Etraf ve iklim örgütleri: Kirleten öderse Türkiye’nin 2030’da kömürden çıkması mümkün ‘‘Karbon Nötr Türkiye Yolunda Birinci Adım: Kömürden Çıkış 2030’’ raporu yayınlandı. Etraf ve iklim örgütleri hazırladıkları raporla, Türkiye’nin 2053 için net sıfır karbon amacı için yapması gerekenleri sıraladı. Rapora nazaran atılması gereken en süratli ve gerçekçi adım “küresel sera gazı emisyonlarının yaklaşık yarısına sebep olan kömürü en geç 2030 yılına kadar elektrik sisteminden çıkarmak” olarak belirlendi.
Rapora göre Türkiye’nin kömürden çıkması için yapılması gerekenler şöyleki: Kirleticilerin iklim değişikliğine sebep olan sera gazlarını serbestçe salmasının önüne geçilmesi, kirletme bedellerinin ödetilmesi ve kamu kaynaklarıyla desteklenmelerinin sonlandırılması. Bu adımlarla bir arada en geç 2030 yılına kadar Türkiye’nin elektrik üretiminde kömürden çıkmasının doğal seyrinde gerçekleşeceği öngörülüyor.
Raporu Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal), Avrupa İklim Hareket Ağı (CAN Europe) Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA), Greenpeace Akdeniz, WWF-Türkiye (Doğal ömrü Muhafaza Vakfı), İklim Değişikliği Siyaset ve Araştırma Derneği ve 350.org hazırladı ve modelleme çalışmasını APLUS Güç yaptı. Raporda, 2021-2035 devrini kapsayan ‘‘mevcut durum’’, ‘‘kömürden çıkış’’, ‘‘nükleersiz kömürden çıkış’’ halinde 3 senaryo oluşturularak Türkiye’nin kömürden çıkış imkanları incelendi.
‘KİRLETEN ÖDER’
Raporda şu tabirler kullanıldı:
“Türkiye’de kömür yatırımlarının niye olduğu etraf ve halk sıhhati ile iklim maliyetlerinin hiç biri kömürlü termik santral ve/ya kömür madeni işletmecileri tarafınca üstlenilmiyor. Üstelik yerli kömür alım garantisi ve kapasite sistemi üzere uygulamalarla kömür dalı teşvik ediliyor. Türkiye’nin kömür teşviklerini kaldırıp karbon emisyonlarını fiyatlandırma konusunda önemli adımlar atması artık bir mecburilik. Zira AB, Türkiye’nin kıymetli bir ticari paydaşı ve Hudutta Karbon Düzenleme Sistemi, AB’ye ihraç edilen eserlerdeki emisyon içeriğini karbon fiyatlaması yolu ile denetim edecek. Ulusal ölçekte karbon fiyatlandırma sistemi uygulanmazsa Türkiye’den önemli bir finansal kaynak sonda karbon vergileri yoluyla yurtdışına aktarılacak, AB’ye yapılan ihracat üzerinde ek maliyetler oluşacak.
Kelam konusu rapor, mevcut kömür teşviklerinin kaldırılması ve ‘‘kirleten öder’’ unsuru çerçevesinde karbon emisyonunun fiyatlandırılması ile en geç 2030 yılına kadar kömürden çıkışın mümkün olduğunu ortaya koyuyor. Kömüre verilmekten vazgeçilen teşvikler, ve kirletenin ödediği toplam karbon maliyeti ile sağlanacak tasarrufla, dönüşümün faydalarının tüm toplumca paylaşılacağı, kimsenin mağdur olmayacağı planlamalara da kaynak ayrılabilir.”
Raporun ana çıktıları ise şu biçimde sıralandı:
Rapora göre Türkiye’nin kömürden çıkması için yapılması gerekenler şöyleki: Kirleticilerin iklim değişikliğine sebep olan sera gazlarını serbestçe salmasının önüne geçilmesi, kirletme bedellerinin ödetilmesi ve kamu kaynaklarıyla desteklenmelerinin sonlandırılması. Bu adımlarla bir arada en geç 2030 yılına kadar Türkiye’nin elektrik üretiminde kömürden çıkmasının doğal seyrinde gerçekleşeceği öngörülüyor.
Raporu Kömürün Ötesinde Avrupa (Europe Beyond Coal), Avrupa İklim Hareket Ağı (CAN Europe) Sürdürülebilir İktisat ve Finans Araştırmaları Derneği (SEFiA), Greenpeace Akdeniz, WWF-Türkiye (Doğal ömrü Muhafaza Vakfı), İklim Değişikliği Siyaset ve Araştırma Derneği ve 350.org hazırladı ve modelleme çalışmasını APLUS Güç yaptı. Raporda, 2021-2035 devrini kapsayan ‘‘mevcut durum’’, ‘‘kömürden çıkış’’, ‘‘nükleersiz kömürden çıkış’’ halinde 3 senaryo oluşturularak Türkiye’nin kömürden çıkış imkanları incelendi.
‘KİRLETEN ÖDER’
Raporda şu tabirler kullanıldı:
“Türkiye’de kömür yatırımlarının niye olduğu etraf ve halk sıhhati ile iklim maliyetlerinin hiç biri kömürlü termik santral ve/ya kömür madeni işletmecileri tarafınca üstlenilmiyor. Üstelik yerli kömür alım garantisi ve kapasite sistemi üzere uygulamalarla kömür dalı teşvik ediliyor. Türkiye’nin kömür teşviklerini kaldırıp karbon emisyonlarını fiyatlandırma konusunda önemli adımlar atması artık bir mecburilik. Zira AB, Türkiye’nin kıymetli bir ticari paydaşı ve Hudutta Karbon Düzenleme Sistemi, AB’ye ihraç edilen eserlerdeki emisyon içeriğini karbon fiyatlaması yolu ile denetim edecek. Ulusal ölçekte karbon fiyatlandırma sistemi uygulanmazsa Türkiye’den önemli bir finansal kaynak sonda karbon vergileri yoluyla yurtdışına aktarılacak, AB’ye yapılan ihracat üzerinde ek maliyetler oluşacak.
Kelam konusu rapor, mevcut kömür teşviklerinin kaldırılması ve ‘‘kirleten öder’’ unsuru çerçevesinde karbon emisyonunun fiyatlandırılması ile en geç 2030 yılına kadar kömürden çıkışın mümkün olduğunu ortaya koyuyor. Kömüre verilmekten vazgeçilen teşvikler, ve kirletenin ödediği toplam karbon maliyeti ile sağlanacak tasarrufla, dönüşümün faydalarının tüm toplumca paylaşılacağı, kimsenin mağdur olmayacağı planlamalara da kaynak ayrılabilir.”
Raporun ana çıktıları ise şu biçimde sıralandı:
- Kömür maliyetlerinin kirleticiler yani termik santral işletmecileri tarafınca yüklenilmesi ve kömür teşviklerinin kaldırılması durumunda elektrik üretimi için kömür kullanması akılcı bir tercih olmaktan çıkacak ve 2028 yılı prestijiyle ithal kömürden, 2029 yılı prestijiyle ise yerli kömürden çıkış doğal seyrinde gerçekleşecek.
- Kömürden çıkış senaryosunda, 2021 yılına kıyasla elektrik dalı kaynaklı karbon emisyonları 2035 yılında yüzde 82,8 azalacak ve 27,6 milyon ton CO2 düzeyine gerileyecek. Bu durum Türkiye’nin iklim maksatlarına ulaşmasını mümkün hale getirecek. Mevcut durum senaryosunda ise 2053 karbon nötr amacına ulaşmak epeyce sıkıntı bir ihtimal haline gelecek.
- İçinden geçtiğimiz global yakıt-fiyat krizi göz önüne alınırsa kömürden çıkılması, güç güvenliği ve yerlilik maksatlarını sağlamak için hayati bir ehemmiyete sahip. Mevcut durum senaryosunda yenilenebilir gücün hissesi 2035’te yüzde 49,4’te, yerli kaynak oranı ise yüzde 59’da kalıyor. Kömürden çıkış senaryosunda ise rüzgar ve güneş gücü artacak; elektrik üretiminde tamamı yerli ve yenilenebilir olan gücün hissesi 2035’te iki kata çıkarak yüzde 73,6 olacak.
- Kömürden çıkılmasının elektrik piyasa fiyatına tesiri simülasyonun ortalarında artsa da kömürden çıkış senaryosu altında devreye giren yenilenebilir güç kapasitesi yardımıyla bu fark giderek azalacak ve 2035 yılında mevcut durum senaryosu ile neredeyse eşitlenecek.
- Kömürden çıkış senaryosunda elektrik üretim ve iletim sistemindeki yatırım muhtaçlığı kömürden çıkışın gerçekleştiği 2029 yılına kadar ek 28 milyar dolar yatırım gerektiriyor. Bu da yıllık mevcut gayri safi yurt içi hasılanın sırf yüzde 0,5’inin ayrılması ile karşılanabilir.
- 2030’a kadar kömürden çıkışta nükleerin bir avantajı yok. Nükleer gücün yüksek maliyeti ve barındırdığı riskler de dikkate alındığında Türkiye’nin nükleer güç siyasetlerini bir daha gözden geçirmesi gerekiyor.
- Kömürden çıkış planının, kömür bölgelerindeki çalışanları ve yöre sakinlerini mağdur etmemesi için kapsayıcı ve beşere yaraşır istihdam imkanları yaratacak bir Adil Geçiş Düzeneği içermesi gerekiyor.