KONDA Müdürü Ağırdır: Tahlil sürecine dayanak yüzde 40 düzeyinde, hazırlanmamız lazım Barış Vakfı için Prof. Ayşe Betül Çelik, Prof. Cihan Balta ve Mehmet Gürses, Friedrich-Ebert-Stiftung (FES) Derneği Türkiye Temsilciliği’nin takviyesiyle “Kürt Sıkıntısına Toplumsal Bakış (2010-2022)” başlıklı bir rapor hazırladı.
KONDA Araştırma ve Danışmanlığı datalarının tahlilinden oluşan rapor, Kürt probleminde son 12 yılda yaşanan toplumsal değişimi bahis edinerek hazırlandı. Rapor dün İstanbul Taksim’de bir otelde düzenlenen bir görüşmede tanıtıldı.
Raporun tanıtım toplantısında KONDA Araştırma ve Danışmalık Müdür Bekir Ağırdır, Kürt sıkıntısına yönelik açıklamalarda bulundu. Raporun sunumunu yapan Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik’ten daha sonra rapora ait değerlendirmelerde bulunan Bekir Ağırdır, toplumun ‘umut’ yorgunu olduğunu söylemiş oldu.
‘TOPLUM UMUT YORGUNU’
“Galiba umut yorgunuyuz. En azından bizler. Toplum da umut yorgunu. Bunun biroldukca niçini var” diyen Ağırdır, sebebini şöyleki anlattı: “2010’dan beri yaptığımız bu araştırmaların hepsini bilen ve nazarann birisi olarak, toplum da değişiyor sorun da değişiyor. Tek başına aktarılan üzerinden sıkıntıyı konuşmak bir yere varamıyoruz. Gök kubbe altında Kürt sorunu hakkında söylenmeyen cümle kalmadı. bir daha 20 yıl, 30 yıl öncesine döndük. Toplum hem monolitik değil hem statik değil. Sonuçta toplumda tüm bu yaşananlarla bir arada değişiyor. Pandemiyle birlikte son 6 aydır başlayan ekonomik durum niçiniyle kutuplaşmaların, kimliklerin, anlatımların hararetini kaybediyor. Zira gerçek bir sorun var. Bir yandan can kaygısı, bir yandan geçim kaygısı. Üstelik kriz bu sefer meskenin içine girmiş durumda. Bireylerde hanelerde kendi şahsi hayatları üzerinde bile denetimini kaybetme dehşetinin getirdiği bir afallama var. ötürüsıyla kimlikler ortası sıkışmaya kadar giderek kuvvetli bir halde adaletsizlik ve yoksulluğun yaygınlaşması ve kalıcılaşması niçiniyle sınıfsal olan tansiyon de yükselmiş durumda. Önümüzdeki seçimde oyları belirleyecek yalnızca kimlikler değil, hem de sınıfsal aidiyetlerdir. Yoksulluk ve adaletsizlik sıkıntısıdır. Son 12 yılda Türkiye ondan fazla sandığa gidildi. Biz sandıkta siyasi tercihleri saymadık, kimlikleri saydık. Artık kimliklerden öte bir durum var. Bir yandan da Kürt sıkıntısı üzere epey yaşanmışlık var.”
‘TOPLUMDA ZİHNİ BİR DÖNÜŞÜM VAR’
Toplumda zihni bir değişim olduğunu fakat bunu yansıtma konusunda çaba olmadığına dikkat çeken Ağırdır, “Toplumda bir farkındalık var. Arzuladığımız süratte ve güçte olamayabilir fakat zihni bir dönüşüm var. Hangi araştırmayı yaparsak yapalım, çabucak her mevzuda önemli bir niyet, istek değişimi, zihni dönüşüm var. Ancak o değişimi yansıtma konusunda uğraş yok. İkircikli bir toplum burası. Zira bir yandan kendi kişisel hayatında, zihninde değişimi sokakta hayata geçirmeye kalktığında başına gelecekleri konusunda gereğince tecrübesi ve birikimi var. Fakat biroldukca mevzuda zihni bir dönüşüm var. Fakat bu çabaya yansımıyor. Sokakta çabucak hemen bunu bakılırsamiyoruz. Zira bunun sistemleri eksik. Türkiye toplumunu tanım edin diye sorarsanız, 200’den çok araştırmayı görmüş biri olarak, ‘ikircikli bir toplum burası’ derim. Kişisel problemlerini çözme konusunda dilekli, günlük ömründe dirayetli, sorun çözücü, umutlu, çoğulcu lakin yurttaş olma konusunda o kadar huzursuz, temkinli, korkak, ikircikli. El freni çekik otomobil üzere. Bir yandan bir şeyi arzuluyor ancak bir yandan da el frenleri o kadar kuvvetli ki. Zira biz Kürt sıkıntısını özü itibariyle Kürtlerin kimlik taleplerini anlamak, hak vermek, konumlandırarak o denli baktık sıkıntıya. Fakat galiba hepimizin ıskaladığı bir tarafı var. niçini şu: Türk kimliğinin de bir güvenlik arayışı var. 100 yıldır Sevr Haritası her insanın ezberinde. Bu ülkenin eğitim sisteminden geçmiş herkes, Anadolu’nun o parçalanmış haritası Türklerin ezberinde. Bir yandan kendi yaşanmışlıkları var. Sonuçta bu ülke göçlerle oluşmuş bir toplum. Üstelik bir kısmı lakin mübadelede, fakat göç ancak istekli olarak dışarda konutunu barkını bırakmış gelmiş beşerler. Devlet de onlara, ‘kardeşim bütün dünya bizi bölecek’ diyor. Bunun bir karşılığı var. Biz Kürtlerin kimlik talebiyle, Türklerin güvenlik arayışı içindeki dengeyi, yanlışsız politikayı üretmeden yahut Türklere bu sorunun güvenlik riski problemi olmadığını, ortak hayat sıkıntısı olduğunu anlatmadan zihni mahzuru aşamıyoruz. aslına bakarsan devlet ve siyasi aktörler de onu aşmak istemiyor. Uğraşmamız gereken alanlardan biri de bu. Gri alanları çoğaltmak gerekiyor. Hemen çözmemiz gereken şey ise hisleri siyasi tercihlerden besleniyor olması. Siyasetçiler Kürt problemi diye küfrettiği gün, anket yaptığımızda öteki sonuçlar çıkıyor, barış olduğunda, Diyarbakır meydanında Apo’nun mektubu okunduğunda anket yaptığımızda ise diğer bir sonuç çıkıyor. Buna bakarak bu toplum iki yüzlü mü, riyakâr mı? Bizim akvaryumdan topluma bakıp, işi çözemediğimizi görmemiz gerekiyor” diye konuştu.
‘UMUDU İNŞA ETMEDEN KİMİN İKTİDAR OLACAĞI DEĞERLİ DEĞİL’
Son günlerde artan ‘çözüm süreci’ tartışmalarına değinen Ağırdır, kelamlarına şöyleki devam etti:
“Bir açılım süreci mi var? Bana sorarsanız yok. Kaldı ki hükümet de bu biçimde bir açıklama yapsa, inandırıcılığı da yok. Lakin önümüzdeki seçimlerde bu topluma, yalnızca Erdoğan’dan kurtulup kurtulmamak sorunu olmadığını, yeni bir ortak ömür umudunu inşa etme sıkıntısı olduğunu anlatmamız lazım. Sorunumuz o koltukta kimin oturacağı sıkıntısı değil. Karşı olduğumuz sorunun ve tahlilin ne olacağını ve asıl umudu inşa etmemiz lazım. Umudu inşa etmeden, umudu siyaset yoluyla topluma anlatmadan kimin iktidar olduğu hiç değerli değil. Günün sonunda, ‘Arkadaş kırmızı çizgiyi çek, Ahmet mi, Mehmet mi diye bir oylama yap’, bunu dayatıyorlar bize.”
‘PARTİLER, DEVLETÇİLER’
CHP’nin Kürt sıkıntısına yönelik tavrını eleştiren Ağırdır, “Parti deyince hangisinden kastediliyor kimi vakit karışıyor. Partiler, devletçiler. Devlet mi yurttaş mı diye baktığınız vakit, hepsi devletçi. esasen önder bazında demokratlık falan yok. Parti içi demokrasi yok bir kez. Demokrasi Diyarbakır’dan başlar, Ankara’dan başlar jargonları pek makbul oluyor. Ben de diyorum ki demokratlık mutfaktan başlar. Kendi mutfağında demokrat olmayan dışarda ne yapacak yani? Zihin dünyalarında bizim anladığımız bir demokratlık yok. Ferdî olabilir lakin kurumsal akıllar için o arkadaşlar faal değil. O yapılar onları kenarda tutuyor. Bir saatten daha sonra esasen dışarı kusuyor. Zira siyasi kültürle ilgili bir sorun var. CHP’ye bile bakın, 90’dan bu yana 40 başka Kürt raporu var lakin hala derli toplu ‘CHP Kürt sorununa şu biçimde bakıyor’ dememiz mümkün mü? Ben bilmiyorum. Birtakım mahcup tutumlarla olmuyor. O bildiriler işe yaramıyor. Partiler problemlere değil, kim nereden hangi listeye girecek diye bakıyorlar. Keşke yanılıyor olsam” dedi.
‘TOPLUMUN YÜZDE 30’U AHABER, YÜZDE 30’U DA FOX VE HALK TV ‘YALAN HABER YAPIYOR’ DİYOR’
Ağırdır, toplantının ilerleyen saatlerinde çabucak hemen yayınlanmayan yeni bir araştırmaya ait ayrıntıları de paylaştı. Yapay zekanın bile artık haber kanalları izleyenlerin siyasi tercihlerini belirleyebildiğini açıklayan Ağrıdır, şu ayrıntıları paylaştı: “13 yıllık araştırmaları bilgisayara ekleyip, hiç siyasi tercih sorusuna bakmaksızın, bir örüntü çıkarır mıyız diye baktığımızda, parti tercihi söylemeden bilgisayarın bile yüzde 85 oranla ‘bu kişi şu partiye oy verecek’ dediği, tanımlayabildiği en kritik soru, haberleri hangi kanaldan dinlediği sorusudur. Dayanılmaz bir şey bu. Bir kanalı izleyenler, oğlu polis ya da asker olsun istiyor lakin öbür bir kanalı izleyen oğlunun polis ya da asker olmasını istemiyor. Bilgisayar direkt formülasyon üretiyor. Yaş ve cinsiyeti temel bir demografik data olarak kullanıyoruz. ‘Akşam haberleri hangi kanaldan izliyorsun?’ sorusu yaş ve cinsiyetten daha açıklayıcı. Bu yaptığımız araştırmanın konusu medyaydı. ‘en çok palavra habere hangi kanaldan karşılaşıyorsun?’ sorusuna, inanılmaz bir şey. Ülkenin yüzde 30’u Ahaber ve Atv diyor. Bir öbür yüzde 30 da Fox ve Halk Tv diyor. Burada ne yapılır? Alternatif kanalları çoğaltmak gerekir. Nasıl dayanak verilirse verelim bu kaynakları çoğaltmamız gerekiyor. Mikrofonların sesini yükseltmek üzere bir problemimiz var, hele bu seçim yaklaşırken. Zira hakikatle ilgimiz bozuluyor.”
‘ÇÖZÜM SÜRECİNE DAYANAK YÜZDE 40 SEVİYELERİNDE’
Ağırdır, kamuoyunda tahlil sürecine dayanağın yüzde 35 ile 40 düzeylerinde olduğunu söylemiş oldu: “Çözüm sürecinin başladığı devirde kamuoyunda yüzde 50, yüzde 80 dayanak yoktu aslına bakarsan. Yüzde 30’larda başlamıştı. En yüksek düzey bizim datalara bakılırsa yüzde 60 düzeyindeydi. daha sonra geriledi. Artık ise yüzde 35-40 düzeylerinde. Umudu inşa etmemiz lazım. Beklentiyi biçimlendirmeniz lazım. Bir yere geliyor o temenni, daha sonra geriye düşüyor. Bunu çoğaltmanın yolu da tek başına siyasetçiler değil, bütün aktörleri, tabanları çoğaltmak. bu biçimde İmralı görüşmeleri yerine öteki düzenekler devrede olsaydı o kadar kolay ‘vazgeçiyoruz’ diyemezlerdi. İlmek ilmek, gündelik hayatın ortasında örmüyorsanız, yalnızca İmralı ile Başbakan’ın iradesine bırakıyorsanız yarın da bıraksanız bir daha olmayacak. Kim kazanırsa kazansın, Türkiye dünyanın bu bölüşüm hengamesi içerisinde kendini başka tutarak sürdüremez. ötürüsıyla kaçınılmaz olarak bütün bu handikaplarına, bütün bu haklı tenkitlerimize karşın, hangi parti iktidara gelirse gelsin yeni bir diğer sürecin başlayacağı kanaatine sahibim. Bu seçim sürecinden daha sonra ister sistem değişsin ister değişmesin, kimin Cumhurbaşkanı olacağından da bağımsız olarak en azından HDP kapatılsa da kapatılmasa da kategorik olarak bir tarafı var saymak ve HDP’yi yok saymak taktik olarak, siyasal ve sosyolojik olarak mümkün değil. Kim Cumhurbaşkanı olursa olsun, bu biçimde kaçınılmaz olarak Kürtlerle ya da Kürtlerin siyasi temsilcileriyle uzlaşma zaruriliği üzere bir sıkıntı var. O güne hazırlanmamız lazım. Teke tek pazarlık değil de toplumsal bir uzlaşı olursa daha sağlıklı olur. Yeni bir lisanı örmeye başlamalıyız.”
KONDA Araştırma ve Danışmanlığı datalarının tahlilinden oluşan rapor, Kürt probleminde son 12 yılda yaşanan toplumsal değişimi bahis edinerek hazırlandı. Rapor dün İstanbul Taksim’de bir otelde düzenlenen bir görüşmede tanıtıldı.
Raporun tanıtım toplantısında KONDA Araştırma ve Danışmalık Müdür Bekir Ağırdır, Kürt sıkıntısına yönelik açıklamalarda bulundu. Raporun sunumunu yapan Prof. Dr. Ayşe Betül Çelik’ten daha sonra rapora ait değerlendirmelerde bulunan Bekir Ağırdır, toplumun ‘umut’ yorgunu olduğunu söylemiş oldu.
‘TOPLUM UMUT YORGUNU’
“Galiba umut yorgunuyuz. En azından bizler. Toplum da umut yorgunu. Bunun biroldukca niçini var” diyen Ağırdır, sebebini şöyleki anlattı: “2010’dan beri yaptığımız bu araştırmaların hepsini bilen ve nazarann birisi olarak, toplum da değişiyor sorun da değişiyor. Tek başına aktarılan üzerinden sıkıntıyı konuşmak bir yere varamıyoruz. Gök kubbe altında Kürt sorunu hakkında söylenmeyen cümle kalmadı. bir daha 20 yıl, 30 yıl öncesine döndük. Toplum hem monolitik değil hem statik değil. Sonuçta toplumda tüm bu yaşananlarla bir arada değişiyor. Pandemiyle birlikte son 6 aydır başlayan ekonomik durum niçiniyle kutuplaşmaların, kimliklerin, anlatımların hararetini kaybediyor. Zira gerçek bir sorun var. Bir yandan can kaygısı, bir yandan geçim kaygısı. Üstelik kriz bu sefer meskenin içine girmiş durumda. Bireylerde hanelerde kendi şahsi hayatları üzerinde bile denetimini kaybetme dehşetinin getirdiği bir afallama var. ötürüsıyla kimlikler ortası sıkışmaya kadar giderek kuvvetli bir halde adaletsizlik ve yoksulluğun yaygınlaşması ve kalıcılaşması niçiniyle sınıfsal olan tansiyon de yükselmiş durumda. Önümüzdeki seçimde oyları belirleyecek yalnızca kimlikler değil, hem de sınıfsal aidiyetlerdir. Yoksulluk ve adaletsizlik sıkıntısıdır. Son 12 yılda Türkiye ondan fazla sandığa gidildi. Biz sandıkta siyasi tercihleri saymadık, kimlikleri saydık. Artık kimliklerden öte bir durum var. Bir yandan da Kürt sıkıntısı üzere epey yaşanmışlık var.”
‘TOPLUMDA ZİHNİ BİR DÖNÜŞÜM VAR’
Toplumda zihni bir değişim olduğunu fakat bunu yansıtma konusunda çaba olmadığına dikkat çeken Ağırdır, “Toplumda bir farkındalık var. Arzuladığımız süratte ve güçte olamayabilir fakat zihni bir dönüşüm var. Hangi araştırmayı yaparsak yapalım, çabucak her mevzuda önemli bir niyet, istek değişimi, zihni dönüşüm var. Ancak o değişimi yansıtma konusunda uğraş yok. İkircikli bir toplum burası. Zira bir yandan kendi kişisel hayatında, zihninde değişimi sokakta hayata geçirmeye kalktığında başına gelecekleri konusunda gereğince tecrübesi ve birikimi var. Fakat biroldukca mevzuda zihni bir dönüşüm var. Fakat bu çabaya yansımıyor. Sokakta çabucak hemen bunu bakılırsamiyoruz. Zira bunun sistemleri eksik. Türkiye toplumunu tanım edin diye sorarsanız, 200’den çok araştırmayı görmüş biri olarak, ‘ikircikli bir toplum burası’ derim. Kişisel problemlerini çözme konusunda dilekli, günlük ömründe dirayetli, sorun çözücü, umutlu, çoğulcu lakin yurttaş olma konusunda o kadar huzursuz, temkinli, korkak, ikircikli. El freni çekik otomobil üzere. Bir yandan bir şeyi arzuluyor ancak bir yandan da el frenleri o kadar kuvvetli ki. Zira biz Kürt sıkıntısını özü itibariyle Kürtlerin kimlik taleplerini anlamak, hak vermek, konumlandırarak o denli baktık sıkıntıya. Fakat galiba hepimizin ıskaladığı bir tarafı var. niçini şu: Türk kimliğinin de bir güvenlik arayışı var. 100 yıldır Sevr Haritası her insanın ezberinde. Bu ülkenin eğitim sisteminden geçmiş herkes, Anadolu’nun o parçalanmış haritası Türklerin ezberinde. Bir yandan kendi yaşanmışlıkları var. Sonuçta bu ülke göçlerle oluşmuş bir toplum. Üstelik bir kısmı lakin mübadelede, fakat göç ancak istekli olarak dışarda konutunu barkını bırakmış gelmiş beşerler. Devlet de onlara, ‘kardeşim bütün dünya bizi bölecek’ diyor. Bunun bir karşılığı var. Biz Kürtlerin kimlik talebiyle, Türklerin güvenlik arayışı içindeki dengeyi, yanlışsız politikayı üretmeden yahut Türklere bu sorunun güvenlik riski problemi olmadığını, ortak hayat sıkıntısı olduğunu anlatmadan zihni mahzuru aşamıyoruz. aslına bakarsan devlet ve siyasi aktörler de onu aşmak istemiyor. Uğraşmamız gereken alanlardan biri de bu. Gri alanları çoğaltmak gerekiyor. Hemen çözmemiz gereken şey ise hisleri siyasi tercihlerden besleniyor olması. Siyasetçiler Kürt problemi diye küfrettiği gün, anket yaptığımızda öteki sonuçlar çıkıyor, barış olduğunda, Diyarbakır meydanında Apo’nun mektubu okunduğunda anket yaptığımızda ise diğer bir sonuç çıkıyor. Buna bakarak bu toplum iki yüzlü mü, riyakâr mı? Bizim akvaryumdan topluma bakıp, işi çözemediğimizi görmemiz gerekiyor” diye konuştu.
‘UMUDU İNŞA ETMEDEN KİMİN İKTİDAR OLACAĞI DEĞERLİ DEĞİL’
Son günlerde artan ‘çözüm süreci’ tartışmalarına değinen Ağırdır, kelamlarına şöyleki devam etti:
“Bir açılım süreci mi var? Bana sorarsanız yok. Kaldı ki hükümet de bu biçimde bir açıklama yapsa, inandırıcılığı da yok. Lakin önümüzdeki seçimlerde bu topluma, yalnızca Erdoğan’dan kurtulup kurtulmamak sorunu olmadığını, yeni bir ortak ömür umudunu inşa etme sıkıntısı olduğunu anlatmamız lazım. Sorunumuz o koltukta kimin oturacağı sıkıntısı değil. Karşı olduğumuz sorunun ve tahlilin ne olacağını ve asıl umudu inşa etmemiz lazım. Umudu inşa etmeden, umudu siyaset yoluyla topluma anlatmadan kimin iktidar olduğu hiç değerli değil. Günün sonunda, ‘Arkadaş kırmızı çizgiyi çek, Ahmet mi, Mehmet mi diye bir oylama yap’, bunu dayatıyorlar bize.”
‘PARTİLER, DEVLETÇİLER’
CHP’nin Kürt sıkıntısına yönelik tavrını eleştiren Ağırdır, “Parti deyince hangisinden kastediliyor kimi vakit karışıyor. Partiler, devletçiler. Devlet mi yurttaş mı diye baktığınız vakit, hepsi devletçi. esasen önder bazında demokratlık falan yok. Parti içi demokrasi yok bir kez. Demokrasi Diyarbakır’dan başlar, Ankara’dan başlar jargonları pek makbul oluyor. Ben de diyorum ki demokratlık mutfaktan başlar. Kendi mutfağında demokrat olmayan dışarda ne yapacak yani? Zihin dünyalarında bizim anladığımız bir demokratlık yok. Ferdî olabilir lakin kurumsal akıllar için o arkadaşlar faal değil. O yapılar onları kenarda tutuyor. Bir saatten daha sonra esasen dışarı kusuyor. Zira siyasi kültürle ilgili bir sorun var. CHP’ye bile bakın, 90’dan bu yana 40 başka Kürt raporu var lakin hala derli toplu ‘CHP Kürt sorununa şu biçimde bakıyor’ dememiz mümkün mü? Ben bilmiyorum. Birtakım mahcup tutumlarla olmuyor. O bildiriler işe yaramıyor. Partiler problemlere değil, kim nereden hangi listeye girecek diye bakıyorlar. Keşke yanılıyor olsam” dedi.
‘TOPLUMUN YÜZDE 30’U AHABER, YÜZDE 30’U DA FOX VE HALK TV ‘YALAN HABER YAPIYOR’ DİYOR’
Ağırdır, toplantının ilerleyen saatlerinde çabucak hemen yayınlanmayan yeni bir araştırmaya ait ayrıntıları de paylaştı. Yapay zekanın bile artık haber kanalları izleyenlerin siyasi tercihlerini belirleyebildiğini açıklayan Ağrıdır, şu ayrıntıları paylaştı: “13 yıllık araştırmaları bilgisayara ekleyip, hiç siyasi tercih sorusuna bakmaksızın, bir örüntü çıkarır mıyız diye baktığımızda, parti tercihi söylemeden bilgisayarın bile yüzde 85 oranla ‘bu kişi şu partiye oy verecek’ dediği, tanımlayabildiği en kritik soru, haberleri hangi kanaldan dinlediği sorusudur. Dayanılmaz bir şey bu. Bir kanalı izleyenler, oğlu polis ya da asker olsun istiyor lakin öbür bir kanalı izleyen oğlunun polis ya da asker olmasını istemiyor. Bilgisayar direkt formülasyon üretiyor. Yaş ve cinsiyeti temel bir demografik data olarak kullanıyoruz. ‘Akşam haberleri hangi kanaldan izliyorsun?’ sorusu yaş ve cinsiyetten daha açıklayıcı. Bu yaptığımız araştırmanın konusu medyaydı. ‘en çok palavra habere hangi kanaldan karşılaşıyorsun?’ sorusuna, inanılmaz bir şey. Ülkenin yüzde 30’u Ahaber ve Atv diyor. Bir öbür yüzde 30 da Fox ve Halk Tv diyor. Burada ne yapılır? Alternatif kanalları çoğaltmak gerekir. Nasıl dayanak verilirse verelim bu kaynakları çoğaltmamız gerekiyor. Mikrofonların sesini yükseltmek üzere bir problemimiz var, hele bu seçim yaklaşırken. Zira hakikatle ilgimiz bozuluyor.”
‘ÇÖZÜM SÜRECİNE DAYANAK YÜZDE 40 SEVİYELERİNDE’
Ağırdır, kamuoyunda tahlil sürecine dayanağın yüzde 35 ile 40 düzeylerinde olduğunu söylemiş oldu: “Çözüm sürecinin başladığı devirde kamuoyunda yüzde 50, yüzde 80 dayanak yoktu aslına bakarsan. Yüzde 30’larda başlamıştı. En yüksek düzey bizim datalara bakılırsa yüzde 60 düzeyindeydi. daha sonra geriledi. Artık ise yüzde 35-40 düzeylerinde. Umudu inşa etmemiz lazım. Beklentiyi biçimlendirmeniz lazım. Bir yere geliyor o temenni, daha sonra geriye düşüyor. Bunu çoğaltmanın yolu da tek başına siyasetçiler değil, bütün aktörleri, tabanları çoğaltmak. bu biçimde İmralı görüşmeleri yerine öteki düzenekler devrede olsaydı o kadar kolay ‘vazgeçiyoruz’ diyemezlerdi. İlmek ilmek, gündelik hayatın ortasında örmüyorsanız, yalnızca İmralı ile Başbakan’ın iradesine bırakıyorsanız yarın da bıraksanız bir daha olmayacak. Kim kazanırsa kazansın, Türkiye dünyanın bu bölüşüm hengamesi içerisinde kendini başka tutarak sürdüremez. ötürüsıyla kaçınılmaz olarak bütün bu handikaplarına, bütün bu haklı tenkitlerimize karşın, hangi parti iktidara gelirse gelsin yeni bir diğer sürecin başlayacağı kanaatine sahibim. Bu seçim sürecinden daha sonra ister sistem değişsin ister değişmesin, kimin Cumhurbaşkanı olacağından da bağımsız olarak en azından HDP kapatılsa da kapatılmasa da kategorik olarak bir tarafı var saymak ve HDP’yi yok saymak taktik olarak, siyasal ve sosyolojik olarak mümkün değil. Kim Cumhurbaşkanı olursa olsun, bu biçimde kaçınılmaz olarak Kürtlerle ya da Kürtlerin siyasi temsilcileriyle uzlaşma zaruriliği üzere bir sıkıntı var. O güne hazırlanmamız lazım. Teke tek pazarlık değil de toplumsal bir uzlaşı olursa daha sağlıklı olur. Yeni bir lisanı örmeye başlamalıyız.”