KHK ve Kod 37 kâbusu: Patron duyar duymaz kaçıyor Kod 37, yani kamu bakılırsavinden Kanun Kararında Kararname (KHK) yoluyla ihraç edilenler için Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafınca oluşturulan etiket. Bu kod, KHK’yle kamu nazaranvinden ihraç edilen 125 bin kişiyi sivil vefata mahkûm ediyor. Çalışma hakkı ihlal edilen ve toplumda ötekileştirilen KHK’lilerin yaşadıklarını, ilgili bakanlıkların aldığı kararları ve özel şirketlerin KHK’lileri işe almama niçinlerini araştırdık.
15 Temmuz Darbe Teşebbüsü akabinde yayımlanan OHAL kararnamelerin üzerinden tam altı yıl geçti. Bu süreçte yayımlanan KHK’lerle 125 bin 678 kişi vazifesinden ihraç edildi. Öğretmen, polis, savcı, hâkim ve başka meslek kümelerinden ihraç edilen binlerce insan ortadan altı yıl geçmesine karşın hâlâ iş bulamıyor ve toplumda ötekileştiriliyor.
Kod 37, yani kamu bakılırsavinden KHK yoluyla ihraç edilenler için Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafınca oluşturulan etiket. KHK’yle kamu nazaranvinden ihraç edilenler bu kodun manasını artık epey uygun biliyor. Bu kod KHK’liler için son evreye geldikleri iş görüşmelerinden hayal kırıklığıyla ayrılmak demek.
Patronlar de SGK sisteminde karşılaştıkları “KHK ile kamu nazaranvinden çıkarıldı” yazısının, “Bu kişi devlet tarafınca muteber bulunmuyor. Bu kişiyi işe almak istediğinden emin misin?” manasına geldiğinin farkında. Kod 37’yle kamu nazaranvinden ihraç edilen bireyleri işe almalarının önünde aslında yasal bir pürüz yok. Ancak patron, işe alım kademesinde SGK kayıtlarını açıp KHK ibaresini karşısında görür görmez geri adım atıyor. Patron, karşısındaki kişiyi işe almaktan son anda niye vazgeçtiğini yazılı olarak bildirmiyor; sıklıkla, “Bizden karşılık bekleyin” ya da “Kamu nazaranvinden ihraç edildiğiniz için sizi işe alamayız” karşılığını vermekle yetiniyor. Bunu yalnızca özel kesim değil, bakanlıklara bağlı özel eğitim kurumları da yapıyor.
YETKİLİ, KOD 37’Yİ GÖRÜNCE
672 sayılı KHK ile 1 Eylül 2016’da ihraç edilen eski bir kamu çalışanı olan Mesut, kamudan ihraç daha sonrası özel bölümde iş bulmanın o kadar da kolay olmadığını kısa müddette anlamıştı. Çok geçmeden belli bir kesimde, kendine uygun bulduğu işlere başvurmaktan vazgeçti ve “ne iş olursa olsun yaparım” diyerek Mersin’de gözüne çarpan tüm iş ilanlarına müracaat yapmaya başladı.
Aylarca iş aradı lakin kimse bir KHK’liyi işe almak istemiyordu. Nihayet, Trendyol’da kargolama kısmında çalışmak üzere internetten yaptığı bir müracaata olumlu dönüş yapıldı ve iş görüşmesine davet edildi. Üstelik görüşme de olumlu geçti.
Patron, işe giriş evraklarını hazırlayan KHK’liye, “TC kimlik numaranızı verir misiniz?” diye sordu. Patron, KHK’linin evvelki iş yerinden niye işten ayrıldığını araştırınca karşısına Kod 37 uyarısı çıktı. Bu uyarıyı bakılırsan patron, KHK’liye, “Biz seni ararız” dedi.
Bundan daha sonrasını Mesut şu sözlerle anlatıyor: “Görüşme bittikten daha sonra çabucak işe almak istediler. SGK sistemi üzerinden sigorta başlangıcım yapılacakken yetkili bana, ‘Sen KHK’li misin?’ diye sordu. Dediklerine nazaran prosedür bu biçimdeymiş, bunu sormak zorundaymış! Beni bu yüzden işe almaktan vazgeçtiler. İnsan haklarını alışılmamış, ayrımcı bir uygulamada bulunduklarını anlattım. Beni dinlemediler, ‘Şirketin aldığı karar bu yönde’ deyiverdiler. Bu hadiseden daha sonra iş aramaktan vazgeçtim.”
KHK’lileri niye işe almadıklarını sormak için aradığımız Trendyol’dan karşılık alamadık.
ÖZEL HASTANELER DE İHRAÇ İŞÇİ ALMIYOR
Bir öteki, KHK’li radyoloji Teknikeri Yezdan Burak Tekdal. Tekdal, Nusaybin Devlet Hastanesi’nde çalışırken vazifesinden ihraç edildi. Yeni bir iş bulmak için uzun müddet çabalayan Tekdal, tüm kapıların yüzüne kapandığını gördü. bir süre ailesi ve yakınlarının dayanağıyla hayatını sürdürmeye çalışan Tekdal, “Kimseye daha fazla külfet olamam” dedi ve yakın etrafına haber salıp yine iş aramaya girişti. Özel hastanelerde çalışan arkadaşlarına, uygun bir duruma rastlamaları halinde kendisine haber vermelerini istemişti. Nihayet arkadaşlarından birinin tavsiyesiyle Mardin’de bulunan Mardin Park Hastanesi’ne gitti.
Kod 37 daha iş görüşmesi başlamadan karşısına çıktı. Mülakat öncesinde idari işler işçisiyle görüşen Tekdal’a, “Hangi evraktan ihraç edildin?” sorusunun yöneltilmesi fazlaca sürmedi. Tekdal bu soruya karşılık verdikten daha sonra kendisine hiç bir biçimde geri dönüş yapılmadığını söylüyor. Tekdal karamsarlığa kapılmadan iş aramaya devam etti. Kent değiştirmeyi bile göze alan Tekdal, iş görüşmesi için Diyarbakır’daki Memorial Hastanesi’ne gitti. Lakin Diyarbakır’da da birebir soru kendisini bekliyordu: “Hangi evraktan ihraç edildiniz?”
Tekdal, KHK’yle ihraç edildiğini idari işlere söylemiş oldukten daha sonra görüşme olumsuz sonuçlandı. Tekdal Diyarbakır’daki görüşmesini ise şu biçimde anlatıyor: “esasen KHK’li olduğumu söylemiş oldukten daha sonra rastgele bir tebligat alamadan, çabucak hemen iş görüşmesi bile gerçekleştirilmeden, kelamlı olarak işe alınmayacağım bildirildi. çabucak sonrasında ne yazık ki biroldukca özel hastanede sigortasız çalıştırıldım. Beni işe almayı kabul eden kimi hastaneler, ihraç olduğumu duyar duymaz çabucak geri adım attılar.”
ÖZEL HASTANE: İŞE ALMAMA ÜZERE BİR DURUM KELAM KONUSU DEĞİL
Tekdal’ı KHK’li olduğu nedeni öne sürülerek işe almayan Diyarbakır Memorial Hastanesi’nden görüştüğümüz bir yetkili, KHK’lilerin hastanede çalışmasına mani olan rastgele bir durum bulunmadığını söylüyor. Hastanenin insan kaynaklarından sorumlu yetkili, “KHK’yle ihraç edilmiş ve şu an hastanemizde çalışan işçi mevcut. KHK’lileri işe almama üzere bir durum kelam konusu değil” açıklamalarında bulundu.
Tekraren aradığımız Mardin Park Hastanesi’nden ise karşılık alamadık.
‘SENİ İŞE ALIRSAK BAŞIMIZA İŞ AÇARIZ’
Bünyamin Karataş eski bir polis memuru. 2016’da çıkarılan bir KHK’yle ihraç edildi. Malatya’da yaşayan Karataş iş bulabilmek için kentteki marketlere ve halı fabrikalarına başvurdu. Hatta ortaya tanıdık bile koydu lakin buna karşın ihraç bir polise kimse iş vermek istemedi.
Karataş, “Patronların neredeyse yüzde 99’u kapıları yüzüme kapattı” diyor. Pekala, Karataş’ın iş arama süreci nasıl geçti? Karataş, korona virüsü pandemisinden bir ay evvel Malatya’da Meltem Mobilya ismindeki bir firmada nihayet iş bulabildi. Lakin Karataş’ın buradaki çalışma ömrü epey kısa sürdü.
Karataş şu biçimde konuşuyor: “Meltem Mobilya’nın Malatya’daki müdürü KHK’li olduğumu bilerek işe aldı. Lakin firmanın büyük işvereni İstanbul’da yaşıyordu. Malatya’ya geldiğinde beni işe alan kişiyi, ‘Ben size demedim mi? 20 gün daha sonra bunu gönderin’ diye azarladı. Korona virüsü pandemisi sırasında bu kişi yanıma gelerek, ‘Seni fiyatsız müsaadeye gönderiyorum’ dedi. Birinci gözden çıkarılan ben oldum zira beni gözden çıkarmak epeyce kolaydı. ‘Yapmayın, etmeyin. Ailemi geçindiriyorum. Konutum kira, çoluk çocuk sahibiyim’ dedim fakat ‘Burası hayır kurumu değil’ karşılığını aldım. hiç bir sözümü dinlemediler ve işime son verdiler.”
Kod 37 yüzünden işe başlayamayan ya da başladıkları işlerden kısa müddette çıkartılan KHK’lilerin ümitsizliğe kapılıp iş aramayı bıraktığı hayli oluyor. Lakin bir tarafta da geçim ıstırabı var.
Karataş, işsiz kaldıktan daha sonra talihini bir de ŞOK Market’te denemeye karar verdi. İş müracaatından kısa müddet daha sonra telefonla arandı ve mülakata çağrıldı. Büyük umutla girilen mülakat da başarılı geçti. Karataş tüm evraklarını hazırladı ve ailesine iş bulduğu muştusunu verdi. Karataş dokümanlarını alıp müdürün yanına gitti. Market müdürü Karataş’ın işe girişini yapmak için TC kimlik numarasını istedi. Müdür bir anda Karataş’a dönüp, ‘Seni işe alamayız’ deyiverdi: “SGK kayıtlarında KHK’li olduğun görünüyor.”
Karataş’ın müdürü ikna uğraşları başarısız oldu: “Müdür bana, ‘Seni işe başlatırsak başımıza iş alırız. Hükümetle aramız berbat olur’ dedi. Yazılı tebligat istedim, vermedi. Bu yüzden de hukuk yoluna gidemiyorum. ŞOK Market kayıtlarına baksın. Beni KHK’li olduğum için işe almadılar. İki üniversite bitirmek, tecrübeli olmak işe girmek için yetmiyor. Bir defa yere düşmüşüz, kimse elimizden tutmaz artık. Giden tekme atar, gelen takma atar…”
.
ŞOK MARKET NE DİYOR?
ŞOK Market Genel Müdürlüğü’nden bir yetkiliye, KHK’lileri işe almamalarının sebeplerini sorduk. Yetkili, “Bilgiler kapalı tutulur” cevabını vererek şu açıklamalarda bulundu: “İş kanunuyla ilgili bilgiler yalnızca bireye verilir. Hangi ünitede çalışacağı, işe niye alınmadığı, iş prosedürü, sorumlulukları kendisine kelamlı anlatılır. Bu prosedürlerle ilgili bilgi dışardan rastgele birine verilmez.”
PATRON: KHK’Lİ TABİRİ ‘DUR VE GÜZEL DÜŞÜN’ DEMEK
Patron bir KHK’liyi işe alırken nelere dikkat ediyor, bir insanın evvelki iş yerinden hangi münasebetlerle işten ayrıldığını hangi kademelerden daha sonra görüyor, ‘KHK’yle işten çıkartılmıştır’ yazısını görür görmez nasıl bir yol izliyor? Bu soruların karşılıklarını alabilmek için patronla görüşüyoruz.
Bir şirkette 7 emekçi çalıştıran bir patron, işe alım sürecinde adayla evvel mülakat yaptıklarını söylüyor. Bu süreç olumlu geçtiğinde kişinin işe alım süreci için evraklar istediklerini ve sigorta girişinin yapılması için hazırlık etabının yapıldığını beliriyor. Patron, işe alımlar için bir insanı işe alırken sigorta geçmişine baktıklarını ve burada hangi niçinlerle kişinin işten ayrıldığını gördüklerini söylüyor: “Kamuda çalışıp daha sonrasında KHK’yle işten çıkartılanların çalışma geçmişleri SGK Tescil ve Hizmetleri Dökümünde nazaranbiliyoruz. aslına bakarsan burada kişi şayet KHK’liyse ‘kamu bakılırsavinden çıkarıldı’ yazısını görüyoruz. Bu yazı patron için ‘dur ve güzel düşün’ demek. Zira bu kişiyi işe alırsan başına iş alabilirsin hissiyatı oluşuyor. Şayet KHK’liyi işe alırsan denetleme esnasında öbür şeyleri mazeret ederek ceza verebilirler. Bu niçinle bu uyarıyı ne yazık ki dikkate alan fazlaca patron bulunuyor.”
Dijital reklam ve tertip şirketi olan öteki bir patron ise şu an yanında 4 emekçi çalıştırıyor. Bu patron ise ‘KHK’yle işten çıkarıldı’ yazısını gördüğünde bunun kendisi için işe alma sürecinde bir sorun olmadığını söz ediyor. Lakin bu patron de KHK’liyi işe aldığı an başında biroldukca soru işareti oluştuğunu söylüyor: “Birini işe almak için evvel gerekli görüşmeleri yapıyorum. Görüşmelerde bir emekçinin evvelki tecrübelerini olağan olarak bilmek istiyoruz ancak bunu bir daha firmanın beklentilerini karşılayıp karşılamayacağını anlayabilmek ismine yetenekler ve iş tecrübeleri üzerine yapıyoruz. Birinin KHK’li olması benim için işe almamak manasına gelmiyor. şüphesiz kişinin çalıştığı yerlerde niye işten ayrıldığı değerli. Şayet evvelki iş yerinde ‘Kamu nazaranvinden KHK ile çıkarıldı’ yazısını görürsem olağan ki tedirginlik yaşarım. Zira yaptırımlara maruz kalabilirim diye düşünürüm. Lakin bu kişinin firmamıza ahenk sağlaması ve nitelikli olması durumunda KHK’li de olsa işe alırım.”
İLGİLİ BAKANLIK NE DİYOR?
Pekala, KHK’lilerin özel dalda çalışmasına mahzur olan bir yasa var mı? Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’na, “Kanun Kararında Kararname ile ihraç edilmek özel dalda çalışmaya mani mi? Kanun Kararında Kararname ile ihraç edilen bir kişinin işe alınmaması için özel dala bir talimat verilmiş midir?” sorularını yönelttik.
Bakanlığa bağlı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) İstihdam Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, KHK’lilerin özel bölümde çalışmasının önünde bir mani olmadığını söylüyor. Verilen karşılık şöyleki: “Kurumumuz kayıtlarında, işe yerleştirme hizmetlerinden yararlanmayı engelleyici rastgele bir kod bulunmamaktadır.”
.
MEB ÇALIŞMA MÜSAADELERİNİ İPTAL EDİYOR
KHK’ler birtakım kurumlara başkalarına kıyasla daha büyük tesir yaptı. İhraçlar eğitim topluluğunu ve okulları epeyce ağır etkiledi.
KHK yoluyla ihraçların akabinde çalışma müsaadeleri de iptal edilen öğretmenler, özel bölümde de iş bulamıyor. Ulusal Eğitim Bakanlığı datalarına nazaran çalışma müsaadesi iptal edilen öğretmen sayısı 13 bin 187. Çalışma müsaadesi iptal edilen öğretmenlerin 1993’ü vazifeye tekrar başlamış.
.
Ramazan Tekin de önüne mani koyulan ve çalışma müsaadesi iptal edilen binlerce KHK’li öğretmenden biri. Tekin’in iş arama süreci başka KHK’lilerinkinden biraz farklı. Mersin’de kafe açan Tekin’e, dört ay boyunca ruhsat verilmedi. Anamur Belediyesi’ndeki yetkililerle görüşen Tekin, “Sakıncalısınız. Bu niçinle ruhsat alamazsınız” karşılığını aldı. Tekin’e nihayet Anamur Belediyesi tarafınca kafeyi açmaya pürüz bir tebligat verildi. Belediye, yazılı bildiriminde güvenlik soruşturması niçiniyle Tekin’e ruhsat verilemeyeceğini bildirdi. Tekin bir türlü ruhsat alamayınca kafenin kapılarına kilit vurdu.
.
Ortadan aylar geçti ve Tekin bu kere de Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel eğitim kurumlarında çalışmak istedi. Mersin’deki özel bir kolej Tekin’i işe almaya karar verdi. Fakat TC kimlik numarası sisteme girilince, Tekin’le yapılması planlanan iş mukavelesi imzalanmadı. Tekin özel kolejle içinde geçen diyaloğu şu biçimde anlatıyor: “Beni işe almaya karar veren kurum, ilçe ulusal eğitim müdürlüğünü aradı. Bu telefon görüşmesinin akabinde kurum kelamlı olarak bana, ‘Seni işe alamayız’ dedi.”
Tekin şu an iş bulamadığı için özel ders veriyor: “Devlete bağlı kurumlar kimlik numaramı görür görmez işe almıyor. İŞKUR’a başvurdum. Maalesef oradan da cevap alamadım. Bize yardımcı olmuyorlar. Yardımcı olmak isteyen de ‘başıma bir şey gelir’ dehşetiyle geri adım atıyor.”
İŞKUR DA KHK’LİLERİN İŞ AKDİNİ FESHEDİYOR
Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın akabinde KHK’lilere çalışma müsaadesi pürüzü koyan diğer bir kurum ise Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığına bağlı Türkiye İş Kurumu (İŞKUR). Özel bölümde iş bulmak için çırpınan lakin hiç bir biçimde işe alınmayan biroldukça KHK’li İŞKUR’a başvuruyor. İŞKUR ise işe şimdiye kadar aldığı ve KHK’li olduğu anlaşılan çalışanları tek tek işten çıkardı.
701 Sayılı Kanun Kararında Kararname ile Ekim 2018 tarihinde kamu nazaranvinden ihraç edilen Erkan Özdemir isimli bir KHK’li geçen Mayıs 2021’de İŞKUR Adana Vilayet Müdürlüğü üzerinden Sasa Fabrikası’nda işe girmek için müracaat yaptı. KHK’li olduğu anlaşılınca, fabrikada bir hafta çalışabilen Özdemir’in işine son verildi.
KHK’lilerin özel dalda çalışmasına pürüz olan ve bir türlü resmi dokümanlara dökülemeyen bu durumu daha evvel HDP Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu tekraren Meclis gündemine taşıdı.
Tunceli Vilayet ve Tarım Müdürlüğü’ndeki seracılık kursunda bir hafta çalıştıktan daha sonra işine son verilen KHK’li Nebi Toylak’ın yaşadıkları hakkında ilgili bakanlıklara soru önergesi veren Gergerlioğlu’na İŞKUR ise 11 Kasım 2020’de şu cevabı verdi: “İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafınca açılan seracı kursuna Faal İşgücü Hizmetleri Yönetmeliğimizin 32. Hususuna belirtilen kursa iştirak kurallarını taşımamanız niçiniyle kursiyer olarak katılmanız uygun değerlendirilmemiştir.”
İŞKUR’un kursa iştirak koşullarının yer aldığı 32. Maddesi’nde ise, ‘İstihdam edilmeye mani durum’ ibaresi yer alıyor.
.
OHAL KOMİSYONU’NDA SONA YANLIŞSIZ
OHAL Süreçleri İnceleme Komitesi Faaliyet Raporu’na nazaran darbe teşebbüsünden daha sonra 125 bin 678 kamu nazaranvlisi ihraç edildi. OHAL sürecinde çıkartılan 35 KHK en epey eğitim topluluğunu vurdu. KHK’lerle toplam 33 bin 597 öğretmen ve 5 bin 925 akademisyen vazifelerinden ihraç edildi. Başka kurumlardan ihraç edilenlerin sayısı ise şu biçimde: İçişleri Bakanlığı 41 bin 77, Ulusal Savunma Bakanlığı 13 bin 410, YÖK/üniversite 7 bin 323, Sıhhat Bakanlığı 7 bin 299, Adalet Bakanlığı 6 bin 994, Başbakanlık 4 bin 384, Maliye Bakanlığı 2 bin 491.
Varlığı ve verdiği kararlarla tenkit konusu olan OHAL Süreçleri İnceleme Kurulu bugüne kadar 126 bin 758 başvuruyu karara bağladı. Kurul yalnızca 15 bin 50 KHK’liyi işe iade ederken 103 bin 365 kişinin başvurusunu reddetti. İnceleme bekleyen KHK’li sayısı ise 8 bin 343. OHAL Komisyonu’nun en dikkat çeken kararlarından biri de Barış Akademisyenleriyle ilgili oldu. Anayasa Mahkemesi’nin ‘Bu suça ortak olmayacağız’ bildirisine imza atan akademisyenlerle ilgili verdiği hak ihlali sonucuna karşın OHAL Komitesi, ret kararları vermeye başladı. vazifelerinden ihraç edilen 406 akademisyenden hiç biri işine iade edilmedi.
* Bu haber Medya Araştırmaları Derneği’nin ICFJ (International Center for Journalists-Uluslararası Gazeteciler Merkezi) işbirliğiyle yürüttüğü “Yeni Jenerasyon Araştırmacı Gazetecilik Eğitimleri Projesi” kapsamında hazırlanmıştır.
15 Temmuz Darbe Teşebbüsü akabinde yayımlanan OHAL kararnamelerin üzerinden tam altı yıl geçti. Bu süreçte yayımlanan KHK’lerle 125 bin 678 kişi vazifesinden ihraç edildi. Öğretmen, polis, savcı, hâkim ve başka meslek kümelerinden ihraç edilen binlerce insan ortadan altı yıl geçmesine karşın hâlâ iş bulamıyor ve toplumda ötekileştiriliyor.
Kod 37, yani kamu bakılırsavinden KHK yoluyla ihraç edilenler için Toplumsal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafınca oluşturulan etiket. KHK’yle kamu nazaranvinden ihraç edilenler bu kodun manasını artık epey uygun biliyor. Bu kod KHK’liler için son evreye geldikleri iş görüşmelerinden hayal kırıklığıyla ayrılmak demek.
Patronlar de SGK sisteminde karşılaştıkları “KHK ile kamu nazaranvinden çıkarıldı” yazısının, “Bu kişi devlet tarafınca muteber bulunmuyor. Bu kişiyi işe almak istediğinden emin misin?” manasına geldiğinin farkında. Kod 37’yle kamu nazaranvinden ihraç edilen bireyleri işe almalarının önünde aslında yasal bir pürüz yok. Ancak patron, işe alım kademesinde SGK kayıtlarını açıp KHK ibaresini karşısında görür görmez geri adım atıyor. Patron, karşısındaki kişiyi işe almaktan son anda niye vazgeçtiğini yazılı olarak bildirmiyor; sıklıkla, “Bizden karşılık bekleyin” ya da “Kamu nazaranvinden ihraç edildiğiniz için sizi işe alamayız” karşılığını vermekle yetiniyor. Bunu yalnızca özel kesim değil, bakanlıklara bağlı özel eğitim kurumları da yapıyor.
YETKİLİ, KOD 37’Yİ GÖRÜNCE
672 sayılı KHK ile 1 Eylül 2016’da ihraç edilen eski bir kamu çalışanı olan Mesut, kamudan ihraç daha sonrası özel bölümde iş bulmanın o kadar da kolay olmadığını kısa müddette anlamıştı. Çok geçmeden belli bir kesimde, kendine uygun bulduğu işlere başvurmaktan vazgeçti ve “ne iş olursa olsun yaparım” diyerek Mersin’de gözüne çarpan tüm iş ilanlarına müracaat yapmaya başladı.
Aylarca iş aradı lakin kimse bir KHK’liyi işe almak istemiyordu. Nihayet, Trendyol’da kargolama kısmında çalışmak üzere internetten yaptığı bir müracaata olumlu dönüş yapıldı ve iş görüşmesine davet edildi. Üstelik görüşme de olumlu geçti.
Patron, işe giriş evraklarını hazırlayan KHK’liye, “TC kimlik numaranızı verir misiniz?” diye sordu. Patron, KHK’linin evvelki iş yerinden niye işten ayrıldığını araştırınca karşısına Kod 37 uyarısı çıktı. Bu uyarıyı bakılırsan patron, KHK’liye, “Biz seni ararız” dedi.
Bundan daha sonrasını Mesut şu sözlerle anlatıyor: “Görüşme bittikten daha sonra çabucak işe almak istediler. SGK sistemi üzerinden sigorta başlangıcım yapılacakken yetkili bana, ‘Sen KHK’li misin?’ diye sordu. Dediklerine nazaran prosedür bu biçimdeymiş, bunu sormak zorundaymış! Beni bu yüzden işe almaktan vazgeçtiler. İnsan haklarını alışılmamış, ayrımcı bir uygulamada bulunduklarını anlattım. Beni dinlemediler, ‘Şirketin aldığı karar bu yönde’ deyiverdiler. Bu hadiseden daha sonra iş aramaktan vazgeçtim.”
KHK’lileri niye işe almadıklarını sormak için aradığımız Trendyol’dan karşılık alamadık.
ÖZEL HASTANELER DE İHRAÇ İŞÇİ ALMIYOR
Bir öteki, KHK’li radyoloji Teknikeri Yezdan Burak Tekdal. Tekdal, Nusaybin Devlet Hastanesi’nde çalışırken vazifesinden ihraç edildi. Yeni bir iş bulmak için uzun müddet çabalayan Tekdal, tüm kapıların yüzüne kapandığını gördü. bir süre ailesi ve yakınlarının dayanağıyla hayatını sürdürmeye çalışan Tekdal, “Kimseye daha fazla külfet olamam” dedi ve yakın etrafına haber salıp yine iş aramaya girişti. Özel hastanelerde çalışan arkadaşlarına, uygun bir duruma rastlamaları halinde kendisine haber vermelerini istemişti. Nihayet arkadaşlarından birinin tavsiyesiyle Mardin’de bulunan Mardin Park Hastanesi’ne gitti.
Kod 37 daha iş görüşmesi başlamadan karşısına çıktı. Mülakat öncesinde idari işler işçisiyle görüşen Tekdal’a, “Hangi evraktan ihraç edildin?” sorusunun yöneltilmesi fazlaca sürmedi. Tekdal bu soruya karşılık verdikten daha sonra kendisine hiç bir biçimde geri dönüş yapılmadığını söylüyor. Tekdal karamsarlığa kapılmadan iş aramaya devam etti. Kent değiştirmeyi bile göze alan Tekdal, iş görüşmesi için Diyarbakır’daki Memorial Hastanesi’ne gitti. Lakin Diyarbakır’da da birebir soru kendisini bekliyordu: “Hangi evraktan ihraç edildiniz?”
Tekdal, KHK’yle ihraç edildiğini idari işlere söylemiş oldukten daha sonra görüşme olumsuz sonuçlandı. Tekdal Diyarbakır’daki görüşmesini ise şu biçimde anlatıyor: “esasen KHK’li olduğumu söylemiş oldukten daha sonra rastgele bir tebligat alamadan, çabucak hemen iş görüşmesi bile gerçekleştirilmeden, kelamlı olarak işe alınmayacağım bildirildi. çabucak sonrasında ne yazık ki biroldukca özel hastanede sigortasız çalıştırıldım. Beni işe almayı kabul eden kimi hastaneler, ihraç olduğumu duyar duymaz çabucak geri adım attılar.”
ÖZEL HASTANE: İŞE ALMAMA ÜZERE BİR DURUM KELAM KONUSU DEĞİL
Tekdal’ı KHK’li olduğu nedeni öne sürülerek işe almayan Diyarbakır Memorial Hastanesi’nden görüştüğümüz bir yetkili, KHK’lilerin hastanede çalışmasına mani olan rastgele bir durum bulunmadığını söylüyor. Hastanenin insan kaynaklarından sorumlu yetkili, “KHK’yle ihraç edilmiş ve şu an hastanemizde çalışan işçi mevcut. KHK’lileri işe almama üzere bir durum kelam konusu değil” açıklamalarında bulundu.
Tekraren aradığımız Mardin Park Hastanesi’nden ise karşılık alamadık.
‘SENİ İŞE ALIRSAK BAŞIMIZA İŞ AÇARIZ’
Bünyamin Karataş eski bir polis memuru. 2016’da çıkarılan bir KHK’yle ihraç edildi. Malatya’da yaşayan Karataş iş bulabilmek için kentteki marketlere ve halı fabrikalarına başvurdu. Hatta ortaya tanıdık bile koydu lakin buna karşın ihraç bir polise kimse iş vermek istemedi.
Karataş, “Patronların neredeyse yüzde 99’u kapıları yüzüme kapattı” diyor. Pekala, Karataş’ın iş arama süreci nasıl geçti? Karataş, korona virüsü pandemisinden bir ay evvel Malatya’da Meltem Mobilya ismindeki bir firmada nihayet iş bulabildi. Lakin Karataş’ın buradaki çalışma ömrü epey kısa sürdü.
Karataş şu biçimde konuşuyor: “Meltem Mobilya’nın Malatya’daki müdürü KHK’li olduğumu bilerek işe aldı. Lakin firmanın büyük işvereni İstanbul’da yaşıyordu. Malatya’ya geldiğinde beni işe alan kişiyi, ‘Ben size demedim mi? 20 gün daha sonra bunu gönderin’ diye azarladı. Korona virüsü pandemisi sırasında bu kişi yanıma gelerek, ‘Seni fiyatsız müsaadeye gönderiyorum’ dedi. Birinci gözden çıkarılan ben oldum zira beni gözden çıkarmak epeyce kolaydı. ‘Yapmayın, etmeyin. Ailemi geçindiriyorum. Konutum kira, çoluk çocuk sahibiyim’ dedim fakat ‘Burası hayır kurumu değil’ karşılığını aldım. hiç bir sözümü dinlemediler ve işime son verdiler.”
Kod 37 yüzünden işe başlayamayan ya da başladıkları işlerden kısa müddette çıkartılan KHK’lilerin ümitsizliğe kapılıp iş aramayı bıraktığı hayli oluyor. Lakin bir tarafta da geçim ıstırabı var.
Karataş, işsiz kaldıktan daha sonra talihini bir de ŞOK Market’te denemeye karar verdi. İş müracaatından kısa müddet daha sonra telefonla arandı ve mülakata çağrıldı. Büyük umutla girilen mülakat da başarılı geçti. Karataş tüm evraklarını hazırladı ve ailesine iş bulduğu muştusunu verdi. Karataş dokümanlarını alıp müdürün yanına gitti. Market müdürü Karataş’ın işe girişini yapmak için TC kimlik numarasını istedi. Müdür bir anda Karataş’a dönüp, ‘Seni işe alamayız’ deyiverdi: “SGK kayıtlarında KHK’li olduğun görünüyor.”
Karataş’ın müdürü ikna uğraşları başarısız oldu: “Müdür bana, ‘Seni işe başlatırsak başımıza iş alırız. Hükümetle aramız berbat olur’ dedi. Yazılı tebligat istedim, vermedi. Bu yüzden de hukuk yoluna gidemiyorum. ŞOK Market kayıtlarına baksın. Beni KHK’li olduğum için işe almadılar. İki üniversite bitirmek, tecrübeli olmak işe girmek için yetmiyor. Bir defa yere düşmüşüz, kimse elimizden tutmaz artık. Giden tekme atar, gelen takma atar…”
.
ŞOK MARKET NE DİYOR?
ŞOK Market Genel Müdürlüğü’nden bir yetkiliye, KHK’lileri işe almamalarının sebeplerini sorduk. Yetkili, “Bilgiler kapalı tutulur” cevabını vererek şu açıklamalarda bulundu: “İş kanunuyla ilgili bilgiler yalnızca bireye verilir. Hangi ünitede çalışacağı, işe niye alınmadığı, iş prosedürü, sorumlulukları kendisine kelamlı anlatılır. Bu prosedürlerle ilgili bilgi dışardan rastgele birine verilmez.”
PATRON: KHK’Lİ TABİRİ ‘DUR VE GÜZEL DÜŞÜN’ DEMEK
Patron bir KHK’liyi işe alırken nelere dikkat ediyor, bir insanın evvelki iş yerinden hangi münasebetlerle işten ayrıldığını hangi kademelerden daha sonra görüyor, ‘KHK’yle işten çıkartılmıştır’ yazısını görür görmez nasıl bir yol izliyor? Bu soruların karşılıklarını alabilmek için patronla görüşüyoruz.
Bir şirkette 7 emekçi çalıştıran bir patron, işe alım sürecinde adayla evvel mülakat yaptıklarını söylüyor. Bu süreç olumlu geçtiğinde kişinin işe alım süreci için evraklar istediklerini ve sigorta girişinin yapılması için hazırlık etabının yapıldığını beliriyor. Patron, işe alımlar için bir insanı işe alırken sigorta geçmişine baktıklarını ve burada hangi niçinlerle kişinin işten ayrıldığını gördüklerini söylüyor: “Kamuda çalışıp daha sonrasında KHK’yle işten çıkartılanların çalışma geçmişleri SGK Tescil ve Hizmetleri Dökümünde nazaranbiliyoruz. aslına bakarsan burada kişi şayet KHK’liyse ‘kamu bakılırsavinden çıkarıldı’ yazısını görüyoruz. Bu yazı patron için ‘dur ve güzel düşün’ demek. Zira bu kişiyi işe alırsan başına iş alabilirsin hissiyatı oluşuyor. Şayet KHK’liyi işe alırsan denetleme esnasında öbür şeyleri mazeret ederek ceza verebilirler. Bu niçinle bu uyarıyı ne yazık ki dikkate alan fazlaca patron bulunuyor.”
Dijital reklam ve tertip şirketi olan öteki bir patron ise şu an yanında 4 emekçi çalıştırıyor. Bu patron ise ‘KHK’yle işten çıkarıldı’ yazısını gördüğünde bunun kendisi için işe alma sürecinde bir sorun olmadığını söz ediyor. Lakin bu patron de KHK’liyi işe aldığı an başında biroldukca soru işareti oluştuğunu söylüyor: “Birini işe almak için evvel gerekli görüşmeleri yapıyorum. Görüşmelerde bir emekçinin evvelki tecrübelerini olağan olarak bilmek istiyoruz ancak bunu bir daha firmanın beklentilerini karşılayıp karşılamayacağını anlayabilmek ismine yetenekler ve iş tecrübeleri üzerine yapıyoruz. Birinin KHK’li olması benim için işe almamak manasına gelmiyor. şüphesiz kişinin çalıştığı yerlerde niye işten ayrıldığı değerli. Şayet evvelki iş yerinde ‘Kamu nazaranvinden KHK ile çıkarıldı’ yazısını görürsem olağan ki tedirginlik yaşarım. Zira yaptırımlara maruz kalabilirim diye düşünürüm. Lakin bu kişinin firmamıza ahenk sağlaması ve nitelikli olması durumunda KHK’li de olsa işe alırım.”
İLGİLİ BAKANLIK NE DİYOR?
Pekala, KHK’lilerin özel dalda çalışmasına mahzur olan bir yasa var mı? Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığı’na, “Kanun Kararında Kararname ile ihraç edilmek özel dalda çalışmaya mani mi? Kanun Kararında Kararname ile ihraç edilen bir kişinin işe alınmaması için özel dala bir talimat verilmiş midir?” sorularını yönelttik.
Bakanlığa bağlı Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü (İŞKUR) İstihdam Hizmetleri Dairesi Başkanlığı, KHK’lilerin özel bölümde çalışmasının önünde bir mani olmadığını söylüyor. Verilen karşılık şöyleki: “Kurumumuz kayıtlarında, işe yerleştirme hizmetlerinden yararlanmayı engelleyici rastgele bir kod bulunmamaktadır.”
.
MEB ÇALIŞMA MÜSAADELERİNİ İPTAL EDİYOR
KHK’ler birtakım kurumlara başkalarına kıyasla daha büyük tesir yaptı. İhraçlar eğitim topluluğunu ve okulları epeyce ağır etkiledi.
KHK yoluyla ihraçların akabinde çalışma müsaadeleri de iptal edilen öğretmenler, özel bölümde de iş bulamıyor. Ulusal Eğitim Bakanlığı datalarına nazaran çalışma müsaadesi iptal edilen öğretmen sayısı 13 bin 187. Çalışma müsaadesi iptal edilen öğretmenlerin 1993’ü vazifeye tekrar başlamış.
.
Ramazan Tekin de önüne mani koyulan ve çalışma müsaadesi iptal edilen binlerce KHK’li öğretmenden biri. Tekin’in iş arama süreci başka KHK’lilerinkinden biraz farklı. Mersin’de kafe açan Tekin’e, dört ay boyunca ruhsat verilmedi. Anamur Belediyesi’ndeki yetkililerle görüşen Tekin, “Sakıncalısınız. Bu niçinle ruhsat alamazsınız” karşılığını aldı. Tekin’e nihayet Anamur Belediyesi tarafınca kafeyi açmaya pürüz bir tebligat verildi. Belediye, yazılı bildiriminde güvenlik soruşturması niçiniyle Tekin’e ruhsat verilemeyeceğini bildirdi. Tekin bir türlü ruhsat alamayınca kafenin kapılarına kilit vurdu.
.
Ortadan aylar geçti ve Tekin bu kere de Ulusal Eğitim Bakanlığı’na bağlı özel eğitim kurumlarında çalışmak istedi. Mersin’deki özel bir kolej Tekin’i işe almaya karar verdi. Fakat TC kimlik numarası sisteme girilince, Tekin’le yapılması planlanan iş mukavelesi imzalanmadı. Tekin özel kolejle içinde geçen diyaloğu şu biçimde anlatıyor: “Beni işe almaya karar veren kurum, ilçe ulusal eğitim müdürlüğünü aradı. Bu telefon görüşmesinin akabinde kurum kelamlı olarak bana, ‘Seni işe alamayız’ dedi.”
Tekin şu an iş bulamadığı için özel ders veriyor: “Devlete bağlı kurumlar kimlik numaramı görür görmez işe almıyor. İŞKUR’a başvurdum. Maalesef oradan da cevap alamadım. Bize yardımcı olmuyorlar. Yardımcı olmak isteyen de ‘başıma bir şey gelir’ dehşetiyle geri adım atıyor.”
İŞKUR DA KHK’LİLERİN İŞ AKDİNİ FESHEDİYOR
Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın akabinde KHK’lilere çalışma müsaadesi pürüzü koyan diğer bir kurum ise Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanlığına bağlı Türkiye İş Kurumu (İŞKUR). Özel bölümde iş bulmak için çırpınan lakin hiç bir biçimde işe alınmayan biroldukça KHK’li İŞKUR’a başvuruyor. İŞKUR ise işe şimdiye kadar aldığı ve KHK’li olduğu anlaşılan çalışanları tek tek işten çıkardı.
701 Sayılı Kanun Kararında Kararname ile Ekim 2018 tarihinde kamu nazaranvinden ihraç edilen Erkan Özdemir isimli bir KHK’li geçen Mayıs 2021’de İŞKUR Adana Vilayet Müdürlüğü üzerinden Sasa Fabrikası’nda işe girmek için müracaat yaptı. KHK’li olduğu anlaşılınca, fabrikada bir hafta çalışabilen Özdemir’in işine son verildi.
KHK’lilerin özel dalda çalışmasına pürüz olan ve bir türlü resmi dokümanlara dökülemeyen bu durumu daha evvel HDP Kocaeli Milletvekili Ömer Faruk Gergerlioğlu tekraren Meclis gündemine taşıdı.
Tunceli Vilayet ve Tarım Müdürlüğü’ndeki seracılık kursunda bir hafta çalıştıktan daha sonra işine son verilen KHK’li Nebi Toylak’ın yaşadıkları hakkında ilgili bakanlıklara soru önergesi veren Gergerlioğlu’na İŞKUR ise 11 Kasım 2020’de şu cevabı verdi: “İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafınca açılan seracı kursuna Faal İşgücü Hizmetleri Yönetmeliğimizin 32. Hususuna belirtilen kursa iştirak kurallarını taşımamanız niçiniyle kursiyer olarak katılmanız uygun değerlendirilmemiştir.”
İŞKUR’un kursa iştirak koşullarının yer aldığı 32. Maddesi’nde ise, ‘İstihdam edilmeye mani durum’ ibaresi yer alıyor.
.
OHAL KOMİSYONU’NDA SONA YANLIŞSIZ
OHAL Süreçleri İnceleme Komitesi Faaliyet Raporu’na nazaran darbe teşebbüsünden daha sonra 125 bin 678 kamu nazaranvlisi ihraç edildi. OHAL sürecinde çıkartılan 35 KHK en epey eğitim topluluğunu vurdu. KHK’lerle toplam 33 bin 597 öğretmen ve 5 bin 925 akademisyen vazifelerinden ihraç edildi. Başka kurumlardan ihraç edilenlerin sayısı ise şu biçimde: İçişleri Bakanlığı 41 bin 77, Ulusal Savunma Bakanlığı 13 bin 410, YÖK/üniversite 7 bin 323, Sıhhat Bakanlığı 7 bin 299, Adalet Bakanlığı 6 bin 994, Başbakanlık 4 bin 384, Maliye Bakanlığı 2 bin 491.
Varlığı ve verdiği kararlarla tenkit konusu olan OHAL Süreçleri İnceleme Kurulu bugüne kadar 126 bin 758 başvuruyu karara bağladı. Kurul yalnızca 15 bin 50 KHK’liyi işe iade ederken 103 bin 365 kişinin başvurusunu reddetti. İnceleme bekleyen KHK’li sayısı ise 8 bin 343. OHAL Komisyonu’nun en dikkat çeken kararlarından biri de Barış Akademisyenleriyle ilgili oldu. Anayasa Mahkemesi’nin ‘Bu suça ortak olmayacağız’ bildirisine imza atan akademisyenlerle ilgili verdiği hak ihlali sonucuna karşın OHAL Komitesi, ret kararları vermeye başladı. vazifelerinden ihraç edilen 406 akademisyenden hiç biri işine iade edilmedi.
* Bu haber Medya Araştırmaları Derneği’nin ICFJ (International Center for Journalists-Uluslararası Gazeteciler Merkezi) işbirliğiyle yürüttüğü “Yeni Jenerasyon Araştırmacı Gazetecilik Eğitimleri Projesi” kapsamında hazırlanmıştır.