Ceng Sagnic: Kürtler dünyada diaspora üzere değil muhalif üzere davranıyor DUVAR – Milletlerarası diplomasi muharriri ve analist Ceng Sagnic, Kürtlerin hak gayretlerinin dünya devletleri nezdinde gereğince anlatılamadığını ve ikna edici olunamadığını belirtiyor. Sagnic, ‘diasporadaki’ Kürtlerin bulundukları ülkelerle uygun münasebetler kurmak yerine, o oraların ‘muhalefeti’ üzere davrandığını savunuyor.
Sagnic’la milletlerarası alanda “Kürt diplomasisi”nin nasıl işlediğini, bir ‘Kürt lobisi’nin var olup olmadığını, Irak Kürdistan Bölgesi ve Rojava’da yaşananlar ekseninde konuştuk…
‘KÜRT MİLLİYETÇİLİĞİ BİR DEHŞETİN kararı OLARAK ORTAYA ÇIKTI’
Birinci Dünya Savaşı sonunda Osmanlı devletinin yıkılması ile Ortadoğu’ya bugünkü halini veren Sykes-Picot, Sevr ve Lozan üzere muahedeler yapıldı. Bağımsızlıklarını kazanan Araplar kendi devletlerini kurdu. Lakin Ortadoğu’da yeni bir güç olarak ortaya çıkan ABD’nin Wilson Prensipleri’nde de yer alan bu ‘bağımsızlık hakkı’ Kürtler kelam konusu olunca niye işlemedi? Bu periyoda ait değerlendirmeniz nedir?
Bu soruyla ilgili birfazlaca şey söylenebilir. Soruyu özetlersek şöyleki bir mana çıkıyor. niye Osmanlı hakimiyetinde bulunan diğer toplumlar bağımsızlıklarını kazanırken Kürtler kazanamadı? Bu sorunun birden çok karşılığı var. Bu karşılıkların hangisinin bizim için en uygun olduğunu kestirmek hayli sıkıntı. Lakin şunu söylemek mümkün. Milliyetçilik akımlarının, Osmanlı’ya, Osmanlı tebaasında bulunan toplumlara ulaşmasının farklı kanalları oldu. Arap milliyetçiliğinin ya da Ermeni milliyetçiliğinin Osmanlı topraklarında ortaya çıkmasının kanallarıyla Kürt milliyetçilerin kanalları farklıydı. Milliyetçilikten kastım rasyonalizm, ırkçılık manasında değil. Kürt milliyetçiliği, Kürt ulusal fikri, Arap ve Ermeni milliyetçilikleri üzere batıyla direkt olarak bir irtibat içerisinde ortaya çıkmadılar. Bu niçinle Kürt milliyetçiliği ile ilgili her vakit 3’üncü dalga bir milliyetçilik olduğu yorumu yapılır. Avrupa’da çıkan milliyetçi fikirlerin, Osmanlı içerisindeki tebaalara -bu tebaaların başında Ermeniler ve Araplar geliyor- direkt bir ulaşımı varken, Kürt milliyetçiliği hem bu milliyetlere karşı tıpkı vakitte ondan sonrasında gelecek Türk milliyetçiliğine karşı bir tepki olarak ortaya çıktı. bu vakitte fazlaca geç kalmış bir milliyetçilik olmuş oldu. Bu bahis tartışıldığında, listenin başında bu milliyetçilik geliyor. Kürdistan’daki Ermenilerin Avrupa ile Rusya’daki milliyetçi akımların fikirleriyle merkezi olan toplumlar ve o toplumların entelektüel dünyasıyla direkt bir ilişkileri vardı. Bu ilişkiyi dinden ötürü konuşabiliriz, kilise üzerinden konuşabiliriz yahut bu ilişkiyi İstanbul’daki kentli nüfus üzerinden konuşabiliriz. Kürtlerin bu biçimde bir irtibatı yoktu. Kürtler etraflarındaki hatta birlikte yaşadıkları, komşu oldukları toplumların milliyetçi fikirlerini lakin şaşkınlıkla izlediler. Bir öbür deyişle Kürt milliyetçiliği, reaksiyonal bir halde bir reaksiyon olarak, bir kaygının kararı olarak ortaya çıkmış oldu. Bu başlı başına bir geç kalma niçiniydi. Bu birinci sorun olarak konuşulabilir. İkinci sorun daha az söylenen bir konu. Kürt kentli nüfusunun fazlaca daha düşük olması. O devir için Kürt toplumundaki -orta sınıf demek mümkün değil ama- bir entelektüel, aristokrat sınıfın İstanbul’la, milliyetçi fikirlerle, idare erkleriyle ilgisi hayli zayıftı ve Kürtlerin kuvvetli olan bir kentli sınıfı olmayışı da bununla ilgiliydi. Üçüncü argüman, kolonyal güçlerin, Avrupalı güçlerin Kürtlerle ilgili mesela Araplarla ilgili olduğu üzere bir projelerinin olmayışıydı. Örneğin Hicaz’da, Arap dünyasında, Avrupa’dan ihraç edilmiş milliyetçi fikirleri, milliyetçi teşebbüsleri, Arapların ulusal bağımsızlıklarını elde etmeleri tarafında yahut otoritelerini elde etmeleri istikametinde kuvvetli batılı fikirler vardı Osmanlı’ya karşı. Kürdistan ile ilgili bu biçimde bir fikirleri, bir projeleri neredeyse yoktu. Sevr’deki Kürdistan projesi, tam manasıyla Kürtlerin bağımsızlığını kazanmasının Avrupa’da oturmuş bir fikir olduğunun sözü değildi. aslına bakarsan bilhassa devrin kolonyal güçleri, Kürtlerin bu biçimdesi devletleşebileceği imkana sahip olduklarından, Kürtlerin Türklerle ve İstanbul’la ortalarında devletleşmeye götürebilecek bir ayrılığı olduğundan emin değillerdi. O periyotta önde gelen Kürt aristokratları, entelektüelleri, Şerif Paşa üzere insanları ya da Bedirhanlar üzere bu hususta Avrupalıları ikna etmeye çalışmış olsalar da her vakit marjinal görüldüler. Hem geç kalmış bir milliyetçilik hem kentli nüfusu hayli düşük olan bir toplum birebir vakitte kendini bu biçimdesi bir projeyi istediğine dair devrin hükümran güçlerini ikna edemeyen bir durumdaydı Kürdistan toplumu. Kürdistan toplumunda, Kürdistan’ın uluslaşamaması, bağımsızlaşamaması sıkıntısının her vakit dışardan kaynaklı olduğuna dair bir yanılgı da var. Lakin Kürdistan’daki toplumsal yapının ve kentli nüfusun epeyce düşük olmasının bu fikirleri fazlaca geç elde etmiş olmasının hayli önemli bir tesiri var. Kürdistan’da bu fikir ortaya çıktığı vakit artık Osmanlı’nın mirasçısı, Osmanlı’nın son devirlerdeki Türkçüler için artık ‘her şeyi kaybettik Kürtleri de kaybedecek halimiz yok’ algısı oluşmuş durumdaydı aslına bakarsan.
Ceng Sagnic (sağda) ve Kürdistan Bölgesel İdaresi Başbakanı Mesrur Barzani 2017 referandumu sırasında.
bir daha Birinci Dünya Savaşı daha sonrasından başlayarak ele alırsak, Kürtlerin memleketler arası diplomaside nasıl tecrübeleri oldu ve bu tecrübeler nasıl bir birikim ortaya çıkardı?
Milletlerarası diplomaside Kürtlerin her vakit sesleri oldu zira Birinci Dünya Savaşı’nda ve daha sonrasında Kürtlerin Paris’te, Kahire’de, önde gelen gazetecileri, önde gelen başkanları oldu. Üstte da meselai verdiğim Şerif Paşa ve Bedirhanlar üzere başkanları oldu. Lakin milletlerarası diplomasi bir güç istikrarı üzerine heyetidir. Kürtlerin bu biçimde bir gücü olmadığı için Birinci Dünya Savaşı periyotlarında neredeyse 1946’da KDP (Kürdistan Demokrat Partisi) Irak’ın kuruluşuna, 1960’ların başında KDP’nin Irak Kürdistan bölgesi için teşebbüslerde olmasına kadar epeyce önemli bir diplomatik teşebbüsten bahsetmek mümkün değil. bu biçimde bir altyapı Kürtlerde neredeyse olmadı.
Bugün Kürtlerin memleketler arası diplomasideki varlıklarını nasıl değerlendirirsiniz? Kürtler hakları için dünyanın rastgele bir ülkesinde, mesela ABD’deki İsrail lobisi üzere, bir ‘lobi faaliyeti’ yürütebiliyor mu? Yürütebiliyorsa bu hangi alanlarda ve nasıl oluyor?
Artık şöyleki yarı espritüel bir anlatı vardır. Ermeniler birinci Amerika’ya geldikleri vakit, Yunan lobisinin ne kadar kuvvetli olduğunu görüp, Yunan entelektüellere, ‘Nasıl oldu da siz Amerika’da bu kadar kuvvetli oldunuz?’ diye sorar. Buna karşı Yunanlar da yanıt olarak, ‘fazlaca kolay olsa gerek, yalnızca tarihte 20 yıl geriye gitmeniz ve bir milyon Yunan’ı buraya getirmeniz gerekiyor’ üzere bir yanıt verir. Bir ülkedeki lobi faaliyeti aslında o ülkede bulunan nüfusun aktifliği ile direkt temaslıdır. Zira nüfusun gücüyle o ülkede bulunan, nüfusun gücüyle ilintili olmayan faaliyet esasen lobi değil, diplomatik faaliyettir. Örneğin bir ülke, şayet Amerika’da kendi çıkarları için bir proje geliştiriyorsa, bunu o ülkede bulunan vatandaşları üzerinden yapmıyorsa yahut orada vatandaşlar kendileri yapmıyorsa, bu diplomatik bir teşebbüstür. Lobi, bir çıkar kümesi olarak Avrupa yahut Amerika’da o kimliğe, o ulusa ilişkin bireylerin giriştiği faaliyet ise, bulundukları alandaki güçleriyle direkt ilintilidir. Kürt nüfusu Avrupa’da yahut Amerika’da hiç bir vakit bu biçimde bir sayıya, güce ulaşamadı. bu biçimde bir teşebbüs de olmadı esasen. Birkaç tane göç dalgası var. Bunların birincisi İran Kürtlerinin. 1979 Humeyni Devrimi’nden daha sonra İranlı öbür muhaliflerle yurtdışına çıktılar. Bilhassa Fransa ve Kanada’ya gitmeleriyle oluşan bir göç dalgasıydı. Çabucak birebir periyotlarda yeni bir öbür bir göç dalgası Türkiye’den Avrupa’ya giden emekçilerle birlikte Kürtlerin Avrupa’ya bilhassa Almanya’ya gitmesiyle oldu. daha sonraki öteki göç dalgalarıyla Irak ve Türkiye’den ondan sonrasında İran Kürdistan’ından tıpkı siyasi baskıdan kaçan siyasi muhaliflerin Avrupa’ya gitmesiyle oldu. Yani bir bakıma Kürdistan’dan çıkan beşerler batılı ülkelere yerleşen ve bir biçimde lobi oluşturması mümkün olan beşerler epey güçsüz insanlardı. Muhalif, yenilmiş, kaçmak zorunda kalan insanların epey daha güçsüz bir duruma evrilmeleriyle yurtdışına kaçmalarıyla sonuçlanmış oldu. Hal bu biçimde olunca sizin lobi faaliyetlerinizin başar şartı olan güç aslına bakarsan Avrupa’ya, Amerika’ya Kanada’ya giden Kürtlerin elinde olmayan bir güçtü. Diğer bir deyişle İran’dan, Irak’tan ve Türkiye’den aslına bakarsan kovulmak üzere olan, ekonomik gücü kalmamış olan, neredeyse yenilmiş bir siyasi örgütün kesimi olan beşerler gittiler. Bu insanların gittikleri ülkelerde yaşamsal faaliyetlerini idame ettirmekle ilgili problemleri varken biroldukça imkana gerek duyacak lobicilik faaliyetlerini başarmaları mümkün olmadı. Bilhassa Türkiye’deki Kürt hareketinin ögelerinin, bu hareketle direkt yahut indirekt kontağı olan insanların, 80’lerde, 90’larda, 2000’lerin başında Avrupa’ya iltica etmeleriyle bir ağır nüfus oluştu lakin buradaki kompleks, sofistike problemlerden birisi, bu giden nüfusun Avrupalılaşmamasıydı.
‘KÜRTLERE VERİLEN DAYANAK, NATO TARİHİNDE EN BÜYÜK TAKVİYELERDEN BİRİYDİ’
En aktüel ve canlı örneklerden biri üzerinden ele alırsak, sizin de yakından takip ettiğiniz IŞİD’in Ortadoğu’da Kürtlere yönelik taarruzları ve bunun sonuçları dünyaya gereğince anlatılabildi mi?
Sanıyorum evet. Kürtlerin IŞİD’e karşı verdikleri savaş boyunca 65 ülkeden kurulan bir koalisyonla epeyce önemli boyutta dayanak aldılar ve devam ediyorlar. Hem Irak Kürdistan’ında tıpkı vakitte Suriye Kürdistan’ında. Hatta şöyleki bir şey demek mümkün. Neredeyse 2014’ten, 2018’e kadar bu koalisyonun hava gücü, Kürtlerin şahsî hava gücü üzere işledi. Neredeyse tarihte epeyce az olmuş bir uyumla Kürt güçlerinin koordinatları direkt olarak bir operasyon merkezine bildirmesiyle ABD, İngiltere, Fransa, hatta Arap Emirlikleri uçaklarının direkt takviye verdiği bir savaş verilmiş oldu. Ben bu noktada IŞİD’e karşı uğraşta Kürtlerin aldığı takviyenin yetersiz olduğu kanaatinde değilim. Ama Kürtleri tatmin edecek bir dayanak miydi? Hayır, zira Kürtleri esasen mevcut statüko tatmin etmiyor. Irak’taki statüko, Bağdat’taki merkezi hükümet üzerinden, anayasaya bakılırsa Irak’ın savunmasıyla sorumlu olan merkezi hükümeti bay-pas ederek Kürtlere verilen takviyenin hudutlu kalmış olması, batılı koalisyonun yaptığı bir yanılgı değildi. Bu statükonun hali buydu. Kürtler bu statükodan rahatsızlar. Batılı güçlerin IŞİD’e karşı savaşta Kürtlere verdiği dayanakta Kürtleri tatmin etmeyen şeyler, koalisyonun yanlışları değil, statükonun sonuçları. Erbil’deki Kürdistan hükümeti bağımsız bir devlet değil. Bağımsız bir devlet olmadığı için batılı koalisyonun bu idareye verebileceği takviyenin bir hududu var. Sizin bu takviyenin pazarlığını yapabileceğiniz imkanlar hayli hudutlu. Zira kesimi olduğunuz hükümran bir devlet var. Siz de bu anayasanın bir parçasısınız. Bu anayasaya oy verenlerdensiniz. Burada mevcut statükonun sizi mutlu etmiyor olması aldığınız dayanağın mahiyetinden çok statükoyla ilgili bir şey. Hakeza Suriye için de tıpkı şeyi söyleyebiliriz. Suriye’deki statükonun tahminen Irak Kürdistan’ın, Irak ve dünya tarafınca legal görülen bir anayasanın oluşmuş olmasından bahsetmek mümkünken, Suriye’deki statüko büsbütün bir karmaşanın içerisinde. Suriye ve Irak Kürtlerinin, ABD liderliğindeki batılı koalisyonundan aldıkları takviye muhtemelen NATO’nun tarihinde, batı koalisyonu tarihinde en büyük takviyelerden birisiydi. Bunu yeterli bir başlangıç olarak görmek gerekir. Bunu fazla eleştirmek, fazla çekiştirmek yerine daha pragmatik bir yaklaşımla uygun bir başlangıç, uygun bir başlama olarak görmek gerekir diye düşünüyorum.
‘İSRAİL’İN KÜRDİSTAN BAĞIMSIZLIK REFERANDUMUNA VERDİĞİ TAKVİYE SAMİMİYDİ’
Irak Kürdistanı’ndaki referandum sürecinde İsrail beklenen bir bağımsızlık sonucuna takviye vereceğini açıklayarak bölgedeki öteki devletlerden ayrıldı. Bunun münasebetleri neydi? Ortadoğu’da ABD’nin en yakın ortağı olarak görülen ve bir hayli ülke ile münasebetleri sıkıntılı olan İsrail’in dayanağı Kürtler için ne manaya geliyor?
Ben referandum sürecinde hem Irak Kürdistan’ında hem İsrail’de fazlaca aktiftim. Zira bu biçimdelar Kürt çalışmalarının koordinatörüydüm. Her iki tarafta da en üst seviyede görüşme bahtım oluyordu bu takviyeyle ilgili. Verilen dayanak, samimi bir takviyeydi. Ama bir dayanağın samimi olması, pragmatik bir alt yapısının olmadığı manasına gelmiyor elbette. İsrail dış siyasetinde aşikâr açılar var. Bunlardan birisi Ortadoğu’da Müslüman coğrafyasında nüfusu kalabalık dostlar edinmek. Dikkat ederseniz, İsrail’in Türkiye siyaseti her vakit bunun üzerine konseyi olmuştur. İsrail’in siyaseti, kalabalık nüfuslu, İsrail ile problemleri dahi olsa, İsrail’i gayri yasal saymayan Müslüman toplumlarla barış içerisinde yahut alaka içerisinde olarak İsrail’in meşruiyetini güçlendirmektir. Bu siyasetin en hoş işaretlerinden birisi 2019’da İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn içinde sağlanan barış anlaşmasıydı. İsrail’in daima bir halde Türkiye ile ilgileri bir daha olağanlaştırmak istemesi ve işte 80’lerde, 90’larda Türkiye ile uzun devirli güzel bağları olmuş olması bu siyasetin bir kesimi. İsrail devleti, İsrail entelektüelleri tarafınca Kürtler bu biçimde bir aktör olarak görülüyor. 1979 İran ihtilali öncesinde İsrail’in İran ile fazlaca sıkı alakaları vardı. Bu çeşit kalabalık nüfuslu Müslüman toplumlarla sağlam ilgiler kurma uğraşı İsrail için bilhassa 2010’daki art geriye gelen krizlerden daha sonra Türkiye ile bağlantıların fazlaca önemli yara almış olması ve Kürtlerin hem askeri hem siyasi yeni bir güç olarak ortaya çıkması İsrail için pragmatik bir yaklaşımın sebeplerinden birisi oldu. İkincisi, İsrail Kürtleri tanıyor. bu biçimde bir avantajı var. Avrupalı devletler Kürtleri, Kürdistan’ı tanımadan evvel, İsrail Kürtleri ve Kürdistan’ı tanıyordu. Çünkü İsrail’e Kürdistan’dan gelmiş hatırı sayılır bir Kürdistanlı Yahudi nüfusu var. Bu nüfusun bir lobi üzere davrandığını söylemek tam olarak hakikat değil lakin bu nüfusun varlığı üzerinden Kürdistan diye bir yerin var olduğu, Kürtler diye bir toplumun var olduğu ve bu toplumun toplumsal yaşantısında çok seküler fikirlere ve yaklaşımlara dair bir algı var. Bu da birebir biçimde İsrail devletinin üzerinde Kürtlerle münasebetlerin kurulmasıyla ilgili entelektüellerin yaptığı bir baskıya dönüşüyor. Bu entelektüel baskıdan kastım da Kürdistan’dan gelmiş, Kürdistanlı Musevilerin yaptığı bir baskı değil. Bu Musevilerin varlığı üzerinden Kürdistan’ı tanımış bir entelekyanın İsrail devletini bu bahiste ikna eden bir baskısı var. Bu epey değerli, altını çizmek istediğim bir faktör. İsrail’deki bu algı değerli bir algı. Üçüncü bir husus, 2017’deki referandum sürecinde İsrail, Kürdistan referandumunu İran’ın genişleyen tesirine karşı bir faktör olarak gördü. Zira her ne kadar İran devleti bunu açıktan söz etmemiş olsa da Irak’ın Şii milislerin Kürdistan’a karşı giriştiği tüm siyasi ve askeri atakların hepsinin İran’ın yaptığı atılımlar olarak görüldüğü ve İsrail’in ABD’yi en azından ikna ederek, ikna edemezse bu referanduma dayanak vererek İran projesine karşı bir tavır alması formunda bir siyaset de vardı.
‘KATALONYA REFERANDUMU, KÜRDİSTAN REFERANDUMUNU OLUMSUZ ETKİLEDİ’
bir daha 2017’deki Kürdistan Bağımsızlık Referandumu sırasında dünyada bir ‘Kürt lobisi’nin bulunmamasının büyük bir eksiklik olduğu istikametinde değerlendirmeler yapıldı. bu biçimde bir ‘lobi’ faaliyeti olsa, tahminen de daha yanlışsız sözle “Kürtler diplomaside daha tesirli olabilse” sizce bağımsızlık sonucu yürürlüğe koyulabilir miydi? kuvvetli diplomasinin işletilmesinin ya da kuvvetli bir ‘lobi’nin yaratılmasının kaynağı öteki alanlarda da kuvvetli olmayı gerektirmez mi? Bu gerekler Kürtler açısından yerine getirilmiş midir?
Bağımsızlık epey matematiksel bir şey. Bir karar vermeniz, istemeniz yahut istememenizle ilgili bir şey değil. Bu matematiksel bir denklem. Irak Kürdistan Bölgesi’nin bağımsızlığının önündeki yegâne mani, kendi kendine yetip yetmediği… Kendi kendine ekonomik, siyasi ve askeri olarak yetip yetmediği. Bu bir argümana dönüşüyor. Zira kendi kendine yetmek için de bağımsız olması gerekiyor. Ancak kendi kendine yetemediği için de bağımsız olamıyor. Artık kendi kendinize yetemediğinizde, bağımsızlığınıza mani olan muarızlarınızı dengeleyemediğiniz vakit neye gereksiniminiz vardır? Dış takviyeye gereksiniminiz vardır. Irak Kürdistan Bölgesi yahut bütün Kürtlerin Türkiye’nin, Irak’ın, İran’ın ve Suriye’nin toplam gücünü dengeleyebilecek, bu gücün üstüne çıkabilecek bir güce ulaşamazlar. Teknik olarak mümkün değildir bu biçimde bir şey. Devletsiz bir toplumun bu biçimde bir güce erişmesi matematiğe uymaz. Neye muhtaçlık vardır? Dışardan bir dayanağa gereksinim vardır ve bu dayanak gelir sizin gücünüzü, size karşı olan devletlerin gücünü eşitler ve onların size karşı yaptırımlarını sonlar. ABD ve Avrupa takviyesi bu biçimde bir dayanak. aslına bakarsan bu biçimde bir niyet yoktu fakat bağımsızlık sonucunın uygulanması, daha epeyce Kürdistan’ın ne kadar kuvvetli olduğuyla ilgiliydi. Şayet sahiden Kürdistan’ın Amerika’da, Avrupa’da karar alıcıların kararlarını etkileyecek bir çalışmaları, güçleri olsaydı, bu güç istikrarında Kürtlerin öne çıkmasını sağlayabilecek bir dış takviyeyle bağımsızlık elde edilebilirdi. Ama bir daha bahsetmiş olduğumiz matematik epey önemli bir sıkıntıya tekabül etti 2017’de. Zira hem Irak’ın hem İran’ın hem Türkiye’nin lobilerinin Amerika’daki çıkar merkezlerinin ortak bir biçimde karşı çıktığı, üç tane devletin neredeyse ortak lobi çalışması yürüttüğü bir durum vardı. Tıpkı biçimde Amerika’nın siyaseti, katiyen Ortadoğu’da hudutları değiştirecek adımları atmamak üzerine bir siyasetti. Çok kuvvetli bir siyasetti. Kırılması epey sıkıntı. 2017 Kürdistan Bağımsızlık Referandumu’nun karşısında bu vardı. Bir de Katalonya ile referandumlar birebir anda yapıldı. Avrupa’da referandumların devletleri bölüyor olduğu korkusu ortaya çıkınca, tahminen takviye alınabilecek olan devletlerden de dayanak alınamadı. Tahminen dayanak alınabilecek olan kurumlar, dernekler ve sivil toplum örgütlerinden de takviye alınamadı. Zira Katalonya referandumu Avrupa’da bir dehşet yaratmış oldu.
Yani Katalonya referandumu, Kürdistan’daki referandumu olumsuz etkiledi…
Çok berbat bir yansıması oldu. Bu yalnızca devletler nezdinde değil, referandumlarla bölünme fikri, bu fikre dayanak verme korkusu, Kürdistan’ın muhtemelen Avrupa’dan takviye alabileceği biroldukça sivil toplum kuruluşundan, kuvvetli bireylerden, kuvvetli kümelerden takviye almasının önünde bir mani oluşturdu. Katalonya referandumunun tıpkı yıl yapılmış olması herbiçimde Kürdistan referandumu daha sonrasındaki başarısızlığın ve referanduma hiç bir takviye alınamamasının en büyük müntesiplerinden birisidir diyebiliriz. Kürtlerin Katalonya’ya karşı bir sempatisi var, ben de dahil. Bu sempatiden ötürü, ‘Nasıl olur da bir öteki devletsiz toplumun, misal ve bir dostça bir toplumun yaptığı referandum bu biçimde bir tesir yapar?’ diye itiraz edebilirler. Katalonya referandumu birinci duyurulduğu vakit ben Erbil’deydim. Kürdistan’daki referandum sonucunı alan insanların o referandumun olacağını duyar duymaz yüz sözlerini hatırlıyorum. ‘Hiç güzel olmadı, hiç vakitli değil’ deniliyordu. Zira referandumun bölünmeye gidiş olduğu, bir bölünme metodu olduğu fikri ortaya çıktığı anda, sizin diğer bir referanduma, öbür bir bölünmeye dayanak vermeniz ortadan kalkmış oluyor. Bu yalnızca devletler nezdinde değil, biroldukca sivil toplum kuruluşu, tesirli kişi nezdinde de birebir şey. Beşerler doğal olarak soracaktır, ‘Kürdistan’a dayanak veriyorsanız niçin Katalonya’ya dayanak vermiyorsunuz’. Yahut tam aykırısı. Bu fazlaca kuvvetli bir tesir yaptı. Biroldukca sefer Avrupalı kurumların “Kürdistan hükümetine yahut temsilcilerine takviye vermeyi isteriz ancak Katalonya’nın durumunu biliyorsunuz” dediklerini biliyorum.
‘TÜRKİYELİ KÜRT NÜFUS AVRUPA’DA DİASPORA ÜZERE DAVRANMAK YERİNE AVRUPALI MUHALİF ÜZERE DAVRANIYOR’
Başta Almanya ve Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinde, Rusya ve Amerika’da hatırı sayılır Kürt nüfusu bulunuyor. Kürtlere ilişkin temsilcilikler ve son senelerda bu ülkelerin parlamentolarına, mahallî idarelerine giren çok sayıda Kürt siyasetçi var. Bu aktiflik, milletlerarası diplomasiye de yansıyabilir mi?
Katiyen. Bu nüfusun bilhassa IŞİD savaşının başlangıcından beri oynadığı değerli bir rol var. Kürdistan’ı bulundukları ülkelere, toplumlarına, devletlerine, sivil toplum kuruluşlarına, üniversitelerine, medyalarına aktarmak üzere bir rolleri var. Bu rol eskiye, 2014 öncesine nazaran fazlaca daha görünür bir rol olmuştu. Ancak birtakım handikaplar var. Bilhassa Türkiyeli Kürt nüfusun Avrupa’da bir diaspora üzere davranmak yerine, Avrupa’daki bir muhalif üzere davranıyor olmalarının eza yarattığını söylemek mümkün. Avrupa’daki Kürtlerin, Avrupalılaşmaları ve artık İstanbul’da, Diyarbakır ya da Hakkari’de olmadıklarını farkına varmalarını sağlamak gerekirken, örgütsel ilişkiler bunun önünde bir mahzur teşkil ediyor. Bilhassa Avrupa’daki Türkiyeli Kürt nüfus, bulundukları devletlerin Türkiye ile olan bağlarından ötürü bu devletlerle bir tıp rekabete, bir tıp uğraşa girişmiş oluyorlar. Diaspora lobiciliği olgunluk sorunu. Diplomasi üzere. Sizin bulunduğunuz devletin sizin gayret ettiğiniz devletle alakaları olabilir. Siz bu bağlardan rahatsız olabilirsiniz. Lobinin birinci önceliği, bulunduğu ülkenin onun çaba ettiği devletle bağlantılarını kesmesi değil, misal alakaları onunla da kurmasıdır. Bu birinci önceliktir. Yani sizin Fransa yahut Almanya’da kurduğunuz bir sivil toplum kuruluşu ve siyasi tertibin birinci önceliği Fransa ile Türkiye içindeki bağları bozmaktan fazla Kürtler ve Fransa içindeki ilgiyi düzgünleştirmek olmalıdır. Lakin bu birinci öncelik olamaz. Bunu birinci öncelik haline getirdiğiniz vakit ve siz bulunduğunuz ülkenin muhalif bir örgütü üzere davranmaya başladığınız vakit, bulunduğunuz ülkedeki bütün marjinal kümelerle ortaklaştığınız, karar alıcılarla bağlantılarınızı bundan dolayı sınırladığınız vakit sizin faaliyetlerinizin muvaffakiyet talihi epeyce düşer.
elbette Kürtler ismine bir diplomasi faaliyetinden kelam edilecekse, bu biçimde bir faaliyetin karşısında kuvvetli devletlerin lobilerinin bulunduğu da göz gerisi edilemez.
Katiyetle. Yani ABD’nin Türkiye bağlantılarının en çetrefilli, en berbat olduğu vakit içinderda dahi ABD’de her vakit hayli kuvvetli bir Türkiye lobisi oldu. New York’taki Türk Meskeni 36 katlı. Ve kiracılara verilmiyor. İçinde Türk firmaları, Türk diplomatik kurumları, Türk dernekleri var. New York’ta 36 katlı bir gökdelen büyük bir şey. Bu bağların ABD ile Türkiye içindeki siyasi münasebetlerin kötüleşmesiyle yıkılabilecek bir lobi değil. Zira lobiciliğin yahut lobinin birinci -aslına bakarsan temel algı çıkar ilişkileri- ve bu çıkar ilgileri Türkiye ve ABD içinde yahut Fransa ile ABD içinde devam eden bağlantılar… Bu bağlara karşı savaşmak yel değirmenlerine karşı savaşmak üzere bir şey. ABD’nin Türkiye ile ilgilerine yahut Almanya’nın Türkiye ile alakalarına karşı savaşmak, yeni başlayan ve fazlaca güçsüz bir Kürt lobisi için yel değirmenlerine karşı savaşmaktır. Bunun yerine Kürtleri güçlendirmek üzerine ağırlaşmak gerekir. Bu da amiyane tabirle söyleyeyim, ‘dernekçi’ zihniyetinden çıkmanızı gerektirir. Kürtlerin Avrupa’da bulunan örgütlerinin, faaliyet gösteren örgütlerinin ODTÜ’deki bir Kürt derneği olmadıklarının, bir öğrenci derneği olmadıklarının farkına varmaları gerekiyor. Bu farkındalığın yaratılması gerekiyor.
‘KÜRTLER İÇİN ABD İLE BAĞLARINI MÜDAFAALARI ÇOK ÖNEMLİ’
Pekala Kürtlerin daima ya da dönemsel ‘müttefikleri’ var mı? var ise kimler ve ne kadar etkililer?
Bütün ittifaklar ve müttefikler dönemseldir. Kürtler katiyetle ve muhakkak ABD müttefikidir. Kimsenin bir kuşkusu yoktur şu an için. Bu ittifakın içerisinde birtakım kimi 2019’da Suriye’den çekilme sonucu üzere kimi zorlayıcı kararları olmasının haricinde Kürtler bir ABD müttefikidir. Bu kuvvetli bir ittifaktır. hafifçee alınacak bir ittifak değil. Hatta ve hatta devletsiz bir toplumun kazanabileceği en büyük imkanlardan biridir. Ben katiyen Kürtlerin her koşul ve şartta ABD ile ittifak bağlarını kendilerinden taviz vermek kaydıyla dahi müdafaalarının fazlaca değerli olduğunu düşünüyorum. Zira az evvel de dediğim üzere matematik olarak Kürtlerin Ortadoğu’da bulundukları coğrafyada muarızlarına karşı başarılı olmalarının tek şartı dışarıdan dayanak getirmektir, taşıma su getirmektir Kürdistan’a. Zira Kürdistan’daki mevcut güç ne İran’ı ne Türkiye’yi ne de Suriye’yi tek başına dengeleyemez. Bu yüzden Kürtlerin bir ABD, batı müttefiki, NATO müttefiki olduğu epeyce açıktır, ortadadır. Bu ittifak, ABD ve NATO’nun Türkiye ile tahminen bir gün İran ve Irak ile yaptığı ittifaklarla kurduğu bağlantılarla sulandırılmamalıdır. ABD hem Kürtlerle hem Türklerle ittifak yapabilecek kadar büyüktür.
‘KÜRTLER ORTADOĞU’DA ÇOK GÜÇLÜ BİR AKTÖR OLDUKLARINI KANITLAMIŞTIR’
Sıkıntı Kürtler açısından bir ‘hak mücadelesi’ olarak ortaya konsa da milletlerarası alanda devletlerin çıkar ilgileri ön plana çıkıyor. Dört modüle bölünmüş, kuvvetli bir idareye sahip olmayan Kürtler bu biçimde bir istikrarda ilerleme sağlayabilir mi? Devletlerle bir kazan-kazan bağlantısı kurabilir mi?
Bizim çıkar bağlantılarımız de ön planda. Kürtler de başka ülkelerle pragmatik münasebetler kuruyorlar. Az evvel dediğim şeyin altını çizmek istiyorum müsaadenizle. ABD Kürtlerle de Türklerle de ittifak kurabilecek kadar büyüktür. Bu ittifakların birbirlerine tercih edilmelerine gerek olmaz. 2014’ten daha sonra yaşanan tüm gelişmeler aslında Kürtlerin devletsiz olmalarına karşın Ortadoğu’da hayli kuvvetli bir aktör olduklarını kanıtlamıştır herkes için. Bu saatten daha sonra büyük bir yanılgı yapılmadığı sürece, alakaları zedeleyecek bir sorun olmadığı sürece, 2014’ten daha sonra kurulmuş bağların kolay kolay geriye gitmesi mümkün değildir aslına bakarsanız.
ABD Lideri Joe Biden’ın Kürtlerle münasebetleri baştan beri düzgün tutmaya çalıştığı, Biden periyodunun Kürtler için bir ‘fırsat’ olduğu biçiminde değerlendirmeler de sıkça yapılıyor. ABD’nin Kürtlerle geçmişten bugüne kurduğu alakayı ve bunun vakit zaman bölgedeki öteki halklarla Kürtler içinde yarattığı tansiyonları de göz önünde bulundurarak neler söylersiniz?
ABD liderinin bu husustaki işlevin sanıldığı kadar büyük değil işin açıkçası. Trump’ın başkanlığı Kürtler için fazlaca mu berbattı? Hayır. Biden çok mu güzel olacak? Hayır. Bir şey değişecek mi? Hayır. Zira ABD’nin Ortadoğu’daki siyaseti aşikâr. Bu siyaset fazlaca büyük bir bürokrasi üzerinden işliyor. Bu bürokrasinin yeni kararlar alması, değişiklikler yapması, Ortadoğu siyasetini değiştirmesi fazlaca değişkene bağlı. Bunlar Kürtlerin, Musevilerin, Ermenilerin yahut bir öteki bölgede sorun yaşayan toplumların lobiciliği ve diplomatik faaliyeti ile değiştirebileceği şeyler değil. Buradaki en hoş ders, İsrail dersidir. ABD ile bu kadar yakın ve kuvvetli bir ittifakı bulunmasına karşın ABD ile daima Ortadoğu’da çıkarları çatışan diğer bir devlet yok. Burada anlaşılması gereken şey şu, çıkarların dönemsel olarak yahut belirli kimi durumlara bakılırsa çatışmasıyla ittifak içinde bu biçimde bir korelasyon yok. İsrail’in İran, Suriye ve nükleer siyaseti, bütün bunlar ABD ile çatışan siyasetlerdir. ABD büyükelçiliklerini dinletecek, ABD’ye casus gönderecek kadar büyük çatışmaların yaşandığı durumlar var. Bu durumlar İsrail ile ABD içindeki yapısal alakayı bozmuyor. Kürtlerin amaç olarak bunu almaları gerekiyor. ABD, Fransa, Almanya yahut rastgele büyük bir devlet, Kürtlerle ittifak yaptığı için Ortadoğu’daki siyasetini Kürtlerin çıkarına bakılırsa değiştirmeyecektir. Bu değişim epey yavaş bir değişim. Bu jenerasyonlar alabilecek bir değişim.
‘ABD’NİN ROJAVA’DAKİ VARLIĞI HİÇBİR VAKİT BİR GARANTİ OLARAK GÖRÜLMEMELİ’
Evvelki soruyla ilişkili olarak, IŞİD’in taarruzları daha sonrasında Kürtlerin direnişi uzun müddet dünya gündemine oturdu. Çok sayıda da destekçi buldu. Hatta evvelki Lider Trump, Rojava’dan çekilme açıklamasını yaptığında büyük bir reaksiyon de topladı. Sizce Kürtler bu krizi nasıl yönetti? Rojava özelinde bundan daha sonrası için ABD’yle birlikte Suriye ve Rusya ile bağları de göz önünde bulundurarak neler beklenebilir?
Şunun altını çizmek isterim. Trump, bütün dünya için bir nefret nesnesiydi. Trump’ın Suriye’den, Rojava’dan çekilme sonucuna bu kadar büyük reaksiyon verilmesi, yalnızca Kürtlerin yarattığı sempati ile ilgili değildi. Tahminen de bunun büyük bir kısmı, Trump’ın bir nefret nesnesi olmasıyla ilgiliydi. Biden yarın Suriye’den çekilme sonucu verirse, Kürdistan’dan çekilme sonucu verirse, Trump’ın aldığı kadar büyük bir reaksiyon almaz. aslına bakarsan Suriye’yle ilgili Trump ve Biden’ın açıklamalarını yan yana koyduğunuz vakit ortada hayli önemli bir siyaset değişikliği de yok. Yalnızca retorik değişik, kelamlar değişik. Biden, biraz daha eğitimli cümleler kuruyor yalnızca. Onun haricindeki fark sanıldığı kadar büyük değil. 2019’da Trump’ın verdiği çekilme sonucuna bütün dünya, sivil toplum kurumları, entelektüeller ve devletlerin karşı çıkmasının ardında yalnızca Kürtlerin yarattığı sempati yoktu. Bu da bir faktördü katiyen. Ancak beraberinde Trump’ın bir nefret nesnesi, bir nefret simgesi olması, her yaptığı şeye karşı reaksiyon çekiyor olması fazlaca büyük bir faktördü. bu biçimde baktığınız vakit ABD’nin Suriye Kürdistan’ındaki varlığını garanti olarak görmek mümkün değil. Zira bu biçimde bir siyaseti de yok. ABD’nin Suriye’deki siyaseti, Suriye-Irak hududunu korumak üzerine ağırlaşmış bir siyasettir. Suriye-Türkiye sonunu korumak üzerine ağırlaşmış bir siyaset değildir. Bu niçinle aslına bakarsan Türkiye’nin Rojava’ya bilhassa Kürt güçlerine karşı operasyon yapmasına dahi göz yumulmuştur. Zira belirleyici olan her iki tarafın da bir biçimde müttefik olduğudur. Belirleyici olan Türkiye-Suriye hududu değil, belirleyici olan fundamentalist örgütlerin, IŞİD ve El Kural üzere örgütlerin yuvasını oluşturduğu, varlığına yol açan Irak-Suriye hududu üzere bölgelerin korunmasıdır. Bilhassa ABD’nin Irak’taki yatırımının korunmasıdır. Bu yüzden ABD’nin Rojava’daki varlığı hiç bir vakit bir garanti olarak görülmemelidir. Kürtlerin yapabileceği şey, Rojava’da, Irak Kürdistan’ında yapabilecekleri en değerli şey, global manada kabul görmüş yapılar kurmaktır. Dünyayı değiştirmek, felsefi bir açılım yapmak, fazlaca büyük bir şey yapmak üzere bir yükümlülükleri yoktur Kürtlerin. Bütün dünyada ne yapıldıysa onu yaparak olağanlaşmak, devletleşmek ve bağlantılarını güçlendirmekle bir yükümlülükleri var. Onun haricindeki tüm yollar epeyce riskli yollardır. Bu risklerin telafisi epey zordur.
Ceng Sagnic kimdir?
Lisans eğitimini Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’nde alan Ceng Sagnic, yüksek lisans eğitimlerini İsrail’de Ben-Gurion ve Tel Aviv üniversitelerinde tamamladı. 7 yıl İsrail’de Moshe Dayan Ortadoğu ve Afrika Araştırmaları Merkezi’nin Kürt Çalışmaları Programı’nın koordinatörlüğünü yaptı. bununla birlikte Türkiye siyaseti üzerine ağırlaşan bir yayının editörlüğünü yaptı. Hala Washington’da yaşayan Sagnic, İsrail, ABD ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) merkezli bir jeostratejik danışmanlık şirketinin baş analisti olarak bilhassa Ortadoğu siyaseti konusunda büyük milletlerarası şirketlere ve kimi batılı devlet kurumlarına danışmanlıklar yapıyor. 2017 Irak Kürdistan Bölgesi bağımsızlık referandumu sürecini yakından takip eden Sagnic, bilhassa IŞİD’in ortaya çıkışına ve ABD’nin Irak’tan çekilme sonucuna dair yorumları ile dikkat çekti. Kürtçe, Türkçe, İngilizce, Arapça ve İbranice bilen Sagnic Kürt, Türk, Arap, Fars ve Yahudi siyasetindeki yeni gelişmeleri izliyor. Rudaw, Kurdistan24, The Jerusalem Post üzere yayınlarda köşe müellifliği yapan Sagnic, çeşitli konferanslarda, televizyon programlarında değerlendirmelerde bulunuyor.
Sagnic’la milletlerarası alanda “Kürt diplomasisi”nin nasıl işlediğini, bir ‘Kürt lobisi’nin var olup olmadığını, Irak Kürdistan Bölgesi ve Rojava’da yaşananlar ekseninde konuştuk…
‘KÜRT MİLLİYETÇİLİĞİ BİR DEHŞETİN kararı OLARAK ORTAYA ÇIKTI’
Birinci Dünya Savaşı sonunda Osmanlı devletinin yıkılması ile Ortadoğu’ya bugünkü halini veren Sykes-Picot, Sevr ve Lozan üzere muahedeler yapıldı. Bağımsızlıklarını kazanan Araplar kendi devletlerini kurdu. Lakin Ortadoğu’da yeni bir güç olarak ortaya çıkan ABD’nin Wilson Prensipleri’nde de yer alan bu ‘bağımsızlık hakkı’ Kürtler kelam konusu olunca niye işlemedi? Bu periyoda ait değerlendirmeniz nedir?
Bu soruyla ilgili birfazlaca şey söylenebilir. Soruyu özetlersek şöyleki bir mana çıkıyor. niye Osmanlı hakimiyetinde bulunan diğer toplumlar bağımsızlıklarını kazanırken Kürtler kazanamadı? Bu sorunun birden çok karşılığı var. Bu karşılıkların hangisinin bizim için en uygun olduğunu kestirmek hayli sıkıntı. Lakin şunu söylemek mümkün. Milliyetçilik akımlarının, Osmanlı’ya, Osmanlı tebaasında bulunan toplumlara ulaşmasının farklı kanalları oldu. Arap milliyetçiliğinin ya da Ermeni milliyetçiliğinin Osmanlı topraklarında ortaya çıkmasının kanallarıyla Kürt milliyetçilerin kanalları farklıydı. Milliyetçilikten kastım rasyonalizm, ırkçılık manasında değil. Kürt milliyetçiliği, Kürt ulusal fikri, Arap ve Ermeni milliyetçilikleri üzere batıyla direkt olarak bir irtibat içerisinde ortaya çıkmadılar. Bu niçinle Kürt milliyetçiliği ile ilgili her vakit 3’üncü dalga bir milliyetçilik olduğu yorumu yapılır. Avrupa’da çıkan milliyetçi fikirlerin, Osmanlı içerisindeki tebaalara -bu tebaaların başında Ermeniler ve Araplar geliyor- direkt bir ulaşımı varken, Kürt milliyetçiliği hem bu milliyetlere karşı tıpkı vakitte ondan sonrasında gelecek Türk milliyetçiliğine karşı bir tepki olarak ortaya çıktı. bu vakitte fazlaca geç kalmış bir milliyetçilik olmuş oldu. Bu bahis tartışıldığında, listenin başında bu milliyetçilik geliyor. Kürdistan’daki Ermenilerin Avrupa ile Rusya’daki milliyetçi akımların fikirleriyle merkezi olan toplumlar ve o toplumların entelektüel dünyasıyla direkt bir ilişkileri vardı. Bu ilişkiyi dinden ötürü konuşabiliriz, kilise üzerinden konuşabiliriz yahut bu ilişkiyi İstanbul’daki kentli nüfus üzerinden konuşabiliriz. Kürtlerin bu biçimde bir irtibatı yoktu. Kürtler etraflarındaki hatta birlikte yaşadıkları, komşu oldukları toplumların milliyetçi fikirlerini lakin şaşkınlıkla izlediler. Bir öbür deyişle Kürt milliyetçiliği, reaksiyonal bir halde bir reaksiyon olarak, bir kaygının kararı olarak ortaya çıkmış oldu. Bu başlı başına bir geç kalma niçiniydi. Bu birinci sorun olarak konuşulabilir. İkinci sorun daha az söylenen bir konu. Kürt kentli nüfusunun fazlaca daha düşük olması. O devir için Kürt toplumundaki -orta sınıf demek mümkün değil ama- bir entelektüel, aristokrat sınıfın İstanbul’la, milliyetçi fikirlerle, idare erkleriyle ilgisi hayli zayıftı ve Kürtlerin kuvvetli olan bir kentli sınıfı olmayışı da bununla ilgiliydi. Üçüncü argüman, kolonyal güçlerin, Avrupalı güçlerin Kürtlerle ilgili mesela Araplarla ilgili olduğu üzere bir projelerinin olmayışıydı. Örneğin Hicaz’da, Arap dünyasında, Avrupa’dan ihraç edilmiş milliyetçi fikirleri, milliyetçi teşebbüsleri, Arapların ulusal bağımsızlıklarını elde etmeleri tarafında yahut otoritelerini elde etmeleri istikametinde kuvvetli batılı fikirler vardı Osmanlı’ya karşı. Kürdistan ile ilgili bu biçimde bir fikirleri, bir projeleri neredeyse yoktu. Sevr’deki Kürdistan projesi, tam manasıyla Kürtlerin bağımsızlığını kazanmasının Avrupa’da oturmuş bir fikir olduğunun sözü değildi. aslına bakarsan bilhassa devrin kolonyal güçleri, Kürtlerin bu biçimdesi devletleşebileceği imkana sahip olduklarından, Kürtlerin Türklerle ve İstanbul’la ortalarında devletleşmeye götürebilecek bir ayrılığı olduğundan emin değillerdi. O periyotta önde gelen Kürt aristokratları, entelektüelleri, Şerif Paşa üzere insanları ya da Bedirhanlar üzere bu hususta Avrupalıları ikna etmeye çalışmış olsalar da her vakit marjinal görüldüler. Hem geç kalmış bir milliyetçilik hem kentli nüfusu hayli düşük olan bir toplum birebir vakitte kendini bu biçimdesi bir projeyi istediğine dair devrin hükümran güçlerini ikna edemeyen bir durumdaydı Kürdistan toplumu. Kürdistan toplumunda, Kürdistan’ın uluslaşamaması, bağımsızlaşamaması sıkıntısının her vakit dışardan kaynaklı olduğuna dair bir yanılgı da var. Lakin Kürdistan’daki toplumsal yapının ve kentli nüfusun epeyce düşük olmasının bu fikirleri fazlaca geç elde etmiş olmasının hayli önemli bir tesiri var. Kürdistan’da bu fikir ortaya çıktığı vakit artık Osmanlı’nın mirasçısı, Osmanlı’nın son devirlerdeki Türkçüler için artık ‘her şeyi kaybettik Kürtleri de kaybedecek halimiz yok’ algısı oluşmuş durumdaydı aslına bakarsan.
Ceng Sagnic (sağda) ve Kürdistan Bölgesel İdaresi Başbakanı Mesrur Barzani 2017 referandumu sırasında.
bir daha Birinci Dünya Savaşı daha sonrasından başlayarak ele alırsak, Kürtlerin memleketler arası diplomaside nasıl tecrübeleri oldu ve bu tecrübeler nasıl bir birikim ortaya çıkardı?
Milletlerarası diplomaside Kürtlerin her vakit sesleri oldu zira Birinci Dünya Savaşı’nda ve daha sonrasında Kürtlerin Paris’te, Kahire’de, önde gelen gazetecileri, önde gelen başkanları oldu. Üstte da meselai verdiğim Şerif Paşa ve Bedirhanlar üzere başkanları oldu. Lakin milletlerarası diplomasi bir güç istikrarı üzerine heyetidir. Kürtlerin bu biçimde bir gücü olmadığı için Birinci Dünya Savaşı periyotlarında neredeyse 1946’da KDP (Kürdistan Demokrat Partisi) Irak’ın kuruluşuna, 1960’ların başında KDP’nin Irak Kürdistan bölgesi için teşebbüslerde olmasına kadar epeyce önemli bir diplomatik teşebbüsten bahsetmek mümkün değil. bu biçimde bir altyapı Kürtlerde neredeyse olmadı.
Bugün Kürtlerin memleketler arası diplomasideki varlıklarını nasıl değerlendirirsiniz? Kürtler hakları için dünyanın rastgele bir ülkesinde, mesela ABD’deki İsrail lobisi üzere, bir ‘lobi faaliyeti’ yürütebiliyor mu? Yürütebiliyorsa bu hangi alanlarda ve nasıl oluyor?
Artık şöyleki yarı espritüel bir anlatı vardır. Ermeniler birinci Amerika’ya geldikleri vakit, Yunan lobisinin ne kadar kuvvetli olduğunu görüp, Yunan entelektüellere, ‘Nasıl oldu da siz Amerika’da bu kadar kuvvetli oldunuz?’ diye sorar. Buna karşı Yunanlar da yanıt olarak, ‘fazlaca kolay olsa gerek, yalnızca tarihte 20 yıl geriye gitmeniz ve bir milyon Yunan’ı buraya getirmeniz gerekiyor’ üzere bir yanıt verir. Bir ülkedeki lobi faaliyeti aslında o ülkede bulunan nüfusun aktifliği ile direkt temaslıdır. Zira nüfusun gücüyle o ülkede bulunan, nüfusun gücüyle ilintili olmayan faaliyet esasen lobi değil, diplomatik faaliyettir. Örneğin bir ülke, şayet Amerika’da kendi çıkarları için bir proje geliştiriyorsa, bunu o ülkede bulunan vatandaşları üzerinden yapmıyorsa yahut orada vatandaşlar kendileri yapmıyorsa, bu diplomatik bir teşebbüstür. Lobi, bir çıkar kümesi olarak Avrupa yahut Amerika’da o kimliğe, o ulusa ilişkin bireylerin giriştiği faaliyet ise, bulundukları alandaki güçleriyle direkt ilintilidir. Kürt nüfusu Avrupa’da yahut Amerika’da hiç bir vakit bu biçimde bir sayıya, güce ulaşamadı. bu biçimde bir teşebbüs de olmadı esasen. Birkaç tane göç dalgası var. Bunların birincisi İran Kürtlerinin. 1979 Humeyni Devrimi’nden daha sonra İranlı öbür muhaliflerle yurtdışına çıktılar. Bilhassa Fransa ve Kanada’ya gitmeleriyle oluşan bir göç dalgasıydı. Çabucak birebir periyotlarda yeni bir öbür bir göç dalgası Türkiye’den Avrupa’ya giden emekçilerle birlikte Kürtlerin Avrupa’ya bilhassa Almanya’ya gitmesiyle oldu. daha sonraki öteki göç dalgalarıyla Irak ve Türkiye’den ondan sonrasında İran Kürdistan’ından tıpkı siyasi baskıdan kaçan siyasi muhaliflerin Avrupa’ya gitmesiyle oldu. Yani bir bakıma Kürdistan’dan çıkan beşerler batılı ülkelere yerleşen ve bir biçimde lobi oluşturması mümkün olan beşerler epey güçsüz insanlardı. Muhalif, yenilmiş, kaçmak zorunda kalan insanların epey daha güçsüz bir duruma evrilmeleriyle yurtdışına kaçmalarıyla sonuçlanmış oldu. Hal bu biçimde olunca sizin lobi faaliyetlerinizin başar şartı olan güç aslına bakarsan Avrupa’ya, Amerika’ya Kanada’ya giden Kürtlerin elinde olmayan bir güçtü. Diğer bir deyişle İran’dan, Irak’tan ve Türkiye’den aslına bakarsan kovulmak üzere olan, ekonomik gücü kalmamış olan, neredeyse yenilmiş bir siyasi örgütün kesimi olan beşerler gittiler. Bu insanların gittikleri ülkelerde yaşamsal faaliyetlerini idame ettirmekle ilgili problemleri varken biroldukça imkana gerek duyacak lobicilik faaliyetlerini başarmaları mümkün olmadı. Bilhassa Türkiye’deki Kürt hareketinin ögelerinin, bu hareketle direkt yahut indirekt kontağı olan insanların, 80’lerde, 90’larda, 2000’lerin başında Avrupa’ya iltica etmeleriyle bir ağır nüfus oluştu lakin buradaki kompleks, sofistike problemlerden birisi, bu giden nüfusun Avrupalılaşmamasıydı.
‘KÜRTLERE VERİLEN DAYANAK, NATO TARİHİNDE EN BÜYÜK TAKVİYELERDEN BİRİYDİ’
En aktüel ve canlı örneklerden biri üzerinden ele alırsak, sizin de yakından takip ettiğiniz IŞİD’in Ortadoğu’da Kürtlere yönelik taarruzları ve bunun sonuçları dünyaya gereğince anlatılabildi mi?
Sanıyorum evet. Kürtlerin IŞİD’e karşı verdikleri savaş boyunca 65 ülkeden kurulan bir koalisyonla epeyce önemli boyutta dayanak aldılar ve devam ediyorlar. Hem Irak Kürdistan’ında tıpkı vakitte Suriye Kürdistan’ında. Hatta şöyleki bir şey demek mümkün. Neredeyse 2014’ten, 2018’e kadar bu koalisyonun hava gücü, Kürtlerin şahsî hava gücü üzere işledi. Neredeyse tarihte epeyce az olmuş bir uyumla Kürt güçlerinin koordinatları direkt olarak bir operasyon merkezine bildirmesiyle ABD, İngiltere, Fransa, hatta Arap Emirlikleri uçaklarının direkt takviye verdiği bir savaş verilmiş oldu. Ben bu noktada IŞİD’e karşı uğraşta Kürtlerin aldığı takviyenin yetersiz olduğu kanaatinde değilim. Ama Kürtleri tatmin edecek bir dayanak miydi? Hayır, zira Kürtleri esasen mevcut statüko tatmin etmiyor. Irak’taki statüko, Bağdat’taki merkezi hükümet üzerinden, anayasaya bakılırsa Irak’ın savunmasıyla sorumlu olan merkezi hükümeti bay-pas ederek Kürtlere verilen takviyenin hudutlu kalmış olması, batılı koalisyonun yaptığı bir yanılgı değildi. Bu statükonun hali buydu. Kürtler bu statükodan rahatsızlar. Batılı güçlerin IŞİD’e karşı savaşta Kürtlere verdiği dayanakta Kürtleri tatmin etmeyen şeyler, koalisyonun yanlışları değil, statükonun sonuçları. Erbil’deki Kürdistan hükümeti bağımsız bir devlet değil. Bağımsız bir devlet olmadığı için batılı koalisyonun bu idareye verebileceği takviyenin bir hududu var. Sizin bu takviyenin pazarlığını yapabileceğiniz imkanlar hayli hudutlu. Zira kesimi olduğunuz hükümran bir devlet var. Siz de bu anayasanın bir parçasısınız. Bu anayasaya oy verenlerdensiniz. Burada mevcut statükonun sizi mutlu etmiyor olması aldığınız dayanağın mahiyetinden çok statükoyla ilgili bir şey. Hakeza Suriye için de tıpkı şeyi söyleyebiliriz. Suriye’deki statükonun tahminen Irak Kürdistan’ın, Irak ve dünya tarafınca legal görülen bir anayasanın oluşmuş olmasından bahsetmek mümkünken, Suriye’deki statüko büsbütün bir karmaşanın içerisinde. Suriye ve Irak Kürtlerinin, ABD liderliğindeki batılı koalisyonundan aldıkları takviye muhtemelen NATO’nun tarihinde, batı koalisyonu tarihinde en büyük takviyelerden birisiydi. Bunu yeterli bir başlangıç olarak görmek gerekir. Bunu fazla eleştirmek, fazla çekiştirmek yerine daha pragmatik bir yaklaşımla uygun bir başlangıç, uygun bir başlama olarak görmek gerekir diye düşünüyorum.
‘İSRAİL’İN KÜRDİSTAN BAĞIMSIZLIK REFERANDUMUNA VERDİĞİ TAKVİYE SAMİMİYDİ’
Irak Kürdistanı’ndaki referandum sürecinde İsrail beklenen bir bağımsızlık sonucuna takviye vereceğini açıklayarak bölgedeki öteki devletlerden ayrıldı. Bunun münasebetleri neydi? Ortadoğu’da ABD’nin en yakın ortağı olarak görülen ve bir hayli ülke ile münasebetleri sıkıntılı olan İsrail’in dayanağı Kürtler için ne manaya geliyor?
Ben referandum sürecinde hem Irak Kürdistan’ında hem İsrail’de fazlaca aktiftim. Zira bu biçimdelar Kürt çalışmalarının koordinatörüydüm. Her iki tarafta da en üst seviyede görüşme bahtım oluyordu bu takviyeyle ilgili. Verilen dayanak, samimi bir takviyeydi. Ama bir dayanağın samimi olması, pragmatik bir alt yapısının olmadığı manasına gelmiyor elbette. İsrail dış siyasetinde aşikâr açılar var. Bunlardan birisi Ortadoğu’da Müslüman coğrafyasında nüfusu kalabalık dostlar edinmek. Dikkat ederseniz, İsrail’in Türkiye siyaseti her vakit bunun üzerine konseyi olmuştur. İsrail’in siyaseti, kalabalık nüfuslu, İsrail ile problemleri dahi olsa, İsrail’i gayri yasal saymayan Müslüman toplumlarla barış içerisinde yahut alaka içerisinde olarak İsrail’in meşruiyetini güçlendirmektir. Bu siyasetin en hoş işaretlerinden birisi 2019’da İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri ve Bahreyn içinde sağlanan barış anlaşmasıydı. İsrail’in daima bir halde Türkiye ile ilgileri bir daha olağanlaştırmak istemesi ve işte 80’lerde, 90’larda Türkiye ile uzun devirli güzel bağları olmuş olması bu siyasetin bir kesimi. İsrail devleti, İsrail entelektüelleri tarafınca Kürtler bu biçimde bir aktör olarak görülüyor. 1979 İran ihtilali öncesinde İsrail’in İran ile fazlaca sıkı alakaları vardı. Bu çeşit kalabalık nüfuslu Müslüman toplumlarla sağlam ilgiler kurma uğraşı İsrail için bilhassa 2010’daki art geriye gelen krizlerden daha sonra Türkiye ile bağlantıların fazlaca önemli yara almış olması ve Kürtlerin hem askeri hem siyasi yeni bir güç olarak ortaya çıkması İsrail için pragmatik bir yaklaşımın sebeplerinden birisi oldu. İkincisi, İsrail Kürtleri tanıyor. bu biçimde bir avantajı var. Avrupalı devletler Kürtleri, Kürdistan’ı tanımadan evvel, İsrail Kürtleri ve Kürdistan’ı tanıyordu. Çünkü İsrail’e Kürdistan’dan gelmiş hatırı sayılır bir Kürdistanlı Yahudi nüfusu var. Bu nüfusun bir lobi üzere davrandığını söylemek tam olarak hakikat değil lakin bu nüfusun varlığı üzerinden Kürdistan diye bir yerin var olduğu, Kürtler diye bir toplumun var olduğu ve bu toplumun toplumsal yaşantısında çok seküler fikirlere ve yaklaşımlara dair bir algı var. Bu da birebir biçimde İsrail devletinin üzerinde Kürtlerle münasebetlerin kurulmasıyla ilgili entelektüellerin yaptığı bir baskıya dönüşüyor. Bu entelektüel baskıdan kastım da Kürdistan’dan gelmiş, Kürdistanlı Musevilerin yaptığı bir baskı değil. Bu Musevilerin varlığı üzerinden Kürdistan’ı tanımış bir entelekyanın İsrail devletini bu bahiste ikna eden bir baskısı var. Bu epey değerli, altını çizmek istediğim bir faktör. İsrail’deki bu algı değerli bir algı. Üçüncü bir husus, 2017’deki referandum sürecinde İsrail, Kürdistan referandumunu İran’ın genişleyen tesirine karşı bir faktör olarak gördü. Zira her ne kadar İran devleti bunu açıktan söz etmemiş olsa da Irak’ın Şii milislerin Kürdistan’a karşı giriştiği tüm siyasi ve askeri atakların hepsinin İran’ın yaptığı atılımlar olarak görüldüğü ve İsrail’in ABD’yi en azından ikna ederek, ikna edemezse bu referanduma dayanak vererek İran projesine karşı bir tavır alması formunda bir siyaset de vardı.
‘KATALONYA REFERANDUMU, KÜRDİSTAN REFERANDUMUNU OLUMSUZ ETKİLEDİ’
bir daha 2017’deki Kürdistan Bağımsızlık Referandumu sırasında dünyada bir ‘Kürt lobisi’nin bulunmamasının büyük bir eksiklik olduğu istikametinde değerlendirmeler yapıldı. bu biçimde bir ‘lobi’ faaliyeti olsa, tahminen de daha yanlışsız sözle “Kürtler diplomaside daha tesirli olabilse” sizce bağımsızlık sonucu yürürlüğe koyulabilir miydi? kuvvetli diplomasinin işletilmesinin ya da kuvvetli bir ‘lobi’nin yaratılmasının kaynağı öteki alanlarda da kuvvetli olmayı gerektirmez mi? Bu gerekler Kürtler açısından yerine getirilmiş midir?
Bağımsızlık epey matematiksel bir şey. Bir karar vermeniz, istemeniz yahut istememenizle ilgili bir şey değil. Bu matematiksel bir denklem. Irak Kürdistan Bölgesi’nin bağımsızlığının önündeki yegâne mani, kendi kendine yetip yetmediği… Kendi kendine ekonomik, siyasi ve askeri olarak yetip yetmediği. Bu bir argümana dönüşüyor. Zira kendi kendine yetmek için de bağımsız olması gerekiyor. Ancak kendi kendine yetemediği için de bağımsız olamıyor. Artık kendi kendinize yetemediğinizde, bağımsızlığınıza mani olan muarızlarınızı dengeleyemediğiniz vakit neye gereksiniminiz vardır? Dış takviyeye gereksiniminiz vardır. Irak Kürdistan Bölgesi yahut bütün Kürtlerin Türkiye’nin, Irak’ın, İran’ın ve Suriye’nin toplam gücünü dengeleyebilecek, bu gücün üstüne çıkabilecek bir güce ulaşamazlar. Teknik olarak mümkün değildir bu biçimde bir şey. Devletsiz bir toplumun bu biçimde bir güce erişmesi matematiğe uymaz. Neye muhtaçlık vardır? Dışardan bir dayanağa gereksinim vardır ve bu dayanak gelir sizin gücünüzü, size karşı olan devletlerin gücünü eşitler ve onların size karşı yaptırımlarını sonlar. ABD ve Avrupa takviyesi bu biçimde bir dayanak. aslına bakarsan bu biçimde bir niyet yoktu fakat bağımsızlık sonucunın uygulanması, daha epeyce Kürdistan’ın ne kadar kuvvetli olduğuyla ilgiliydi. Şayet sahiden Kürdistan’ın Amerika’da, Avrupa’da karar alıcıların kararlarını etkileyecek bir çalışmaları, güçleri olsaydı, bu güç istikrarında Kürtlerin öne çıkmasını sağlayabilecek bir dış takviyeyle bağımsızlık elde edilebilirdi. Ama bir daha bahsetmiş olduğumiz matematik epey önemli bir sıkıntıya tekabül etti 2017’de. Zira hem Irak’ın hem İran’ın hem Türkiye’nin lobilerinin Amerika’daki çıkar merkezlerinin ortak bir biçimde karşı çıktığı, üç tane devletin neredeyse ortak lobi çalışması yürüttüğü bir durum vardı. Tıpkı biçimde Amerika’nın siyaseti, katiyen Ortadoğu’da hudutları değiştirecek adımları atmamak üzerine bir siyasetti. Çok kuvvetli bir siyasetti. Kırılması epey sıkıntı. 2017 Kürdistan Bağımsızlık Referandumu’nun karşısında bu vardı. Bir de Katalonya ile referandumlar birebir anda yapıldı. Avrupa’da referandumların devletleri bölüyor olduğu korkusu ortaya çıkınca, tahminen takviye alınabilecek olan devletlerden de dayanak alınamadı. Tahminen dayanak alınabilecek olan kurumlar, dernekler ve sivil toplum örgütlerinden de takviye alınamadı. Zira Katalonya referandumu Avrupa’da bir dehşet yaratmış oldu.
Yani Katalonya referandumu, Kürdistan’daki referandumu olumsuz etkiledi…
Çok berbat bir yansıması oldu. Bu yalnızca devletler nezdinde değil, referandumlarla bölünme fikri, bu fikre dayanak verme korkusu, Kürdistan’ın muhtemelen Avrupa’dan takviye alabileceği biroldukça sivil toplum kuruluşundan, kuvvetli bireylerden, kuvvetli kümelerden takviye almasının önünde bir mani oluşturdu. Katalonya referandumunun tıpkı yıl yapılmış olması herbiçimde Kürdistan referandumu daha sonrasındaki başarısızlığın ve referanduma hiç bir takviye alınamamasının en büyük müntesiplerinden birisidir diyebiliriz. Kürtlerin Katalonya’ya karşı bir sempatisi var, ben de dahil. Bu sempatiden ötürü, ‘Nasıl olur da bir öteki devletsiz toplumun, misal ve bir dostça bir toplumun yaptığı referandum bu biçimde bir tesir yapar?’ diye itiraz edebilirler. Katalonya referandumu birinci duyurulduğu vakit ben Erbil’deydim. Kürdistan’daki referandum sonucunı alan insanların o referandumun olacağını duyar duymaz yüz sözlerini hatırlıyorum. ‘Hiç güzel olmadı, hiç vakitli değil’ deniliyordu. Zira referandumun bölünmeye gidiş olduğu, bir bölünme metodu olduğu fikri ortaya çıktığı anda, sizin diğer bir referanduma, öbür bir bölünmeye dayanak vermeniz ortadan kalkmış oluyor. Bu yalnızca devletler nezdinde değil, biroldukca sivil toplum kuruluşu, tesirli kişi nezdinde de birebir şey. Beşerler doğal olarak soracaktır, ‘Kürdistan’a dayanak veriyorsanız niçin Katalonya’ya dayanak vermiyorsunuz’. Yahut tam aykırısı. Bu fazlaca kuvvetli bir tesir yaptı. Biroldukca sefer Avrupalı kurumların “Kürdistan hükümetine yahut temsilcilerine takviye vermeyi isteriz ancak Katalonya’nın durumunu biliyorsunuz” dediklerini biliyorum.
‘TÜRKİYELİ KÜRT NÜFUS AVRUPA’DA DİASPORA ÜZERE DAVRANMAK YERİNE AVRUPALI MUHALİF ÜZERE DAVRANIYOR’
Başta Almanya ve Fransa olmak üzere Avrupa ülkelerinde, Rusya ve Amerika’da hatırı sayılır Kürt nüfusu bulunuyor. Kürtlere ilişkin temsilcilikler ve son senelerda bu ülkelerin parlamentolarına, mahallî idarelerine giren çok sayıda Kürt siyasetçi var. Bu aktiflik, milletlerarası diplomasiye de yansıyabilir mi?
Katiyen. Bu nüfusun bilhassa IŞİD savaşının başlangıcından beri oynadığı değerli bir rol var. Kürdistan’ı bulundukları ülkelere, toplumlarına, devletlerine, sivil toplum kuruluşlarına, üniversitelerine, medyalarına aktarmak üzere bir rolleri var. Bu rol eskiye, 2014 öncesine nazaran fazlaca daha görünür bir rol olmuştu. Ancak birtakım handikaplar var. Bilhassa Türkiyeli Kürt nüfusun Avrupa’da bir diaspora üzere davranmak yerine, Avrupa’daki bir muhalif üzere davranıyor olmalarının eza yarattığını söylemek mümkün. Avrupa’daki Kürtlerin, Avrupalılaşmaları ve artık İstanbul’da, Diyarbakır ya da Hakkari’de olmadıklarını farkına varmalarını sağlamak gerekirken, örgütsel ilişkiler bunun önünde bir mahzur teşkil ediyor. Bilhassa Avrupa’daki Türkiyeli Kürt nüfus, bulundukları devletlerin Türkiye ile olan bağlarından ötürü bu devletlerle bir tıp rekabete, bir tıp uğraşa girişmiş oluyorlar. Diaspora lobiciliği olgunluk sorunu. Diplomasi üzere. Sizin bulunduğunuz devletin sizin gayret ettiğiniz devletle alakaları olabilir. Siz bu bağlardan rahatsız olabilirsiniz. Lobinin birinci önceliği, bulunduğu ülkenin onun çaba ettiği devletle bağlantılarını kesmesi değil, misal alakaları onunla da kurmasıdır. Bu birinci önceliktir. Yani sizin Fransa yahut Almanya’da kurduğunuz bir sivil toplum kuruluşu ve siyasi tertibin birinci önceliği Fransa ile Türkiye içindeki bağları bozmaktan fazla Kürtler ve Fransa içindeki ilgiyi düzgünleştirmek olmalıdır. Lakin bu birinci öncelik olamaz. Bunu birinci öncelik haline getirdiğiniz vakit ve siz bulunduğunuz ülkenin muhalif bir örgütü üzere davranmaya başladığınız vakit, bulunduğunuz ülkedeki bütün marjinal kümelerle ortaklaştığınız, karar alıcılarla bağlantılarınızı bundan dolayı sınırladığınız vakit sizin faaliyetlerinizin muvaffakiyet talihi epeyce düşer.
elbette Kürtler ismine bir diplomasi faaliyetinden kelam edilecekse, bu biçimde bir faaliyetin karşısında kuvvetli devletlerin lobilerinin bulunduğu da göz gerisi edilemez.
Katiyetle. Yani ABD’nin Türkiye bağlantılarının en çetrefilli, en berbat olduğu vakit içinderda dahi ABD’de her vakit hayli kuvvetli bir Türkiye lobisi oldu. New York’taki Türk Meskeni 36 katlı. Ve kiracılara verilmiyor. İçinde Türk firmaları, Türk diplomatik kurumları, Türk dernekleri var. New York’ta 36 katlı bir gökdelen büyük bir şey. Bu bağların ABD ile Türkiye içindeki siyasi münasebetlerin kötüleşmesiyle yıkılabilecek bir lobi değil. Zira lobiciliğin yahut lobinin birinci -aslına bakarsan temel algı çıkar ilişkileri- ve bu çıkar ilgileri Türkiye ve ABD içinde yahut Fransa ile ABD içinde devam eden bağlantılar… Bu bağlara karşı savaşmak yel değirmenlerine karşı savaşmak üzere bir şey. ABD’nin Türkiye ile ilgilerine yahut Almanya’nın Türkiye ile alakalarına karşı savaşmak, yeni başlayan ve fazlaca güçsüz bir Kürt lobisi için yel değirmenlerine karşı savaşmaktır. Bunun yerine Kürtleri güçlendirmek üzerine ağırlaşmak gerekir. Bu da amiyane tabirle söyleyeyim, ‘dernekçi’ zihniyetinden çıkmanızı gerektirir. Kürtlerin Avrupa’da bulunan örgütlerinin, faaliyet gösteren örgütlerinin ODTÜ’deki bir Kürt derneği olmadıklarının, bir öğrenci derneği olmadıklarının farkına varmaları gerekiyor. Bu farkındalığın yaratılması gerekiyor.
‘KÜRTLER İÇİN ABD İLE BAĞLARINI MÜDAFAALARI ÇOK ÖNEMLİ’
Pekala Kürtlerin daima ya da dönemsel ‘müttefikleri’ var mı? var ise kimler ve ne kadar etkililer?
Bütün ittifaklar ve müttefikler dönemseldir. Kürtler katiyetle ve muhakkak ABD müttefikidir. Kimsenin bir kuşkusu yoktur şu an için. Bu ittifakın içerisinde birtakım kimi 2019’da Suriye’den çekilme sonucu üzere kimi zorlayıcı kararları olmasının haricinde Kürtler bir ABD müttefikidir. Bu kuvvetli bir ittifaktır. hafifçee alınacak bir ittifak değil. Hatta ve hatta devletsiz bir toplumun kazanabileceği en büyük imkanlardan biridir. Ben katiyen Kürtlerin her koşul ve şartta ABD ile ittifak bağlarını kendilerinden taviz vermek kaydıyla dahi müdafaalarının fazlaca değerli olduğunu düşünüyorum. Zira az evvel de dediğim üzere matematik olarak Kürtlerin Ortadoğu’da bulundukları coğrafyada muarızlarına karşı başarılı olmalarının tek şartı dışarıdan dayanak getirmektir, taşıma su getirmektir Kürdistan’a. Zira Kürdistan’daki mevcut güç ne İran’ı ne Türkiye’yi ne de Suriye’yi tek başına dengeleyemez. Bu yüzden Kürtlerin bir ABD, batı müttefiki, NATO müttefiki olduğu epeyce açıktır, ortadadır. Bu ittifak, ABD ve NATO’nun Türkiye ile tahminen bir gün İran ve Irak ile yaptığı ittifaklarla kurduğu bağlantılarla sulandırılmamalıdır. ABD hem Kürtlerle hem Türklerle ittifak yapabilecek kadar büyüktür.
‘KÜRTLER ORTADOĞU’DA ÇOK GÜÇLÜ BİR AKTÖR OLDUKLARINI KANITLAMIŞTIR’
Sıkıntı Kürtler açısından bir ‘hak mücadelesi’ olarak ortaya konsa da milletlerarası alanda devletlerin çıkar ilgileri ön plana çıkıyor. Dört modüle bölünmüş, kuvvetli bir idareye sahip olmayan Kürtler bu biçimde bir istikrarda ilerleme sağlayabilir mi? Devletlerle bir kazan-kazan bağlantısı kurabilir mi?
Bizim çıkar bağlantılarımız de ön planda. Kürtler de başka ülkelerle pragmatik münasebetler kuruyorlar. Az evvel dediğim şeyin altını çizmek istiyorum müsaadenizle. ABD Kürtlerle de Türklerle de ittifak kurabilecek kadar büyüktür. Bu ittifakların birbirlerine tercih edilmelerine gerek olmaz. 2014’ten daha sonra yaşanan tüm gelişmeler aslında Kürtlerin devletsiz olmalarına karşın Ortadoğu’da hayli kuvvetli bir aktör olduklarını kanıtlamıştır herkes için. Bu saatten daha sonra büyük bir yanılgı yapılmadığı sürece, alakaları zedeleyecek bir sorun olmadığı sürece, 2014’ten daha sonra kurulmuş bağların kolay kolay geriye gitmesi mümkün değildir aslına bakarsanız.
ABD Lideri Joe Biden’ın Kürtlerle münasebetleri baştan beri düzgün tutmaya çalıştığı, Biden periyodunun Kürtler için bir ‘fırsat’ olduğu biçiminde değerlendirmeler de sıkça yapılıyor. ABD’nin Kürtlerle geçmişten bugüne kurduğu alakayı ve bunun vakit zaman bölgedeki öteki halklarla Kürtler içinde yarattığı tansiyonları de göz önünde bulundurarak neler söylersiniz?
ABD liderinin bu husustaki işlevin sanıldığı kadar büyük değil işin açıkçası. Trump’ın başkanlığı Kürtler için fazlaca mu berbattı? Hayır. Biden çok mu güzel olacak? Hayır. Bir şey değişecek mi? Hayır. Zira ABD’nin Ortadoğu’daki siyaseti aşikâr. Bu siyaset fazlaca büyük bir bürokrasi üzerinden işliyor. Bu bürokrasinin yeni kararlar alması, değişiklikler yapması, Ortadoğu siyasetini değiştirmesi fazlaca değişkene bağlı. Bunlar Kürtlerin, Musevilerin, Ermenilerin yahut bir öteki bölgede sorun yaşayan toplumların lobiciliği ve diplomatik faaliyeti ile değiştirebileceği şeyler değil. Buradaki en hoş ders, İsrail dersidir. ABD ile bu kadar yakın ve kuvvetli bir ittifakı bulunmasına karşın ABD ile daima Ortadoğu’da çıkarları çatışan diğer bir devlet yok. Burada anlaşılması gereken şey şu, çıkarların dönemsel olarak yahut belirli kimi durumlara bakılırsa çatışmasıyla ittifak içinde bu biçimde bir korelasyon yok. İsrail’in İran, Suriye ve nükleer siyaseti, bütün bunlar ABD ile çatışan siyasetlerdir. ABD büyükelçiliklerini dinletecek, ABD’ye casus gönderecek kadar büyük çatışmaların yaşandığı durumlar var. Bu durumlar İsrail ile ABD içindeki yapısal alakayı bozmuyor. Kürtlerin amaç olarak bunu almaları gerekiyor. ABD, Fransa, Almanya yahut rastgele büyük bir devlet, Kürtlerle ittifak yaptığı için Ortadoğu’daki siyasetini Kürtlerin çıkarına bakılırsa değiştirmeyecektir. Bu değişim epey yavaş bir değişim. Bu jenerasyonlar alabilecek bir değişim.
‘ABD’NİN ROJAVA’DAKİ VARLIĞI HİÇBİR VAKİT BİR GARANTİ OLARAK GÖRÜLMEMELİ’
Evvelki soruyla ilişkili olarak, IŞİD’in taarruzları daha sonrasında Kürtlerin direnişi uzun müddet dünya gündemine oturdu. Çok sayıda da destekçi buldu. Hatta evvelki Lider Trump, Rojava’dan çekilme açıklamasını yaptığında büyük bir reaksiyon de topladı. Sizce Kürtler bu krizi nasıl yönetti? Rojava özelinde bundan daha sonrası için ABD’yle birlikte Suriye ve Rusya ile bağları de göz önünde bulundurarak neler beklenebilir?
Şunun altını çizmek isterim. Trump, bütün dünya için bir nefret nesnesiydi. Trump’ın Suriye’den, Rojava’dan çekilme sonucuna bu kadar büyük reaksiyon verilmesi, yalnızca Kürtlerin yarattığı sempati ile ilgili değildi. Tahminen de bunun büyük bir kısmı, Trump’ın bir nefret nesnesi olmasıyla ilgiliydi. Biden yarın Suriye’den çekilme sonucu verirse, Kürdistan’dan çekilme sonucu verirse, Trump’ın aldığı kadar büyük bir reaksiyon almaz. aslına bakarsan Suriye’yle ilgili Trump ve Biden’ın açıklamalarını yan yana koyduğunuz vakit ortada hayli önemli bir siyaset değişikliği de yok. Yalnızca retorik değişik, kelamlar değişik. Biden, biraz daha eğitimli cümleler kuruyor yalnızca. Onun haricindeki fark sanıldığı kadar büyük değil. 2019’da Trump’ın verdiği çekilme sonucuna bütün dünya, sivil toplum kurumları, entelektüeller ve devletlerin karşı çıkmasının ardında yalnızca Kürtlerin yarattığı sempati yoktu. Bu da bir faktördü katiyen. Ancak beraberinde Trump’ın bir nefret nesnesi, bir nefret simgesi olması, her yaptığı şeye karşı reaksiyon çekiyor olması fazlaca büyük bir faktördü. bu biçimde baktığınız vakit ABD’nin Suriye Kürdistan’ındaki varlığını garanti olarak görmek mümkün değil. Zira bu biçimde bir siyaseti de yok. ABD’nin Suriye’deki siyaseti, Suriye-Irak hududunu korumak üzerine ağırlaşmış bir siyasettir. Suriye-Türkiye sonunu korumak üzerine ağırlaşmış bir siyaset değildir. Bu niçinle aslına bakarsan Türkiye’nin Rojava’ya bilhassa Kürt güçlerine karşı operasyon yapmasına dahi göz yumulmuştur. Zira belirleyici olan her iki tarafın da bir biçimde müttefik olduğudur. Belirleyici olan Türkiye-Suriye hududu değil, belirleyici olan fundamentalist örgütlerin, IŞİD ve El Kural üzere örgütlerin yuvasını oluşturduğu, varlığına yol açan Irak-Suriye hududu üzere bölgelerin korunmasıdır. Bilhassa ABD’nin Irak’taki yatırımının korunmasıdır. Bu yüzden ABD’nin Rojava’daki varlığı hiç bir vakit bir garanti olarak görülmemelidir. Kürtlerin yapabileceği şey, Rojava’da, Irak Kürdistan’ında yapabilecekleri en değerli şey, global manada kabul görmüş yapılar kurmaktır. Dünyayı değiştirmek, felsefi bir açılım yapmak, fazlaca büyük bir şey yapmak üzere bir yükümlülükleri yoktur Kürtlerin. Bütün dünyada ne yapıldıysa onu yaparak olağanlaşmak, devletleşmek ve bağlantılarını güçlendirmekle bir yükümlülükleri var. Onun haricindeki tüm yollar epeyce riskli yollardır. Bu risklerin telafisi epey zordur.
Ceng Sagnic kimdir?
Lisans eğitimini Irak Kürdistan Bölgesel İdaresi’nde alan Ceng Sagnic, yüksek lisans eğitimlerini İsrail’de Ben-Gurion ve Tel Aviv üniversitelerinde tamamladı. 7 yıl İsrail’de Moshe Dayan Ortadoğu ve Afrika Araştırmaları Merkezi’nin Kürt Çalışmaları Programı’nın koordinatörlüğünü yaptı. bununla birlikte Türkiye siyaseti üzerine ağırlaşan bir yayının editörlüğünü yaptı. Hala Washington’da yaşayan Sagnic, İsrail, ABD ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) merkezli bir jeostratejik danışmanlık şirketinin baş analisti olarak bilhassa Ortadoğu siyaseti konusunda büyük milletlerarası şirketlere ve kimi batılı devlet kurumlarına danışmanlıklar yapıyor. 2017 Irak Kürdistan Bölgesi bağımsızlık referandumu sürecini yakından takip eden Sagnic, bilhassa IŞİD’in ortaya çıkışına ve ABD’nin Irak’tan çekilme sonucuna dair yorumları ile dikkat çekti. Kürtçe, Türkçe, İngilizce, Arapça ve İbranice bilen Sagnic Kürt, Türk, Arap, Fars ve Yahudi siyasetindeki yeni gelişmeleri izliyor. Rudaw, Kurdistan24, The Jerusalem Post üzere yayınlarda köşe müellifliği yapan Sagnic, çeşitli konferanslarda, televizyon programlarında değerlendirmelerde bulunuyor.