor. O denli bir durum ki, öbür taraftan da siyasi kimliklerinden dolayı İran’a da geri dönemiyorlar, Güney Kürdistan’da bırakın vatandaşlığı, süreksiz oturum müsaadesi bile almak artık fazlaca sıkıntı ve Birleşmiş Milletler statü taleplerini reddediyor. Onlara ömür hakkı bile tanınmıyor. Bu protesto bu noktada bir hayat hakkı talebinden ibarettir. Behzad Mahmudî’nin protestosu, kendisi ile tıpkı durumda olan binlerce insanın meselelerine dikkat etmek için vücudunu yakmaktan diğer hiç bir dermanı kalmayan onurlu bir insanın sesidir. Oradaki siyasi mülteciler onurlu bir hayat hakkı talep etmek için bile ömürlerine son vermek zorunda kalıyorlar. Buna karşın, bu hareket basında yalnızca bir haber yazısı olarak yer aldı. Kürt siyasetçiler ve hatta halkın büyük çoğunluğu bu olayı sükunet içinde izlediler ve adeta geçiştirdiler. Bu aksiyon hakkında daha ayrıntılı bilgi almak için Güney Kürdistan’ın en önde gelen basın yayın kurumlarında çalışan birtakım gazeteciler ile konuştum. Hepsinin söylemiş olduği tam olarak şu, “Çok fazla bir bilgimiz yok.” Bu bile duyarsızlığın boyutunu gösteriyor.
ÇELİK: MAHMUDÎ’NİN KÜRTLÜĞÜ ANA RABITAYI OLUŞTURUYOR
Adnan Çelik
Adnan Çelik: Öncelikle şahsi bir boyut ile başlayayım. Twitter’da gayri ihtiyari bir biçimde görüntüye “maruz kaldım”. Maruz kaldım, çünkü çabucak hemen görüntünün üzerindeki açıklamayı okumaya başlamışken birden Mahmudî’nin vücudunun alev alması, vücudundaki alevler tutuştuğu esnada süratlice uzaklara gerçek koşmaya başlaması ve epeyce kısa bir müddetde alevlerin yüzüne de sıçraması ile birden yere yığılmasını izledim. Toplumsal medyada birden karşımıza çıkan ve bizi şahitlik etmeye çağıran anlardan bir tanesiydi. Doğrusu tüm gün o birkaç saniyelik imajlar gözlerimin önündeydi. Bir kısacık ana sığdırılan bu aksiyonun gerisindeki uzun ve dramatik tarih ve o anın hızlandırılmasında kararlaşmış bir aksiyona hepimiz gündelik ömrümüzün kolay bir rutininde denk geldik, “maruz kaldık” ve “bir sinema gibi” seyrettik. Manzaralardan anladığım kadarıyla oradaki gazeteciler de aksiyonun bu kadar süratli ve radikal olacağını beklemiyorlardı. Anın şokuyla ne yapacaklarını bilemediler ve fakat Mahmudî yere yığıldıktan daha sonra birisi üzerindeki elbiseyi çıkararak bedeninin her tarafına yayılmış alevleri söndürmeye çalıştı.
Sorunuza dönecek olursak, Mahmudî’nin bu protestosunu “basit” bir intihardan ayırt eden en temel nokta bunu kamusal alanda (Birleşmiş Milletler’in Hewlêr Ofisi’nin önü), her insanın yakında yahut uzakta, istese de istemese de şahit olacağı bir aksiyon biçimine dönüştürmesiydi. İran’daki İslamcı rejim tarafınca idam cezasına çarptırılan, bu niçinle de BM’den iltica talep eden Mahmudî’nin bütün gayretlerinin karşılıksız kalması, onu ömrünü vefatı ile ortaya koymaya iten bu sarsıcı protestoya yöneltti. Güney Kürdistan’daki resmi otoritelerin yaptığı açıklamaya nazaran bugün 10 binden çok Rojhelatlı Kürt Kürdistan Bölgesi’nde ikamet ediyor. Mahmudî’yi bu sona getiren şahsi tarihi; sizin sorunuzdaki ulusal, sınıfsal ve politik boyutların ne kadar iç içe geçtiğini ve birbirine büsbütün bağlı olduğunu gösteriyor. Çünkü Mahmudî’nin Kürtlüğü sorunun ulusal, sınıfsal ve politik bağlamlarının birbirine bağlandığı ana rabıtayı oluşturuyor. Kürdistan’ın dört ulus-devlet içindeki zorla bölünmüşlüğü ve her kesimdeki siyasal rejimlerin Kürtlerin kendi mukadderatını tayin hakkı ve talebine yönelik baskıcı/inkârcı yaklaşımı olayın ulusal-politik boyutunu gösteriyor. Mahmudî’nin yarı-bağımsız Güney Kürdistan’daki şiddetli yaşama kaideleri ve taleplerinin karşılık bulmaması ise bir Kürt olarak sığındığı kendi ulusundan bir öbür kesimde tutunmanın zorluklarını, sıkıntılarını göstermesi açısından son derece ulusal, sınıfsal ve politik bir boyut.
YEĞEN: KÜRTLER ORTASINDA ‘ELİTLERİMİZ’ HAKKINDA, SEÇKİNLERİMİZ ORTASINDA KÜRTLER HAKKINDA GÜÇLÜ BİR TEFEKKÜR YOK
Kürtlerin, siyasal çabaları itibariyle Ortadoğu’nun toplumsal, siyasal, sınıfsal manada en etkin ve hassas halklarının başında geldiği ön kabulu hakim. Ancak Mahmudî’nin bu trajik aksiyonunun toplum ve siyasal seçkinler tarafınca bir cins “kolektif duyarsızlık” haliyle neredeyse büsbütün görmezden gelindiğini gördük. Bunu nasıl yorumlamak gerekir? Neredeyse tıpkı sebeplerden ötürü Tunus’ta Muhammed Buazizi isimli bir gencin kendini yakması “Arap Baharı” denilen bir müddetcin fitilini ateşlerken, Kürtlerde bugün var olan sessizlik, görmezden gelme, duyarsızlık neyin nesidir?
Mesut Yeğen: Seçkinlerin alttakilere, dışlananlara, ezilenlere kayıtsızlığı dünyanın her tarafında neredeyse kural, istisna değil. Alttakiler zorlamadıkça seçkinlerin hayata öbür türlü bakması pek alışıldık bir durum değil. Kürdistan’da ise bu genel durumdan fazla bir şeyler var muhakkak ki. Kürdistan’ın çabucak her modülünde siyaset Kürtleri çevrelemek isteyen merkezi otoritenin gücünün ‘sınırlandırılmasına’ ve daha makro seviyede jeopolitik gelişmelerin anlaşılmasına ve yönetilmesine ağırlaşmış durumda. Bu iki mecburilik Kürt seçkinlerini bir yandan sivil hayatın aktif halde örgütlenmesi üzerine düşünmekten men ediyor, başka yanda da onlara bu fırsatı veriyor. Tıpkı durum Kürt sivillerinin Kürt seçkinlerden beklentilerini de zayıflatıyor ya da onların yetersizlik ve kayıtsızlıklarını yönetim etmeye sevk ediyor olsa gerek. Hülasa, Kürtler içinde ‘elitlerimiz’ hakkında, seçkinlerimiz içinde da Kürtler hakkında kuvvetli bir tefekkür yok ve bu tefekkür eksikliğinin bir kısmı Kürdistan’ın özgül durumuyla ilgili siyasi sebepleri var. Toplumsal sebepler başka bir bahis natürel ki.
KANİE: BÖLGEDEKİ RESMİ MEDYA POLİTİK AİLELERE MENSUP GÜÇLÜ KİŞİLİERİN MEDYASIDIR VE BUNDAN HİÇ BAHSETMEDİ
Merîwan Virya Kanie: Dünya toplumunun değerli bir kısmının çağdaş siyasi tasavvurunda Kürt imgesi, özgürlük için savaşan, kendisini, toprağını ve temel siyasi ve insani haklarını savunan bir ulusun imgesidir. Dünya nazarında milletimizin kendisini savunmasının en temel aygıtlarından biri, en kuvvetli aygıtı demesem de, bu ahlaki ve vicdani imge ile insani ve ahlaki köklerin savunmasının bıraktığı fazlaca derin izdir. Ancak Kürdistan Bölgesi’ndeki Raperîn’den (Süleymaniye ilçesi Ranya’da gelişen 1991 Kürt ayaklanması) daha sonra ortaya çıkan durum bu imgenin biçimlendirmesini ve onlarca çatlak ve müsaade inşa edilmesini ortadan kaldırdı. Bu tecrübede temel insan haklarının ihlal edilmesi, iktidar dehşetinin berbata kullanılması, iktidar modelinin aileleştirilmesi ve sultalaştırılması, hırsızlık, çeteleşme ve şiddet üzere şeyler bu yönetici güçlerin temel bileşenlerinin bir kısmını oluşturdu. Şu an artık bir kimsenin bölge iktidarının nahoş ve insanlık dışı yüzünü görmemesi mümkün değil. Geçen 15 yıl ortasında bölgedeki hırsızlık, çeteleşme ve yolsuzluklar ile eleştirmen, gazeteci ve toplumsal hareket aktivistlerinin tutuklanması, kaçırılması ve haklarının ellerinden alınması üzerine onlarca milletlerarası rapor ve Avrupa lisanlarıyla hazırlanmış onlarca farklı araştırma yayınlanmıştır. Behzad Mahmudî faciası da bu biçimde harabe olmuş, siyasi utanma ve ahlaki dehşetin kalmadığı bir ömür alanı ortasında meydana gelmiştir.
Bana göre Mahmudî’nin trajedisi sessizlik ortasında geçip gitmedi. Yani bu hususta bir “kolektif duyarsızlık ve sessizlik” olmadı. Daha evvel de dediğim üzere, toplumsal medya ağlarında fazlaca konuşulup yazıldı. Halk bu yolla biroldukça reaksiyon gösterdi. Lakin bölgedeki resmi medya bundan hiç bahsetmedi. Elbet bunda da tuhaf bir durum yok. Çünkü bölgedeki medyanın yüzde 98’ini denetim edilen ve yönlendirilen siyasi bir medya oluşturmaktadır. Politik ailelere mensup kuvvetli bireylerin medyasıdır. Yönetici güçlerin işlediği kusur ve yanılgıları örten bir medyadır. Var olan sessizlik yönlendirilmiş bu medyanın sessizliğidir. Onlar bu sessizliği yarattılar ve bir daha onlar bunu deverana soktular.
Artık Behzad Mahmudî’nin kendini yakmasının Muhammed Buazizi’nin kendini yakması kadar ses getirmemesinin sebebi, Arap Baharı’nın Libya, Yemen, Suriye ve Mısır’da içine düştüğü trajik yazgı ile bağlı olabilir. Bölge halkı, muktedirlerin öldürme ve yaralamaya varana kadar nasıl büyük yıkıcı hazırlıkların ortasında olduğunu görmektedir. Irak’ta 3 yıldır yüz binlerce insan sokakta ve yüzlercesi öldürüldü. Ancak şimdiye kadar bir sonuç alınamadı. Türkiye’de Seyahat Parkı olaylarından şimdiye kadar geçen süreçte şiddete dayalı iktidarlaşma hali daima arttı. Mısır cezaevleri siyasi tutsaklarla dolu. Arap Baharı ayaklanmaları, çıkış yeri olan Tunus’ta arkasında hiç bir olumlu sonuç bırakmadı. Şu an bölgede ümitsizlik, bekleyiş ve bir yere kadar büyük bir dehşet hakim. Kürdistan’ın durumu da tıpkı denklemin ve genel sınırın ortasındadır. Elbet bu durum sonsuza kadar bu biçimde devam etmez. Ancak şu an atlayıp geçeceğimiz bir yol olmaksızın bu durumun büyük krizleri ortasında ilerliyoruz.
AYDINKAYA: KÜRTLERİN POLİTİK BAĞLAMDA ARTIK EN PRO/AKTİF HALK OLDUĞU TARTIŞMALI
Fırat Aydınkaya: bahsetmiş olduğuniz ön kabul korkarım artık kuşkulu. Kürtlerin Ortadoğu halkları ortasında en örgütlü halk olduğu gerçeği gizli kalmak kaydıyla politik bağlamda artık en pro/aktif halk olduğu tartışmalı. Bu özelliğini kaybetmesine iki şey sebep gösterilebilir. Beş yıldan bu yana sağanak halinde cari kılınan şok doktrini. Bir de hiç değilse Kürtlüğü domine eden nesil için söylüyorum, sanıyorum bu nesil artık “devrim yorgunu”.
Öte taraftan Kürtler genelde başlarına gelen felaketlerle baş etmek için umarsızlık zırhına bürünür. Umalım ki “umarsızlık” kronik bir hal almamış olsun. Yalnızca bu olay değil, hala de cezaevlerinde sürmekte olan açlık grevleri sorununda, Alan Kurdi faciasında, Taybet ana trajedisinde Kürt toplulukları enteresan bir biçimde bizârdı esasen.
Bunun niye bu biçimde olduğuna dair tahminen “siyah bilinci” üzerinden düşünmek gerekebilir. Birleşik Devletler’deki Floyd hadisesi “siyah bilinci”ni neredeyse tabiatıyla tetiklerken tıpkı şeyin Kürtlük şuuru alanında çalışmaması üzerine düşünülesi bir durum.
SOLEIMANI: AŞİKÂR Kİ KÜRT ULUSAL HASSASLIĞI HAYLİ SIKINTI DURUMDA
Kamal Soleimani: Burada temel sorun Kürtlerin ulusal hassaslığında yaşanmaktadır. Muhakkak ki Kürt ulusal hassaslığı çok güç durumda. Natürel bunun sebepleri var. Bu sebeplerden biri Kürtlerin siyasi partilerinin, Kürt ulusal şuuruna gereken kıymeti vermemeleridir. örneğin Başur’daki idareye baktığımızda model manada bunun Kürtlükle, Kürt ulusal şuuruyla ne derece uyumlu hareket ettiğini sorgulamak gerekir. Keza tıpkı şey PKK için de geçerli. Türklerin 90 yıldır başaramadığı şeyi yapmaya çalışarak, yani Türkiyelileşme projesiyle Kürtleri Türkiyelileştirmeye çalışıyor. hem de örneğin İran’da birebir şeyi yapmaya çalışıyor ve Kürtlüğün, çevrecilik vesaire üzere sıkıntılardan daha değersiz olduğunu deklare ediyorlar. Ve Kürt ulusal şuurunun ‘ilkel’ olduğunu ileri sürüyorlar. Öbür tarafta Başur açısından baktığımızda ise üzerinden otuz yıl geçtiği biçimde bir ulus olamadıklarını, bir ulus yaratamadıklarını görüyoruz. Oradaki partiler bu manada pek bozulmuş durumda. Buna karşın oradaki modeli hâlâ Kürtlük modeli olarak gösteriyorlar.
BİLİCİ: DÖRT MODÜL KÜRT VARLIĞININ BİRBİRLERİNE TESELLİ OLABİLME KAPASİTELERİ SON DERCE DÜŞÜK GÖRÜNÜYOR
Mücahit Bilici: İki örnekte de bunlar bir kıvılcım. Lakin Arap Baharı meselade yanmaya hazır bir psiko-politik toplumsallık vardı ve alev almıştı. Mahmudî’nin trajik mevti yangına dönüşmeyen bir kıvılcım olarak kaldı. Zira daha büyük bir şeye tekabül etmedi. Kürtlerin özgürlüklerini mültecilikte aramaları ve muhacirlikte bir özgürü tadabiliyor olmaları, ister istemez Kürtlerin mülteciliği olağan ve arzulanır bir olma biçimi olarak görmesine yol açtı. Birbirlerinin gurbetinde bırakılan dört modül Kürt varlığının birbirlerine teselli olabilme kapasiteleri son derece düşük görünüyor. Birden fazla durumda, kendisine iltica etmiş öteki kesim Kürdüne mahalli Kürt idaresinin yardımcı olmakta etkisiz kaldıklarını görüyoruz. Bu mevzuda epey sayıda şikayet var. Lokal çaresizlik ile memleketler arası sorumsuzluk içinde bir limboda kalan Mahmudî üzere Kürtlerin sahipsiz kalmalarının yapısal bir durum olduğunu söyleyebiliriz. Kürtlerin iç-dayanışması kuvvetli değil ve kendi mültecilerine sahip çıkmakta bile zorlanıyorlar. Kürt duyarsızlığı hem çaresizliğin kanıksanmasıyla tıpkı vakitte insan beden ve ruhunun protesto üzere hareketler için harcanabilir bir şey olarak görülmesiyle ilgili. bir süre daha sonra duyarsızlaşıyorsun. Kürtlerin hassas bir halk olmasının sağlıklı bir durum olup olmadığı bence tartışmaya açıktır. Kürtlerin olmamaları gerektiği kadar hassas olmaları, muhataplarının da hassas olmasını gerektirmiyor. Gerçekten Kürt hayatlar her vakit daha ucuza telef oluyor. bu biçimde olmamalı.
ŞARMAN: ULUSAL KİMLİĞİNİZDEN ÖTÜRÜ SINIFSAL DEZAVANTAJLAR YAŞAYABİLİRSİNİZ
Nurdan Şarman: Buazizi, elverişli bir analoji fakat Mahmûdi ve Buazizi’nin dramatik protestoları içinde, farkları ortaya koymak üzere birtakım karşılaştırmalar yapmak gerekir. Buazizi resmiyette de kendisine bahşedilmiş kendi vatanında ulusal değil sınıfsal bir sömürüyü protesto etti ve bu hassasiyeti fitilledi. Mahmûdi ise resmiyette kendisinden çalınmış vatanında, ulusal kimliğinden ötürü gördüğü zulmü ve ulusal kimliğinin dayatılan kararı olarak sınıfsal kimliğinin travmalarını protesto etti. Hükümran ulustan teorisyenlerin dünyaya servis ettiği, ezilen/sömürgeleştirilen milletlerin aleyhine sonuçlarını hesaba katarak ya da katmayarak, ulusal kimlikten arındırılmış, ezilenler ve ezilenlerle dayanışanların içindeki hâkim teoriye dönüşmüş sınıf teorisinin görünmez kıldığı bir gerçek vardır ki o da en özet haliyle şudur: Sınıfsal kimliğinizden ötürü ulusal kimliğiniz ötekileştirilmez, fakat ulusal kimliğinizden dolayı sınıfsal dezavantajlar yaşayabilirsiniz. Muhammed Buazizi hadisesinin sebep ve neticelerina tesir eden tüm başka bileşenleri bir tarafa bırakırsak bunun ulusal değil sınıfsal kimlikle bağlantılı bir hikayeye sahip olması dünyada daha süratli ve daha geniş bir yankı uyandırarak Buazizi ve kaderdaşlarının gayretine kozmik bir dayanak sağlanmasını kolaylaştırdı diyebiliriz. halbuki Mahmûdi olayında işin içine hem sınıfsal hem ulusal kimlik girdiği için bunu dünyanın dikkatini çekmeyi kolaylaştıracak salt sınıfsal bir hikayeye dönüştürmek de zorlaşıyor. Ayrıyeten Mahmûdi’nin Kürt olması, onun bu dramatik protestosunun, Kürtler kelam konusu olunca riyakârlaşan dünyada gereğince ses getirmesini de engelledi aslına bakarsan. Kendilerine karşı dünyayla tıpkı riyakâr tavrı paylaşan Kürtlerin bu protestoyu ve gerisindeki Kürt gerçeğini dünyaya duyurma konusundaki yetersizlikleri de kelam konusu alışılmış.
Bu yetersizliği doğuran türlü sebepler var: Kozmik sol/sağ ideolojilerin güdümündeki Kürtlerin bu ideolojileri kendi gerçekliklerine gereğince uyarlamadan sahiplenişinin yarattığı kendine karşı körlük ve bu körlükte doğan Kürt siyasetleri/hareketleri ve entelektüel/düşünsel üretim bunlardan biri. Öbür taraftan Kürtlerin angaje oldukları siyaset, örgüt ve kişilikler tarafınca tekraren hayal kırıklığına uğratılmışlığının, bunların kronik bir biçimde gayeye ulaşmadan uğradığı/uğratıldığı başarısızlıkların, ulusal kolektif direnişlerde ferdî bedeller vermenin, yarı yolda kalmanın doğurduğu yıpranmışlık ve sinizm. Bir başka taraftan dünyada ve Kürdistan’da üst üste gelişen süratli, değişken travmatik gündeme adaptasyonun ve bu gündemi takibin zorluğu. Bu Kürtlerin başta kendi lokal gündemlerindeki olaylar karşısında acı eşiğini bir modül aşma durumunu da yaratmış durumda.
Dahası Kürdistan’da güç kazanan her siyasi yapının bir süre daha sonra Kürdistani/Kürdi gerçekliği kendi bekasına yönelik uğraşın gerisine atması, kendini tek seçenek olarak dayatması ve Kürtlerin vakit içinde ilgili partinin, kişinin müritleri haline gelmesi/getirilmesi. Angaje olunan siyasi yapının güç kaybetmesi, başarısız olması durumunda ise Kürtlerin gayretin ebediyen bittiği kanısıyla travmatik ve pasif bir halet-i ruhiyeye bürünmesi yahut kelam konusu hakim siyasetin basiretsizliklerinin yarattığı hayal kırıklığının kararı olarak Kürtlerin, bu siyasetin taraftar toplamak için kullandığı ulusal söyleme ötürüsıyla da ulusal gayretlerinin meşruiyetine olan inançlarının bile sarsılması. Kürtlerin Mahmûdi ve misal başka olaylar karşısında giderek artan suskunluğunun, kayıtsızlığının başat sebepleri bunlar. Bu sebepleri hem doğuran birebir vakitte bu sebeplerin kararı olan temel problem ise Kürdistan’da ulusal şuurun ve bir ezilen milliyetçiliği olarak Kürt milliyetçiliğinin sağduyusallıktan bilimselliğe evrilememiş olması. “Siyah Bilinci”ne muadil bir Kürt şuurunun eksikliğinden bahsediyorum. Kışkırtılması kendi bağlamı haricindeki hiç bir şeye bağlı olmayan bir şuurdan bahsediyorum. Mahmûdi ve gibisi olaylarda Kürdistan’ın ve dünyanın genelindeki Kürtlerin hatırı sayılır çoğunluğunun istikrarlı bir biçimde mobilize olmasını sağlayacak ideolojiler, partiler, bireyler üstü bir Kürt şuurunun eksikliğinden kelam ediyorum. Sömürgeci siyasetin, hükümran Kürt siyasetinin ve dünyanın konjoktürel esnekliğine bağlı modifiye bir şuur olmaktan kurtulmuş, istikrarlı objektif bir şuurdan kelam ediyorum.
Dünyada yaşanan trajedilerin duyurulması, durdurulması konusundaki kolektif dayanışmada her daim sorumluluk alan Kürtlerin kendi trajedileri kelam konusu olduğunda da bu dayanışmayı öncedena kendi içlerinde sağlayıp daha sonra da dünyanın bu dayanışmaya iştirakini ilham etmesinin katalizörü hayati bir şuurdan kelam ediyorum. Kürdistan’ın her bir kesimindeki hakim siyasetin lokal gündemine angaje kılınmış Kürtler bulundukları modül haricindeki Kürtleri yanlışsız dürüst tanımazken, onların sömürgeci şartlarından bihaberken, orada yaşananlara dünyanın uzak yabancı bir noktasında yaşanan gelişmeler olarak bayağı bir haber kıymeti verirken dünyanın Kürdistan’da olan bitene kâfi ilgiyi göstermesini beklemek bir akıl tutulması.
ÇİFTÇİ: KÜRDİSTAN HALKI ÇOK DUYARSIZ DEĞİL LAKİN kimi vakit SESSİZ KALMAK ZORUNDA KALIYOR
Deniz Çiftçi: Güney Kürdistan halkı var olan siyasi ve ekonomik çürümeye karşı epeyce sessiz değil, daima kolektif şovlar yapılıyor. Lakin, Kürdistan’daki siyasi otoriteyi zayıflatacak hayli kuvvetli hareketlerden de kaçınıyorlar, zira Irak’taki durum pek belgisiz. Kürdistan’da oluşabilecek bir siyasi otorite boşluğu, Kürdistan’ın pek epeyce bölgesinin işgal edilmesine bile yol açabilir. Kürdistan halkı bu yüzden epey duyarsız değil fakat kimi vakit sessiz kalmak zorunda kalıyor diyebiliriz. Güney Kürdistan halkı bir nevi bıkmış durumda ve iki ortada bir derede kalma hali kelam konusu. Alışılmış bu durum Behzad Mahmûdî’nin protestosuna karşı var olan ‘kolektif sessizliği’ meşrulaştırmamalı. Kürt halkı Behzad Mahmûdî’ye kuvvetli bir biçimde sahip çıkmadı. Toplumsal medyada aşikâr bir hassaslık oluşsa da bu epeyce yetersiz kaldı. Cenazesine epeyce kuvvetli bir iştirak sağlanabilirdi. Birleşmiş Milletler önünde binlerce insan toplanıp demokratik bir protesto yapabilirdi.
ÇELİK: İNSANLARIN SOSYO-EKONOMİK SORUNLARININ TAHLİLİNE DAİR KUŞKUCU BİR YAKLAŞIM VAR
Adnan Çelik: Doğrusu bu durumun birden çok sebebi olduğunu düşünüyorum ve Tunus’taki durum ile kıyaslamanın da gerçek bir karşılaştırma yeri sunduğundan emin değilim. Öncelikle Kürdistan’ın tamamındaki büyük alt-üst oluşlar ve neredeyse birebir güne sığan birfazlaca siyasal, toplumsal gelişme Kürtlerin “olay” temelli gelişmelere gereğince odaklanmasını ve onları layıkıyla tartışmasını engelleyen en temel faktör. Bir de bu olayların siyasallığına dair kurulan hiyerarşi, hangilerinin daha fazla konuşulacağının da çerçevesini belirliyor. Bu manada Kürtlerin dört modüldeki çabasının büsbütün “siyasete” indirgendiği hegemonik bir kavrayış olduğunu ve bu kavrayışın biroldukca toplumsal sıkıntıyı siyaset gündemi ortasında daha tali bir pozisyona ittiğini söylemek mümkün. Bilhassa Güney Kürdistan’da son senelerda sayıları günden güne artan ve coğrafik olarak da genişleyen halk protestolarının alımlanmasında da bunu görmek mümkün. Güney’deki siyasi iktidarın, hoşnutsuzluğun toplumsal seviyede örgütlenmesi ile ortaya çıkan bu halk protestolarının yolsuzluk aksisi, eşitlikçi ya da en azından daha adil bir gelir bölüşümü taleplerini daima küçümseyen ve hatta birden fazla durumda bunları “dış mihrakların” bir uzantısı olarak kıymetlendirme biçiminin de kıymetli bir faktör olduğunu belirtmek gerekiyor.
Bir öteki değerli faktör, insanların sosyo-ekonomik sorunlarının tahliline dair siyasal mobilizasyonuna yönelik kuşkucu ve hatta komplocu yaklaşım. Bir cihatçı İslamcının cennete gitmek için IŞİD’e katılmasını sorgulamayan kimileri bayağı bir insanın ülkedeki ekonomik sömürü ve eşitsizliklere, kendi emeğinden alınan verginin yolsuzlukla gaspına ya da kendi yaşadığı yereldeki etraf talanına karşı protestosuna “dış mihrakların oyunu” diyebiliyor. Bakûr’dan bir örnek vermek istiyorum. 1967 ve 69’da Kürdistan’daki Doğu Mitingleri en az 1990’lardaki serhildanlar kadar kıymetliydi. Her biri Kürtlerin ezilmişliğinin bir boyutuna odaklanıyordu. Güney’de 1990’lar başındaki raperinler ne kadar değerliyse son senelerda yükselen halk protestoları da en az o kadar değerli. Bunlar içinde bir siyasal hiyerarşi kurmamak, her ikisinin de Kürtlerin özgürleşme çabalarının bir boyutunu açığa çıkardığını görmek gerekiyor. Ama bir yandan Kürtlere dair gündemin baş döndürücü yoğunluğu, bir yandan da siyasete ve hak arayışına dair algılarımızın daha makro ve jeo-politik bir bakışla belirlenmesi maalesef toplumun kılcal damarlarına biriken bu basıncı görmemizi engelliyor.
Behzad Mahmudî “kendi vatanında göçmen” biri olarak bu aksiyonu gerçekleştirdi. Öteki 3 modülden bir Kürt’ün özel olarak Güney Kürdistan’da, genel olarak Kürdistan’ın öteki rastgele bir modülünde o modüldeki Kürtler tarafınca “göçmen” muamelesine maruz kalması gerçek mu sizce? Bugün formel bir hukuku ve statüsü olan Güney Kürdistan idaresi ve genel olarak tüm Kürtler, bu biçimde bir olayın yine etmemesi için neler yapmalı, bu hususta ne önerirsiniz?
YEĞEN: GÜNEYDE GENEL BİR KÜRDİSTAN FİKRİNİN KUVVETLENDİRİLMESİNİN YOLLARINI BULMAK GEREKİYOR
Mesut Yeğen: Saf milletlerarası hukuk açısından bakarsak İran vatandaşı Mahmudî Irak tarafına geçtiği için sıkıntıyı göçmenlik, mültecilik etrafında kıymetlendirmek doğal ki mümkün. Fakat, sorunun bunun ötesine geçen bir tarafı var; zira, sonuçta Mahmudî Kürt olduğu için Kürdistan’ın bir kısmından ayrılmak zorunda kalıp, bir Kürt olarak hayatını idame ettirebileceği var iseyımıyla Kürdistan’ın bir öbür kısmına geçen biri. İntiharı ise Güney Kürdistan’ın bu durumdaki bir Kürdü hayatta tutabilecek toplumsal, siyasi kurumsal düzenekleri geliştiremediğini gösteriyor.
Gibisi trajedilerin tekrar etmemesi için ne yapmak gerekir sorusuna uygun bir karşılığı şüphesiz Güney Kürdistanlı hukukçular, sivil toplum aktivistleri, entelektüeller verebilir. ‘Dışarıdan’ biri olarak benim aklıma gelenler şunlar. Öncelikle, Güney Kürdistan bürokrasisinde ve sivil toplumunda genel bir Kürdistan fikrinin kuvvetlendirilmesinin yollarını bulmak gerekiyor muhakkak ki. Irak vatandaşı olmayan ve muhtaçlık halindeki Kürtleri ‘evlerinde’ kılacak düzenlemeler, kurumlar, zihniyetler nasıl çoğaltılıp, kuvvetlendirilebilir bunun üzerine düşünmekle başlamak lazım. Irak’ın öbür yerlerinden ve Rojava’dan gelenlere kapılarını cömertçe açmış olduğunu biliyoruz Güney Kürdistan’ın, lakin gerek jeopolitik şartlardan, gerek kendi iç dinamiklerinden ötürü Güney Kürdistan’ın kendi içine bakan bir entiteye dönmüş olduğu da ortada. Bu durumu azaltmanın yolları üzerine her insanın düşünmesi gerekiyor. her insanın, hepimizin üzerine düşünmesi gereken daha kıymetli bir şey de şu: Irak, Türkiye, İran ve Suriye’de Kürtlerin sivil toplum inisiyatifleri, entelektüelleri, kurumları ne yapar ne ederiz de bir Kürt sivil toplum alanı oluşturabiliriz. Farklı ülkelerdeki, bilhassa de Irak ve Türkiye’deki Kürt entelektüelleri, aktivistler ve sivil toplum inisiyatifleri işbirlikleri geliştirerek sivil bir Kürt alanı oluşturabilse Mahmudî’nin intiharının işaret ettiği tipten problemlerimizle ilgili hem erken ikaz sistemleri geliştirebilir tıpkı vakitte bu sıkıntıların halli için ehil inisiyatifler ya da kurumlar oluşturabiliriz tahminen. Aslında bu tipten bir eğilim 2010-2015 içinde vardı, yok değil. Lakin Arap Baharı daha sonrasında her taraftaki Kürtler oldukçaça kendi sıkıntısına düştüğünden bu eğilim neredeyse köreldi. Nasıl bir daha canlandırabiliriz üzerine daima bir arada düşünmek gerekiyor.
KANİE: KÜRTLERİN DUYGUSAL DURUMU KÜRDİSTAN REALİTESİ İLE ÇELİŞKİ İÇİNDEDİR
Merîwan Virya Kanie: Duygusal ve sözsel olarak Kürdistan halkının kıymetli bir kesiti kendisini birebir toprağın ve ulusun mensubu olarak görmekte ve düşman olarak bildikleri taraflar içinde da bir ayırım yapmamaktadır. Halkın değerli bir bölümü de Kürt problemini tek bir sıkıntı olarak görmektedir: Ezilmiş, parçalanmış ve devletsiz bir halkın sıkıntısı. Lakin bu duygusal durum, Kürdistan’ın öteki modüllerinin realitesi ve memleketler arası jeopolotik durumuyla büsbütün çelişki ortasındadır ve bu çelişki de her Kürdistan modülünün ortasında bulunduğu kendine has mahallî durumla ilgilidir. Benim nazarımda Kürt sorunu tek bir problemden ibaret değildir ve daha fazlasıdır. Gerçekten Kürdistan’ın her kesiminde hem kendine has özel ve farklı bir sorun ve çıkmaz var, birebir vakitte farklı bir siyasi özne ile siyasi bir dilek ve beklenti var. Bu da her modülün birbirinden külliyen farklı bir ulus-devlet modeline ile siyasi kültüre maruz kalmış olmasından kaynaklanmaktadır.
Bana nazaran “Kürt meselesi” konusunda Kürdistan’ın her bir kesimi kendi ortasındaki sıkıntılarla ilgilenmeli ve hiç bir Kürdistan gücü, Kürdistan’ın öbür kesimlerinin iç işlerine müdahil olmamalı. Lakin ben hem de, farklı Kürt güçleri içinde bir birlik çalışması yahut en azından karşılıklı bir manaya, antlaşma ve yardımlaşma olacaksa şayet, bunun için uygun ve müspet bir ortam ve siyasi bir öznenin gerekli olduğuna inanıyorum. Ne yazık ki, bugün siyasi seviyede şahidt olduğumuz durum, bunun tam zıddı bir durumdur. Kürdistan’ın farklı kesimlerinde bulunan siyasi partiler içindeki alakalar, berbat ve dostça olmayan bir durumdadır.
Evet, mevcut durumda kimi hudutlar daha kuvvetli ve muhafazalı değil ve ötürüsıyla Kürdistan’ın bu kesiminin halkı kolaylıkla öteki modüllere geçebilmektedir. Lakin bu gayr-ı resmi geliş-gidiş hareketleri, her daim bölgedeki devletlerin hudutlarını inşa eden siyasi engellemelerle karşılaşabilir. Sorun, yalnızca kısa ve süreksiz bir ziyaretten ibaret olmayıp, Kürdistan Bölgesi’ne iltica edenlerin sığınma ve korunması problemidir. Bu, Kürdistan’ın öteki kesimlerinden Kürdistan Bölgesi’ne gelenlerin problemine dair en yeterli tahlil olabilir. Yahut kalış müddetleri, yani resmi “ikametgah”ları olmalı, o “ikametgâh” maddelerle korunmalı ve o yasalar, kalmanın üzerinden aşikâr bir süre geçmesi halinde Kürdistan vatandaşı olma gerekliliğini ortasında taşımalı. Ya da resmi olarak mültecilik statüsü talep edilmeli ve Cenevre Mukavelesi ile öteki uluslar ortası mukavelelere nazaran o haklar garanti altına alınmalı, o haklara bakılırsa korunmalı ve korunanlar için onurlu bir ömür sunulmalı.
bu biçimde olduğu vakit, Kürdistan’a gelişler yasal olarak organize edilir ve şahıslar bu biçimde bir tertip temeli üzerinde özel haklara sahip olurlar. Behzad Mahmudî’nin olayında vuku bulan durumun yine etmemesi için bir niye yok ve bu biçimdesi durumlar için esaslı bir tahlil bulunmalı. Burada süratlice dikkat çekmek istediğim bir nokta da, toplumumuzda derin ve esaslı bir geçmişi olan mağdur insanları barındırma ve müdafaa külçeşidinin bir daha canlandırılması gerektiğidir. Barınma insani bir olgudur ve bir insanın korunmaya muhtaçlığı olduğu vakit, korunmalı. Ancak bu barınma biçimi, devletin bir kişiyi müdafaası, temel haklar sağlaması ve vatandaşlık sunması manasına gelen yasal ve resmi barınmanın yerini tutmamalı.
AYDINKAYA: BİZ KÜRTLERE KENDİ İÇİMİZDE YENİ BİR HUKUK GEREKİYOR
Fırat Aydınkaya: Açıkçası bir Kürdün, kesimler içinde yer değişikliği yaptığında niye ona mültecilik sıfatı yakıştırdığımızı anlayabilmiş değilim. 1951 yılında Arendt, mültecilik hukukunun hudut tecrübelerini sarahaten göstermişti bize. Ki Arendt mülteci kimliğinin, ulus devlet hukuku bağlamında bile anomali bir varlık olarak tanınmasından müştekiydi. Mültecilerin lakin hata işlediğinde anomali olmaktan çıkıp insan hakları rejimine tabi kılınması bizim açımızdan da çok öğretici. Mahmudi’nin başına gelen vakıa daha beter bir durum. Rojhilatlı bir Kürt’ün, üstelik kendi yurdunda anomali bir varlık olarak görülmekten şikayetçi olması ve dahi hakkın süjesi olmak için devayı kendini yakmakta bulması çok manidar.
halbuki Kürt geleneklerinde bu çeşit durumlar için “bext” diyebileceğimiz kurumsal bir geleneğimiz var. Bext, zorda kalana, zulme uğrayana, yersiz yurtsuz kalana, tutunamayana uzatılan sihirli bir eldir. Bu toplumsal normu, kurucu yasanın temeline taşımalıyız. Çağdaş Kürt otoritesinin mistik temeli niye bu olmasın ki? Sonuç olarak, biz Kürtlere kendi içimizde yeni bir hukuk gerekiyor, tıpkı vakitte hemen. Bunun için de kendi kardeşlerimize karşı “ev sahibi” statüsünü terk ederek işe başlayabiliriz.
SOLEIMANI: GÜNEY KÜRDİSTAN’DA SELF-ORYANTALİST BİR ANLAYIŞLA KÜRT OLAN HAKİR GÖRÜLÜYOR
Kamal Soleimani: dediğiniz gerçek. Öteki yerden Güney’e giden Kürtler yıllarce orada kalıyor. Bilhassa Rojava ve Rojhilat’tan gidenler bir göçmenden bile daha makus muamele görüyor. İkamet hakkı vermedikleri üzere epey kısa periyodik oturma müsaadesi veriyorlar. örneğin benim bildiğim, tanıdığım profesörler var, güneye giden. On beş sene orada kaldığı biçimde, her sene bir daha ikamet müsaadesi almaya maruz bırakılıyor. Hatta biliyorsunuz Avrupa’dan, Amerika’dan oraya giden hocalar var. Onlara dolar üzerinden fiyat ödendiği biçimde, Rojhilatlı hocalara dinar üzerinden ödeme yapılıyor. İkisi de profesör olduğu biçimde bir Rojhilatlı Kürde hayli düşük fiyat ödenirken, batılı olana iki katından daha fazla fiyat ödeniyor. bir daha örneğin bir Türk, ikamet ofisine gidip çabucak işini nazaranbilirken, kelam konusu bir Rojhilatlı ise, günlerce ikamet ofisine gidip gelmek zorunda bırakılıyor. Ne yazık ki hariçten gelen Kürde değer verilmiyor, ona Kürt olduğu için olumlu ayrımcılık yapılması gerekirken yapılmıyor. Tam tersine self-oryantalist bir anlayışla Kürt olan hakir görülüyor. örneğin bir Türk’e, bir Arap’a ya da bir Fars’a gösterilen yeterli muamele asla bir Kürd’e gösterilmiyor. Maleseef Başur, hayli uzun vakittir Kürtlük imtihanından kalmış durumdadır. Ve orda bir Kürt ulusal projesi hiç bir vakit kelam konusu olmamıştır. Bundan daha sonra olup olmayacağı da meçhuldür.
BİLİCİ: BENCE GÜNEYLİLER PASAPORT BASMA HAKKINA SAHİP OLMADIKLARI SÜRECE MAZUR SAYILIRLAR
Mücahit Bilici: Güney Kürdistan idaresi istese de o insanların “göçmen” statüsünü değiştiremez. Zira kimin yurttaş kimin turist yahut göçmen olduğuna karar veren merci devlettir. Bu mevzuda hükümranlık Irak devletine ilişkin diye biliyorum. Bence Güneyliler pasaport basma hakkına sahip olmadıkları sürece mazur sayılırlar. Lakin kendilerine sığınmış Kürtlere ekonomik olarak takviye vermemek için hiç bir mazeretleri yok görünüyor. Bu tıp bir hadisenin tekerrür etmemesi için bir mülteciler uyum merkezi oluşturulabilir. Behzad Mahmudî aşikâr ki sesini duyuramadığı için kendisini ateşe vermek zorunda kaldı. Kürtlerin hayli geniş milletlerarası network ve sermayeleri var, ancak bu bir kurumsal dayanışma ve milletlerarası hukuk açısından geçerli bir dövize dönüşmüyor. Bunun niye bu biçimde olduğu ve nasıl aşılabileceği konusunda düşünmek gerek.
ŞARMAN: öncedenA SİYAH BİLİNCİ’NE MUADİL BİR “KÜRT BİLİNCİ” GEREKMEKTEDİR
Nurdan Şarman: Bu hususta evvela şunu belirtmek gerekir ki, Güney Kürdistan hükümetinin ve Kürtlerinin İran’ın zulmünden kaçan Kürtleri öteki bir ülkeden gelen mülteciler olarak değil de, oranın yerlisi, vatandaşı olarak görmeleri ve buna nazaran muamele göstermeleri gerekmektedir. Hatta buna mecburlar. Bunu açıkça yapamıyorlarsa bile örtük bir biçimde yapmanın onlarca yol ve imkânına sahipler. Bu bahisteki basiretsizlikleri emsalsiz Güney Kürdistan’ın alnına kara bir leke olarak kazınmaktadır. Teklifim de, evvelki sorunuzda değindiğim üzere öncedena Siyah Bilinci’ne muadil bir “Kürt Bilinci” gerektiğidir. “Siyah Bilinci”ne, “Yahudi Bilinci”ne muadil bir Kürt Bilinci’niz yoksa kolektif aidiyetlerinizden ötürü yaşadıklarınızı hem kendinize tıpkı vakitte dünyaya tesirli ve gerçek bir biçimde anlatmanız da mümkün olmayacaktır. Bu şuurun inşasında Kürt aydınına başat bir rol düşüyor.
Sömürgeciliğin epistemik şiddet ve ihlaliyle oluşan gömülü şuurla yüzleşen ve Kürtleri de bununla yüzleştiren entelektüel bir aydınlanma lazım. George Floyd için sokaklara dökülen siyahların hepsi Fanon’u ve öteki Negritude aydınlarını okumamıştı, fakat bu entelektüel hareketin sirayet ettiği iklimi tatmış siyahlardı bunlar. Bu şuur, ezilende yaratılan patolojik şuurun panzehiri bir şuurdur. Ayrıyeten “Yahudiliği sevdiğim için değil, bundan kurtulmamın mümkün olmayacağının artık idrakine vardığım için Yahudi milliyetçisi oldum” diyen Theodor Herzl’in altını çizdiği gerçeğe işaret eden bir şuurdur bu. Kürtlere de bu biçimdesi bir şuur gerek. Bu şuur, şahısların, partilerin, örgütlerin, din/inanç ve lehçelerin üstünde, kendi gerçekliği konusunda başta kendisiyle, daha sonra dünyayla apaçık yüzleşmiş Kürdistani bir şuurdur. Aksi takdirde Kürtlere münhasır birçok trajedide öncedena Kürtler içinde başlayıp daha sonra da dünyayı buna dahil olmaya kışkırtan tesirli üniversal bir dayanışmayı birçok defa görmeyerek kahrolacağız. Ayrıyeten bu şuur olmadığı sürece Kürtlerin yaşadığı hiç bir zulüm, hiç bir soykırım istenilen kolektif yansıyı, dayanışmayı yaratmaya yetmeyeceği üzere, Kürtlerin lisanlara destan uğraşları de maksada ulaşmasına ramak kala sabote ve manipüle olmaktan kurtulamayacaktır. Bu şuur inşa olmadan öbür başka tekliflerin, hayata geçirilmesi durumunda bile işe yarayacağına inanmıyorum.
Deniz Çiftçi: Güney Kürdistan Hükümeti her şeydilk evvel Kürdlere uzun periyodik oturum müsaadesi vermeli. Bunun önündeki tüm pürüzleri kaldırmalı. Bir Kürd, Güney Kürdistan’da mülteci olmamalı. Bunun önündeki tüm siyasi ve hukuksal pürüzler kaldırılmalıdır.
ÇELİK: SİYASİ SIĞINMACILARIN KENDİLERİNİ GEREĞİNCE ‘KENDİ ÜLKELERİNDE’ HİSSETMEMELERİ ÜZERE BİR DURUM VAR
Adnan Çelik: Ulusal birlik ve kesimler ortası dayanışma temelinde ya da bir ülkeye sığınan mültecilerin memleketler arası hukukla garanti altına alınmış hakları temelinde bakıldığında şüphesiz bu durum kabul edilemez. Ancak doğrusu güney Kürdistan’ın merkezi Irak devleti içerisindeki yasal pozisyonu ve hukuk alanındaki özerklik derecesine gereğince vakıf olmadığım için problemin türel boyutuna dair bir şey söyleyemiyorum. Bilhassa Bağımsızlık Referandumu daha sonrası yaşanan siyasal mağlubiyet ve merkezi Irak devletinin güneydeki gücünü daha da derinleştirmesinin güneyin hukuk alanındaki özerkliğine nasıl tesir ettiğine bakmak gerekiyor. Örneğin siyasi niçinlerle Bakûr, Rojava yahut Rojhelat’dan güneye gelen Kürtlerin ikamet müsaadesi vb. süreçlerinin idaresinde güneydeki hükümetin yasal hareket kapasitesi nedir? Bu tıp boyutları göz gerisi etmeden de yaklaşmak gerekiyor probleme.
Kendim güney Kürdistan’da rastgele bir etnografik araştırma yapmadığım için, medyaya yansıyanlar üzerinden birkaç şey söyleyebilirim. gorebildiğim kadarıyla kendi yaşadıkları kesimlerdeki siyasal niçinlerden dolayı güneye sığınan Kürtlerin epeyce önemli meşakkatleri var. Toplumsal ve ekonomik problemlerin yanında en temelde bu siyasi sığınmacıların kendilerini ‘kendi ülkelerinde’ gereğince inançta hissetmemeleri üzere bir durum var. Birtakım siyasi aktivistlerin milletlerarası hukuka ve ulusal-birlik tahayyülüne karşıt bir biçimde İran yahut Türkiye’ye teslim edilmesi ile ilgi yer yer haberlerle karşılaşıyoruz. bir daha bilhassa Türkiye’nin Güneydeki askeri varlığının günden güne daha da derinleşmesi, Türk istihbaratının ağır izleme çalışmaları da oraya sığınanlar üstündeki baskıları daha da artırıyor. Kürt alanındaki iki temel aktör (Kürt siyasal hareketi ve Güney’deki PDK ve YNK partileri) içindeki siyasal rekabet ve hegemonya çabası de buradaki siyasi sığınmacılara yönelik muamelenin farklılaşmasını belirliyor. bir daha bilhassa Rojhelat’daki Kürt siyasal gayretinin tarihî olarak Güney’deki siyasal iktidarın ajandasına bağımlı hale gelmesi de bir öbür değerli etken olarak belirtilebilir.
Farklı Kürt hareketlerinin toplumsal tabanları seviyesinde epeyce kuvvetli bir ulusal birlik talebi olduğu hepimizin malumu. Kürt siyasal aktörleri de bu talebi farklı hallerde lisana getiriyorlar. Lakin uzun müddettir ne yazık ki bu ulusal birlik arayışı somut bir sonuca evrilemiyor. Bunda Kürt hareketleri içindeki hegemonya uğraşının yanı sıra Türkiye, İran, Irak ve Suriye devletlerinin müdahalelerinin de tesiri var. Nihayetinde siyasal alan bir güç ve iktidar alakaları alanı ve Kürt olmak kendi başına ulusal birlik inşa etmek için kâfi bir ölçüt değil. O niçinle tahminen de mevcut durumda yapılması gereken birinci öncelikli şey bu Kürt siyasal aktörlerinin birbirlerinin varlığına hürmet duymaları, kendi toplumsal gelecek tahayyüllerini diyalojik bir temelde tartışmaları ve kendi toplumsal tabanlarının Kürtlük temelli ortaklaşmalarını kutuplaştırıcı bir partizanlık ayrımına heba etmemeleri gerekiyor.
Kürtlerin gayretinin bildiğimiz manada salt siyasete indirgenmemesi, özgürleşme ve bağımsızlık probleminin birbiriyle iç içe geçmiş kimlik, sınıf, cinsiyet ve doğal etraf üzere dinamiklerin birlikte düşünülmesi ile mümkün olabileceğine dair kuşatıcı bir siyasal kavrayış çerçevesi gerekiyor. Felix Guattari’den ödünç alarak söylersem Kürtlerin çabası, onların mental, toplumsal ve çevresel ekolojilerini bir ortada düşünmekten geçiyor. O niçinle şimdiki jeo-politik gündemlere gömülüp gündelik hayatın toplumsal boyutlarını ıskalamayan bir çaba lisanı ve perspektifine muhtaçlığımız var. Siyasal taleplerin üzerinde yükseldiği toplumsal bağlamın farklı alanlarında çeşitli infra-politik yerler inşa etmeden ve bu yerlerin inşası için de toplumsal olana dair her türlü sıkıntıyı siyaset kavrayışımıza eklemlemeden bu problemleri aşmak mümkün görünmüyor.