Kimsesizler mezarlığında kimliksiz mezar taşları: Batsın bu dünya Göç Araştırmaları Derneği, geçtiğimiz günlerde toplumsal medya hesabından Van’ın Tuşba ilçesi Seyrantepe mahallesinde bulunan kimsesizler mezarlığından fotoğraflar paylaştı. Mezar taşlarının üstünde yalnızca “Afgan, Bitlis’ten gelen, kargo ile gelen, fetüs” üzere sözler yer alıyordu. İsimler, yerine sıfatların yer aldığı mezar taşı görselleri, mültecilerin daha yeterli bir hayat için çıktıkları seyahati etkileyici ve sarsıcı halde gözler önüne serdi.
Artan mülteci geçişini yerinde gözlemlemek için Van’a giden ve burada kimsesizler mezarlığını da ziyaret eden Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) kurucularından Doç. Dr. Didem Danış, mezarlıkta gördüğü görüntü karşısında hislerini “batsın bu dünya” cümlesiyle anlatıyor.
Birtakım mezar taşlarında rastgele bir bilgi yer almazken kimilerinde ‘kargoyla gelen’ ibaresi yer alıyor
‘BAZI CESETLERİ KURTLAR PARÇALIYOR’
Her yıl binlerce mültecinin geçiş yaptığı Türkiye’de, Van kıymetli göç yollarından biri haline geldi. Van üzerinden farklı kentlere giden birden fazla mültecinin maksadı, Avrupa’ya ulaşabilmek. Çok azı bu gayesini gerçekleştirebilirken, birden fazla kayıtsız ve teminatsız işlerde çalışarak Türkiye’de hayatta kalmaya çalışıyor. Kimileri da göç yolunda ömrünü kaybedip, kimsesizler mezarlığında seyahatini tamamlıyor. Her yıl yaklaşık 40-50 kişinin İran üzerinden Türkiye’ye geçmeye çalışırken hayatını kaybettiğini söyleyen Danış, kimi mültecilerinin meyyit vücutlarının karlar içinde kaybolduğunu lakin karlar eridiğinde vücutların ortaya çıktığını belirtiyor. Kimi vücutların kurtlar tarafınca parçalandığını anlatan Danış, birçoklarının kimlik teşhisinin yapılamadığına dikkat çekiyor. Mezarlık ziyareti sırasında üstünde hiç bir şey yazmayan bir epeyce mezar taşı gördüğünü kaydederek “Mezarlıktakilerin bir kısmının kim olduğu bile bilinmiyor. Oraya ‘Afgan’ yazabilmek bile bir bilgi. Birçoklarının nereli olduğu bilinmiyor” diyor.
Didem Danış, “Mezar taşına Afgan yazabilmek bile bir bilgi” diyor
‘BİR MEZARIN BİLE OLMADAN ÖLMEK VAR’
Mezar taşlarının üstünde yazan sözlerin, kısaltmaların öykülerini aktaran Danış,“Kargoyla gelen, aslında sondan geçerken ölen ve ondan sonrasında vücudu ya da vücut kesimleri jandarma tarafınca bulunan bireyler için kullanılıyor.
Didem Danış
Mezarlığa gelmedilk evvel isimli tıbba gönderiliyor vücutlar, ola ki bir gün bir akrabası ararsa diye, orada genetik kayıt alınıyor. örneğin ‘A-Tıp’ yazıyor, isimli tıptan geldi demek. Altında da bir tarih yazıyor, o kadar. Ancak epeyce sayıda mezar vardı ve hiç bir şey yazmıyordu üstünde” diye anlatıyor. Buradaki konunun mülteci olmak olmadığını vurgulayan Danış, bunun için şu örneği veriyor: “Geçenlerde bir Afgan korona virüsünden ölmüş ve kimsesizler mezarlığına değil, ‘normal’ mezarlığa gömülmüş ve tanıdıklarının iştirakiyle merasim de yapılmış. Geçen sene Van Gölü’nde mültecileri taşıyan bir tekne batmıştı. Tekniçin 60 kadar ceset çıkarıldı lakin teknenin alt tarafındaki kapalı kısımda kalmış ve hala çıkarılmamış mültecilerin olduğu söyleniyor. Düşünsenize, denizin altında bir mezarlığa bile kavuşamamış kim bilir daha kaç tane mülteci var. Sonuçta bütün kültürlerde vefattan daha sonra uygun biçimde defnedilmek epeyce pahalı bir şeydir. Huzurla uyumak denen şey bizim kültürümüzde vücudun geleneklere uygun bir biçimde toprağa defnedilmesi ve yakınlarının mezarının yerini bilmesiyle olabilir. O gün bana mezarlığın bekçisi, ‘Allah mevtin bile iyisini versin’ dedi. Nitekim de o denli. Bu dünyanın en bahtsızları için, bir mezarı bile olmadan ölmek var.”
‘ASLINDA BEŞERLER KİMSESİZ DEĞİL’
Mezarlığın isminin “kimsesizler mezarlığı” bulunmasına karşın aslında mültecilerin kimsesiz olmadığına dikkat çeken Danış bunu, “Bir mülteci kendi ülkesinden öbür bir ülkeye yola çıkarken, ardında hayli kalabalık bir aile takviyesi oluyor. Bu mezarlıkta yatanlar, epey fakir ülkelerden gelen fakir beşerler. Ailece toplanan maddi ve manevi dayanakla o kişi yola gönderiliyor. Ailelerde, yola çıkan kişi gidecek, yerleşecek, çalışacak, para kazanacak ve daha sonra bize para gönderecek umudu var. O niçinle, o kişi öldüğü vakit gerisindeki ailesinin, akrabalarının da kolu bacağı kesilmiş üzere oluyor. Aslında beşerler kimsesiz değil” diye tabir ediyor. Mezarlık ziyaretinin çok kahredici bir tecrübe olduğunu anlatan Danış, “Öyle bir eşitsizlik ki, ‘batsın bu dünya’ diyorsunuz. Bu kuvvetli göç seyahatinde ölenlerin haberi ülkelerine gidiyor şüphesiz. Lakin bu hayli tehlikeli ve vakit zaman ölümcül yola hala onlarca kişi çıkıyor. Bir mezarının bile olmama ihtimaline karşın insanların yola çıkıyor olması, aslında ortasında bulundukları şartların ne kadar berbat olduğunu gösteriyor” diyor.
‘O BÜYÜK GÖÇ ŞİMDİ BAŞLAMADI’
Son periyotta toplumsal medyanın da tesiriyle gündeme gelen Afgan mültecilere yönelik yansıyı tasayla takip eden Danış, Afgan mültecilerin ağır olarak sondan geçişinin birinci kez olmadığını hatırlatıyor: “Bir kriz durumunda, bugün Afganistan’da olduğu üzere, İran ve Türkiye içindeki göç güzergahı bir daha canlanabiliyor. Tabi burada mevsimsel bir tesir de var. O şiddetli dağ geçişini biraz daha katlanır kılıyor yaz devri. Afganistan’dan Türkiye’ye olan göç ağır bir biçimde devam ediyor, ancak bu durum bu seneye has değil. 2018, 2019 senelerında da epey ağır olmuştu.” Medyada da karşılık bulan, “Afganistan’da Taliban kimi bölgeleri ele geçiriyor, o niçinle göç oluyor” telaffuzuna uzaklıklı yaklaşıyor Danış. Zira ona göre Afganistan’dan o büyük göç çabucak hemen başlamadı. Bu niçinle Türkiye’nin göç siyasetlerini belirlemesi ve kamuoyuyla paylaşması gerektiğinin altını çizerek, Türkiye’nin göç konusunda anlık ve kısa vadeli siyasetler yaptığı tenkidinde bulunuyor. “örneğin nitekim Afgan mülteciler kitlesel bir biçimde Türkiye’ye geldiğinde nasıl bir siyaset uygulanacak? Suriyelilere yapıldığı üzere açık kapı siyaseti mı yapılacak, süreksiz muhafaza mı verilecek?” diye soran Danış, bugün toplumda Afganlara yönelik oluşan reaksiyonun arkasında Suriyelilerden duyulan rahatsızlığın olduğunu düşünüyor. “Toplum bir sefer daha Suriyeliler üzere kalabalık bir mülteci topluluğunun yerleşmesini istemiyor” diyen Danış, Türkiye’nin açık ve şeffaf bir göç siyaseti uygulamadığı ve bu mevzuda kamuoyunu gereğince bilgilendirmediği için toplum ve mültecilerin karşı karşıya kaldığını anlatıyor.
Mülteci hakkında bilgi bulamadığında mezar taşları boş bırakılıyor
‘TOPLUMSAL ALGI MEZARLIĞA YANSIMIŞ’
Van’daki kimsesizler mezarlığı üzerine çalışmalar yapan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Suvat Parin, mezarlıkta yaklaşık 300 mezar taşı olduğu bilgisini veriyor.
Suvat Parin
Her bir mezar taşının fotoğraflarını çektiklerini çabucak sonrasında bunların çözümlemesini yapacaklarını anlatan Parin, şimdiye kadar mezarlığa gelip yakınını arayan birini duymadığını söylüyor: “aslına bakarsanız çoklukla Afganistan’dan, İran’dan, Pakistan’dan geliyor mülteciler. Akrabalarının haberi olsa bile cenazeyi gelip alma gücü bulunmuyor birçoklarının.” Mezarlıkların, kentleri anlamak için kıymetli bir alan olarak gördüğünü tabir eden Parin, mültecilerin mezarlıktaki kimsesizliğinin kentteki hayatlarının bir yansıması olduğunu vurguluyor. “örneğin, mülteciler nasıl kentin periferisinde yalnız yaşıyorlarsa aslında misal bir muameleyi de mezarlıkta görüyorlar” diyen Parin, şu biçimde devam ediyor: “Toplumsal algı, mezarlığa da yansımış. Her perşembe günü mezarlıkta inanılmaz bir yoğunluk oluyor. Burada halk, perşembeleri mezarlığa ziyarete sarfiyatlar. Kimsesizler mezarlığı kısmı ise epeyce hareketsiz, sahipsiz… Mültecilerin kentte karşılaştıkları şeyin bir kesitini aslında mezarlıkta görüyoruz.” Parin, mezarlık fotoğraflarını hatırlatarak “hoş değil” yorumunu yaparak kimsesizler mezarlığının hem estetik birebir vakitte öbür mezarlıklara entegrasyonu açısından düzenlenmesinde lokal idarelere bakılırsav düştüğünü söylüyor.
Artan mülteci geçişini yerinde gözlemlemek için Van’a giden ve burada kimsesizler mezarlığını da ziyaret eden Galatasaray Üniversitesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi ve Göç Araştırmaları Derneği (GAR) kurucularından Doç. Dr. Didem Danış, mezarlıkta gördüğü görüntü karşısında hislerini “batsın bu dünya” cümlesiyle anlatıyor.
Birtakım mezar taşlarında rastgele bir bilgi yer almazken kimilerinde ‘kargoyla gelen’ ibaresi yer alıyor
‘BAZI CESETLERİ KURTLAR PARÇALIYOR’
Her yıl binlerce mültecinin geçiş yaptığı Türkiye’de, Van kıymetli göç yollarından biri haline geldi. Van üzerinden farklı kentlere giden birden fazla mültecinin maksadı, Avrupa’ya ulaşabilmek. Çok azı bu gayesini gerçekleştirebilirken, birden fazla kayıtsız ve teminatsız işlerde çalışarak Türkiye’de hayatta kalmaya çalışıyor. Kimileri da göç yolunda ömrünü kaybedip, kimsesizler mezarlığında seyahatini tamamlıyor. Her yıl yaklaşık 40-50 kişinin İran üzerinden Türkiye’ye geçmeye çalışırken hayatını kaybettiğini söyleyen Danış, kimi mültecilerinin meyyit vücutlarının karlar içinde kaybolduğunu lakin karlar eridiğinde vücutların ortaya çıktığını belirtiyor. Kimi vücutların kurtlar tarafınca parçalandığını anlatan Danış, birçoklarının kimlik teşhisinin yapılamadığına dikkat çekiyor. Mezarlık ziyareti sırasında üstünde hiç bir şey yazmayan bir epeyce mezar taşı gördüğünü kaydederek “Mezarlıktakilerin bir kısmının kim olduğu bile bilinmiyor. Oraya ‘Afgan’ yazabilmek bile bir bilgi. Birçoklarının nereli olduğu bilinmiyor” diyor.
Didem Danış, “Mezar taşına Afgan yazabilmek bile bir bilgi” diyor
‘BİR MEZARIN BİLE OLMADAN ÖLMEK VAR’
Mezar taşlarının üstünde yazan sözlerin, kısaltmaların öykülerini aktaran Danış,“Kargoyla gelen, aslında sondan geçerken ölen ve ondan sonrasında vücudu ya da vücut kesimleri jandarma tarafınca bulunan bireyler için kullanılıyor.
Didem Danış
Mezarlığa gelmedilk evvel isimli tıbba gönderiliyor vücutlar, ola ki bir gün bir akrabası ararsa diye, orada genetik kayıt alınıyor. örneğin ‘A-Tıp’ yazıyor, isimli tıptan geldi demek. Altında da bir tarih yazıyor, o kadar. Ancak epeyce sayıda mezar vardı ve hiç bir şey yazmıyordu üstünde” diye anlatıyor. Buradaki konunun mülteci olmak olmadığını vurgulayan Danış, bunun için şu örneği veriyor: “Geçenlerde bir Afgan korona virüsünden ölmüş ve kimsesizler mezarlığına değil, ‘normal’ mezarlığa gömülmüş ve tanıdıklarının iştirakiyle merasim de yapılmış. Geçen sene Van Gölü’nde mültecileri taşıyan bir tekne batmıştı. Tekniçin 60 kadar ceset çıkarıldı lakin teknenin alt tarafındaki kapalı kısımda kalmış ve hala çıkarılmamış mültecilerin olduğu söyleniyor. Düşünsenize, denizin altında bir mezarlığa bile kavuşamamış kim bilir daha kaç tane mülteci var. Sonuçta bütün kültürlerde vefattan daha sonra uygun biçimde defnedilmek epeyce pahalı bir şeydir. Huzurla uyumak denen şey bizim kültürümüzde vücudun geleneklere uygun bir biçimde toprağa defnedilmesi ve yakınlarının mezarının yerini bilmesiyle olabilir. O gün bana mezarlığın bekçisi, ‘Allah mevtin bile iyisini versin’ dedi. Nitekim de o denli. Bu dünyanın en bahtsızları için, bir mezarı bile olmadan ölmek var.”
‘ASLINDA BEŞERLER KİMSESİZ DEĞİL’
Mezarlığın isminin “kimsesizler mezarlığı” bulunmasına karşın aslında mültecilerin kimsesiz olmadığına dikkat çeken Danış bunu, “Bir mülteci kendi ülkesinden öbür bir ülkeye yola çıkarken, ardında hayli kalabalık bir aile takviyesi oluyor. Bu mezarlıkta yatanlar, epey fakir ülkelerden gelen fakir beşerler. Ailece toplanan maddi ve manevi dayanakla o kişi yola gönderiliyor. Ailelerde, yola çıkan kişi gidecek, yerleşecek, çalışacak, para kazanacak ve daha sonra bize para gönderecek umudu var. O niçinle, o kişi öldüğü vakit gerisindeki ailesinin, akrabalarının da kolu bacağı kesilmiş üzere oluyor. Aslında beşerler kimsesiz değil” diye tabir ediyor. Mezarlık ziyaretinin çok kahredici bir tecrübe olduğunu anlatan Danış, “Öyle bir eşitsizlik ki, ‘batsın bu dünya’ diyorsunuz. Bu kuvvetli göç seyahatinde ölenlerin haberi ülkelerine gidiyor şüphesiz. Lakin bu hayli tehlikeli ve vakit zaman ölümcül yola hala onlarca kişi çıkıyor. Bir mezarının bile olmama ihtimaline karşın insanların yola çıkıyor olması, aslında ortasında bulundukları şartların ne kadar berbat olduğunu gösteriyor” diyor.
‘O BÜYÜK GÖÇ ŞİMDİ BAŞLAMADI’
Son periyotta toplumsal medyanın da tesiriyle gündeme gelen Afgan mültecilere yönelik yansıyı tasayla takip eden Danış, Afgan mültecilerin ağır olarak sondan geçişinin birinci kez olmadığını hatırlatıyor: “Bir kriz durumunda, bugün Afganistan’da olduğu üzere, İran ve Türkiye içindeki göç güzergahı bir daha canlanabiliyor. Tabi burada mevsimsel bir tesir de var. O şiddetli dağ geçişini biraz daha katlanır kılıyor yaz devri. Afganistan’dan Türkiye’ye olan göç ağır bir biçimde devam ediyor, ancak bu durum bu seneye has değil. 2018, 2019 senelerında da epey ağır olmuştu.” Medyada da karşılık bulan, “Afganistan’da Taliban kimi bölgeleri ele geçiriyor, o niçinle göç oluyor” telaffuzuna uzaklıklı yaklaşıyor Danış. Zira ona göre Afganistan’dan o büyük göç çabucak hemen başlamadı. Bu niçinle Türkiye’nin göç siyasetlerini belirlemesi ve kamuoyuyla paylaşması gerektiğinin altını çizerek, Türkiye’nin göç konusunda anlık ve kısa vadeli siyasetler yaptığı tenkidinde bulunuyor. “örneğin nitekim Afgan mülteciler kitlesel bir biçimde Türkiye’ye geldiğinde nasıl bir siyaset uygulanacak? Suriyelilere yapıldığı üzere açık kapı siyaseti mı yapılacak, süreksiz muhafaza mı verilecek?” diye soran Danış, bugün toplumda Afganlara yönelik oluşan reaksiyonun arkasında Suriyelilerden duyulan rahatsızlığın olduğunu düşünüyor. “Toplum bir sefer daha Suriyeliler üzere kalabalık bir mülteci topluluğunun yerleşmesini istemiyor” diyen Danış, Türkiye’nin açık ve şeffaf bir göç siyaseti uygulamadığı ve bu mevzuda kamuoyunu gereğince bilgilendirmediği için toplum ve mültecilerin karşı karşıya kaldığını anlatıyor.
Mülteci hakkında bilgi bulamadığında mezar taşları boş bırakılıyor
‘TOPLUMSAL ALGI MEZARLIĞA YANSIMIŞ’
Van’daki kimsesizler mezarlığı üzerine çalışmalar yapan Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Suvat Parin, mezarlıkta yaklaşık 300 mezar taşı olduğu bilgisini veriyor.
Suvat Parin
Her bir mezar taşının fotoğraflarını çektiklerini çabucak sonrasında bunların çözümlemesini yapacaklarını anlatan Parin, şimdiye kadar mezarlığa gelip yakınını arayan birini duymadığını söylüyor: “aslına bakarsanız çoklukla Afganistan’dan, İran’dan, Pakistan’dan geliyor mülteciler. Akrabalarının haberi olsa bile cenazeyi gelip alma gücü bulunmuyor birçoklarının.” Mezarlıkların, kentleri anlamak için kıymetli bir alan olarak gördüğünü tabir eden Parin, mültecilerin mezarlıktaki kimsesizliğinin kentteki hayatlarının bir yansıması olduğunu vurguluyor. “örneğin, mülteciler nasıl kentin periferisinde yalnız yaşıyorlarsa aslında misal bir muameleyi de mezarlıkta görüyorlar” diyen Parin, şu biçimde devam ediyor: “Toplumsal algı, mezarlığa da yansımış. Her perşembe günü mezarlıkta inanılmaz bir yoğunluk oluyor. Burada halk, perşembeleri mezarlığa ziyarete sarfiyatlar. Kimsesizler mezarlığı kısmı ise epeyce hareketsiz, sahipsiz… Mültecilerin kentte karşılaştıkları şeyin bir kesitini aslında mezarlıkta görüyoruz.” Parin, mezarlık fotoğraflarını hatırlatarak “hoş değil” yorumunu yaparak kimsesizler mezarlığının hem estetik birebir vakitte öbür mezarlıklara entegrasyonu açısından düzenlenmesinde lokal idarelere bakılırsav düştüğünü söylüyor.