İktidar destekçisi medyaya akan kamu kaynağı-2: Televizyonlar içinde kamu bankaları reklamları dağılımı Kenan Şener
Kamu bankaları 2020’de FOX TV, Halk TV, Tele-1, KRT ve TV5’e tek bir saniye reklam vermedi. Buna rağmen iktidarı destekleyen televizyonları reklama boğdular. Turkuvaz kümesi televizyonlarına 1,1 milyon saniyenin üzerinde reklam akıttılar. Ulusal Kanal kamu bankası reklamında fazlaca izlenen üç haber kanalını geride bıraktı. İzleyici sayısı bakımından başka kanalların yanından bile geçemeyecek Akit TV kamu bankalarından en epey reklam alan altıncı haber kanalı oldu, Ülke TV sekizinci, TV Net onuncu.
En az reklam alan kanallar ise yayın çizgisini iktidara tam olarak teslim etmemiş Ciner kümesi kanalları oldu. 2020’de reytingi en yüksekler içinde başı çeken Habertürk, Bloomberg HT ve Show TV kamu bankalarından en az reklam alan televizyonlar oldu. AB izleyici kümesinde yılı en epeyce izlenen haber kanalı olarak birincilikle kapatan Habertürk’e 13 özel banka 194 bin 826 saniye reklam verirken kamu bankaları yıl boyunca yalnızca 2 bin 260 saniye reklam verdi. Tıpkı seyirciden Habertürk’ün yarısı kadar reyting alabilen A Haber kamu bankalarından -sıkı durun- 140 kat fazla reklam aldı: Tam 317 bin 481 saniye!
Son günlerde moda olan mafya tabiriyle kârlı şirketlere “çöken” anlayışın kamu bankalarının reklam bütçesine de çöktüğü artık gizlenemez. Bu yazıdaki tablolarla kamu bankalarının reklam verme kriterinin maliyet, reyting ya da amaç kitle olmadığı kanıtlanıyor.
çabucak hemen bu kadarını belgeleyebildiğimiz adaletsiz tertipten birinci derecede sorumlular kamu bankası yöneticileridir. Reklamların dağıtılmasında çalıştıkları ajanslarla birlikte, vergilerimizi iktidar destekçisi medyaya oluk oluk akıtmanın hesabını vermek zorundalar. Kamu bankaları reklam harcamalarını tam bir şeffaflıkla açıklamadan, aracı ajanslar ve televizyonlar da reklam gelirlerini ilan etmeden bu yükten kurtulamazlar.
KAMU BANKALARININ REKLAM AMBARGOSU TV’DE DE SÜRÜYOR
Kamu kaynaklarının iktidar destekçisi medyaya akıtılmasıyla ilgili birinci yazı ulusal gazetelerde yayınlanan banka reklamlarını inceliyordu. Medyada devasa reklam bütçelerinin el değiştirdiği televizyonlarda epeyce daha çarpıcı sonuçlarla karşı karşıyayız.
Televizyonlarda reklamlar saniye bazında fiyatlandırılır. Gazetelerde olduğu üzere her televizyonun reklam tarifesi farklı. Hatta birebir tarife ortasında de olsa reklam nesillerinin saniye fiyatı reklamın yayınlanacağı güne, saate, programa bakılırsa değişiklik gösterir. Bu niçinle reklam müddeti, direkt reklam gelirini göstermez. Medya sermayesinde tam şeffaflık zarurî olmadan TV reklamlarında dönen parayı açıklamak güç. Televizyonların reklam yoluyla elde ettiği geliri değil ancak hangi kamu bankasının hangi televizyonda ve kaç saniyelik reklam alanı satın aldığını ortaya koyabiliyoruz. Bu akıldan çıkarılmamalı.
Medya takip şirketleri özel yazılımlarla televizyon reklam verisini derler. Reklam nesilleri ortasında yer alan her bir eser, marka, kurum kaç saniye müddetle ekranda kaldıysa bu programlarla yakalanır, reklamverene ve medya yöneticilerine raporlanır. Ülkedeki reklam piyasasına istikamet veren temel raporlar içindedır. Bu yazıda yer alan reklam müddetleri de bu raporlara dayanır, bir medya takip şirketinin 30 televizyonu takibinden elde edilmiş 2020 yılı reklam tarama datalarından derlenmiştir.
EN ÇOK KAMU BANKASI REKLAMI TURKUVAZ MEDYA’YA
Kamu bankalarından en çok reklam alan televizyonlar sıralamasında birinci 10 ortasında beş televizyonun Turkuvaz Medya Grubu’na ilişkin olması birinci çarpıcı sonuç. Reyting alsın almasın, izlensin izlenmesin, kamu reklamı hortumu Turkuvaz televizyonlarına bağlanmış. A Haber tepede, kamu bankalarından 317 bin 481 saniye reklam almış. Sırayla A2 kanalı 193 bin 295 saniye, A Spor 171 bin 115 saniye, A Para 152 bin 602 saniye ve ATV 146 bin 294 saniye reklam müddeti satmış. Reklam alabilen 25 kanaldan 6’sı Turkuvaz, üçü birinci beş ortasında.
Toplam 1 milyon 100 bin saniyenin üzerinde kamu bankası reklam geliri hepimizin cebinden çıkmış. Kümenin özel bankalardan aldığı toplam reklam ise 515 bin saniye düzeyinde. Tüm banka reklamlarının üçte ikisi Halkbank, Vakıfbank ve Ziraat Bankası’ndan. Bu üçlü, iktidar propagandasının -ve ortada güçlü olanların- dayandığı sacayağıdır.
Tablo 1: Turkuvaz Medya Kümesi televizyonlarının en çok reklam alanlar sıralamasındaki yeri, özel bankalar ve kamu bankalarından aldıkları reklam müddeti ve özel banka reklamlarının tüm banka reklamları ortasındaki oranı- 2020/saniye.
BİR SANİYE BİLE REKLAM ALAMAYANLAR
İktidar destekçisi olmayan gazeteleri boykot edip reklam vermeyen kamu bankaları birebir tutumu televizyonlara reklam dağıtırken de sürdürüyor. 2020’de kamu bankalarının tek bir saniye bile reklam vermediği kanallar FOX TV, Halk TV, Tele-1, KRT ve TV5. Bu beş kanalın ortak özelliği iktidara biat etmemeleri, talimat gazeteciliği yapmamaları. Örneğin periyodun Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın istifasının haberini vermek için saatlerce talimat bekleyen televizyonlar içinde yer almamışlardı.
Televizyonların izlenme oranlarına TİAK internet sitesinden ulaşılabilir. Buna göre 2020 yılında tüm izleyici kümeleri için ve tüm gün ölçümüne nazaran FOX TV en epeyce reyting alan ikinci kanal oldu, AB kümesinde ve fazlaca izlenen saatler olan prime-time’da yani 19.00-24.00 içinde ise açık orta birinci. Ülkenin en hayli izlenen televizyonuysanız reklamvereniniz de hayli olur. 2020’de FOX TV’den 12 özel banka 164 bin 420 saniye reklam alanı satın almış. Bu devasa bir reklam mühleti ve doğal bir sonuç. Buna rağmen tıpkı kanala kamu bankalarının hiç reklam vermemesinin sebebi ne olabilir?
Kamu bankalarının reklamlarını dağıtmaya yetkili şahıslar her kimlerse kuşku yok ki iktidar yanlısı hal alıyor ve bu kanalların izleyicilerini yok sayıyor. Dağıtım sonucunı reklamlara aracılık eden ajanslara bırakmış olabilirler ancak bu onları kurtarmaz. Tablolar, kendilerine emanet edilen ve tüm topluma ilişkin olan kaynakları ve yetkilerini siyasi hal gözetmek uğruna berbata kullandıklarının bir ispatıdır.
ÇOK İZLENEN İKTİSAT KANALINA SIFIR REKLAM
Haber kanallarına baktığımızda ise tablo fazlaca daha çarpıcı. Dizi ve sinema yayınlamayan tematik haber kanallarında reklam saniye fiyatları prime-time kanallara oranla daha düşüktür. Bu niçinle üstteki kanal kümesi ile haber kanalları kümesini müddet bazında kıyaslarken fiyat ve gelir farkını akıldan çıkarmamak gerek. İncelemedeki 30 televizyon içinden 11’i prime-time TV kategorisinde, başkaları iktisat, spor ya da kültür bahisli haber ve haber programı yüklü kanallardır.
2020 yılında haber kanalları içinde en çok banka reklamı alan kanal 218 bin 867 saniye ile Bloomberg HT oldu. Bu iktisat kanalı finans etrafları, teşebbüsçüler ve büyük-küçük yatırımcılar tarafınca epey takip edilmesi niçiniyle bankaların adeta reklam akınına uğramış. Bu doğal bir sonuç. Pekala Bloomberg HT özel bankalardan bu kadar epey reklam alırken üç kamu bankası ne kadar reklam vermiş dersiniz? Sıfır! Yalnızca kamu iştirak bankaları topu topu 650 saniye reklam vermiş. Kamu-özel içinde 336 kat fark var!
19 haber kanalı içinde özel bankaların reklam tercihinde ikinci sırada NTV, üçüncü sırada Habertürk geliyor, neredeyse eş düzeydeler. Kamu bankaları reklamları sıralamasında ise NTV fakat 11’inci sırada kendine yer bulabilirken Habertürk 14’üncü sıraya ötelenmiş.
HALK TV VE TELE-1 BİRİNCİ 10’DA FAKAT KAMU REKLAMI SIFIR
Son periyotta Halk TV’nin izleyici kitlesinin arttığını herkestilk evvel reklamveren görmüş olmalı. 2020 yılında özel bankaların en epey reklam verdiği haber kanalları listesinde Halk TV 19 kanal içinde altıncı sırada. Dokuz özel bankaya 110 bin 801 saniyelik reklam alanı satmış.
Haber kanalları içinde birinci 10’a girmeyi başaran Tele-1’de de durum misal. 10 haber kanalını geride bırakarak dokuzuncu sıraya çıkmış. 2020 yılında yedi özel banka 86 bin 798 saniye reklam vermiş.
RTÜK cezaları ve ekonomik ambargoya rağmen izleyici kitlelerini arttırmışlar ve reklamveren de bunu gorerek ticari getiri amacıyla müddet satın almış. Geride bıraktıkları kanallara oranla banka reklamvereni tarafınca hayli daha fazla tercih edilen Halk TV ve Tele-1’e kamu bankaları tek bir saniye için bile ödeme yapmamış. Bu sonuç hangi ekonomik-idari münasebete açıklanabilir?
Tablo 2: Kamu bankalarından en az reklam alanlar ve özel bankalardan aldıkları reklam mühleti.
KAMU BANKASININ REKLAM VERME KRİTERİ REYTİNG DEĞİL
Özel banka reklamlarını en epeyce alan kanallar doğal olarak en çok izlenen kanallar. Prime-time televizyon kanalları içinde özel banka reklam müddetinde birinci 5 sıralaması şu biçimde: Star TV 182,2 bin saniye, FOX TV 164,4 bin saniye, ATV 153,4 bin saniye, Show TV 143,8 bin saniye, TV8 123,3 saniye. Özel bankaların en çok tercih ettiği bu 5 kanal ortasından TV8’e kamu bankaları yalnızca 42,8 bin saniye reklam vermiş. Show TV’ye 1,7 bin saniye, FOX TV’ye ise sıfır. Demek ki kamu bankalarının reklam verme tercihlerinde reyting ya da öteki bankalarla rekabet geçerli kriter değil. Akıl almaz bir sonuç.
KAMU BANKALARININ HORTUMU NEREYİ DOLDURUYOR?
Listeye karşıtından baktığımızda epey değişik bir sonuçla daha karşılaşıyoruz. Turkuvaz Grubu’nun İngilizce haber kanalı A News özel finans kesiminden hiç ilgi görmemiş, bankalar kanaldan bir saniye bile reklam almamış lakin üç kamu bankası 128 bin 665 saniyesini satın almış. bir daha Akit TV de yalnızca iki özel bankadan aldığı 9 bin 781 saniyelik reklam fiyatıyla listeye sondan ikinci olarak girebilmiş. Buna rağmen kamu bankaları tercihi listesinde reklam yağdırılan kanallardan biri olarak altıncı sıraya fırlamış. Kamu bankalarına 151 bin 578 saniye reklam satmış.
Akit TV üzere izlenme oranları yerlerde olan kanalların kuvvetli reklamveren ya da sermaye olmaksızın yaşaması imkânsız. Provokatif yayınlarıyla gazetecilik unsurlarını ayaklar altına alan, siyasetçileri, gazetecileri amaç gösteren kanallar tüm yurttaşların cebinden beslenerek bu yayınlara devam ediyor.
VERGİLERİMİZ DIŞINDA REKLAM GELİRİ OLMAYAN TELEVİZYON
Turkuvaz Kümesi kanallarından A News’in de özel bir pozisyonu var. Kanal yalnızca özel bankalardan değil, hiç bir özel bölüm kuruluşundan kayda bedel reklam alamamış. A News’in üç kamu bankasına toplam 128,6 bin saniyelik devasa reklam alanı sattığını hatırlatayım. Bunun yanı sıra öteki reklamlarını incelemek hususa net bir görünüm getiriyor.
Kanalın 2020’de aldığı tüm reklamların toplam müddeti 246 bin 620 saniye. Bu reklamların yalnızca 686 saniyesi kamu yönetiminde olmayan dört reklamverene satılmış. Kanalın 11 reklamvereninden yedisi kamu yönetiminde. Turkcell 30 bin 166, Türk Telekom 27 bin 773, TMSF’nin kayyım olduğu İstikbal 50 bin, Emlak Konut 7 bin 240 saniye reklam alanı satın almış. hiç bir özel banka ve hiç bir eser için reklam alamamış olan bu kanalın tüm reklam geliri kamunun, hepimizin cebinden çıkmış.
Bu çarpıcı sonuç üzerine, ikinci denetim kural oldu. çabucak hemen incelemediğim 2021 yılı birinci devir bilgilerine bakmam gerekti. İçinde bulunduğumuz yılda da tıpkı sistemin sürdüğünü gördüm. A News, 2021’in birinci üç ayında da yalnızca kamudan beslenmiş. Ziraat Bankası, Vakıfbank, Turkcell, Türk Telekom, Emlak Konut, Bellona ve İstikbal’den reklam almış. Bunların haricinde yalnızca bir reklamverenin 100 saniye kadar reklamı var. Bellona ve İstikbal’in reklamları yaklaşık 12 bin saniye sürmüş. Kanalı izleyen yabancılar bu mobilya markalarının maksat kitlesinde olduğu için mi bu kadar hayli mobilya reklamı yayınlanıyor?
KAMUDAN KAYNAK ÇEKME KANALLARI
A Para için de benzeri bir durum kelam konusu. Kanalın 2020 yılındaki en büyük birinci 10 reklamverenine bakalım. Digiturk 85,9 bin (platformların reklamları ekseriyetle para karşılığı olmayan barter muahedeleriyle yayınlanır), Vakıfbank 70 bin, Turkcell 67 bin, Türk Telekom 64,7 bin, Emlak Konut 50 bin, BİM 45,6 bin, İstikbal 44 bin, Bellona 34,9 bin, Halkbank 33,2 bin, THY 30,6 bin saniye. Kategorimizin haricinde yalnızca BİM var. Reklam gelirinde kamunun hissesi olmasa sanki bu kanal yayınlarını sürdürebilir mi?
Bir iktisat ve finans kanalı bulunmasına rağmen 2020 yılında reklam veren 12 özel bankanın satın aldığı toplam mühlet yalnızca 65,2 bin saniye. Hepsinin toplamından fazlaca tek başına Vakıfbank reklam satın almış. Bu ortada Turkcell ve Türk Telekom’un dev bütçe ayırdığı kanal için en yakın rakip Vodafone ne kadar reklam vermiş dersiniz? Yalnızca 3 bin 907 saniye. Turkcell niye rakibinden 17 kat fazla reklam satın almış olabilir?
KAMU BANKALARI REKLAMLARINDA SİYASİ İTTİFAK FARKI
Saniye bazında en çok kamu bankası reklamı alan televizyon Bengütürk TV oldu. Bengütürk TV, 2020 yılı ortasında kamu bankalarına 601 bin 381 saniye reklam müddeti sattı. Buna rağmen kanal 2020’de yalnızca üç özel bankadan reklam alabilmiş, hepi topu 12 bin 392 saniye.
MHP’nin gazetesi ve televizyonu olarak bilinen Bengütürk ve Türkgün’ün kamu reklamı bolluğu bu çalışmanın en çarpıcı neticelerindan biri. Fakat tekrar hatırlatmalıyım, bu sonuç kamu bankalarından en epeyce geliri bu yayıncıların aldığını göstermez. Aşağıda ayrıyeten belirteceğim.
Yalnızca MHP yayınları değil. Cumhur İttifakı destekçisi Vatan Partisi ve Doğu Perinçek’in Ulusal Kanal’ı da kamu reklamlarından rakiplerinin hayli fazlaca üzerinde hisse alıyor. İzleyici kitlesinde sayısal çoğunluğa bakıldığında Ulusal Kanal’ın yanından bile geçemeyeceği Habertürk, Halk TV üzere kanalları geride bırakabilmesi siyaset haricinde nasıl açıklanabilir? Özel bankalardan yalnızca 18 bin 938 saniye reklam alabilen Ulusal Kanal kamu bankalarından 53 bin 348 saniye reklam almış. Bu mühletle Ulusal Kanal şu kanalları geride bırakıyor: TV8, Habertürk, Show TV, Bloomberg HT, FOX TV, Halk TV, Tele-1, KRT, TV5.
CİNER KÜMESİ DA AMBARGOYU AŞAMIYOR
Televizyonları iktidarla alakalarına bakılırsa gruplandırdırken “destekçi”, “karşıt” ve “diğer” kategorilerini kullanacak olursak Ciner Medya Kümesi için “diğer” en uygunu olur. “Karşıt” demek mümkün değil fakat “destekçi” demek de sıkıntı. Gazeteciliğin tabiatı gereği eleştirel yayınlara da imza atılıyor. Her ne kadar iktidarla ilgilerinde etik dışı tavırları ortaya saçılsa da bu kümeye direkt “destekçi” diyemiyoruz. Tahminen de bu yüzden her gayretine rağmen bu yayın kümesi reklamlarda kamudan aradığını bulamadı.
Kümenin üç televizyonu Habertürk, Bloomberg HT ve Show TV, kamu bankası reklamlarında Akit TV ve Ulusal Kanal’ın bile gerisinde kaldı. Reklam tarifeleri farkını hatırlamak gerek lakin kamu bankaları için reklam maliyetinin bir ‘kriter’ olmadığı, hiç reklam alamayan kanallara ilişkin satırlarda görülüyor.
AB kümesinde yılı en hayli izlenen haber kanalı olarak birincilikle kapatan Habertürk’e 13 özel banka 194 bin 826 saniye reklam verirken kamu bankaları yıl boyunca yalnızca 2 bin 260 saniye reklam verdi. En yakın rakibi, reytingde AB kümesinde 0,01 puan geride olan CNN Türk ise kamu bankalarından 171 bin 979 saniye reklam aldı. Dahası birebir seyirciden Habertürk’ün yaklaşık yarısı kadar reyting alabilen A Haber kamu bankalarından 140 kat fazla reklam aldı, 317 bin 481 saniye!
A Haber’in özel bankalardan aldığı reklam da az değil lakin toplamın üçte ikisi bir daha kamudan. Ayrıyeten işvereni Hazine ve Maliye Bakanı’nın kardeşi olan bir kanala özel bankaların reklam verme eğiliminin de objektif kriterlere dayandığını var iseymak güç.
TÜRKGÜN’DEN KELAMLI AÇIKLAMA: GÖRÜNDÜĞÜ ÜZERE DEĞİL
Gazetelerin reklamlarını incelediğimiz evvelki yazıda görmüştük ki kamu bankaları en epeyce reklamı MHP’nin gazetesi olarak bilinen Türkgün’e vermiş. Yayın hayatına 2 yıl evvel başlayan gazetenin yaklaşık 11 bin tirajı var. Reklam ünite fiyatının epeyce düşük olması doğal. Bunu yazıda belirtmiş ve “en epeyce reklam alanı” satan gazetenin kamudan “en çok gelir elde eden” gazete olmayabileceğini vurgulamıştım. Türkgün yetkilileri “kamu bankalarını hortumlayan gazete” olarak görünmekten rahatsız olduklarını ilettiler. Bu rahatsızlığı ben de taşıyorum. Lakin yazıdaki sütun-santim ölçüsünü yalanlamadılar. Reklam fiyatlarının epeyce düşük olduğunu, santim fazla görünse de epey kısıtlı gelir elde ettiklerini anlattılar. Yazılı istememe rağmen şifahen “2021 yılı birinci 6 ayı için üç kamu bankasından reklam gelirimiz yalnızca 300 bin TL” açıklamasını yaptılar.
Listede Türkgün’den daha sonra gelen gazetelerin reklam geliriyle Türkgün’ün gelirini kıyaslamanın yanlışsız olmayacağını belirtmiştim. Bu durum Bengütürk TV için de geçerli. Listede birinci sırada görünmesi bu kanalın en çok gelir elde eden kanal olduğunu göstermiyor. Reklam ünite saniye fiyatının başka bir epey kanalla kıyaslanmayacak kadar düşük olduğu belirtiliyor. Bu düşük fiyatlara rağmen bu iki yayın organının kamu bankalarına devasa reklam alanı sattığı ve bu alanları yalnızca kamu bankalarına satabildiği gerçeği değişmiyor.
İşte bu niçinlerle de kamu yönetimindeki tüm reklamverenlerin sarfiyatları, aracı ajansların ve televizyonların reklam gelirleri tam şeffaflıkta ve kamu kontrolüne açık olmak zorunda. Aksi biçimde medya çoğulculuğu, özgür ve bağımsız gazetecilik Türkiye için hayal olmaya devam edecek, medyadaki kutuplaşma soygun sistemiyle birlikte sürüp gidecek.
Bir daha sonraki yazıda kamu yönetimindeki başka büyük reklamverenlerin devasa büyüklükteki reklam hissesini ve bu hissesi hangi yayın kuruluşlarına dağıttıklarını aktarmaya çalışacağım.
Tablo 3: 2020 yılında 30 televizyonun aldığı banka reklamlarının mühletleri – saniye.
* Gazeteci Hasan Basri Akdemir ve Data Uzmanı Okan Özmen’in katkılarıyla hazırlanmıştır.
* İtiraz, tenkit ya da katkı için irtibat: [email protected]
Kamu bankaları 2020’de FOX TV, Halk TV, Tele-1, KRT ve TV5’e tek bir saniye reklam vermedi. Buna rağmen iktidarı destekleyen televizyonları reklama boğdular. Turkuvaz kümesi televizyonlarına 1,1 milyon saniyenin üzerinde reklam akıttılar. Ulusal Kanal kamu bankası reklamında fazlaca izlenen üç haber kanalını geride bıraktı. İzleyici sayısı bakımından başka kanalların yanından bile geçemeyecek Akit TV kamu bankalarından en epey reklam alan altıncı haber kanalı oldu, Ülke TV sekizinci, TV Net onuncu.
En az reklam alan kanallar ise yayın çizgisini iktidara tam olarak teslim etmemiş Ciner kümesi kanalları oldu. 2020’de reytingi en yüksekler içinde başı çeken Habertürk, Bloomberg HT ve Show TV kamu bankalarından en az reklam alan televizyonlar oldu. AB izleyici kümesinde yılı en epeyce izlenen haber kanalı olarak birincilikle kapatan Habertürk’e 13 özel banka 194 bin 826 saniye reklam verirken kamu bankaları yıl boyunca yalnızca 2 bin 260 saniye reklam verdi. Tıpkı seyirciden Habertürk’ün yarısı kadar reyting alabilen A Haber kamu bankalarından -sıkı durun- 140 kat fazla reklam aldı: Tam 317 bin 481 saniye!
Son günlerde moda olan mafya tabiriyle kârlı şirketlere “çöken” anlayışın kamu bankalarının reklam bütçesine de çöktüğü artık gizlenemez. Bu yazıdaki tablolarla kamu bankalarının reklam verme kriterinin maliyet, reyting ya da amaç kitle olmadığı kanıtlanıyor.
çabucak hemen bu kadarını belgeleyebildiğimiz adaletsiz tertipten birinci derecede sorumlular kamu bankası yöneticileridir. Reklamların dağıtılmasında çalıştıkları ajanslarla birlikte, vergilerimizi iktidar destekçisi medyaya oluk oluk akıtmanın hesabını vermek zorundalar. Kamu bankaları reklam harcamalarını tam bir şeffaflıkla açıklamadan, aracı ajanslar ve televizyonlar da reklam gelirlerini ilan etmeden bu yükten kurtulamazlar.
KAMU BANKALARININ REKLAM AMBARGOSU TV’DE DE SÜRÜYOR
Kamu kaynaklarının iktidar destekçisi medyaya akıtılmasıyla ilgili birinci yazı ulusal gazetelerde yayınlanan banka reklamlarını inceliyordu. Medyada devasa reklam bütçelerinin el değiştirdiği televizyonlarda epeyce daha çarpıcı sonuçlarla karşı karşıyayız.
Televizyonlarda reklamlar saniye bazında fiyatlandırılır. Gazetelerde olduğu üzere her televizyonun reklam tarifesi farklı. Hatta birebir tarife ortasında de olsa reklam nesillerinin saniye fiyatı reklamın yayınlanacağı güne, saate, programa bakılırsa değişiklik gösterir. Bu niçinle reklam müddeti, direkt reklam gelirini göstermez. Medya sermayesinde tam şeffaflık zarurî olmadan TV reklamlarında dönen parayı açıklamak güç. Televizyonların reklam yoluyla elde ettiği geliri değil ancak hangi kamu bankasının hangi televizyonda ve kaç saniyelik reklam alanı satın aldığını ortaya koyabiliyoruz. Bu akıldan çıkarılmamalı.
Medya takip şirketleri özel yazılımlarla televizyon reklam verisini derler. Reklam nesilleri ortasında yer alan her bir eser, marka, kurum kaç saniye müddetle ekranda kaldıysa bu programlarla yakalanır, reklamverene ve medya yöneticilerine raporlanır. Ülkedeki reklam piyasasına istikamet veren temel raporlar içindedır. Bu yazıda yer alan reklam müddetleri de bu raporlara dayanır, bir medya takip şirketinin 30 televizyonu takibinden elde edilmiş 2020 yılı reklam tarama datalarından derlenmiştir.
EN ÇOK KAMU BANKASI REKLAMI TURKUVAZ MEDYA’YA
Kamu bankalarından en çok reklam alan televizyonlar sıralamasında birinci 10 ortasında beş televizyonun Turkuvaz Medya Grubu’na ilişkin olması birinci çarpıcı sonuç. Reyting alsın almasın, izlensin izlenmesin, kamu reklamı hortumu Turkuvaz televizyonlarına bağlanmış. A Haber tepede, kamu bankalarından 317 bin 481 saniye reklam almış. Sırayla A2 kanalı 193 bin 295 saniye, A Spor 171 bin 115 saniye, A Para 152 bin 602 saniye ve ATV 146 bin 294 saniye reklam müddeti satmış. Reklam alabilen 25 kanaldan 6’sı Turkuvaz, üçü birinci beş ortasında.
Toplam 1 milyon 100 bin saniyenin üzerinde kamu bankası reklam geliri hepimizin cebinden çıkmış. Kümenin özel bankalardan aldığı toplam reklam ise 515 bin saniye düzeyinde. Tüm banka reklamlarının üçte ikisi Halkbank, Vakıfbank ve Ziraat Bankası’ndan. Bu üçlü, iktidar propagandasının -ve ortada güçlü olanların- dayandığı sacayağıdır.
Tablo 1: Turkuvaz Medya Kümesi televizyonlarının en çok reklam alanlar sıralamasındaki yeri, özel bankalar ve kamu bankalarından aldıkları reklam müddeti ve özel banka reklamlarının tüm banka reklamları ortasındaki oranı- 2020/saniye.
BİR SANİYE BİLE REKLAM ALAMAYANLAR
İktidar destekçisi olmayan gazeteleri boykot edip reklam vermeyen kamu bankaları birebir tutumu televizyonlara reklam dağıtırken de sürdürüyor. 2020’de kamu bankalarının tek bir saniye bile reklam vermediği kanallar FOX TV, Halk TV, Tele-1, KRT ve TV5. Bu beş kanalın ortak özelliği iktidara biat etmemeleri, talimat gazeteciliği yapmamaları. Örneğin periyodun Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın istifasının haberini vermek için saatlerce talimat bekleyen televizyonlar içinde yer almamışlardı.
Televizyonların izlenme oranlarına TİAK internet sitesinden ulaşılabilir. Buna göre 2020 yılında tüm izleyici kümeleri için ve tüm gün ölçümüne nazaran FOX TV en epeyce reyting alan ikinci kanal oldu, AB kümesinde ve fazlaca izlenen saatler olan prime-time’da yani 19.00-24.00 içinde ise açık orta birinci. Ülkenin en hayli izlenen televizyonuysanız reklamvereniniz de hayli olur. 2020’de FOX TV’den 12 özel banka 164 bin 420 saniye reklam alanı satın almış. Bu devasa bir reklam mühleti ve doğal bir sonuç. Buna rağmen tıpkı kanala kamu bankalarının hiç reklam vermemesinin sebebi ne olabilir?
Kamu bankalarının reklamlarını dağıtmaya yetkili şahıslar her kimlerse kuşku yok ki iktidar yanlısı hal alıyor ve bu kanalların izleyicilerini yok sayıyor. Dağıtım sonucunı reklamlara aracılık eden ajanslara bırakmış olabilirler ancak bu onları kurtarmaz. Tablolar, kendilerine emanet edilen ve tüm topluma ilişkin olan kaynakları ve yetkilerini siyasi hal gözetmek uğruna berbata kullandıklarının bir ispatıdır.
ÇOK İZLENEN İKTİSAT KANALINA SIFIR REKLAM
Haber kanallarına baktığımızda ise tablo fazlaca daha çarpıcı. Dizi ve sinema yayınlamayan tematik haber kanallarında reklam saniye fiyatları prime-time kanallara oranla daha düşüktür. Bu niçinle üstteki kanal kümesi ile haber kanalları kümesini müddet bazında kıyaslarken fiyat ve gelir farkını akıldan çıkarmamak gerek. İncelemedeki 30 televizyon içinden 11’i prime-time TV kategorisinde, başkaları iktisat, spor ya da kültür bahisli haber ve haber programı yüklü kanallardır.
2020 yılında haber kanalları içinde en çok banka reklamı alan kanal 218 bin 867 saniye ile Bloomberg HT oldu. Bu iktisat kanalı finans etrafları, teşebbüsçüler ve büyük-küçük yatırımcılar tarafınca epey takip edilmesi niçiniyle bankaların adeta reklam akınına uğramış. Bu doğal bir sonuç. Pekala Bloomberg HT özel bankalardan bu kadar epey reklam alırken üç kamu bankası ne kadar reklam vermiş dersiniz? Sıfır! Yalnızca kamu iştirak bankaları topu topu 650 saniye reklam vermiş. Kamu-özel içinde 336 kat fark var!
19 haber kanalı içinde özel bankaların reklam tercihinde ikinci sırada NTV, üçüncü sırada Habertürk geliyor, neredeyse eş düzeydeler. Kamu bankaları reklamları sıralamasında ise NTV fakat 11’inci sırada kendine yer bulabilirken Habertürk 14’üncü sıraya ötelenmiş.
HALK TV VE TELE-1 BİRİNCİ 10’DA FAKAT KAMU REKLAMI SIFIR
Son periyotta Halk TV’nin izleyici kitlesinin arttığını herkestilk evvel reklamveren görmüş olmalı. 2020 yılında özel bankaların en epey reklam verdiği haber kanalları listesinde Halk TV 19 kanal içinde altıncı sırada. Dokuz özel bankaya 110 bin 801 saniyelik reklam alanı satmış.
Haber kanalları içinde birinci 10’a girmeyi başaran Tele-1’de de durum misal. 10 haber kanalını geride bırakarak dokuzuncu sıraya çıkmış. 2020 yılında yedi özel banka 86 bin 798 saniye reklam vermiş.
RTÜK cezaları ve ekonomik ambargoya rağmen izleyici kitlelerini arttırmışlar ve reklamveren de bunu gorerek ticari getiri amacıyla müddet satın almış. Geride bıraktıkları kanallara oranla banka reklamvereni tarafınca hayli daha fazla tercih edilen Halk TV ve Tele-1’e kamu bankaları tek bir saniye için bile ödeme yapmamış. Bu sonuç hangi ekonomik-idari münasebete açıklanabilir?
Tablo 2: Kamu bankalarından en az reklam alanlar ve özel bankalardan aldıkları reklam mühleti.
KAMU BANKASININ REKLAM VERME KRİTERİ REYTİNG DEĞİL
Özel banka reklamlarını en epeyce alan kanallar doğal olarak en çok izlenen kanallar. Prime-time televizyon kanalları içinde özel banka reklam müddetinde birinci 5 sıralaması şu biçimde: Star TV 182,2 bin saniye, FOX TV 164,4 bin saniye, ATV 153,4 bin saniye, Show TV 143,8 bin saniye, TV8 123,3 saniye. Özel bankaların en çok tercih ettiği bu 5 kanal ortasından TV8’e kamu bankaları yalnızca 42,8 bin saniye reklam vermiş. Show TV’ye 1,7 bin saniye, FOX TV’ye ise sıfır. Demek ki kamu bankalarının reklam verme tercihlerinde reyting ya da öteki bankalarla rekabet geçerli kriter değil. Akıl almaz bir sonuç.
KAMU BANKALARININ HORTUMU NEREYİ DOLDURUYOR?
Listeye karşıtından baktığımızda epey değişik bir sonuçla daha karşılaşıyoruz. Turkuvaz Grubu’nun İngilizce haber kanalı A News özel finans kesiminden hiç ilgi görmemiş, bankalar kanaldan bir saniye bile reklam almamış lakin üç kamu bankası 128 bin 665 saniyesini satın almış. bir daha Akit TV de yalnızca iki özel bankadan aldığı 9 bin 781 saniyelik reklam fiyatıyla listeye sondan ikinci olarak girebilmiş. Buna rağmen kamu bankaları tercihi listesinde reklam yağdırılan kanallardan biri olarak altıncı sıraya fırlamış. Kamu bankalarına 151 bin 578 saniye reklam satmış.
Akit TV üzere izlenme oranları yerlerde olan kanalların kuvvetli reklamveren ya da sermaye olmaksızın yaşaması imkânsız. Provokatif yayınlarıyla gazetecilik unsurlarını ayaklar altına alan, siyasetçileri, gazetecileri amaç gösteren kanallar tüm yurttaşların cebinden beslenerek bu yayınlara devam ediyor.
VERGİLERİMİZ DIŞINDA REKLAM GELİRİ OLMAYAN TELEVİZYON
Turkuvaz Kümesi kanallarından A News’in de özel bir pozisyonu var. Kanal yalnızca özel bankalardan değil, hiç bir özel bölüm kuruluşundan kayda bedel reklam alamamış. A News’in üç kamu bankasına toplam 128,6 bin saniyelik devasa reklam alanı sattığını hatırlatayım. Bunun yanı sıra öteki reklamlarını incelemek hususa net bir görünüm getiriyor.
Kanalın 2020’de aldığı tüm reklamların toplam müddeti 246 bin 620 saniye. Bu reklamların yalnızca 686 saniyesi kamu yönetiminde olmayan dört reklamverene satılmış. Kanalın 11 reklamvereninden yedisi kamu yönetiminde. Turkcell 30 bin 166, Türk Telekom 27 bin 773, TMSF’nin kayyım olduğu İstikbal 50 bin, Emlak Konut 7 bin 240 saniye reklam alanı satın almış. hiç bir özel banka ve hiç bir eser için reklam alamamış olan bu kanalın tüm reklam geliri kamunun, hepimizin cebinden çıkmış.
Bu çarpıcı sonuç üzerine, ikinci denetim kural oldu. çabucak hemen incelemediğim 2021 yılı birinci devir bilgilerine bakmam gerekti. İçinde bulunduğumuz yılda da tıpkı sistemin sürdüğünü gördüm. A News, 2021’in birinci üç ayında da yalnızca kamudan beslenmiş. Ziraat Bankası, Vakıfbank, Turkcell, Türk Telekom, Emlak Konut, Bellona ve İstikbal’den reklam almış. Bunların haricinde yalnızca bir reklamverenin 100 saniye kadar reklamı var. Bellona ve İstikbal’in reklamları yaklaşık 12 bin saniye sürmüş. Kanalı izleyen yabancılar bu mobilya markalarının maksat kitlesinde olduğu için mi bu kadar hayli mobilya reklamı yayınlanıyor?
KAMUDAN KAYNAK ÇEKME KANALLARI
A Para için de benzeri bir durum kelam konusu. Kanalın 2020 yılındaki en büyük birinci 10 reklamverenine bakalım. Digiturk 85,9 bin (platformların reklamları ekseriyetle para karşılığı olmayan barter muahedeleriyle yayınlanır), Vakıfbank 70 bin, Turkcell 67 bin, Türk Telekom 64,7 bin, Emlak Konut 50 bin, BİM 45,6 bin, İstikbal 44 bin, Bellona 34,9 bin, Halkbank 33,2 bin, THY 30,6 bin saniye. Kategorimizin haricinde yalnızca BİM var. Reklam gelirinde kamunun hissesi olmasa sanki bu kanal yayınlarını sürdürebilir mi?
Bir iktisat ve finans kanalı bulunmasına rağmen 2020 yılında reklam veren 12 özel bankanın satın aldığı toplam mühlet yalnızca 65,2 bin saniye. Hepsinin toplamından fazlaca tek başına Vakıfbank reklam satın almış. Bu ortada Turkcell ve Türk Telekom’un dev bütçe ayırdığı kanal için en yakın rakip Vodafone ne kadar reklam vermiş dersiniz? Yalnızca 3 bin 907 saniye. Turkcell niye rakibinden 17 kat fazla reklam satın almış olabilir?
KAMU BANKALARI REKLAMLARINDA SİYASİ İTTİFAK FARKI
Saniye bazında en çok kamu bankası reklamı alan televizyon Bengütürk TV oldu. Bengütürk TV, 2020 yılı ortasında kamu bankalarına 601 bin 381 saniye reklam müddeti sattı. Buna rağmen kanal 2020’de yalnızca üç özel bankadan reklam alabilmiş, hepi topu 12 bin 392 saniye.
MHP’nin gazetesi ve televizyonu olarak bilinen Bengütürk ve Türkgün’ün kamu reklamı bolluğu bu çalışmanın en çarpıcı neticelerindan biri. Fakat tekrar hatırlatmalıyım, bu sonuç kamu bankalarından en epeyce geliri bu yayıncıların aldığını göstermez. Aşağıda ayrıyeten belirteceğim.
Yalnızca MHP yayınları değil. Cumhur İttifakı destekçisi Vatan Partisi ve Doğu Perinçek’in Ulusal Kanal’ı da kamu reklamlarından rakiplerinin hayli fazlaca üzerinde hisse alıyor. İzleyici kitlesinde sayısal çoğunluğa bakıldığında Ulusal Kanal’ın yanından bile geçemeyeceği Habertürk, Halk TV üzere kanalları geride bırakabilmesi siyaset haricinde nasıl açıklanabilir? Özel bankalardan yalnızca 18 bin 938 saniye reklam alabilen Ulusal Kanal kamu bankalarından 53 bin 348 saniye reklam almış. Bu mühletle Ulusal Kanal şu kanalları geride bırakıyor: TV8, Habertürk, Show TV, Bloomberg HT, FOX TV, Halk TV, Tele-1, KRT, TV5.
CİNER KÜMESİ DA AMBARGOYU AŞAMIYOR
Televizyonları iktidarla alakalarına bakılırsa gruplandırdırken “destekçi”, “karşıt” ve “diğer” kategorilerini kullanacak olursak Ciner Medya Kümesi için “diğer” en uygunu olur. “Karşıt” demek mümkün değil fakat “destekçi” demek de sıkıntı. Gazeteciliğin tabiatı gereği eleştirel yayınlara da imza atılıyor. Her ne kadar iktidarla ilgilerinde etik dışı tavırları ortaya saçılsa da bu kümeye direkt “destekçi” diyemiyoruz. Tahminen de bu yüzden her gayretine rağmen bu yayın kümesi reklamlarda kamudan aradığını bulamadı.
Kümenin üç televizyonu Habertürk, Bloomberg HT ve Show TV, kamu bankası reklamlarında Akit TV ve Ulusal Kanal’ın bile gerisinde kaldı. Reklam tarifeleri farkını hatırlamak gerek lakin kamu bankaları için reklam maliyetinin bir ‘kriter’ olmadığı, hiç reklam alamayan kanallara ilişkin satırlarda görülüyor.
AB kümesinde yılı en hayli izlenen haber kanalı olarak birincilikle kapatan Habertürk’e 13 özel banka 194 bin 826 saniye reklam verirken kamu bankaları yıl boyunca yalnızca 2 bin 260 saniye reklam verdi. En yakın rakibi, reytingde AB kümesinde 0,01 puan geride olan CNN Türk ise kamu bankalarından 171 bin 979 saniye reklam aldı. Dahası birebir seyirciden Habertürk’ün yaklaşık yarısı kadar reyting alabilen A Haber kamu bankalarından 140 kat fazla reklam aldı, 317 bin 481 saniye!
A Haber’in özel bankalardan aldığı reklam da az değil lakin toplamın üçte ikisi bir daha kamudan. Ayrıyeten işvereni Hazine ve Maliye Bakanı’nın kardeşi olan bir kanala özel bankaların reklam verme eğiliminin de objektif kriterlere dayandığını var iseymak güç.
TÜRKGÜN’DEN KELAMLI AÇIKLAMA: GÖRÜNDÜĞÜ ÜZERE DEĞİL
Gazetelerin reklamlarını incelediğimiz evvelki yazıda görmüştük ki kamu bankaları en epeyce reklamı MHP’nin gazetesi olarak bilinen Türkgün’e vermiş. Yayın hayatına 2 yıl evvel başlayan gazetenin yaklaşık 11 bin tirajı var. Reklam ünite fiyatının epeyce düşük olması doğal. Bunu yazıda belirtmiş ve “en epeyce reklam alanı” satan gazetenin kamudan “en çok gelir elde eden” gazete olmayabileceğini vurgulamıştım. Türkgün yetkilileri “kamu bankalarını hortumlayan gazete” olarak görünmekten rahatsız olduklarını ilettiler. Bu rahatsızlığı ben de taşıyorum. Lakin yazıdaki sütun-santim ölçüsünü yalanlamadılar. Reklam fiyatlarının epeyce düşük olduğunu, santim fazla görünse de epey kısıtlı gelir elde ettiklerini anlattılar. Yazılı istememe rağmen şifahen “2021 yılı birinci 6 ayı için üç kamu bankasından reklam gelirimiz yalnızca 300 bin TL” açıklamasını yaptılar.
Listede Türkgün’den daha sonra gelen gazetelerin reklam geliriyle Türkgün’ün gelirini kıyaslamanın yanlışsız olmayacağını belirtmiştim. Bu durum Bengütürk TV için de geçerli. Listede birinci sırada görünmesi bu kanalın en çok gelir elde eden kanal olduğunu göstermiyor. Reklam ünite saniye fiyatının başka bir epey kanalla kıyaslanmayacak kadar düşük olduğu belirtiliyor. Bu düşük fiyatlara rağmen bu iki yayın organının kamu bankalarına devasa reklam alanı sattığı ve bu alanları yalnızca kamu bankalarına satabildiği gerçeği değişmiyor.
İşte bu niçinlerle de kamu yönetimindeki tüm reklamverenlerin sarfiyatları, aracı ajansların ve televizyonların reklam gelirleri tam şeffaflıkta ve kamu kontrolüne açık olmak zorunda. Aksi biçimde medya çoğulculuğu, özgür ve bağımsız gazetecilik Türkiye için hayal olmaya devam edecek, medyadaki kutuplaşma soygun sistemiyle birlikte sürüp gidecek.
Bir daha sonraki yazıda kamu yönetimindeki başka büyük reklamverenlerin devasa büyüklükteki reklam hissesini ve bu hissesi hangi yayın kuruluşlarına dağıttıklarını aktarmaya çalışacağım.
Tablo 3: 2020 yılında 30 televizyonun aldığı banka reklamlarının mühletleri – saniye.
* Gazeteci Hasan Basri Akdemir ve Data Uzmanı Okan Özmen’in katkılarıyla hazırlanmıştır.
* İtiraz, tenkit ya da katkı için irtibat: [email protected]