Kudüs’teki Ermeni okuluna İstanbul’dan öğretmen Uzman eğitimci ve Batı Ermenicesi öğretmeni Sevan Değirmenciyan, aldığı davet üzerine Kudüs’teki Tarkmançats Ermeni Okulu’nda bakılırsav yapmaya başladı.
5 Kasım’a günü Kudüs’e giden Değirmenciyan, kentte sivillerin eğitim aldığı Tarkmançats Okulu’nda Ermenice, Ermeni edebiyatı ve Ermeni tarihi dersleri verecek. Eğitimi için Ermenistan’da giden ve uzun yıllar orada yaşadıktan daha sonra Türkiye’ye dönen uzman eğitimci, burada Karagözyan, Pangaltı Mıhitaryan Lisesi üzere okullarda ders verdi. beraberinde Aras Yayıncılık’tan çıkan Ermenice kitapların editörlüğünü üstüne alan Değirmenciyan, Hrant Dink Vakfı’nın Batı Ermenicesi kurslarında da eğitmen olarak vazife alıyor. Yeni nazaranvi ve Türkiye’deki Ermeni toplumunun eğitim durumuyla ilgili olarak, Agos’tan Vartan Estukyan’a açıklamalar yapan Değirmenciyan’ın değerlendirmelerinden bir kısım şu biçimde:
Öncelikle eğitimci kimliğinizden bahsedelim. Buradaki kimi okullarda Ermenice öğretmenliği yaptınız…
Eğitimci kimliğim eskiye dayanıyor. Yerevan Devlet Üniversitesi Ermeni Lisanı ve Edebiyatı Kısmı mezunları filolog ve Ermeni lisanı ve edebiyatı öğretmeni olarak mezun oldukları için, buna uygun olarak pedagojik bir eğitim de alır ve üniversitenin son yılında stajyer olarak ülkedeki okullarda ders vermeleri istenir. Bu kapsamda ben de bir süre Yerevan’da ders vermiştim. Türkiye’ye döndüğümde Karagözyan’da yardımcı öğretmen olarak bakılırsav yaptım, Tıbrevank’ta çalıştım, uzun mühlet Öğretmenler Vakfı’nda öğretmenlere yahut yeni mezun olmuş, öğretmen olmak isteyenlere yardım ediyordum, sonrasındasında da 2014-16 senelerında Pangaltı Mıhitaryan’da sancılı bir öğretmenlik süreci yaşadım. Türkiye, Ermenistan’dan alınan diplomayı kabul etmesine rağmen, Ermeni Lisanı ve Edebiyatı Öğretmeni takımı vermiyor. ötürüsıyla farklı bir alanda pedagojik formasyon alıp okula girmek lazım. Hepsini denedim aslında, ALES vs., fakat bir daha de takım verilmediği için bu imkân sağlanmadı. Ulusal Eğitim Bakanlığı’nı da, YÖK’ü de aradım, her iki kurum da topu birbirine attı. Tipik bir Türkiye süreciydi. Yani Türkiye’de Ermeni Lisanı ve Edebiyatı öğretmeni olamıyorsunuz aslına bakarsan.
Kudüs’teki okulda ders vermek üzere davet aldınız. Bu süreci anlatır mısınız?
Kudüs sevdam 1995’e dayanır. birinci vakit içinderda o tarihte Mesrob Srpazan’la gitmiştik. 96’da yine gittim. çabucak sonrasında 2012 ve 2013’te ziyaret ettim, havasını soludum. Daima Noel devrinde gittim. Vaktin durduğu, tarihle iç içe yaşadığınız, ömrün en azından Ermeni Mahallesi’nde, manastır ortasında farklı bir ritimle ilerlediği, farklı bir ortam. Manastır aslında Ermeni Mahallesi’nin büyük bir kısmını kapsayan, sur ortasında bir yer. İnsanların yaşadığı, birkaç kilisenin, kitaplığın, okulun, müzenin bulunduğu, kent ortasında bir kent adeta. Hatta kentin ortasındaki kentin ortasında kent, zira Kudüs, ortasında yer alan Ermeni Mahallesi ve mahallenin de ortasında bulunan ve kapısı saat 23.00’te kapanan ve sivillerin, ruhanilerin yaşadığı bir kompleks.
Kudüs Ermeni Mahallesi’nde iki okul var, biri manevî, oburu sivil. Ben, 1869’da kurulan ve sonrasındasında Patrik Yeğişe Turyan tarafınca bir daha yapılandırılan, sivillerin eğitim aldığı Tarkmançats Okulu’nda misyon alacağım. Eski Kudüs bildiğim kadarıyla İngiliz statükosuyla yönetilir, bu yüzden Tarkmançats Okulu da aslen bir İngiliz okulu. Resmî lisanı İngilizce. Okulda yalnızca Ermeniler değil, Arap Hıristiyanlar ve öteki milletlerden Hıristiyan öğrenciler de eğitim alabiliyor.
Kudüs’le 2013’te bir diyaloğumuz olmuştu, birinci bu biçimde nazaranv almamı teklif etmişlerdi. O periyot olmadı. Bu sefer okul müdürü benimle bağlantıya geçti, önemli bir biçimde ilgilendiler ve ben de kabul ettim. Natürel, eşimin ve ailemin takviyesi hayli kıymetliydi. Yalnız başıma gideceğim, eşim Melis ve kızım Vaneni burada olacak. Eşim bu vakitte bana epeyce takviye oldu ve bu takviyesi olmasa muhtemelen gidemeyecektim. Zira hepimizin şahsi fedakârlık göstermesi gerekiyordu hakikaten.
Her ne kadar okulda sivil öğrenciler olsa da, Kudüs Ermeni toplumunun genel olarak dindar bir yapısı olduğunu biliyoruz. Dinin odakta olduğu bir kente ahenk sağlamak sizin için güç olmayacak mı?
Kudüs’e daha evvel gittim, fakat uzun müddet kalmadım. Türkiye’den, İstanbul’dan uzak yaşama pratiğim var lakin bu pratik Ermenistan’daydı, Kudüs’te değil. Çok daha kendi ortasında yaşayan bir topluma gidiyorum, evet. Muhakkak bir ölçüde sivil hayat olsa da, burası üzere değil. bir daha de adapte olabileceğimi düşünüyorum, zira günlerimi yazmakla, okumakla geçiren biri olarak manastırın sakin ortamı faydalı olacaktır. Orada kıymetli bir kütüphane var. Ermeni tarihi ve edebiyatı açısından yapacak, çalışacak epeyce iş olacaktır. Bu mevzulara daha fazla çalışabilme ümidimi koruyorum. Örneğin 19. yüzyılda İzmir’den Kudüs’e giden epeyce değerli bir öğretmen var: Dikran Savalanyan. Savalanyan orada hayli kıymetli çalışmalarda bulunmuş ve Kudüs tarihi yazmış. Ermenice edebiyatın kıymetli isimlerden Hagop Oşagan meselai de verebiliriz. Oşagan’ı Oşagan yapan neredeyse tüm eserler Kudüs’te yazılmış. 1922’de Türkiye’den ayrıldıktan daha sonra Oşagan da orada öğretmenlik yapmıştır. elbette kendimi Savalanyan, Oşagan üzere isimlerle kıyaslamıyorum, lakin oradaki ortamda, huzur ortasında yapmak istediklerimi az epey yapabileceğimi düşünüyorum.
Az evvel Oşagan meselai verdiniz. Bilhassa Osmanlı vaktinde hem İstanbul’dan hem Anadolu’dan birfazlaca Ermeni, öğretmen olarak batıya yahut diğer ülkelere eğitmen olarak gitmiştir, ötürüsıyla burası öğretmen ihraç etmiştir diyebiliriz. Hem nüfus olarak o devir daha kalabalıktı birebir vakitte eğitim düzeyi gayrimüslimlerde daha yüksekti. Yakın tarihte buna hiç tanıklık etmedik. Yanlış bilmiyorsam siz Kudüs’e giderken, uzun vakit daha sonra İstanbul Ermeni toplumunun ihraç ettiği birinci öğretmen sıfatını da birlikteinizde götüreceksiniz.
Aslında bunu hiç düşünmemiştim, olabilir. söylemiş olduğiniz üzere Osmanlı devrinde bu örnekler oldukçatu. Kudüs özelinde konuşuyorsak şayet, esasen orası da Osmanlı’ydı. Kudüs ve İstanbul içinde bu manada ağır bir alışveriş vardı. Örneğin Mesrop Nışanyan, Yeğişe Turyan üzere İstanbullu din adamları, Kudüs’te patrik olmuştur. aslına bakarsan İstanbul’da bulunan meclisin onayıyla orada misyon alabiliyorlardı. ötürüsıyla Kudüs, bu biçimdelar sınırötesi değildi.
Ermeni Diasporası’nın lisan, edebiyat ve kültür merkezleri olan Lübnan ve Suriye’nin, İsrail’le siyasi alakalarının berbat olması da bu davetin bana gelmesine tesir etmiştir diye düşünüyorum. Yoksa Beyrut’ta, Halep’te epey ehil meslektaşlarımız var, fakat kaideler müsait değil İsrail’de çalışmalarına. halbuki Türkiye’nin İsrail’le olan münasebetleri onlar kadar makûs değil. Şunu da söylemek gerek: Günümüzde insanların birden fazla batıya gitmeyi tercih ediyor, oralar epeyce daha cazip geliyor. yine doğuda kalmak, hatta daha doğuya gitmek, kapalı bir yere gitmek pek tercih edilmiyor. İsrail bir Ortadoğu ülkesi, lakin öbür ülkelerden hem ekonomik hem toplumsal olarak ayrışan bir kimliği var. bir daha unutmamak gerekir ki Kudüs’te Ermenilerin epey değerli bir mevcudiyeti var. Patrikhane olsun, Ermeni Mahallesi olsun… Kudüs’te sahip olduğumuz imtiyazların koruma edilmesi, o kelimeyi kullanmak istemiyorum fakat ‘ulusal’ bir ehemmiyete, önceliğe sahip.
SÖYLEŞİNİN TAMAMI
5 Kasım’a günü Kudüs’e giden Değirmenciyan, kentte sivillerin eğitim aldığı Tarkmançats Okulu’nda Ermenice, Ermeni edebiyatı ve Ermeni tarihi dersleri verecek. Eğitimi için Ermenistan’da giden ve uzun yıllar orada yaşadıktan daha sonra Türkiye’ye dönen uzman eğitimci, burada Karagözyan, Pangaltı Mıhitaryan Lisesi üzere okullarda ders verdi. beraberinde Aras Yayıncılık’tan çıkan Ermenice kitapların editörlüğünü üstüne alan Değirmenciyan, Hrant Dink Vakfı’nın Batı Ermenicesi kurslarında da eğitmen olarak vazife alıyor. Yeni nazaranvi ve Türkiye’deki Ermeni toplumunun eğitim durumuyla ilgili olarak, Agos’tan Vartan Estukyan’a açıklamalar yapan Değirmenciyan’ın değerlendirmelerinden bir kısım şu biçimde:
Öncelikle eğitimci kimliğinizden bahsedelim. Buradaki kimi okullarda Ermenice öğretmenliği yaptınız…
Eğitimci kimliğim eskiye dayanıyor. Yerevan Devlet Üniversitesi Ermeni Lisanı ve Edebiyatı Kısmı mezunları filolog ve Ermeni lisanı ve edebiyatı öğretmeni olarak mezun oldukları için, buna uygun olarak pedagojik bir eğitim de alır ve üniversitenin son yılında stajyer olarak ülkedeki okullarda ders vermeleri istenir. Bu kapsamda ben de bir süre Yerevan’da ders vermiştim. Türkiye’ye döndüğümde Karagözyan’da yardımcı öğretmen olarak bakılırsav yaptım, Tıbrevank’ta çalıştım, uzun mühlet Öğretmenler Vakfı’nda öğretmenlere yahut yeni mezun olmuş, öğretmen olmak isteyenlere yardım ediyordum, sonrasındasında da 2014-16 senelerında Pangaltı Mıhitaryan’da sancılı bir öğretmenlik süreci yaşadım. Türkiye, Ermenistan’dan alınan diplomayı kabul etmesine rağmen, Ermeni Lisanı ve Edebiyatı Öğretmeni takımı vermiyor. ötürüsıyla farklı bir alanda pedagojik formasyon alıp okula girmek lazım. Hepsini denedim aslında, ALES vs., fakat bir daha de takım verilmediği için bu imkân sağlanmadı. Ulusal Eğitim Bakanlığı’nı da, YÖK’ü de aradım, her iki kurum da topu birbirine attı. Tipik bir Türkiye süreciydi. Yani Türkiye’de Ermeni Lisanı ve Edebiyatı öğretmeni olamıyorsunuz aslına bakarsan.
Kudüs’teki okulda ders vermek üzere davet aldınız. Bu süreci anlatır mısınız?
Kudüs sevdam 1995’e dayanır. birinci vakit içinderda o tarihte Mesrob Srpazan’la gitmiştik. 96’da yine gittim. çabucak sonrasında 2012 ve 2013’te ziyaret ettim, havasını soludum. Daima Noel devrinde gittim. Vaktin durduğu, tarihle iç içe yaşadığınız, ömrün en azından Ermeni Mahallesi’nde, manastır ortasında farklı bir ritimle ilerlediği, farklı bir ortam. Manastır aslında Ermeni Mahallesi’nin büyük bir kısmını kapsayan, sur ortasında bir yer. İnsanların yaşadığı, birkaç kilisenin, kitaplığın, okulun, müzenin bulunduğu, kent ortasında bir kent adeta. Hatta kentin ortasındaki kentin ortasında kent, zira Kudüs, ortasında yer alan Ermeni Mahallesi ve mahallenin de ortasında bulunan ve kapısı saat 23.00’te kapanan ve sivillerin, ruhanilerin yaşadığı bir kompleks.
Kudüs Ermeni Mahallesi’nde iki okul var, biri manevî, oburu sivil. Ben, 1869’da kurulan ve sonrasındasında Patrik Yeğişe Turyan tarafınca bir daha yapılandırılan, sivillerin eğitim aldığı Tarkmançats Okulu’nda misyon alacağım. Eski Kudüs bildiğim kadarıyla İngiliz statükosuyla yönetilir, bu yüzden Tarkmançats Okulu da aslen bir İngiliz okulu. Resmî lisanı İngilizce. Okulda yalnızca Ermeniler değil, Arap Hıristiyanlar ve öteki milletlerden Hıristiyan öğrenciler de eğitim alabiliyor.
Kudüs’le 2013’te bir diyaloğumuz olmuştu, birinci bu biçimde nazaranv almamı teklif etmişlerdi. O periyot olmadı. Bu sefer okul müdürü benimle bağlantıya geçti, önemli bir biçimde ilgilendiler ve ben de kabul ettim. Natürel, eşimin ve ailemin takviyesi hayli kıymetliydi. Yalnız başıma gideceğim, eşim Melis ve kızım Vaneni burada olacak. Eşim bu vakitte bana epeyce takviye oldu ve bu takviyesi olmasa muhtemelen gidemeyecektim. Zira hepimizin şahsi fedakârlık göstermesi gerekiyordu hakikaten.
Her ne kadar okulda sivil öğrenciler olsa da, Kudüs Ermeni toplumunun genel olarak dindar bir yapısı olduğunu biliyoruz. Dinin odakta olduğu bir kente ahenk sağlamak sizin için güç olmayacak mı?
Kudüs’e daha evvel gittim, fakat uzun müddet kalmadım. Türkiye’den, İstanbul’dan uzak yaşama pratiğim var lakin bu pratik Ermenistan’daydı, Kudüs’te değil. Çok daha kendi ortasında yaşayan bir topluma gidiyorum, evet. Muhakkak bir ölçüde sivil hayat olsa da, burası üzere değil. bir daha de adapte olabileceğimi düşünüyorum, zira günlerimi yazmakla, okumakla geçiren biri olarak manastırın sakin ortamı faydalı olacaktır. Orada kıymetli bir kütüphane var. Ermeni tarihi ve edebiyatı açısından yapacak, çalışacak epeyce iş olacaktır. Bu mevzulara daha fazla çalışabilme ümidimi koruyorum. Örneğin 19. yüzyılda İzmir’den Kudüs’e giden epeyce değerli bir öğretmen var: Dikran Savalanyan. Savalanyan orada hayli kıymetli çalışmalarda bulunmuş ve Kudüs tarihi yazmış. Ermenice edebiyatın kıymetli isimlerden Hagop Oşagan meselai de verebiliriz. Oşagan’ı Oşagan yapan neredeyse tüm eserler Kudüs’te yazılmış. 1922’de Türkiye’den ayrıldıktan daha sonra Oşagan da orada öğretmenlik yapmıştır. elbette kendimi Savalanyan, Oşagan üzere isimlerle kıyaslamıyorum, lakin oradaki ortamda, huzur ortasında yapmak istediklerimi az epey yapabileceğimi düşünüyorum.
Az evvel Oşagan meselai verdiniz. Bilhassa Osmanlı vaktinde hem İstanbul’dan hem Anadolu’dan birfazlaca Ermeni, öğretmen olarak batıya yahut diğer ülkelere eğitmen olarak gitmiştir, ötürüsıyla burası öğretmen ihraç etmiştir diyebiliriz. Hem nüfus olarak o devir daha kalabalıktı birebir vakitte eğitim düzeyi gayrimüslimlerde daha yüksekti. Yakın tarihte buna hiç tanıklık etmedik. Yanlış bilmiyorsam siz Kudüs’e giderken, uzun vakit daha sonra İstanbul Ermeni toplumunun ihraç ettiği birinci öğretmen sıfatını da birlikteinizde götüreceksiniz.
Aslında bunu hiç düşünmemiştim, olabilir. söylemiş olduğiniz üzere Osmanlı devrinde bu örnekler oldukçatu. Kudüs özelinde konuşuyorsak şayet, esasen orası da Osmanlı’ydı. Kudüs ve İstanbul içinde bu manada ağır bir alışveriş vardı. Örneğin Mesrop Nışanyan, Yeğişe Turyan üzere İstanbullu din adamları, Kudüs’te patrik olmuştur. aslına bakarsan İstanbul’da bulunan meclisin onayıyla orada misyon alabiliyorlardı. ötürüsıyla Kudüs, bu biçimdelar sınırötesi değildi.
Ermeni Diasporası’nın lisan, edebiyat ve kültür merkezleri olan Lübnan ve Suriye’nin, İsrail’le siyasi alakalarının berbat olması da bu davetin bana gelmesine tesir etmiştir diye düşünüyorum. Yoksa Beyrut’ta, Halep’te epey ehil meslektaşlarımız var, fakat kaideler müsait değil İsrail’de çalışmalarına. halbuki Türkiye’nin İsrail’le olan münasebetleri onlar kadar makûs değil. Şunu da söylemek gerek: Günümüzde insanların birden fazla batıya gitmeyi tercih ediyor, oralar epeyce daha cazip geliyor. yine doğuda kalmak, hatta daha doğuya gitmek, kapalı bir yere gitmek pek tercih edilmiyor. İsrail bir Ortadoğu ülkesi, lakin öbür ülkelerden hem ekonomik hem toplumsal olarak ayrışan bir kimliği var. bir daha unutmamak gerekir ki Kudüs’te Ermenilerin epey değerli bir mevcudiyeti var. Patrikhane olsun, Ermeni Mahallesi olsun… Kudüs’te sahip olduğumuz imtiyazların koruma edilmesi, o kelimeyi kullanmak istemiyorum fakat ‘ulusal’ bir ehemmiyete, önceliğe sahip.
SÖYLEŞİNİN TAMAMI