Engellilerin medyada temsili: ‘Geliştirdiğiniz içerik ilham pornosuna dönüşmemeli’ Engelli Bireylerin Bağımsız hayatı için Kilit Bir Araç Olarak şahsi Asistanlık (PAKT) projesi kapsamında düzenlenen online yuvarlak masa toplantısında engelli bireylerin problemleri, toplumsal iştirak bağlamında ele alındı.
Engelli Bayan Derneği’nin düzenlediği, Bilgi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Itır Erhart ile Avrupa Bağımsız Ömür Ağı’ndan (ENIL) Zara Todd’un katıldığı oturumda, Engelli Bayan Derneği’nden Dr. Beyza Ünal da şahsi asistanlık uygulamasıyla ilgili tecrübesini anlattı.
‘EŞİT YURTTAŞLIK YERİNE MUHTAÇLIK SÖYLEMİ’
Prof Dr. Itır Erhat, Türkiye’de engellilikle ilgili problemlerin eşit yurttaşlık perspektifiyle tartışılmadığını belirtiyor. Toplumdaki engellilik algısının ise “yardıma gereksinimi olan, cinsiyetsiz, olağan olmayan, yaradanın sevgili kulu ya da tam bilakis günahkar” tarifleriyle şekillendiğini vurguluyor: “hiç bir biçimde cinsellikle, aşkla bağdaşmamak, büsbütün o dünyaların haricinde algılanmak… Hala karşılaştığımız olağan olmamak… Bunu spor medyasında nazaranbiliyoruz. Paralimpik atletler ve olağan atletler… ‘Normal rakiplerine karşı kazandı’ fazlaca enteresan bir telaffuz örneğin. Pürüzleri aşan kahraman da epey karşımıza çıkıyor. Fakat hepsinde biz ve onlar söylemi var. Eşit yurttaşlık, muadil olmak değil.”
Prof. Dr. Itır Erhart
‘MAVİ KAPAK…’
Prof. Dr. Erhat, “mavi kapak biriktir tekerlekli sandalye al” kampanyasının toplumun engellilere bakış açısını hayli âlâ yansıtan bir örnek olduğu görüşünde. Bunun sebebini şöyleki açıklıyor: “Bir dernek şişelerin üstündeki plastik kapakları topluyor, plastik kapaklar ileri dönüşüme gidiyor. İleri dönüşüm yardımıyla elde edilen gelirle tekerlekli sandalye alınıyor. Buradaki telaffuz, ‘Sen mavi kapak topladın ne hoş. Senin sayende biri sandalyeye kavuştu’ oluyor. Bireyler de o mavi kapakları topladığı vakit, engelliler için epeyce hoş bir şey yaptım diye kendini epey uygun hissediyor. Biz hak temelli yaklaşımda mavi kapak hadisesinin fazlaca problemli olduğunu, tekerlekli sandalyenin temel bir insan hakkı olduğunu anlattığımızda epey makûs hissediyorlar. ‘Biz de topladık yeterli bir şey zannediyorduk’ diye duygusal reaksiyonlar verildiğini gördüm. Engelliler muhtaç ve ben ona yardım edeceğim yaklaşımı fazlaca içselleştirilmiş.”
DİNLE İLİŞKİLENDİRME: SEVGİLİ KUL MU, GÜNAHKAR MI?
Öte yandan dinle ilişkilendirilme de engellilerin yaygın bir halde maruz kaldığı ayrımcı örneklerden. Erhat, bunu şu biçimde anlatıyor: “Bu dünyada acı çekiyorsun lakin başka dünyada rahat edersin. Senin dua etmene gerek yok esasen cennete gideceksin. Bunların hepsi teğe bir tanıdığım arkadaşlarıma söylenmiş şeyler.” Lakin bu yaygın telaffuzun, tam bilakis de mümkün: “Bırak onu İlah cezasını vermiş. Bir yandan yüksek ve kutsal mertebede bir yandan da İlah tarafınca cezalandırılmış. İkisinin içinde gidip gelen bir telaffuz görüyoruz.”
Bir öteki yaygın yaklaşım ise temelinde kaygı ve tehdide dayanan “Hepimiz bir engelli adayıyız” söylemi. “Haklarını savunduğumuz her şey olmayacağız” diyen Prof. Dr. Erhat, “Yarın bir deney hayvanı olmayacaksın tahminen lakin onun da haklarını savunmak zorundasın” diyor.
Beyza Ünal
‘KİŞİSEL ASİSTANLIK KENDİ KARARLARIMI ALABİLDİĞİM BİR ORTAM SAĞLADI’
Birleşmiş Millet Engelli Hakları Sözleşmesi’nin 19. hususunda, tüm engelli şahısların toplum ortasında öteki bireylerle birebir hizmetlerden eşit biçimde faydalanabilme hakkına sahip olduğu belirtiliyor. Bu hususun devletlere sorumluluk yüklediğine dikkat çeken Beyza Ünal, şahsi asistanlık uygulamasının engellilerin, bağımsız bir ömür sürmesinde tesirli olacağını söylüyor.
şahsi asistanlıkla 2016 yılında Strasbourg’ta katıldığı bir eğitimle tanışan Ünal, bu süreçte bağımsız hayatın ne manaya geldiği üzerine daha fazlaca düşündüğünü anlatıyor. “Türkiye’de bağımsız hayat dendiği vakit engelli kişinin her şeyini kendi yapabilmesi algılanırdı. Lakin mesela benim durumumda bu mümkün olan bir şey değil. Ancak bu, benim bağımsız yaşamama bir pürüz oluşturmak durumunda da değil.”
2017 yılında bir öbür proje için yurtdışına çıkan Beyza Ünal, bu sefer görüşme yaparak bir şahsi asistanla anlaşmış. “Orada biroldukca şeyi ayarlamak, meseleleri çözmek sorumluluğu benim üzerimdeydi. Bunların hepsini yapmak, bu manada epeyce geliştirici bir şey. Olağanda ailem ya da arkadaşlarımla bir seyahate çıktığında her şeyi birlikte planlıyoruz. Bir yandan onlardan dayanak aldığım için onlara da ahenk sağlamam gerektiğini epeyce ağır bir biçimde hissediyordum. Lakin bir asistanla gittiğim vakit yetişkin bir birey üzere sorumluluğu ben alıyordum. ‘Ben ne istiyorum?’ diye kendime dönüp sorabildiğim ve kendi kararlarımı alabildiğim bir ortamı bana sağlaması açısından benim için açımdan epey farklı bir yerdeydi. Neye gereksinimim var, ne istiyorum, soruları birey olmakta ve bağımsız olmakta pek kıymetli.”
Zara Todd
‘ENGELLİLERİ KAMU MALI ÜZERE GÖRÜYORLAR’
Avrupa Bağımsız Hayat Ağı’ndan (ENIL) Zara Todd ise engelli bireylerin medyada temsili üzerine konuştu. Medyayla birinci sefer 2,5 yaşındayken tanıştığını söyleyen Todd, o günden bu yana haberlerde yer almaya devam ettiğini belirtiyor: “Medya, toplumun bizi ve engelliliği nasıl anladığı konusunda hayli büyük bir rol üstleniyor. Zira beşerler günlük hayatında engellilerle görüşmüyor olabilirler. Engellileri, sıklıkla etrafındakilerin onlara söylemiş olduği üzere algılıyor olabilirler. Engellilerin medyada güya bir yabancı üzere, uzaylı üzere gösterilmemesi gerekiyor.”
Todd, birtakım medya kuruluşlarının engelli bireyleri kamu malı üzere gördüğünü ve hayatlarındaki her şeye erişim hakkı varmış üzere davrandıklarını vurguluyor: “Burada en epey yaşadığımız şeylerden biri şu: Nereden geldiğimizi, nasıl engelli olduğumuzu bilmek istiyorlar. Güya Marvel’den gelme bir muhteşem kahraman nasıl bu biçimde biri oldu diye düşünüyormuş üzere… Benim kim olduğumu ve nasıl yaşadığını anlamlandırmaları için bu sorunun hiç bir gereği yok aslında. Bana soracak olsanız medyada haber olduğunuzda bu insanların hakikaten neyi bilmesi gerekiyor deyip sonlarınızı çizmemiz gerekiyor.”
‘KİMİN SESİNİ DİNLİYORUM?’
Engellilerle değil onların aileleriyle röportaj yapılan ve engellilerin bir diğerinin kıssasında yan karakter olduğu örneklerle de sıkça karşılaşıldığında söylüyor, Todd: “Medyada öyküler düzenlenirken şuna dikkat edilmesi gerekiyor. Kimin sesini dinliyorum, buradaki öykünün özünü kim oluşturuyor sanki? Değerli olan engellinin kendi deneyimlerinin kendi ağzından paylaşılması…”
Engellilerle ilgili hak temelli telaffuzun ve siyasetlerin eskiye göre yaygınlaştığını söyleyen konuşmacılar, her insanın birebir haklardan eşit olarak yaralanması gerektiğinin altını çiziyor.
Engelli Bayan Derneği’nin düzenlediği, Bilgi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Itır Erhart ile Avrupa Bağımsız Ömür Ağı’ndan (ENIL) Zara Todd’un katıldığı oturumda, Engelli Bayan Derneği’nden Dr. Beyza Ünal da şahsi asistanlık uygulamasıyla ilgili tecrübesini anlattı.
‘EŞİT YURTTAŞLIK YERİNE MUHTAÇLIK SÖYLEMİ’
Prof Dr. Itır Erhat, Türkiye’de engellilikle ilgili problemlerin eşit yurttaşlık perspektifiyle tartışılmadığını belirtiyor. Toplumdaki engellilik algısının ise “yardıma gereksinimi olan, cinsiyetsiz, olağan olmayan, yaradanın sevgili kulu ya da tam bilakis günahkar” tarifleriyle şekillendiğini vurguluyor: “hiç bir biçimde cinsellikle, aşkla bağdaşmamak, büsbütün o dünyaların haricinde algılanmak… Hala karşılaştığımız olağan olmamak… Bunu spor medyasında nazaranbiliyoruz. Paralimpik atletler ve olağan atletler… ‘Normal rakiplerine karşı kazandı’ fazlaca enteresan bir telaffuz örneğin. Pürüzleri aşan kahraman da epey karşımıza çıkıyor. Fakat hepsinde biz ve onlar söylemi var. Eşit yurttaşlık, muadil olmak değil.”
Prof. Dr. Itır Erhart
‘MAVİ KAPAK…’
Prof. Dr. Erhat, “mavi kapak biriktir tekerlekli sandalye al” kampanyasının toplumun engellilere bakış açısını hayli âlâ yansıtan bir örnek olduğu görüşünde. Bunun sebebini şöyleki açıklıyor: “Bir dernek şişelerin üstündeki plastik kapakları topluyor, plastik kapaklar ileri dönüşüme gidiyor. İleri dönüşüm yardımıyla elde edilen gelirle tekerlekli sandalye alınıyor. Buradaki telaffuz, ‘Sen mavi kapak topladın ne hoş. Senin sayende biri sandalyeye kavuştu’ oluyor. Bireyler de o mavi kapakları topladığı vakit, engelliler için epeyce hoş bir şey yaptım diye kendini epey uygun hissediyor. Biz hak temelli yaklaşımda mavi kapak hadisesinin fazlaca problemli olduğunu, tekerlekli sandalyenin temel bir insan hakkı olduğunu anlattığımızda epey makûs hissediyorlar. ‘Biz de topladık yeterli bir şey zannediyorduk’ diye duygusal reaksiyonlar verildiğini gördüm. Engelliler muhtaç ve ben ona yardım edeceğim yaklaşımı fazlaca içselleştirilmiş.”
DİNLE İLİŞKİLENDİRME: SEVGİLİ KUL MU, GÜNAHKAR MI?
Öte yandan dinle ilişkilendirilme de engellilerin yaygın bir halde maruz kaldığı ayrımcı örneklerden. Erhat, bunu şu biçimde anlatıyor: “Bu dünyada acı çekiyorsun lakin başka dünyada rahat edersin. Senin dua etmene gerek yok esasen cennete gideceksin. Bunların hepsi teğe bir tanıdığım arkadaşlarıma söylenmiş şeyler.” Lakin bu yaygın telaffuzun, tam bilakis de mümkün: “Bırak onu İlah cezasını vermiş. Bir yandan yüksek ve kutsal mertebede bir yandan da İlah tarafınca cezalandırılmış. İkisinin içinde gidip gelen bir telaffuz görüyoruz.”
Bir öteki yaygın yaklaşım ise temelinde kaygı ve tehdide dayanan “Hepimiz bir engelli adayıyız” söylemi. “Haklarını savunduğumuz her şey olmayacağız” diyen Prof. Dr. Erhat, “Yarın bir deney hayvanı olmayacaksın tahminen lakin onun da haklarını savunmak zorundasın” diyor.
Beyza Ünal
‘KİŞİSEL ASİSTANLIK KENDİ KARARLARIMI ALABİLDİĞİM BİR ORTAM SAĞLADI’
Birleşmiş Millet Engelli Hakları Sözleşmesi’nin 19. hususunda, tüm engelli şahısların toplum ortasında öteki bireylerle birebir hizmetlerden eşit biçimde faydalanabilme hakkına sahip olduğu belirtiliyor. Bu hususun devletlere sorumluluk yüklediğine dikkat çeken Beyza Ünal, şahsi asistanlık uygulamasının engellilerin, bağımsız bir ömür sürmesinde tesirli olacağını söylüyor.
şahsi asistanlıkla 2016 yılında Strasbourg’ta katıldığı bir eğitimle tanışan Ünal, bu süreçte bağımsız hayatın ne manaya geldiği üzerine daha fazlaca düşündüğünü anlatıyor. “Türkiye’de bağımsız hayat dendiği vakit engelli kişinin her şeyini kendi yapabilmesi algılanırdı. Lakin mesela benim durumumda bu mümkün olan bir şey değil. Ancak bu, benim bağımsız yaşamama bir pürüz oluşturmak durumunda da değil.”
2017 yılında bir öbür proje için yurtdışına çıkan Beyza Ünal, bu sefer görüşme yaparak bir şahsi asistanla anlaşmış. “Orada biroldukca şeyi ayarlamak, meseleleri çözmek sorumluluğu benim üzerimdeydi. Bunların hepsini yapmak, bu manada epeyce geliştirici bir şey. Olağanda ailem ya da arkadaşlarımla bir seyahate çıktığında her şeyi birlikte planlıyoruz. Bir yandan onlardan dayanak aldığım için onlara da ahenk sağlamam gerektiğini epeyce ağır bir biçimde hissediyordum. Lakin bir asistanla gittiğim vakit yetişkin bir birey üzere sorumluluğu ben alıyordum. ‘Ben ne istiyorum?’ diye kendime dönüp sorabildiğim ve kendi kararlarımı alabildiğim bir ortamı bana sağlaması açısından benim için açımdan epey farklı bir yerdeydi. Neye gereksinimim var, ne istiyorum, soruları birey olmakta ve bağımsız olmakta pek kıymetli.”
Zara Todd
‘ENGELLİLERİ KAMU MALI ÜZERE GÖRÜYORLAR’
Avrupa Bağımsız Hayat Ağı’ndan (ENIL) Zara Todd ise engelli bireylerin medyada temsili üzerine konuştu. Medyayla birinci sefer 2,5 yaşındayken tanıştığını söyleyen Todd, o günden bu yana haberlerde yer almaya devam ettiğini belirtiyor: “Medya, toplumun bizi ve engelliliği nasıl anladığı konusunda hayli büyük bir rol üstleniyor. Zira beşerler günlük hayatında engellilerle görüşmüyor olabilirler. Engellileri, sıklıkla etrafındakilerin onlara söylemiş olduği üzere algılıyor olabilirler. Engellilerin medyada güya bir yabancı üzere, uzaylı üzere gösterilmemesi gerekiyor.”
Todd, birtakım medya kuruluşlarının engelli bireyleri kamu malı üzere gördüğünü ve hayatlarındaki her şeye erişim hakkı varmış üzere davrandıklarını vurguluyor: “Burada en epey yaşadığımız şeylerden biri şu: Nereden geldiğimizi, nasıl engelli olduğumuzu bilmek istiyorlar. Güya Marvel’den gelme bir muhteşem kahraman nasıl bu biçimde biri oldu diye düşünüyormuş üzere… Benim kim olduğumu ve nasıl yaşadığını anlamlandırmaları için bu sorunun hiç bir gereği yok aslında. Bana soracak olsanız medyada haber olduğunuzda bu insanların hakikaten neyi bilmesi gerekiyor deyip sonlarınızı çizmemiz gerekiyor.”
‘KİMİN SESİNİ DİNLİYORUM?’
Engellilerle değil onların aileleriyle röportaj yapılan ve engellilerin bir diğerinin kıssasında yan karakter olduğu örneklerle de sıkça karşılaşıldığında söylüyor, Todd: “Medyada öyküler düzenlenirken şuna dikkat edilmesi gerekiyor. Kimin sesini dinliyorum, buradaki öykünün özünü kim oluşturuyor sanki? Değerli olan engellinin kendi deneyimlerinin kendi ağzından paylaşılması…”
Engellilerle ilgili hak temelli telaffuzun ve siyasetlerin eskiye göre yaygınlaştığını söyleyen konuşmacılar, her insanın birebir haklardan eşit olarak yaralanması gerektiğinin altını çiziyor.