AĞ-DA raporu: OHAL, ataerkil yapıyı İslami bir temelde bir daha inşa etti ANKARA – ‘OHAL daha sonrasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Gayreti ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları’ araştırması raporu tamamlandı. ADA Eğitim Kooperatifi (Ankara Dayanışma Akademisi) ile Birarada Derneği’nin ortaklaşa yürüttüğü, Avrupa Birliği tarafınca finanse edilen “Dayanışma Akademileri Ağı Aracılığıyla Toplumsal Cinsiyet Eşitliğini Geliştirme” Projesi kapsamında oluşturulan Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Dayanışma Ağı, (AĞ-DA) hafta sonu Ankara’da konferans düzenledi.
Konferansta, proje kapsamında Mayıs 2020-Temmuz 2021 tarihleri içinde yürütülen “OHAL daha sonrasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Gayreti ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları: Akademide ve Sivil Toplumda Sıkıntılar, Beklentiler, Öneriler” araştırmasının sonuçları belirtildi.
‘TOPLUMSAL CİNSİYET ALANINA BASKININ OHAL İLE BAŞLADIĞI KABULÜ YANLIŞ’
Ankara Üniversitesi İrtibat Fakültesi’nde misyon yaparken Kanun Kararında Kararname (KHK) ile ihraç edilen akademisyenler Parıltı Betül Çelik ile Banu Durdağ tarafınca hazırlanan rapor kapsamında 89 akademisyen ve 20 sivil toplum örgütü temsilcisiyle anket çalışması yapıldı.
Toplumsal cinsiyet yahut bayan çalışmaları ile ilgili araştırmalar yapan akademisyenlerin İstanbul ve Ankara’da ağırlaştığı belirtilen çalışmada, anket iştirakçisi akademisyenlerin 25’inin OHAL daha sonrası çıkarılan kanun kararında kararnamelerle kamu nazaranvinden çıkarılmış olduğu vurgulandı.
Araştırmaya nazaran toplumsal cinsiyet alanına yönelik baskının OHAL ile başladığı kabulü yanlış. Ankete katılanlar toplumsal cinsiyet alanının uğradığı erozyonun OHAL öncesinde başladığı konusunda uzlaştı. Raporda, “Bu baskı, araştırmaya katılanlarca otoriterleşmenin bir göstergesi olarak imlenmektedir” denildi.
‘KHK İLE İHRAÇ EDİLENLERİN AKADEMİK VE FİNANSAL KAYNAKLARA ERİŞEBİLME İMKANLARI KALMADI’
Akademide toplumsal cinsiyet odaklı araştırmaların, yazılan tezlerin tamamına müdahale edilmediği belirtilen raporda, ulaşılan sonuçlar şöyle belirtildi:
“OHAL öncesinde var olan lisans ve lisansüstü programların ve araştırma merkezlerinin hepsinin kapatılmadığı, büyük çoğunluğunun varlığını sürdürdüğü ankete ve odak küme görüşmelerine katılan akademisyenlerin tanıklığıyla anlaşılmaktadır. Anketlere verilen karşılıklar, bu bahiste baskının kararı olarak bir kaybın yaşandığını, fakat bunun başlangıçta var iseyıldığı kadar ani ve süratli olmadığını göstermektedir. Anketlere katılan OHAL KHK’larıyla kamu nazaranvinden çıkartılan akademisyenlerin karşılıkları, bu akademisyenlerin bilgi üretebilmek, bilgiyi yaygınlaştırabilmek, araştırma projeleri yürütebilmek için gerekli akademik ve finansal kaynaklara erişebilme imkanlarının kalmadığını göstermektedir. OHAL’i takip eden ve günümüze uzanan süreçte toplumsal cinsiyet alanında akademik seviyede bilgi üretiminde yaşanan sorunların derinleştiğini ve bu bahisteki imkanların daraldığını, akademik bilginin toplumsal cinsiyet eşitliği gayret pratikleriyle olan bağlarının örselenerek zayıfladığını, akademinin toplumsal cinsiyet alanındaki örgütsel çabanın bir modülü olmaktan giderek uzaklaştığını göstermiştir.”
‘ÜNİVERSİTELERİN TOPLUMSAL CİNSİYET EKSENLİ FAALİYETLERİ KISITLANDI’
Araştırmada, üniversite idarelerinin, iktidarın belirlediği ideolojik çerçeve ortasında hareket etme konusundaki ahenk maharetlerinin yüksek olduğu belirtilerek şöyleki denildi:
“Akademik özgürlüğün artık kelam konusu bile olmadığı bir yükseköğretim alanının varlığı, toplumsal cinsiyet ve bayan çalışmaları alanlarının uğradığı tahribata ve niçinlerine dair araştırma var iseyımını destekleyici bir faktör olarak görülmelidir. Talimatlar, akademik özerkliğin olmadığı bir ortamda süratle alt ünitelere ulaşabilmekte, kurumsal işleyiş, üniversal akademik pahalar hiçe sayılarak anabilim kısımlarının, araştırma merkezlerinin fonksiyonsuz bırakılmasına sebep olmaktadır. Bu durumla bir arada düşünüldüğünde bayan çalışmaları araştırma merkezlerinin isimlerine ‘aile’nin eklenmesinin, araştırma özgürlüğünün bütünüyle ortadan kaldırılmasının bir aracı olarak görülmesi gerekir. bu biçimdelikle üniversitelerin toplumsal cinsiyet eksenli eğitim ve araştırma faaliyetlerinin kısıtlanması mümkün olabilmiştir.”
‘ÜNİVERSİTEDE BAYAN VE LGBTİ+ TOPLULUKLARLA DAYANIŞMA ZAYIFLADI’
Araştırma kararına göre, üniversitelerde akademik hiyerarşiyle ve eril yapının hâkimiyetiyle gayret açısından bir mevzi kaybedildiği söylenebilir. Bilhassa akademisyenlerin ve öğrencilerin, üniversite ortasındaki bayan ve LGBTİ+ topluluklarıyla dayanışmasının zayıfladığının anlaşıldığı tabir edilen araştırmada, “Toplumsal cinsiyet çabası veren oluşumların bu vakitte üniversite ortasında etkinlikler düzenlemekte zorlandıkları görülmektedir. Bu oluşumların ya yok oldukları ya da pasifleştirildikleri gözlemlenmektedir” değerlendirmesinde bulunuldu.
‘OHAL daha sonraSI STK’LARA BASKI ARTTI’
Araştırma kapsamında sivil toplum kuruluşları ile de görüşmeler yapıldı. Raporda sivil toplum kuruluşları üzerlerindeki baskının otoriterleşme eğilimine paralel olarak arttığı kaydedildi ve şunlar tabir edildi:
“Örgütlerin faaliyetleri için müsaade almakta, yer bulmakta ıstıraplar yaşadıkları, kapatılma ve kontrol baskısı altında tutuldukları, aksiyonlara katılan üyelerinin ve gönüllülerinin yüksek para cezasına çarptırıldıkları, yöneticilerinin tutuklanma baskısı yaşadıkları söz edilmiştir. Sivil toplum örgütlerinin bulundukları bölgenin uğradıkları baskının niteliğini değiştirdiği anlaşılmaktadır. Doğu bölgesinde faaliyet gösteren örgütler, bir yandan bölgenin eril yapısıyla uğraş ederlerken öteki yandan merkezi hükümetin lokal idarelere olan baskısının kendilerine uzanan tesirleriyle, Kürt etnik kimliğine sahip olmanın neticeleriyla baş etmeye çalışmaktadırlar. Toplumsal cinsiyet alanında faaliyet gösteren bu örgütlerin bir kısmı OHAL sırasında kapatılmıştır.”
‘OHAL, ATAERKİL YAPIYI İSLAMİ BİR TEMELDE TEKRAR İNŞA ETTİ’
Araştırma kararına bakılırsa OHAL’in ve bunu izleyen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ataerkil yapıyı İslami bir temelde bir daha inşa ettiğine dikkat çekildi. Araştırmada, “Beden üzerinden işleyen iktidar alakalarının ortasında hareket ettiği, telaffuzunu dönüştürülmüş bir bilgi/iktidar yerinde biçimlendirmeye giriştiği söylenebilir. Bu bir hegemonya gayretidir. Kadınlık/erkeklik, toplumsal cinsiyet rolleri, doğum/ölüm ve hayat, dinî olana indirgenen bir gelenekle bir daha anlamlandırılmaktadır. Hegemonya çabası ortasında manası bir daha belirlenen ‘gelenek’ ekseninde bir ortak duyunun inşa edilebilmesi için geliştirilen söylemsel stratejiler, ‘cinsiyet’ ve ‘beden’ üzerinden işlemektedir” tabirlerine yer verildi.
Konferansta, proje kapsamında Mayıs 2020-Temmuz 2021 tarihleri içinde yürütülen “OHAL daha sonrasında Toplumsal Cinsiyet Eşitliği Gayreti ve Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları: Akademide ve Sivil Toplumda Sıkıntılar, Beklentiler, Öneriler” araştırmasının sonuçları belirtildi.
‘TOPLUMSAL CİNSİYET ALANINA BASKININ OHAL İLE BAŞLADIĞI KABULÜ YANLIŞ’
Ankara Üniversitesi İrtibat Fakültesi’nde misyon yaparken Kanun Kararında Kararname (KHK) ile ihraç edilen akademisyenler Parıltı Betül Çelik ile Banu Durdağ tarafınca hazırlanan rapor kapsamında 89 akademisyen ve 20 sivil toplum örgütü temsilcisiyle anket çalışması yapıldı.
Toplumsal cinsiyet yahut bayan çalışmaları ile ilgili araştırmalar yapan akademisyenlerin İstanbul ve Ankara’da ağırlaştığı belirtilen çalışmada, anket iştirakçisi akademisyenlerin 25’inin OHAL daha sonrası çıkarılan kanun kararında kararnamelerle kamu nazaranvinden çıkarılmış olduğu vurgulandı.
Araştırmaya nazaran toplumsal cinsiyet alanına yönelik baskının OHAL ile başladığı kabulü yanlış. Ankete katılanlar toplumsal cinsiyet alanının uğradığı erozyonun OHAL öncesinde başladığı konusunda uzlaştı. Raporda, “Bu baskı, araştırmaya katılanlarca otoriterleşmenin bir göstergesi olarak imlenmektedir” denildi.
‘KHK İLE İHRAÇ EDİLENLERİN AKADEMİK VE FİNANSAL KAYNAKLARA ERİŞEBİLME İMKANLARI KALMADI’
Akademide toplumsal cinsiyet odaklı araştırmaların, yazılan tezlerin tamamına müdahale edilmediği belirtilen raporda, ulaşılan sonuçlar şöyle belirtildi:
“OHAL öncesinde var olan lisans ve lisansüstü programların ve araştırma merkezlerinin hepsinin kapatılmadığı, büyük çoğunluğunun varlığını sürdürdüğü ankete ve odak küme görüşmelerine katılan akademisyenlerin tanıklığıyla anlaşılmaktadır. Anketlere verilen karşılıklar, bu bahiste baskının kararı olarak bir kaybın yaşandığını, fakat bunun başlangıçta var iseyıldığı kadar ani ve süratli olmadığını göstermektedir. Anketlere katılan OHAL KHK’larıyla kamu nazaranvinden çıkartılan akademisyenlerin karşılıkları, bu akademisyenlerin bilgi üretebilmek, bilgiyi yaygınlaştırabilmek, araştırma projeleri yürütebilmek için gerekli akademik ve finansal kaynaklara erişebilme imkanlarının kalmadığını göstermektedir. OHAL’i takip eden ve günümüze uzanan süreçte toplumsal cinsiyet alanında akademik seviyede bilgi üretiminde yaşanan sorunların derinleştiğini ve bu bahisteki imkanların daraldığını, akademik bilginin toplumsal cinsiyet eşitliği gayret pratikleriyle olan bağlarının örselenerek zayıfladığını, akademinin toplumsal cinsiyet alanındaki örgütsel çabanın bir modülü olmaktan giderek uzaklaştığını göstermiştir.”
‘ÜNİVERSİTELERİN TOPLUMSAL CİNSİYET EKSENLİ FAALİYETLERİ KISITLANDI’
Araştırmada, üniversite idarelerinin, iktidarın belirlediği ideolojik çerçeve ortasında hareket etme konusundaki ahenk maharetlerinin yüksek olduğu belirtilerek şöyleki denildi:
“Akademik özgürlüğün artık kelam konusu bile olmadığı bir yükseköğretim alanının varlığı, toplumsal cinsiyet ve bayan çalışmaları alanlarının uğradığı tahribata ve niçinlerine dair araştırma var iseyımını destekleyici bir faktör olarak görülmelidir. Talimatlar, akademik özerkliğin olmadığı bir ortamda süratle alt ünitelere ulaşabilmekte, kurumsal işleyiş, üniversal akademik pahalar hiçe sayılarak anabilim kısımlarının, araştırma merkezlerinin fonksiyonsuz bırakılmasına sebep olmaktadır. Bu durumla bir arada düşünüldüğünde bayan çalışmaları araştırma merkezlerinin isimlerine ‘aile’nin eklenmesinin, araştırma özgürlüğünün bütünüyle ortadan kaldırılmasının bir aracı olarak görülmesi gerekir. bu biçimdelikle üniversitelerin toplumsal cinsiyet eksenli eğitim ve araştırma faaliyetlerinin kısıtlanması mümkün olabilmiştir.”
‘ÜNİVERSİTEDE BAYAN VE LGBTİ+ TOPLULUKLARLA DAYANIŞMA ZAYIFLADI’
Araştırma kararına göre, üniversitelerde akademik hiyerarşiyle ve eril yapının hâkimiyetiyle gayret açısından bir mevzi kaybedildiği söylenebilir. Bilhassa akademisyenlerin ve öğrencilerin, üniversite ortasındaki bayan ve LGBTİ+ topluluklarıyla dayanışmasının zayıfladığının anlaşıldığı tabir edilen araştırmada, “Toplumsal cinsiyet çabası veren oluşumların bu vakitte üniversite ortasında etkinlikler düzenlemekte zorlandıkları görülmektedir. Bu oluşumların ya yok oldukları ya da pasifleştirildikleri gözlemlenmektedir” değerlendirmesinde bulunuldu.
‘OHAL daha sonraSI STK’LARA BASKI ARTTI’
Araştırma kapsamında sivil toplum kuruluşları ile de görüşmeler yapıldı. Raporda sivil toplum kuruluşları üzerlerindeki baskının otoriterleşme eğilimine paralel olarak arttığı kaydedildi ve şunlar tabir edildi:
“Örgütlerin faaliyetleri için müsaade almakta, yer bulmakta ıstıraplar yaşadıkları, kapatılma ve kontrol baskısı altında tutuldukları, aksiyonlara katılan üyelerinin ve gönüllülerinin yüksek para cezasına çarptırıldıkları, yöneticilerinin tutuklanma baskısı yaşadıkları söz edilmiştir. Sivil toplum örgütlerinin bulundukları bölgenin uğradıkları baskının niteliğini değiştirdiği anlaşılmaktadır. Doğu bölgesinde faaliyet gösteren örgütler, bir yandan bölgenin eril yapısıyla uğraş ederlerken öteki yandan merkezi hükümetin lokal idarelere olan baskısının kendilerine uzanan tesirleriyle, Kürt etnik kimliğine sahip olmanın neticeleriyla baş etmeye çalışmaktadırlar. Toplumsal cinsiyet alanında faaliyet gösteren bu örgütlerin bir kısmı OHAL sırasında kapatılmıştır.”
‘OHAL, ATAERKİL YAPIYI İSLAMİ BİR TEMELDE TEKRAR İNŞA ETTİ’
Araştırma kararına bakılırsa OHAL’in ve bunu izleyen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ataerkil yapıyı İslami bir temelde bir daha inşa ettiğine dikkat çekildi. Araştırmada, “Beden üzerinden işleyen iktidar alakalarının ortasında hareket ettiği, telaffuzunu dönüştürülmüş bir bilgi/iktidar yerinde biçimlendirmeye giriştiği söylenebilir. Bu bir hegemonya gayretidir. Kadınlık/erkeklik, toplumsal cinsiyet rolleri, doğum/ölüm ve hayat, dinî olana indirgenen bir gelenekle bir daha anlamlandırılmaktadır. Hegemonya çabası ortasında manası bir daha belirlenen ‘gelenek’ ekseninde bir ortak duyunun inşa edilebilmesi için geliştirilen söylemsel stratejiler, ‘cinsiyet’ ve ‘beden’ üzerinden işlemektedir” tabirlerine yer verildi.