Boğaz’da krizin ismi: Mayın Rusya’nın Soçi Liman Müdürlüğü’nün Odessa açıklarına döşenen yaklaşık 420 adet eski mayında fırtına niçiniyle kopmalar meydana geldiğini mayınların sürüklenmeye başladığını duyurmasının akabinde mayınların İstanbul Boğazı’na ulaşıp ulaşmayacağı gündeme geldi. Kaç adet mayının hareket halinde olduğu net olarak bilinmezken Türk Deniz Kuvvetleri Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı da bir açıklama yaptı ve bahse mevzu tehlike yaratabilecek mayınlara karşı denizcilere ihtar da bulundu.
Pekala Mayınlar İstanbul Boğazına ulaşabilir mi? Mayınlar denizlerimize ulaşırsa bizi hangi tehlikeler bekliyor?
ASAM TÜRK DEGS Lideri ve İstanbul Topkapı Üniversitesi Öğretim Üyesi Müstafi Tümamiral Doç. Dr. Cihat Yaycı ve 26. Periyot CHP İstanbul Milletvekili Albay Dursun Çiçek, mümkün riskleri Gazete Duvar için kıymetlendirdi.
Askeri terminolojide serseri mayın olarak tabir edilen bu mühimmatların pek tehlikeli ve riskli silahlar olduğunu belirten müstafi Tümamiral Doç. Dr. Cihat Yaycı, ‘’Mayın döşemek, döşeyen ülkeye epey büyük bir sorumluluk yükler. Koptu izlenimi veren mayınlar Karadeniz ve Boğazlar açısından önemli riskler oluşturmaktadır’’ dedi.
LAHEY YASAKLIYOR
1907 Lahey Mukaveleleri 8. Protokol’ünde mayın kullanmasının çok sonlandırılmış olduğuna; kıyı ve limanların açığına da deniz mayını döşemenin yasaklandığına dikkat çeken Yaycı, ‘’Serseri mayın olarak tabir edilen ve kopan ya da şuurlu bir biçimde koparılan bu mayınlar denizde başıboş bir biçimde ilerleyerek Karadeniz ve Boğaz’da büyük tehlike yaratır. Çünkü Karadeniz’de genel akıntı da Tuna Irmağı’nın de tesiri ile İstanbul Boğazı’na doğrudur. Yani, var ise şayet, serseri mayınların İstanbul Boğazı’na yanlışsız sürüklenme ve tehlike doğruma ihtimali yüksektir’’ dedi.
Cihat Yaycı
‘TİCARET HAYATI DARBE YER’
Bölgede muhtemel mayınların güvenlik, ekonomik ve askeri riskler getireceğinin altını çizen Yaycı, ‘’Yıllık 40 ila 50 bin geminin geçtiği Boğazlarımızda ve Karadeniz’de ticaret ömrü çok büyük bir darbe yer. Öbür yandan; bölgesel güvenlik büsbütün risk altına girmiş olur. Bir barış denizi olarak yıllardir ticaret, diplomasi ve kültürel alakaların güçlü olduğu Karadeniz havzası da bu sorun niçiniyle fazlaca büyük bir yara alır. Ülkeler içindeki bağ tansiyon üzerine kurgulanır. Burada ihbarların büsbütün ciddiye alınması gerekmektedir’’ dedi.
‘MAYIN KULLANANLAR SAVAŞ KABAHATİ İŞLEMİŞ OLUR’
Rusya’nın askeri operasyonlara başladığı birinci günden itibaren Odessa açıklarına Ukraynalılar tarafınca mayınlar döşediği sav edilmişti. Lahey Sözleşmesi’ne bakılırsa mayınların kısıtlanmış olduğunu hatırlatan Yaycı, “Ticaret rotalarında yasaklanmış bir silah temizlemek, büsbütün döşeyen ülke ve ülkelerin sorumluluğundadır’’ dedi ve ekledi:
‘’Sözleşmede belirtilen koşulları sağlamayarak mayın silahını kullanan devletler savaş cürmü işlemiş olurlar ki burada serseri mayınların varlığından bahsediyorsak mayın silahını kullananlar savaş cürmü işlemişlerdir demektir.’’
Türk Deniz Kuvvetleri’nin mayın tarama ve avlama sistem ve gemileri mevcut olduğunu aktaran Yaycı: ‘’Bu gemiler hem mayın bulunma riski yüksek birebir vakitte trafiğin ağır olduğu bölgelerde mayın tespit etme ve etkisiz hale getirme faaliyetleri icra ederler. Gerekirse İstanbul Boğazı girişine yanlışsız mayın olmadığından emin olunan ve sık sık mayın arama, tarama ve avama faaliyeti icra ederek emniyetli koridorlar oluşturulabilir. Buna taranmış kanal diyoruz’’ dedi.
‘MAYIN DÖŞEYEN DEVLET BUNU AÇIKLAMALI’
Muhtemel bir patlama durumunda beşerler, gemiler ve ticaretin goreceği felaketi Karadeniz’deki canlıların da yaşayacağını söz eden Yaycı, ‘’Burada yaşayan endemik tiplerin hayat alanları, yumurtlama mevsimleri ve sürü hareketleri bu patlamanın tesiriyle ölümcül bir biçimde değişme riskiyle karşı karşıyadır’’ dedi.
Yaycı mevzuya ait yaptığı açıklamada: ‘’Yapılması gereken birinci şey, bir devlet mayın dökmüş ise bunu açıklamalı ve kopan mayınları var ise sayısı ve niteliğini, ne vakit koptuğunu en azından Karadeniz’e kıyıdaş devletlere bildirmelidir’’ dedi.
‘İHTİMAL SIFIR DEĞİL’
26. Periyot CHP İstanbul Milletvekili Albay Dursun Çiçek kelam konusu mayınların boğazlara ulaşma mümkünlüğü ile ilgili olarak, ‘’Mayınların bilhassa en çok İstanbul Boğazı’na ulaşma ihtimali sıfır değil. Lakin bu mevzuda tehlikeyi önleyecek biçimde Türk Deniz Kuvvetlerimizin mayın tespit ve imha imkan ve kabiliyetleri bu tehlikeyi minimuma indirecektir” dedi.
‘SEBEP OLAN ÜLKE SORUMLUDUR’
Bu mevzuda esasen hukuksal ve maddi sorumluluğun sebep olan ülkeye ilişkin olduğuna dikkat çeken Albay Çiçek, ‘’Öncelikle sebep olanların bu probleme tahlil bulması gerekiyor. İş başa düşerse de, Türk Deniz Kuvvetleri bu çeşit tehditleri bertaraf edecek imkanlara ve deneyime sahiptir. Mayın tehdidine karşı çabada Türk Deniz Kuvvetleri’nin dünyada kıymetli bir yeri olduğundan eminiz’’ dedi.
Dursun Çiçek
‘GEMİ SİGORTALARI YÜKSELİR’
bu türlü olumsuz bir gelişme olursa Karadeniz’deki deniz ulaşımının emniyetsiz hale geleceğini ve gemi sigorta maliyetlerinin yükseleceğini belirten Albay Çiçek, ‘’Doğabilecek ziyanlardan doğal olarak üniversal hukuka nazaran mayınları döşeyen ülke sorumludur’’ dedi ve ekledi:
‘’Karadeniz’de deniz güvenliği ve deniz ticaret yollarının inançlı hale getirilmesi için Türkiye’nin bilhassa kendine münhasır ekonomik bölgelerinde mayın arama ve imha faaliyetlerine çaba ayırması gerekir. Türkiye bu biçimde bir tehlike somut hale gelirse bu sorunu başta BM olmak üzere yetkili kozmik kurumlara taşıyabilir ve mayınları döşeyen ülkeyi tahlil ismine önlem almaya zorlayabilir.’’
Mayınların tespit edilmesi ve temizlenmesinin mümkün olduğunu belirten Albay Çiçek, ‘’Türk Deniz Kuvvetleri gemilerle ve helikopterlerle mayınları tespit edebilir ve imhasını sağlayıp tehlikeyi bertaraf edebilir. Mayın tehdidinin ortadan kaldırılması Karadeniz’deki balıkçılık faaliyetlerimizi de yakından etkiler’’ dedi.
‘KÜÇÜK DENİZ CANLILARI İÇİN TEHDİT OLUŞTURMAZ, GEMİLERE ZİYAN VERİR’
Albay Çiçek, ‘’Mayınlar çarptığında patlayacak kadar ağır kütlesi olan deniz canlılarına ziyan verebilir. Lakin denize döşenmiş mayınlar gemi üzere büyük kitlelerin çarpması halinde patlayabilir ve gemilere ziyan verir. Küçük deniz canlıları için fazlaca değerli bir tehdit oluşturmaz. Balıkçılık faaliyetlerimizin güvenliğini tehdit eder’’ dedi.
LAHEY MUKAVELESİ NEDİR?
Lahey Mukavelesi, memleketler arası hukuk alanında savaş kabahatlerini tanımlayan birinci resmî kontratlardan biridir.
Bu mukaveleye, Türkiye’de taraf olmuş ve iç hukukuna yordamına uygun bir biçimde almıştır. Lahey Sözleşmesi’ne Ukrayna 2003 yılında taraf olmuştur.
Lahey Sözleşmesi’nde de mayınlara ait VIII’nci Protokol’de yer alan hususlar şöyledir:
(1) Mayınlar; yalnızca deniz bölgelerinin düşmana verilmemesi üzere yasal askeri gayeler için kullanılır.
(2) Mayınlar; ayrıldıklarında ya da bunların üstündeki denetim kaybolduğunda işleyen aktif bir nötrleştirme düzeneğine sahip olmadıkları sürece kullanılmayacaktır.
(3) Yüzer mayınlar (serseri mayınlar), askeri bir gayeye karşı yöneltilmedikleri ve bunların üstündeki denetim kaybolduktan daha sonra bir saat ortasında zararsız hale gelmedikleri sürece kullanılamazlar.
(4) Mayın döşenen yerler kaydedilecektir.
(5) Mayınların döşenmesi tarafsız gemilerin açık denizlere çıkışına imkan sağlayacak ve milletlerarası boğazlar ve grup ada deniz yolları üstündeki rotaları açık tutacak biçimde yapılmalıdır.
(6) Düzeneklerin nötrleştirilmesinin emeli, mayınlar; muharibin denetiminden çıktıktan daha sonra onların gemilere ziyan vermemesini sağlamaktır. Bu düşmanlıkların sona ermesinden daha sonra mayın temizlenmesini mümkün kılmak açısından gereklidir.
Kontrata taraf olan ülkeler şöyleki:
1) Almanya
2) Arjantin
3) Arnavutluk
4) Avusturya
5) Belarus (Beyaz Rusya)
6) Belçika
7) Bosna Hersek
8) Çek Cumhuriyeti
9) Çin (sadece Makau Özerk
Bölgesi)
10) Danimarka
11) Ermenistan
12) Fas
13) Finlandiya
14) Fransa
15) Hırvatistan
16) Hollanda
17) İspanya
18) İsrail
19) İsveç
20) İsviçre
21) İtalya
22) İzlanda
23) Japonya
24) Karadağ
25) Kazakistan
26) Kırgızistan
27) Letonya
28) Litvanya
29) Lübnan
30) Lüksemburg
31) Macaristan
32) Makedonya
33) Mısır
34) Moğolistan
35) Moldova Cumhuriyeti
36) Norveç
37) Özbekistan
38) Polonya
39) Portekiz
40) Romanya
41) Rusya Federasyonu
42) Sırbistan
43) Slovakya
44) Slovenya
45) Surinam
46) Türkiye
47) Ukrayna
48) Vatikan
Pekala Mayınlar İstanbul Boğazına ulaşabilir mi? Mayınlar denizlerimize ulaşırsa bizi hangi tehlikeler bekliyor?
ASAM TÜRK DEGS Lideri ve İstanbul Topkapı Üniversitesi Öğretim Üyesi Müstafi Tümamiral Doç. Dr. Cihat Yaycı ve 26. Periyot CHP İstanbul Milletvekili Albay Dursun Çiçek, mümkün riskleri Gazete Duvar için kıymetlendirdi.
Askeri terminolojide serseri mayın olarak tabir edilen bu mühimmatların pek tehlikeli ve riskli silahlar olduğunu belirten müstafi Tümamiral Doç. Dr. Cihat Yaycı, ‘’Mayın döşemek, döşeyen ülkeye epey büyük bir sorumluluk yükler. Koptu izlenimi veren mayınlar Karadeniz ve Boğazlar açısından önemli riskler oluşturmaktadır’’ dedi.
LAHEY YASAKLIYOR
1907 Lahey Mukaveleleri 8. Protokol’ünde mayın kullanmasının çok sonlandırılmış olduğuna; kıyı ve limanların açığına da deniz mayını döşemenin yasaklandığına dikkat çeken Yaycı, ‘’Serseri mayın olarak tabir edilen ve kopan ya da şuurlu bir biçimde koparılan bu mayınlar denizde başıboş bir biçimde ilerleyerek Karadeniz ve Boğaz’da büyük tehlike yaratır. Çünkü Karadeniz’de genel akıntı da Tuna Irmağı’nın de tesiri ile İstanbul Boğazı’na doğrudur. Yani, var ise şayet, serseri mayınların İstanbul Boğazı’na yanlışsız sürüklenme ve tehlike doğruma ihtimali yüksektir’’ dedi.
Cihat Yaycı
‘TİCARET HAYATI DARBE YER’
Bölgede muhtemel mayınların güvenlik, ekonomik ve askeri riskler getireceğinin altını çizen Yaycı, ‘’Yıllık 40 ila 50 bin geminin geçtiği Boğazlarımızda ve Karadeniz’de ticaret ömrü çok büyük bir darbe yer. Öbür yandan; bölgesel güvenlik büsbütün risk altına girmiş olur. Bir barış denizi olarak yıllardir ticaret, diplomasi ve kültürel alakaların güçlü olduğu Karadeniz havzası da bu sorun niçiniyle fazlaca büyük bir yara alır. Ülkeler içindeki bağ tansiyon üzerine kurgulanır. Burada ihbarların büsbütün ciddiye alınması gerekmektedir’’ dedi.
‘MAYIN KULLANANLAR SAVAŞ KABAHATİ İŞLEMİŞ OLUR’
Rusya’nın askeri operasyonlara başladığı birinci günden itibaren Odessa açıklarına Ukraynalılar tarafınca mayınlar döşediği sav edilmişti. Lahey Sözleşmesi’ne bakılırsa mayınların kısıtlanmış olduğunu hatırlatan Yaycı, “Ticaret rotalarında yasaklanmış bir silah temizlemek, büsbütün döşeyen ülke ve ülkelerin sorumluluğundadır’’ dedi ve ekledi:
‘’Sözleşmede belirtilen koşulları sağlamayarak mayın silahını kullanan devletler savaş cürmü işlemiş olurlar ki burada serseri mayınların varlığından bahsediyorsak mayın silahını kullananlar savaş cürmü işlemişlerdir demektir.’’
Türk Deniz Kuvvetleri’nin mayın tarama ve avlama sistem ve gemileri mevcut olduğunu aktaran Yaycı: ‘’Bu gemiler hem mayın bulunma riski yüksek birebir vakitte trafiğin ağır olduğu bölgelerde mayın tespit etme ve etkisiz hale getirme faaliyetleri icra ederler. Gerekirse İstanbul Boğazı girişine yanlışsız mayın olmadığından emin olunan ve sık sık mayın arama, tarama ve avama faaliyeti icra ederek emniyetli koridorlar oluşturulabilir. Buna taranmış kanal diyoruz’’ dedi.
‘MAYIN DÖŞEYEN DEVLET BUNU AÇIKLAMALI’
Muhtemel bir patlama durumunda beşerler, gemiler ve ticaretin goreceği felaketi Karadeniz’deki canlıların da yaşayacağını söz eden Yaycı, ‘’Burada yaşayan endemik tiplerin hayat alanları, yumurtlama mevsimleri ve sürü hareketleri bu patlamanın tesiriyle ölümcül bir biçimde değişme riskiyle karşı karşıyadır’’ dedi.
Yaycı mevzuya ait yaptığı açıklamada: ‘’Yapılması gereken birinci şey, bir devlet mayın dökmüş ise bunu açıklamalı ve kopan mayınları var ise sayısı ve niteliğini, ne vakit koptuğunu en azından Karadeniz’e kıyıdaş devletlere bildirmelidir’’ dedi.
‘İHTİMAL SIFIR DEĞİL’
26. Periyot CHP İstanbul Milletvekili Albay Dursun Çiçek kelam konusu mayınların boğazlara ulaşma mümkünlüğü ile ilgili olarak, ‘’Mayınların bilhassa en çok İstanbul Boğazı’na ulaşma ihtimali sıfır değil. Lakin bu mevzuda tehlikeyi önleyecek biçimde Türk Deniz Kuvvetlerimizin mayın tespit ve imha imkan ve kabiliyetleri bu tehlikeyi minimuma indirecektir” dedi.
‘SEBEP OLAN ÜLKE SORUMLUDUR’
Bu mevzuda esasen hukuksal ve maddi sorumluluğun sebep olan ülkeye ilişkin olduğuna dikkat çeken Albay Çiçek, ‘’Öncelikle sebep olanların bu probleme tahlil bulması gerekiyor. İş başa düşerse de, Türk Deniz Kuvvetleri bu çeşit tehditleri bertaraf edecek imkanlara ve deneyime sahiptir. Mayın tehdidine karşı çabada Türk Deniz Kuvvetleri’nin dünyada kıymetli bir yeri olduğundan eminiz’’ dedi.
Dursun Çiçek
‘GEMİ SİGORTALARI YÜKSELİR’
bu türlü olumsuz bir gelişme olursa Karadeniz’deki deniz ulaşımının emniyetsiz hale geleceğini ve gemi sigorta maliyetlerinin yükseleceğini belirten Albay Çiçek, ‘’Doğabilecek ziyanlardan doğal olarak üniversal hukuka nazaran mayınları döşeyen ülke sorumludur’’ dedi ve ekledi:
‘’Karadeniz’de deniz güvenliği ve deniz ticaret yollarının inançlı hale getirilmesi için Türkiye’nin bilhassa kendine münhasır ekonomik bölgelerinde mayın arama ve imha faaliyetlerine çaba ayırması gerekir. Türkiye bu biçimde bir tehlike somut hale gelirse bu sorunu başta BM olmak üzere yetkili kozmik kurumlara taşıyabilir ve mayınları döşeyen ülkeyi tahlil ismine önlem almaya zorlayabilir.’’
Mayınların tespit edilmesi ve temizlenmesinin mümkün olduğunu belirten Albay Çiçek, ‘’Türk Deniz Kuvvetleri gemilerle ve helikopterlerle mayınları tespit edebilir ve imhasını sağlayıp tehlikeyi bertaraf edebilir. Mayın tehdidinin ortadan kaldırılması Karadeniz’deki balıkçılık faaliyetlerimizi de yakından etkiler’’ dedi.
‘KÜÇÜK DENİZ CANLILARI İÇİN TEHDİT OLUŞTURMAZ, GEMİLERE ZİYAN VERİR’
Albay Çiçek, ‘’Mayınlar çarptığında patlayacak kadar ağır kütlesi olan deniz canlılarına ziyan verebilir. Lakin denize döşenmiş mayınlar gemi üzere büyük kitlelerin çarpması halinde patlayabilir ve gemilere ziyan verir. Küçük deniz canlıları için fazlaca değerli bir tehdit oluşturmaz. Balıkçılık faaliyetlerimizin güvenliğini tehdit eder’’ dedi.
LAHEY MUKAVELESİ NEDİR?
Lahey Mukavelesi, memleketler arası hukuk alanında savaş kabahatlerini tanımlayan birinci resmî kontratlardan biridir.
Bu mukaveleye, Türkiye’de taraf olmuş ve iç hukukuna yordamına uygun bir biçimde almıştır. Lahey Sözleşmesi’ne Ukrayna 2003 yılında taraf olmuştur.
Lahey Sözleşmesi’nde de mayınlara ait VIII’nci Protokol’de yer alan hususlar şöyledir:
(1) Mayınlar; yalnızca deniz bölgelerinin düşmana verilmemesi üzere yasal askeri gayeler için kullanılır.
(2) Mayınlar; ayrıldıklarında ya da bunların üstündeki denetim kaybolduğunda işleyen aktif bir nötrleştirme düzeneğine sahip olmadıkları sürece kullanılmayacaktır.
(3) Yüzer mayınlar (serseri mayınlar), askeri bir gayeye karşı yöneltilmedikleri ve bunların üstündeki denetim kaybolduktan daha sonra bir saat ortasında zararsız hale gelmedikleri sürece kullanılamazlar.
(4) Mayın döşenen yerler kaydedilecektir.
(5) Mayınların döşenmesi tarafsız gemilerin açık denizlere çıkışına imkan sağlayacak ve milletlerarası boğazlar ve grup ada deniz yolları üstündeki rotaları açık tutacak biçimde yapılmalıdır.
(6) Düzeneklerin nötrleştirilmesinin emeli, mayınlar; muharibin denetiminden çıktıktan daha sonra onların gemilere ziyan vermemesini sağlamaktır. Bu düşmanlıkların sona ermesinden daha sonra mayın temizlenmesini mümkün kılmak açısından gereklidir.
Kontrata taraf olan ülkeler şöyleki:
1) Almanya
2) Arjantin
3) Arnavutluk
4) Avusturya
5) Belarus (Beyaz Rusya)
6) Belçika
7) Bosna Hersek
8) Çek Cumhuriyeti
9) Çin (sadece Makau Özerk
Bölgesi)
10) Danimarka
11) Ermenistan
12) Fas
13) Finlandiya
14) Fransa
15) Hırvatistan
16) Hollanda
17) İspanya
18) İsrail
19) İsveç
20) İsviçre
21) İtalya
22) İzlanda
23) Japonya
24) Karadağ
25) Kazakistan
26) Kırgızistan
27) Letonya
28) Litvanya
29) Lübnan
30) Lüksemburg
31) Macaristan
32) Makedonya
33) Mısır
34) Moğolistan
35) Moldova Cumhuriyeti
36) Norveç
37) Özbekistan
38) Polonya
39) Portekiz
40) Romanya
41) Rusya Federasyonu
42) Sırbistan
43) Slovakya
44) Slovenya
45) Surinam
46) Türkiye
47) Ukrayna
48) Vatikan