İTÜ’den sel raporu: Dere ıslahı acil ve zarurî İTÜ öğretim üyeleri Prof. Dr. Ali Deniz, Prof. Dr. Ahmet Duran Şahin, Prof. Dr. Azime Tezer ve Doç. Dr. İsmail Dabanlı tarafınca hazırlanan raporda, Batı Karadeniz’de 11 Ağustos 2021 tarihinde yaşanan sel ve taşkın afeti kararında bölgede meydana gelen can ve mal kayıplarının ana niçinleri, yağış kayıtları ve yerinde müşahedeler kararında yapılan tespitler kıymetlendirilerek, rapora dönüştürüldü.
Raporda ”yerleşim planlarının daha inançlı alanlarda yapılması ve dere ıslahı acil ve zorunlu” sözleri yer alırken felaketi iklim değişikliğine bağlamanın ”yanılgı” olacağı kaydedildi.
‘DOĞRU YERLEŞİM PLANLAMASI GÜNDEMDE TUTULMALI’
Raporda öne çıkan değerlendirmeler şunlar oldu:
– Konvektif yapıda derinleşmiş bir meteorolojik sistem, çok yağışların bölgede gerçekleşmesi kararınu doğurmuştur.
– Bölgede gözlemlenen ekstrem yağış kıymetleri, biroldukca istasyonda uzun senelera dayalı kayıtlardaki maksimumları yağış ölçülerini aşmıştır.
– Afetin oluşumunu direkt iklim değişikliğine bağlamak yanılgılara yol açacaktır. İklim değişikliğindilk evvel yanlışsız yerleşim planlaması gündemde tutulmalıdır.
– Bölgede gerek yağış gerekse akış açısından ekstrem bedel tahlillerinin bir daha yapılması gerekmektedir.
– Topoğrafyanın dik yamaçlardan oluşması, eğimin yüksek olması suya doygun tabanın 2. gün yağışların neredeyse tamamının yüzeysel akışa geçirmiş olması afetin boyutunu artırmıştır.
– Meskun bölgede ıslah edilmiş dere yatağı üzerine inşa edilmiş köprülerin ayakları, enkesiti daraltılmış selle birlikte gelen rüsubatın ve tomrukların en kesiti tıkamasıyla dere kabararak meskun bölgelere tekraren taşmasına niye olmuştur.
– Kabarma kararı ardındaki dinamik yüke dayanamayan köprüler yıkılarak zararın büyümesine niye olmuştur.
– Olağanda Q500’lük debiyi taşıması beklenen enkesitin rüsubat, erozyon ve tomruklarla köprülerin olduğu kesitlerin tıkanmasıyla planlandığı üzere çalışmadığı düşünülmektedir.
– Sağ ve sol kıyı kagir duvarlarının kısmen yahut büsbütün yıkılması kararı, yıkılan binaların temellerinin altlarının oyulmasının kolaylaştığı tespit edilmiştir.
– Sediment üzerine inşa edilen binalardan radye temelli ve perde duvarlı binanın sağlam olarak ayakta kaldığı, tekil yahut mütemadi temeller üzerine yapıldığı düşünülen ve temellerinin altında oyulma görülen binaların ya kısmen ya da büsbütün hasar gördüğü tespit edilmiştir.
‘EKOLOJİK VE SÜRDÜRÜLEBİLİR YAKLAŞIM GÖSTERİLMELİ’
Bölgede taşkın temelli olmayan bir sistemsiz yapılaşmanın gerçekleştiğinin gözlendiği belirterek raporun devamında şu tabirlere yer verildi:
– Uydu fotoğraflarından anlaşıldığı üzere Ezine Çayı üst havzasından çok yağışlar kararı epeyce büyük debide ve süratte sel geldiği, önüne kattığı tomrukları ve rüsubatı taşkın daha sonrası dere yatağına kent merkezine bıraktığı biçimde kıyı çizgisini değiştirecek biçimde denizde delta oluşturduğu tespit edilmiştir.
– Bilhassa Karadeniz Bölgesi’nde yağış anomalileri ile ilgili varsayımların de öngörülmesi niçiniyle; vadi tabanlarında konumlanan yerleşimlerde mekansal risk tahlili yapılması, yerleşimlerin kritik seviyede riskli alanlarında dönüşüm ile daha inançlı alanlarda bir daha planlanması can, mal ve kamusal hizmet güvenliğinin tesis edilmesi aciliyet taşımaktadır.
– Yerleşim yerleri içerisinden geçen derelerin ıslahının klasik kagir duvarlarla yada beton kutu kesitlerle yapmak yerine, ekolojik ve sürdürülebilir bir yaklaşımla etrafları rekreasyon alanı olarak kullanılmak gayesiyle boşaltılarak yapılması gerekir.
– Selin ziyanlarının en büyük etkisinin rüsubat denetiminden kaynaklanmış olması gelecek sellerin önlenmesi için bölgenin uygun olması halinde üst havzalarda yapılacak tersip bentleri, taşkın muhafaza barajlarıyla meskun bölgelerdeki dere ıslahları ve imar uygulamalarının bütüncül olarak bilimsel iştirakçi projelerle ortaya konması gerekmektedir.
– Sel ve taşkın riskli alanlardaki inşaat faaliyetlerinin kısıtlanması, acil durum su tutma alanlarının/alternatif su yollarının belirlenmesi, yüzey akışında rüsubat denetimi için gerekli doğal/yapısal tahlillerin kullanılması üzere mekansal ve mühendislik uygulamaları bilimsel olarak ele alınıp projelendirilip uygulanması gerekmektedir.
– Sele sağlam yapısal (binaların yükseltilmesi, yer katların açık tutulması, suya güçlü yapı materyallerinin kullanılması, sele sağlam yapı çeşitlerinin kullanılması gibi) tedbirlerle hasarın denetim altında tutulması ehemmiyet kazanmaktadır.
– Sel riski idaresinde mekansal planlama tedbirlerinin orta yahut düşük sel riski taşıyan alanlar için rasyonel bir tahlil aracı olduğu, öbür yandan yüksek risk taşıyan alanlarda ise bu tedbirlerde mekansal/yapısal tahlillerin daha bütünleşik yaklaşımlarla ele alınması gerekmektedir. (AJANSBİZİM)
Raporda ”yerleşim planlarının daha inançlı alanlarda yapılması ve dere ıslahı acil ve zorunlu” sözleri yer alırken felaketi iklim değişikliğine bağlamanın ”yanılgı” olacağı kaydedildi.
‘DOĞRU YERLEŞİM PLANLAMASI GÜNDEMDE TUTULMALI’
Raporda öne çıkan değerlendirmeler şunlar oldu:
– Konvektif yapıda derinleşmiş bir meteorolojik sistem, çok yağışların bölgede gerçekleşmesi kararınu doğurmuştur.
– Bölgede gözlemlenen ekstrem yağış kıymetleri, biroldukca istasyonda uzun senelera dayalı kayıtlardaki maksimumları yağış ölçülerini aşmıştır.
– Afetin oluşumunu direkt iklim değişikliğine bağlamak yanılgılara yol açacaktır. İklim değişikliğindilk evvel yanlışsız yerleşim planlaması gündemde tutulmalıdır.
– Bölgede gerek yağış gerekse akış açısından ekstrem bedel tahlillerinin bir daha yapılması gerekmektedir.
– Topoğrafyanın dik yamaçlardan oluşması, eğimin yüksek olması suya doygun tabanın 2. gün yağışların neredeyse tamamının yüzeysel akışa geçirmiş olması afetin boyutunu artırmıştır.
– Meskun bölgede ıslah edilmiş dere yatağı üzerine inşa edilmiş köprülerin ayakları, enkesiti daraltılmış selle birlikte gelen rüsubatın ve tomrukların en kesiti tıkamasıyla dere kabararak meskun bölgelere tekraren taşmasına niye olmuştur.
– Kabarma kararı ardındaki dinamik yüke dayanamayan köprüler yıkılarak zararın büyümesine niye olmuştur.
– Olağanda Q500’lük debiyi taşıması beklenen enkesitin rüsubat, erozyon ve tomruklarla köprülerin olduğu kesitlerin tıkanmasıyla planlandığı üzere çalışmadığı düşünülmektedir.
– Sağ ve sol kıyı kagir duvarlarının kısmen yahut büsbütün yıkılması kararı, yıkılan binaların temellerinin altlarının oyulmasının kolaylaştığı tespit edilmiştir.
– Sediment üzerine inşa edilen binalardan radye temelli ve perde duvarlı binanın sağlam olarak ayakta kaldığı, tekil yahut mütemadi temeller üzerine yapıldığı düşünülen ve temellerinin altında oyulma görülen binaların ya kısmen ya da büsbütün hasar gördüğü tespit edilmiştir.
‘EKOLOJİK VE SÜRDÜRÜLEBİLİR YAKLAŞIM GÖSTERİLMELİ’
Bölgede taşkın temelli olmayan bir sistemsiz yapılaşmanın gerçekleştiğinin gözlendiği belirterek raporun devamında şu tabirlere yer verildi:
– Uydu fotoğraflarından anlaşıldığı üzere Ezine Çayı üst havzasından çok yağışlar kararı epeyce büyük debide ve süratte sel geldiği, önüne kattığı tomrukları ve rüsubatı taşkın daha sonrası dere yatağına kent merkezine bıraktığı biçimde kıyı çizgisini değiştirecek biçimde denizde delta oluşturduğu tespit edilmiştir.
– Bilhassa Karadeniz Bölgesi’nde yağış anomalileri ile ilgili varsayımların de öngörülmesi niçiniyle; vadi tabanlarında konumlanan yerleşimlerde mekansal risk tahlili yapılması, yerleşimlerin kritik seviyede riskli alanlarında dönüşüm ile daha inançlı alanlarda bir daha planlanması can, mal ve kamusal hizmet güvenliğinin tesis edilmesi aciliyet taşımaktadır.
– Yerleşim yerleri içerisinden geçen derelerin ıslahının klasik kagir duvarlarla yada beton kutu kesitlerle yapmak yerine, ekolojik ve sürdürülebilir bir yaklaşımla etrafları rekreasyon alanı olarak kullanılmak gayesiyle boşaltılarak yapılması gerekir.
– Selin ziyanlarının en büyük etkisinin rüsubat denetiminden kaynaklanmış olması gelecek sellerin önlenmesi için bölgenin uygun olması halinde üst havzalarda yapılacak tersip bentleri, taşkın muhafaza barajlarıyla meskun bölgelerdeki dere ıslahları ve imar uygulamalarının bütüncül olarak bilimsel iştirakçi projelerle ortaya konması gerekmektedir.
– Sel ve taşkın riskli alanlardaki inşaat faaliyetlerinin kısıtlanması, acil durum su tutma alanlarının/alternatif su yollarının belirlenmesi, yüzey akışında rüsubat denetimi için gerekli doğal/yapısal tahlillerin kullanılması üzere mekansal ve mühendislik uygulamaları bilimsel olarak ele alınıp projelendirilip uygulanması gerekmektedir.
– Sele sağlam yapısal (binaların yükseltilmesi, yer katların açık tutulması, suya güçlü yapı materyallerinin kullanılması, sele sağlam yapı çeşitlerinin kullanılması gibi) tedbirlerle hasarın denetim altında tutulması ehemmiyet kazanmaktadır.
– Sel riski idaresinde mekansal planlama tedbirlerinin orta yahut düşük sel riski taşıyan alanlar için rasyonel bir tahlil aracı olduğu, öbür yandan yüksek risk taşıyan alanlarda ise bu tedbirlerde mekansal/yapısal tahlillerin daha bütünleşik yaklaşımlarla ele alınması gerekmektedir. (AJANSBİZİM)