21’inci yılında AK Parti: Gönül bağı koptu, saha gücünü kaybetti ANKARA – “Türkiye’de en uzun mühlet iktidarda kalan parti” unvanına sahip AK Parti, 21 yaşına girdi. Devrinde, kapatma davasından e-muhtıraya, Seyahat Parkı protestolarından 15 Temmuz darbe teşebbüsüne kadar birfazlaca siyasi ve toplumsal olay yaşayan AK Parti, tüm bu gelişmelere rağmen geçen 21 yılda girdiği bütün seçimlerden birinci olarak çıktı.
15 Temmuz daha sonrası MHP iştiraki ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçen AK Parti, 2018 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimi ve Meclis çoğunluğunu ise lakin MHP takviyesiyle sağlayabildi. Son iki yılda ortasından daha evvel partide kritik bakılırsavler üstlenmiş Ahmet Davutoğlu ve Ali Babacan’ın liderliğinde kurulan iki parti çıkaran AK Parti, bugün en kritik seçimlerinden birine hazırlanıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da, “kritik bir dönüm noktası” olarak nitelendirdiği 2023 seçimlerini kamuoyunun nabzını tutan araştırmacılarla, akademisyenlerle konuştuk. Uzmanlar “doruk noktasına ulaşan” AK Parti’nin 21 yıldaki değişim ve dönüşümünü anlattı, yapılacak seçimlerin AK Parti’nin “en kuvvetli seçimi” olduğunu söylemiş oldu.
‘TOPLUMDAKİ TÜM İNANÇ KESİTLERİNE YÖNELİK VAADİ HİÇBİR VAKİT OLMADI’
Prof. Dr. İdeal Doğanay’a göre, AK Parti’nin 21 yıllık iktidarında dönüm noktaları var. Kuruluşundaki AK Parti ile 2007 seçimlerini kazanan AK Parti içinde farklar olduğunu belirten Doğanay, 2011 yılında ise “kırılma” olduğunu söylemiş oldu. AK Parti’nin kuruluşunda kendisini muhafazakâr olmakla birlikte “demokrat bir parti” olarak tanımladığını, Türkiye’nin memleketler arası alandaki pozisyonunu ve ülke ortasındaki ilgilerini “demokratiklik vaadi” üzerinden kurmayı hedeflediğini vurgulayan Doğanay’a göre, iktidarın “demokrasi” algısı pek hudutlu bir alana denk düştü.
AK Parti’nin birinci senelerında, “Seçmeniyle temas halinde ve onlardan biri olan parti” manzarası çizdiğini söyleyen Doğanay, bugün gelinen etapta “halkla ve yurttaşla” kastettiği şeyin “kendi siyasi tabanı” olduğunu belirtti. Doğanay şöyleki devam etti: “AKP’nin hiç bir vakit yurttaşlarla kurduğu ilgide ‘yurttaşların hizmetçisi olan’, onun gereksinimlerine cevap vermek ve güvenliğini sağlamak üzere bir devlet anlayışı yok. Toplumdaki tüm inanç bölümüne yönelik vaadi hiç bir vakit olmadı. ‘Yaratılanı yaratandan dolayı severiz’ demiş olsa da aslında aşikâr Sünni, Müslüman çoğunluğun özgürlükleri kastediliyordu. Bunları teminat altına aldığını düşündüğü periyotla, başörtüsü yasakları ortadan kalktı, cemaatle ilgilerini güçlendirerek bürokrasiyi denetim altına alabildiği periyotta özgürlük vaadi de ortadan kalktı ve hem Avrupa Birliği’nden tıpkı vakitte özgürlük vaadinden tümden uzaklaştı. Kendince dini inanç özgürlüğünü sağladığını düşündüğü andan itibaren ülkede özgürlük sorunu kalmadı, yurttaşın da taleplerinin dinlenmesini gerektirecek bir durum kalmadı.”
‘AKP AÇISINDAN YURTTAŞTAN YANA HİÇBİR TALEP YASAL DEĞİL’
Doğanay, 2013 yılında yaşanan Seyahat protestolarını hatırlattı. AK Parti’nin parkın korunmasına yönelik talebin meşruiyetinin olmadığını düşündüğünü, bayan hareketi ve LGBTİQ+ hareketinin taleplerinin, HDP’nin yaşadıklarının, Kürtlerin taleplerinin yok sayılması üzere örneklerde de bu durumun açığa çıktığını belirtti. Doğanay, “Şimdi Cemevlerini ziyaret ediyorlar ancak orada da onu görüyorsunuz. Alevi örgütleri yıllardır ibadethane statüsünü talep ediyor lakin yok. Zira AKP açısından yurttaştan yana hiç bir talep yasal değil” dedi.
Doğanay şöyleki devam etti: “Üzerine bir de Başkanlık sistemi çıktığı andan itibaren bu talebi lisana getirmenin aracı kurumları da ‘düşman’ olarak görmeye başladı. Bütün sivil toplum örgütleri, tarafsız basın, hepsi düşmanlaştırıldı. AKP de bu türlü büyüdü. Siz halktan gelen hiç bir talebi yanıtlamazsanız, o talebin lisana getirilmesini dahi kabul edilemez bulursanız bu biçimde halkla temas etmeyen, hatta bundan çekinip korkan bir idare anlayışına gerçek gidiyorsunuz demektir.”
‘AK PARTİ ÇAĞA AYAK UYDURAMADI’
AK Parti’nin 21 yılında hem süreklilik tıpkı vakitte kırılmalar olduğunu söyleyen Doğanay’a bakılırsa, iktidarın geldiği basamak siyaset bilimciler tarafınca kestirim edilebilirdi. AK Parti’nin kuruluş metinlerine bakıldığında iştirak, demokratikleşme, yurttaşlık başlıklarında araçsallaştırmacı bir yaklaşımın açığa çıktığını ve “kendi iktidarını perçinlemeye yaradığı ölçüde kabul edileceği”nin görüldüğünü tabir etti. Doğanay, “Bugün iktidarının doruk noktasında olduğunu düşünüyor olmalılar. ötürüsıyla bunların hiç birine de gerek kalmamış üzere davranıyorlar. Rastgele bir biçimde atılacak adım, geri adım atmak olarak görülüyor” diye konuştu.
Doğanay’a bakılırsa bu süreçte AK Parti’nin kendisi değişip dönüşürken seçmen ve seçmen davranışları da dönüştü. “Toplumsal yapıyı çökerten bir yol izledi” diyen Doğanay, iktidarın korkutarak, baskı kurarak ve basını engelleyerek bunu yaptığını söylemiş oldu. Doğanay, iktidarın süreç içerisinde önnazaranmediği noktayı ise şu sözlerle deklare etti: “Erdoğan çıkıp meydanlarda yaptıklarını işaret ederek ‘bunu gençlere anlatın’ diyor. Kendisi ve partisi yaşlanırken yeni bir seçmen nesli var. Bu küme dünyadan haberdar ve dünyayla bağı koparılmaya çalışılsa da bu mümkün değil. Buna karşılık her şeyi bir tarihte, geçmişte dondurmaya çalışan bir iktidar var. Seçim anketlerinin bütün o gösterdiği kopuş, bilhassa genç seçmende kelam konusu. senelerca ‘üç çocuk yapın’ diye seslendiler ancak artık o çocuklar büyüdüler ve oy kullanmaya başladılar. Kendilerinin sandığa gidip oy basmaktan öte bir kıymetinin olmadığını düşündürten bir iktidarla, bir siyasi partiyle nasıl ilişkilenecekler? AK Parti çağa ayak uyduramadı.”
‘AK PARTİ KAZANSA DA KAYBETSE DE ÇIKIŞI YOK’
Doğanay’a nazaran, 21 yılı geride bırakan AK Parti’nin gelecek seçimlerde kazansa da kaybetse de bu “olumsuz” tablodan çıkışı mümkün değil. Başkanlık sistemi niçiniyle AK Parti’nin siyasi parti olarak varlığından feragat ettiğini belirten Doğanay, “Bir iktidar partisi için sistem bu türlü kurulduğundan o iktidar partisinin bir varlığı da kalmamış oluyor. Milletvekillerinin seçmenle ilişkilenememekten ötürü şikayetleri de bize bunu gösteriyor” dedi. Doğanay kelamlarını şu biçimde sürdürdü: “Seçimi kaybederse bir daha bir çıkış yolu yok. Erdoğan’ın akabinde diğer bir başkanı, partinin tabanı kabul etmeyecektir. Sonuç her ne olursa olsun, Türkiye için bir çıkış yolu var lakin AK Parti için bence çıkış yolu yok.”
‘AK PARTİ ÇÖKÜŞ PERİYODUNU YAŞIYOR’
Toplumsal Tesir Araştırmaları Merkezi (TEAM) Yöneticisi Ulaş Tol’a nazaran ise, kurumların ve yapıların “yaşam döngüsü” denilen bir dönüşüm çerçevesi var. Kurumların evvel kendi markasını inşa ederek bir çıkış yaptıklarını, büyüme devri ve olgunluk devri yaşadıklarını belirten Tol, düşüş devrinin uygun yönetilememesiyle çöküşün birlikteinde geleceğini söylemiş oldu.
AK Parti’nin 21 yılına bakıldığında bu evrelerden geçtiğini, süratli bir çıkış, büyüme devri, olgunluk devri yaşadığını ve düşüşe geçtiğini tabir eden Tol, “Belki de günümüzde çöküş periyodunda olduğunu söyleyebiliriz” değerlendirmesinde bulundu.
AK Parti’nin ‘çöküş’ döngüsüne girmesinin olgunluk periyodunu güzel yönetememekle ilgili olduğunu söz eden Tol şunları söylemiş oldu: “Siyaset kurumları çıkış ve büyüme devrinde daha kapsayıcı, halka daha yakın ve farklı bölümleri gözeten yapılar olmaya çalışırlar. Zira epeyce özgüvenli değillerdir. Lakin olgunluk devrinde şayet ‘Ben ne yapsam olur artık’ üzere bir fikre geçerlerse ki buna siyasette ‘güç zehirlenmesi’ de diyoruz, bir otoriterleşme gelir. Bu otoriterleşme devrinde düşüş sinyallerini de almazsa, düşüş kaçınılmaz olur. bu vakitte gemiyi terk etmeye başlayan takımlar olur. Tüm bunlar AK Parti’de yaşandı. Düşüş periyoduna uzun bir müddetdir girdi, artık de çöküş periyodunu yaşıyor.”
‘RÜZGÂRI ARDINA ALDIĞI BİRİNCİ PERİYODUN TERSİNE RÜZGÂRA KARŞI DURMAYA ÇALIŞIYOR’
Ulaş Tol’a bakılırsa AK Parti büyüme ve çıkış periyodunda güzel bir konjonktüre denk gelmişti. Şartlar da partiyi destekledi ve rüzgârı gerisine aldı. bu vakitte AK Parti’nin “gönül bağını” uygun kurduğunu, AK Parti’ye oy verenlerin “kalbi duygularıyla” oy verdiğini belirten Tol’a nazaran, bu vakitte kutuplaştırıcı olan AK Parti değil, muhalefetti. AK Parti siyasetinin güzel bir takım ve hikmete dayandığını, bir adım attıklarında, “Bunun bir hikmeti vardır, boşuna yapmamışlardır” telaffuzunun açığa çıktığını belirten Tol, bir müddetdir bu faktörlerin bilakis döndüğünü lisana getirdi: “Koşullar onları desteklemiyor. Bunun yanında AK Parti de şartlara ayak uyduramıyor. Rüzgârı ardına aldığı birinci periyodun aksine rüzgâra karşı durmaya çalışıyor. Dünyada ekonomik meseleler var lakin atılması gereken ekonomik adımların aksisi adımlar atılınca uygun bir idare performansı sergileyemedi ve halk da bunu gördü. Gönül bağı koptu. Halkı yakından takip etmiyor ve ‘bizi anlamıyor’ telaffuzları açığa çıktı. Saha gücünü kaybetti. Pak siyaset algısını da büsbütün kaybetti. Kapsayıcılığını da yitirdi. Bir de birinci periyotlar muhalefet daha kendi doğrularıyla hareket eden, AK Parti ise istişareye dayanan bir siyasi performansı topluma aksettiriyordu. Bu da aksine döndü. Kendi doğrularıyla hareket eden bir iktidar var.”
‘DÜŞÜŞÜ BİLAKİS ÇEVİRMEK ÇOK MÜMKÜN GÖZÜKMÜYOR’
Muhalefetin AK Parti’nin çıkış ve yükseliş periyotlarında bu durumu “aczi bir durum” olarak algıladığını ve reddettiğini belirten Tol’a nazaran muhalefet, uzun müddet seçmeni kazanılacak bir özne olarak görmedi. Tol, AK Parti karşısında muhalefetin “kabullenilmiş çaresizlik moduna” büründüğünü, bu durumun 2019’daki mahallî seçimlerin akabinde bilakis döndüğünü belirterek şunları söylemiş oldu: “İktidarda hikmet kaybı olurken muhalefet daha hikmetli davranmaya başladı. Kutuplaştıran taraf olmaktan birleştirici taraf olmaya yöneldi. Dindar, milliyetçi, seküler çevreler bir ortaya gelip bir arada davranabilmeye başladı.”
AK Parti’nin en güç seçimiyle karşı karşıya olduğunu tabir eden Tol, AK Parti’nin yakın gelecekte değişim sergileyip sergilemeyeceğine ait sorumuza ise şu karşılığı verdi: “Siyasi davranışın ardında bir rasyonel vardır ve onu anlamak gerekir. O rasyoneli kaybettikleri için bu düşüşü bilakis çevirmeleri fazlaca mümkün gözükmüyor. AK Parti’de 2018’den bu yana düşüş eğrisi var. Bu devir içerisinde biroldukca atılım yapıldı ancak rastgele ve stratejisiz atılımlar ola geldiği için de düşüşü durdurmadı. Örneğin, ulusal hisleri desteklemek maksadıyla Ayasofya’nın açılması, ulusal otomobilin çıkarılması, çeşitli memleketler arası harekatlar bu adımlara örnek. İdareye Erdoğan el koyuyor, idare güçlenecek hissi uyandırıyor lakin o denli gitmiyor. Devir dönem doğal gaz bulunması, seçim yasasının değişmesi üzere ataklar görüyoruz. Lakin bunların toplamı stratejik akla oturmadığı için de net bir dönüş alamıyorlar. Bundan daha sonrası muhalefetin ne yapıp yapmayacağına, kusur yapıp yapmayacağına bağlı kalıyor. AK Parti hala birinci parti, bu düşüş eğrisi devam ederse onu da kaybedecek.”
‘HÂLÂ ÖNEMLİ MANADA KAMUOYU TAKVİYESİ VAR’
Optimar Araştırma Lideri Hilmi Daşdemir’e göre ise başta ekonomik zorluklar olumsuzluk yaratsa da AK Parti’nin bunları aşma potansiyeli var. Erdoğan’ın “devrimci” bir önder olarak ortaya çıkmasıyla Türkiye’de birfazlaca değişim ve kalkınmaya imza atıldığını söyleyen Daşdemir, bir daha Erdoğan’ın, öteki başkanlardan farklı olarak darbe teşebbüsleri ve buna benzeri hadiselerden ders çıkardığını, bu usul teşebbüslere karşı duruş sergilediği için toplum takviyesinin sürdüğünü kaydetti.
Erdoğan’ın 21 yıllık iktidar devrinde “doğru çıkarım” ve “argümanlarla” seçmene gittiğini, bu sayede takviyenin artarak devam ettiğini belirten Daşdemir, “Şu an ekonomik manada bir sıkışmışlık olsa da Erdoğan’a dayanak, en yakın rakibinin iki katı düzeyinde” dedi.
Daşdemir kelamlarını şu biçimde sürdürdü: “Seçilebilir mi, onu vakit gösterecek. Hâlâ önemli manada kamuoyu dayanağı var. Bunun en temel niçini toplumun bedellerini bir biçimde dillendirmesi, bir refah toplumu oluşturması. AK Parti’nin muvaffakiyet öyküsünün gerisinde en büyük yatan etken budur. Tahlil süreci, Alevi açılımı, Cemevi’ne gitmekten kaçınmaması, Kürtlerin geçmişteki taleplerinde hiç kimse bir şey yapmazken, orada da devrimci teşebbüslerde bulunması… Doğu ve Güneydoğu’da yapılan araştırmalarda yaşanan problemlere tahlil bulacak önder konusunda Erdoğan’ın ismi birinci akla gelenler içinde. Bu da bu süreç için çok değerli bir etken.”
‘SÖYLEM MANASINDA AK PARTİ MUHALEFETİN GERİSİNE DÜŞTÜ’
Daşdemir’e bakılırsa 2023 yılında yapılması beklenen seçim AK Parti’nin “büyük oranda” en güç seçimi ve bu seçimin “Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci yüzyılının devamı niteliğinde” olduğu için sembolik de bir manası var.
AK Parti’nin zorluğu rahat bir biçimde aşabilme ihtimalinin ve potansiyelinin olduğunu söyleyen Daşdemir’e göre, AK Parti yapmış olduğu hizmetleri yeteri kadar anlatamıyor. Telaffuz ve gündem belirlemede AK Parti’nin muhalefetin gerisine düştüğünü belirten Daşdemir, “Erdoğan’ın tüm ekonomik sıkışmışlığa karşın elinin fazlaca kuvvetli olduğunu düşünüyorum. Bilhassa milletlerarası siyaset alanında yaptıklarının kendisini rahatlatacağını söyleyebiliriz. İktisatta de birazcık düzgünleşme koşuluyla önümüzdeki seçimde ipi göğüsleyen başkan olabilir” tabirlerini kullandı.
‘AK PARTİ ESKİ SİSTEMLE DEVAM EDİYOR OLSAYDI DAHA AZ KAN KAYBEDERDİ’
MAK Danışmanlık Lideri Mehmet Ali Kulat’a bakılırsa, AK Parti iktidara geldiği devir birfazlaca sıkıntı şeyi başardı. Türkiye’nin önemli altyapı meselelerinin bu vakitte çözüldüğünü, başörtüsü ve imam hatip okulları üzere “28 Şubat’ın yansıması sorunlar” karşısında önemli adımlar atıldığını belirten Kulat, “Türkiye birinci on yılı epey başarılı, ikinci 10 yılı gitgide kan kaybeden bir iktidarla karşılaştı” dedi.
AK Parti’nin sıkıntı bir surece girdiğini, kamuoyu araştırmalarında hala birinci parti pozisyonunda olsa da rakiplerinin kendisine yaklaştığını belirten Kulat, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesi büyük bir siyasi dezavantaj oluşturdu. Kanaatimce AK Parti eski sistemiyle devam ediyor olsaydı daha az kan kaybedebilirdi. İttifaklara kendisini zorlaması, kendisinin de yapısal önemli değişimlere uğramasına niye oldu. Hem kendi ortaklarını dikkate alması tıpkı vakitte rakiplerini dikkate alması bir siyasi parti için kolay bir müddetç değil” dedi.
‘MUHALEFETİN UMUT VERMESİ, TAHLİL SUNMASI GEREKİYOR’
AK Parti’nin, “seçim kazanma kabiliyeti yüksek bir parti” olmasının yanında gelecek seçimlerin “en güç sınav” olacağını söz eden Kulat’a nazaran, kısa müddet içerisinde olacak bir seçimde iktidarın bu durumu toparlaması hayli mümkün değil. Muhalefetin bu vakitte lisana getirdiği “memleket bitti, vatandaş perişan” telaffuzlarının seçimi kazanmak için kâfi olmayacağını belirten Kulat kelamlarını şu biçimde sürdürdü: “Muhalefetin asıl yapması gereken Türkiye’deki temel hak ve özgürlüklere yönelik vaatlerini güçlendirmek. Aksi takdirde seçim kazanma marifeti çok yüksek bir Recep Tayyip Erdoğan ve epeyce tecrübeli siyasetçi Devlet Bahçeli bu seçimi kolay kolay muhalefete vermeyecektir. ötürüsıyla muhalefetin insanlara siyasetin yanı sıra umut da vermesi, tahlil tekliflerini sunması gerekiyor. İktidarın iktisatla ilgili atacağı bir iki adımla muhalefetin iktisatla ilgili tezleri alabora olabilir. Onun için sıkıntıyı yalnızca iktisatta tutmak kâfi değil. Muhalefetin epeyce daha kuvvetli argümanlar geliştirmesi gerekiyor.”
15 Temmuz daha sonrası MHP iştiraki ile Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçen AK Parti, 2018 yılında yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimi ve Meclis çoğunluğunu ise lakin MHP takviyesiyle sağlayabildi. Son iki yılda ortasından daha evvel partide kritik bakılırsavler üstlenmiş Ahmet Davutoğlu ve Ali Babacan’ın liderliğinde kurulan iki parti çıkaran AK Parti, bugün en kritik seçimlerinden birine hazırlanıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın da, “kritik bir dönüm noktası” olarak nitelendirdiği 2023 seçimlerini kamuoyunun nabzını tutan araştırmacılarla, akademisyenlerle konuştuk. Uzmanlar “doruk noktasına ulaşan” AK Parti’nin 21 yıldaki değişim ve dönüşümünü anlattı, yapılacak seçimlerin AK Parti’nin “en kuvvetli seçimi” olduğunu söylemiş oldu.
‘TOPLUMDAKİ TÜM İNANÇ KESİTLERİNE YÖNELİK VAADİ HİÇBİR VAKİT OLMADI’
Prof. Dr. İdeal Doğanay’a göre, AK Parti’nin 21 yıllık iktidarında dönüm noktaları var. Kuruluşundaki AK Parti ile 2007 seçimlerini kazanan AK Parti içinde farklar olduğunu belirten Doğanay, 2011 yılında ise “kırılma” olduğunu söylemiş oldu. AK Parti’nin kuruluşunda kendisini muhafazakâr olmakla birlikte “demokrat bir parti” olarak tanımladığını, Türkiye’nin memleketler arası alandaki pozisyonunu ve ülke ortasındaki ilgilerini “demokratiklik vaadi” üzerinden kurmayı hedeflediğini vurgulayan Doğanay’a göre, iktidarın “demokrasi” algısı pek hudutlu bir alana denk düştü.
AK Parti’nin birinci senelerında, “Seçmeniyle temas halinde ve onlardan biri olan parti” manzarası çizdiğini söyleyen Doğanay, bugün gelinen etapta “halkla ve yurttaşla” kastettiği şeyin “kendi siyasi tabanı” olduğunu belirtti. Doğanay şöyleki devam etti: “AKP’nin hiç bir vakit yurttaşlarla kurduğu ilgide ‘yurttaşların hizmetçisi olan’, onun gereksinimlerine cevap vermek ve güvenliğini sağlamak üzere bir devlet anlayışı yok. Toplumdaki tüm inanç bölümüne yönelik vaadi hiç bir vakit olmadı. ‘Yaratılanı yaratandan dolayı severiz’ demiş olsa da aslında aşikâr Sünni, Müslüman çoğunluğun özgürlükleri kastediliyordu. Bunları teminat altına aldığını düşündüğü periyotla, başörtüsü yasakları ortadan kalktı, cemaatle ilgilerini güçlendirerek bürokrasiyi denetim altına alabildiği periyotta özgürlük vaadi de ortadan kalktı ve hem Avrupa Birliği’nden tıpkı vakitte özgürlük vaadinden tümden uzaklaştı. Kendince dini inanç özgürlüğünü sağladığını düşündüğü andan itibaren ülkede özgürlük sorunu kalmadı, yurttaşın da taleplerinin dinlenmesini gerektirecek bir durum kalmadı.”
‘AKP AÇISINDAN YURTTAŞTAN YANA HİÇBİR TALEP YASAL DEĞİL’
Doğanay, 2013 yılında yaşanan Seyahat protestolarını hatırlattı. AK Parti’nin parkın korunmasına yönelik talebin meşruiyetinin olmadığını düşündüğünü, bayan hareketi ve LGBTİQ+ hareketinin taleplerinin, HDP’nin yaşadıklarının, Kürtlerin taleplerinin yok sayılması üzere örneklerde de bu durumun açığa çıktığını belirtti. Doğanay, “Şimdi Cemevlerini ziyaret ediyorlar ancak orada da onu görüyorsunuz. Alevi örgütleri yıllardır ibadethane statüsünü talep ediyor lakin yok. Zira AKP açısından yurttaştan yana hiç bir talep yasal değil” dedi.
Doğanay şöyleki devam etti: “Üzerine bir de Başkanlık sistemi çıktığı andan itibaren bu talebi lisana getirmenin aracı kurumları da ‘düşman’ olarak görmeye başladı. Bütün sivil toplum örgütleri, tarafsız basın, hepsi düşmanlaştırıldı. AKP de bu türlü büyüdü. Siz halktan gelen hiç bir talebi yanıtlamazsanız, o talebin lisana getirilmesini dahi kabul edilemez bulursanız bu biçimde halkla temas etmeyen, hatta bundan çekinip korkan bir idare anlayışına gerçek gidiyorsunuz demektir.”
‘AK PARTİ ÇAĞA AYAK UYDURAMADI’
AK Parti’nin 21 yılında hem süreklilik tıpkı vakitte kırılmalar olduğunu söyleyen Doğanay’a bakılırsa, iktidarın geldiği basamak siyaset bilimciler tarafınca kestirim edilebilirdi. AK Parti’nin kuruluş metinlerine bakıldığında iştirak, demokratikleşme, yurttaşlık başlıklarında araçsallaştırmacı bir yaklaşımın açığa çıktığını ve “kendi iktidarını perçinlemeye yaradığı ölçüde kabul edileceği”nin görüldüğünü tabir etti. Doğanay, “Bugün iktidarının doruk noktasında olduğunu düşünüyor olmalılar. ötürüsıyla bunların hiç birine de gerek kalmamış üzere davranıyorlar. Rastgele bir biçimde atılacak adım, geri adım atmak olarak görülüyor” diye konuştu.
Doğanay’a bakılırsa bu süreçte AK Parti’nin kendisi değişip dönüşürken seçmen ve seçmen davranışları da dönüştü. “Toplumsal yapıyı çökerten bir yol izledi” diyen Doğanay, iktidarın korkutarak, baskı kurarak ve basını engelleyerek bunu yaptığını söylemiş oldu. Doğanay, iktidarın süreç içerisinde önnazaranmediği noktayı ise şu sözlerle deklare etti: “Erdoğan çıkıp meydanlarda yaptıklarını işaret ederek ‘bunu gençlere anlatın’ diyor. Kendisi ve partisi yaşlanırken yeni bir seçmen nesli var. Bu küme dünyadan haberdar ve dünyayla bağı koparılmaya çalışılsa da bu mümkün değil. Buna karşılık her şeyi bir tarihte, geçmişte dondurmaya çalışan bir iktidar var. Seçim anketlerinin bütün o gösterdiği kopuş, bilhassa genç seçmende kelam konusu. senelerca ‘üç çocuk yapın’ diye seslendiler ancak artık o çocuklar büyüdüler ve oy kullanmaya başladılar. Kendilerinin sandığa gidip oy basmaktan öte bir kıymetinin olmadığını düşündürten bir iktidarla, bir siyasi partiyle nasıl ilişkilenecekler? AK Parti çağa ayak uyduramadı.”
‘AK PARTİ KAZANSA DA KAYBETSE DE ÇIKIŞI YOK’
Doğanay’a nazaran, 21 yılı geride bırakan AK Parti’nin gelecek seçimlerde kazansa da kaybetse de bu “olumsuz” tablodan çıkışı mümkün değil. Başkanlık sistemi niçiniyle AK Parti’nin siyasi parti olarak varlığından feragat ettiğini belirten Doğanay, “Bir iktidar partisi için sistem bu türlü kurulduğundan o iktidar partisinin bir varlığı da kalmamış oluyor. Milletvekillerinin seçmenle ilişkilenememekten ötürü şikayetleri de bize bunu gösteriyor” dedi. Doğanay kelamlarını şu biçimde sürdürdü: “Seçimi kaybederse bir daha bir çıkış yolu yok. Erdoğan’ın akabinde diğer bir başkanı, partinin tabanı kabul etmeyecektir. Sonuç her ne olursa olsun, Türkiye için bir çıkış yolu var lakin AK Parti için bence çıkış yolu yok.”
‘AK PARTİ ÇÖKÜŞ PERİYODUNU YAŞIYOR’
Toplumsal Tesir Araştırmaları Merkezi (TEAM) Yöneticisi Ulaş Tol’a nazaran ise, kurumların ve yapıların “yaşam döngüsü” denilen bir dönüşüm çerçevesi var. Kurumların evvel kendi markasını inşa ederek bir çıkış yaptıklarını, büyüme devri ve olgunluk devri yaşadıklarını belirten Tol, düşüş devrinin uygun yönetilememesiyle çöküşün birlikteinde geleceğini söylemiş oldu.
AK Parti’nin 21 yılına bakıldığında bu evrelerden geçtiğini, süratli bir çıkış, büyüme devri, olgunluk devri yaşadığını ve düşüşe geçtiğini tabir eden Tol, “Belki de günümüzde çöküş periyodunda olduğunu söyleyebiliriz” değerlendirmesinde bulundu.
AK Parti’nin ‘çöküş’ döngüsüne girmesinin olgunluk periyodunu güzel yönetememekle ilgili olduğunu söz eden Tol şunları söylemiş oldu: “Siyaset kurumları çıkış ve büyüme devrinde daha kapsayıcı, halka daha yakın ve farklı bölümleri gözeten yapılar olmaya çalışırlar. Zira epeyce özgüvenli değillerdir. Lakin olgunluk devrinde şayet ‘Ben ne yapsam olur artık’ üzere bir fikre geçerlerse ki buna siyasette ‘güç zehirlenmesi’ de diyoruz, bir otoriterleşme gelir. Bu otoriterleşme devrinde düşüş sinyallerini de almazsa, düşüş kaçınılmaz olur. bu vakitte gemiyi terk etmeye başlayan takımlar olur. Tüm bunlar AK Parti’de yaşandı. Düşüş periyoduna uzun bir müddetdir girdi, artık de çöküş periyodunu yaşıyor.”
‘RÜZGÂRI ARDINA ALDIĞI BİRİNCİ PERİYODUN TERSİNE RÜZGÂRA KARŞI DURMAYA ÇALIŞIYOR’
Ulaş Tol’a bakılırsa AK Parti büyüme ve çıkış periyodunda güzel bir konjonktüre denk gelmişti. Şartlar da partiyi destekledi ve rüzgârı gerisine aldı. bu vakitte AK Parti’nin “gönül bağını” uygun kurduğunu, AK Parti’ye oy verenlerin “kalbi duygularıyla” oy verdiğini belirten Tol’a nazaran, bu vakitte kutuplaştırıcı olan AK Parti değil, muhalefetti. AK Parti siyasetinin güzel bir takım ve hikmete dayandığını, bir adım attıklarında, “Bunun bir hikmeti vardır, boşuna yapmamışlardır” telaffuzunun açığa çıktığını belirten Tol, bir müddetdir bu faktörlerin bilakis döndüğünü lisana getirdi: “Koşullar onları desteklemiyor. Bunun yanında AK Parti de şartlara ayak uyduramıyor. Rüzgârı ardına aldığı birinci periyodun aksine rüzgâra karşı durmaya çalışıyor. Dünyada ekonomik meseleler var lakin atılması gereken ekonomik adımların aksisi adımlar atılınca uygun bir idare performansı sergileyemedi ve halk da bunu gördü. Gönül bağı koptu. Halkı yakından takip etmiyor ve ‘bizi anlamıyor’ telaffuzları açığa çıktı. Saha gücünü kaybetti. Pak siyaset algısını da büsbütün kaybetti. Kapsayıcılığını da yitirdi. Bir de birinci periyotlar muhalefet daha kendi doğrularıyla hareket eden, AK Parti ise istişareye dayanan bir siyasi performansı topluma aksettiriyordu. Bu da aksine döndü. Kendi doğrularıyla hareket eden bir iktidar var.”
‘DÜŞÜŞÜ BİLAKİS ÇEVİRMEK ÇOK MÜMKÜN GÖZÜKMÜYOR’
Muhalefetin AK Parti’nin çıkış ve yükseliş periyotlarında bu durumu “aczi bir durum” olarak algıladığını ve reddettiğini belirten Tol’a nazaran muhalefet, uzun müddet seçmeni kazanılacak bir özne olarak görmedi. Tol, AK Parti karşısında muhalefetin “kabullenilmiş çaresizlik moduna” büründüğünü, bu durumun 2019’daki mahallî seçimlerin akabinde bilakis döndüğünü belirterek şunları söylemiş oldu: “İktidarda hikmet kaybı olurken muhalefet daha hikmetli davranmaya başladı. Kutuplaştıran taraf olmaktan birleştirici taraf olmaya yöneldi. Dindar, milliyetçi, seküler çevreler bir ortaya gelip bir arada davranabilmeye başladı.”
AK Parti’nin en güç seçimiyle karşı karşıya olduğunu tabir eden Tol, AK Parti’nin yakın gelecekte değişim sergileyip sergilemeyeceğine ait sorumuza ise şu karşılığı verdi: “Siyasi davranışın ardında bir rasyonel vardır ve onu anlamak gerekir. O rasyoneli kaybettikleri için bu düşüşü bilakis çevirmeleri fazlaca mümkün gözükmüyor. AK Parti’de 2018’den bu yana düşüş eğrisi var. Bu devir içerisinde biroldukca atılım yapıldı ancak rastgele ve stratejisiz atılımlar ola geldiği için de düşüşü durdurmadı. Örneğin, ulusal hisleri desteklemek maksadıyla Ayasofya’nın açılması, ulusal otomobilin çıkarılması, çeşitli memleketler arası harekatlar bu adımlara örnek. İdareye Erdoğan el koyuyor, idare güçlenecek hissi uyandırıyor lakin o denli gitmiyor. Devir dönem doğal gaz bulunması, seçim yasasının değişmesi üzere ataklar görüyoruz. Lakin bunların toplamı stratejik akla oturmadığı için de net bir dönüş alamıyorlar. Bundan daha sonrası muhalefetin ne yapıp yapmayacağına, kusur yapıp yapmayacağına bağlı kalıyor. AK Parti hala birinci parti, bu düşüş eğrisi devam ederse onu da kaybedecek.”
‘HÂLÂ ÖNEMLİ MANADA KAMUOYU TAKVİYESİ VAR’
Optimar Araştırma Lideri Hilmi Daşdemir’e göre ise başta ekonomik zorluklar olumsuzluk yaratsa da AK Parti’nin bunları aşma potansiyeli var. Erdoğan’ın “devrimci” bir önder olarak ortaya çıkmasıyla Türkiye’de birfazlaca değişim ve kalkınmaya imza atıldığını söyleyen Daşdemir, bir daha Erdoğan’ın, öteki başkanlardan farklı olarak darbe teşebbüsleri ve buna benzeri hadiselerden ders çıkardığını, bu usul teşebbüslere karşı duruş sergilediği için toplum takviyesinin sürdüğünü kaydetti.
Erdoğan’ın 21 yıllık iktidar devrinde “doğru çıkarım” ve “argümanlarla” seçmene gittiğini, bu sayede takviyenin artarak devam ettiğini belirten Daşdemir, “Şu an ekonomik manada bir sıkışmışlık olsa da Erdoğan’a dayanak, en yakın rakibinin iki katı düzeyinde” dedi.
Daşdemir kelamlarını şu biçimde sürdürdü: “Seçilebilir mi, onu vakit gösterecek. Hâlâ önemli manada kamuoyu dayanağı var. Bunun en temel niçini toplumun bedellerini bir biçimde dillendirmesi, bir refah toplumu oluşturması. AK Parti’nin muvaffakiyet öyküsünün gerisinde en büyük yatan etken budur. Tahlil süreci, Alevi açılımı, Cemevi’ne gitmekten kaçınmaması, Kürtlerin geçmişteki taleplerinde hiç kimse bir şey yapmazken, orada da devrimci teşebbüslerde bulunması… Doğu ve Güneydoğu’da yapılan araştırmalarda yaşanan problemlere tahlil bulacak önder konusunda Erdoğan’ın ismi birinci akla gelenler içinde. Bu da bu süreç için çok değerli bir etken.”
‘SÖYLEM MANASINDA AK PARTİ MUHALEFETİN GERİSİNE DÜŞTÜ’
Daşdemir’e bakılırsa 2023 yılında yapılması beklenen seçim AK Parti’nin “büyük oranda” en güç seçimi ve bu seçimin “Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci yüzyılının devamı niteliğinde” olduğu için sembolik de bir manası var.
AK Parti’nin zorluğu rahat bir biçimde aşabilme ihtimalinin ve potansiyelinin olduğunu söyleyen Daşdemir’e göre, AK Parti yapmış olduğu hizmetleri yeteri kadar anlatamıyor. Telaffuz ve gündem belirlemede AK Parti’nin muhalefetin gerisine düştüğünü belirten Daşdemir, “Erdoğan’ın tüm ekonomik sıkışmışlığa karşın elinin fazlaca kuvvetli olduğunu düşünüyorum. Bilhassa milletlerarası siyaset alanında yaptıklarının kendisini rahatlatacağını söyleyebiliriz. İktisatta de birazcık düzgünleşme koşuluyla önümüzdeki seçimde ipi göğüsleyen başkan olabilir” tabirlerini kullandı.
‘AK PARTİ ESKİ SİSTEMLE DEVAM EDİYOR OLSAYDI DAHA AZ KAN KAYBEDERDİ’
MAK Danışmanlık Lideri Mehmet Ali Kulat’a bakılırsa, AK Parti iktidara geldiği devir birfazlaca sıkıntı şeyi başardı. Türkiye’nin önemli altyapı meselelerinin bu vakitte çözüldüğünü, başörtüsü ve imam hatip okulları üzere “28 Şubat’ın yansıması sorunlar” karşısında önemli adımlar atıldığını belirten Kulat, “Türkiye birinci on yılı epey başarılı, ikinci 10 yılı gitgide kan kaybeden bir iktidarla karşılaştı” dedi.
AK Parti’nin sıkıntı bir surece girdiğini, kamuoyu araştırmalarında hala birinci parti pozisyonunda olsa da rakiplerinin kendisine yaklaştığını belirten Kulat, “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’ne geçilmesi büyük bir siyasi dezavantaj oluşturdu. Kanaatimce AK Parti eski sistemiyle devam ediyor olsaydı daha az kan kaybedebilirdi. İttifaklara kendisini zorlaması, kendisinin de yapısal önemli değişimlere uğramasına niye oldu. Hem kendi ortaklarını dikkate alması tıpkı vakitte rakiplerini dikkate alması bir siyasi parti için kolay bir müddetç değil” dedi.
‘MUHALEFETİN UMUT VERMESİ, TAHLİL SUNMASI GEREKİYOR’
AK Parti’nin, “seçim kazanma kabiliyeti yüksek bir parti” olmasının yanında gelecek seçimlerin “en güç sınav” olacağını söz eden Kulat’a nazaran, kısa müddet içerisinde olacak bir seçimde iktidarın bu durumu toparlaması hayli mümkün değil. Muhalefetin bu vakitte lisana getirdiği “memleket bitti, vatandaş perişan” telaffuzlarının seçimi kazanmak için kâfi olmayacağını belirten Kulat kelamlarını şu biçimde sürdürdü: “Muhalefetin asıl yapması gereken Türkiye’deki temel hak ve özgürlüklere yönelik vaatlerini güçlendirmek. Aksi takdirde seçim kazanma marifeti çok yüksek bir Recep Tayyip Erdoğan ve epeyce tecrübeli siyasetçi Devlet Bahçeli bu seçimi kolay kolay muhalefete vermeyecektir. ötürüsıyla muhalefetin insanlara siyasetin yanı sıra umut da vermesi, tahlil tekliflerini sunması gerekiyor. İktidarın iktisatla ilgili atacağı bir iki adımla muhalefetin iktisatla ilgili tezleri alabora olabilir. Onun için sıkıntıyı yalnızca iktisatta tutmak kâfi değil. Muhalefetin epeyce daha kuvvetli argümanlar geliştirmesi gerekiyor.”