Denizden ‘kurtarılan’ mülteci: Sırtıma bastılar, bizi istemiyorlar Suriye’den, Afganistan’dan, Afrika’dan ve daha biroldukca ülkeden kaçarak daha âlâ bir hayat sürdürmek için Türkiye’ye gelen, buradan da Yunanistan üzerinden Avrupa ülkelerine gitmek isteyen mültecilerin seyahatleri birçok kere yarım kalıyor. Binlerce mülteci kıyı kıyılarında botlarla denize çıkarken biroldukca kere de mültecileri kurtarmak için kıyı grupları harekete geçiyor. Yapılan kurtarma çalışmaları da kahramanlık destanı üzere belgesellere, haberlere husus ediliyor lakin mültecilerin bundan daha sonra ne yaşadıkları neredeyse hiç gündeme gelmiyor. Asıl sorun ise mülteciler için botlardan kurtarılıp Türkiye’ye döndüklerinde başlıyor. Zira toplumsal, ekonomik hiç bir muhafazaları olmadan hayata tutunmaya çalışıyorlar.
‘BİZE HAKARET EDİP VURMAYA BAŞLADILAR’
Afrikalı bir mülteci bayan, kurtarılma anını anlatırken Yunanistan tarafındaki kıyı güvenlik güçlerinin kendilerine hakaretler ettiğini, erkekleri ve çocukları dövdüklerini söylüyor. Mülteci bayan burada yaşadıklarını şöyleki anlatıyor: “Türkiye’ye Van üzerinden yasadışı olarak girdim. Avrupa’ya gitmek için şişme bota binmeye son dakikada karar verdim zira Türkiye’de istediğim işi yapmak benim için nitekim sıkıntı. Şubat ayında da İzmir bölgesinden bir şişme bot ile ayrıldık. 30 bireydik. Bir teknede üç polis bize hakikat geldi. Maskeli ve silahlılardı, süratli botlarla geldiler. Motoru durdurdular. Bize hakaret ettiler ve vurmaya başladılar. Bilhassa çocuklara ve erkeklere vurdular, teknede bebekler ve gebe bayanlar da vardı. Üstümüzü aradılar, telefonlarımızı ve tüm paramızı aldılar. Şişme botumuzu iple çekerek Yunanistan’da bir limana götürdüler. Limanda fazlaca sayıda polis vardı. daha sonra bizi küçük sallara koyarak Türk tarafına ittiler.”
‘TÜRKLER ARTIK SİYAHİLERİ KABUL ETMİYOR’
Mülteci bayan Türkiye tarafında yaşadıklarının Yunanistan tarafında yaşadıklarıyla misal şeyler olduğunu söylüyor:
“Teknedeki bayanlardan biri telefonunu saklayabilmişti, Kıyı Güvenlik’i aradı. Kısa bir süre daha sonra bizi almaya geldiler. Bizi alan polisler de ayaklarımıza ve sırtımıza basarak tepindi. Hala ağrılarım var… Parmak izimizi aldıktan daha sonra sözlerimizi alacaklarını söyleyip bıraktılar bizi.”
Kendilerine rastgele bir toplumsal teminat verilmeden, yasal haklar aktarılmadan bırakılan mülteciler daha sonrasında yaşadıklarını da şöyleki anlatıyor:
“İzmir’de hayatımız pek hoş sayılmaz zira işimiz yok, hayatta kalmak için imkânlarımız yok. Çalıştığımız yerlerde de siyahi olduğumuz için âlâ ödeme yapılmıyor, düşük bir maaş teklif ediliyor. Siyahilerin çabucak hepsi yaşıyor bunu, Türkiye hoş bir ülke fakat Türkler artık siyahileri kabul etmiyor, bizim için onlarla yaşamak artık daha güç. Türkiye’de yaşayabilmemiz için düzeltilmesi gereken çok şey var ancak bu vakit ve yıllar alacak. Bu yüzden Avrupa’ya gitmek istiyoruz. Türkiye hoş bir ülke ancak bizim üzere gençlerin geleceği için değil.”
‘GÖÇMEN ÖYKÜLERİ SURVİVOR’A DÖNÜŞÜYOR’
Mültecilerin milletlerarası müdafaa müracaatları kabul edilmiyor. Toplumsal Hizmetler Uzmanı Nihat Tarımeri ise Avrupa Toplumsal Kaidesi’nin mülteciler için uygulanması gerektiğinin altını çiziyor:
“bahsetmiş olduğumiz şahıslar 18 yaşından küçük çocuklarsa evvela toplumsal muhafaza yükümlülüğü getirir. Bu kuralların uygulanması lazım. Göçmenlerin süreksiz bir yerde barınma hakkı kesinlikle vardır. Öncelikli kendilerini uygun bir yere gdolayıp güvenlikli bir alanda tutmak gerekiyor. Hukuk devletinde bu olmalı, yönetimlerin keyfilikleri bir hak ihlaline sebep veriyor. Örneğin vilayet göç yönetimleri göçmenlere ne yapacağını, nasıl yaşayacağını anlatmalı. Ne yazık ki bu biçimde bir perspektif sunulmuyor. Burada değerli olan toplumsal muhafaza kavramıdır. İdari süreç yapıldığında da uygunluk olması gerekiyor. Bunlar olmadığı için göçmen öyküleri survivor’a dönüşüyor. Bu boyutuyla baktığımız vakit da muhakkak bir göç haritası oluşuyor. Deniz ve kara yolu bu yolun başlangıcı oluyor.”
Tarımeri, denizlerden kurtarılıp Türkiye’ye getirilen bütün mültecilerin kayıt altına alınarak kimlik verilmesi gerektiğini söylüyor. Tarımeri şöyleki devam ediyor:
“Bu süreçleri vilayet göç yönetimleri yapmalı. daha sonrasında hemen toplumsal ve hukukî muhafaza sağlanmalı. Bir haksızlığa uğradılarsa mülteciler bu mevzuyu derhal barolara bildirmeli. Sivil toplum kuruluşları da bu mevzuda bir yol haritası sunmalı. Baroların bu mevzudaki yükü fazlaca fazla.”
‘KAYITTAN ÖBÜR BİR YOL YOK’
Göç Araştırmaları Derneği’nden Sibel Karadağ ise mültecilerin bilhassa denizlerde yaşadıklarının epey çetrefilli bir müddetç olduğuna dikkat çekiyor. Mülteciler denizden limanlara getirildikten daha sonra hangi etaplardan geçiriliyor? Karadağ bu soruya şu karşılığı veriyor:
“Son periyotta Türk Kıyı Güvenliği’nde değişen uygulamalar var. Örneğin Ege kıyısı boyunca deniz karakolları kuruldu. Bu karakollar yokken kurtarma operasyonları açık alanda yapılıyordu. Karakollarla birlikte açık havadan kurtulmak istediler. Evvelce mülteciler limana getirildiği vakit birinci yardım yapılıyordu, daha sonrasında da polise ilişkin boş spor salonları üzere bir alana gdolayılüyorlardı ve burada bir kimlik süreci başlıyordu. çabucak sonrasındasında ise mülteciler, geri gönderme merkezlerine gdolayılüyordu. Mültecileri burada 6 aya kadar tutma hakları var. daha sonrasında haklarında şayet hudut dışı sonucu var ise hudut dışı ediyorlardı ya da ‘idari nezaret sonlandırıldı’ denilen bir kağıt verip dışarı bırakıyorlardı. Lakin Edirne sürecinden beri geri gönderme merkezlerinde tutma sıklığı azaldı.”
Karadağ bilhassa mültecilere verilen ‘idari nezaret sonlandırıldı’ kağıdından daha sonra sıkıntıların başladığının altını çiziyor. Zira bu kağıda göre tüm süreçler bitti ve mülteciler her an hudut dışı edilebilir, polis denetimi yapıldığı esnada gözaltı süreci yapılıp deport süreci başlayabilir: “Bunların hepsi hukuk açısından bir araf oluşturuyor. Bunu yasal hale getirmeye çalışıyorlar. Mülteciler de her an hudut dışı edilir dehşetiyle yaşamaya başlıyor.”
Pekala süreç nasıl işlemeli? Karadağ bu soruya da şu karşılığı veriyor:
“Kayıttan öteki bir yol yok. Türkiye üzere bir ülkede kayıt altına almak gerekiyor. Kayıtla birlikte kamusal alana erişim gerekiyor. Bu kayıt da vatandaşlık temelli bir çizgide olmalı. Süreksiz müdafaa üzere ne olduğu bilinmeyen bir pozisyonda bırakmaktansa bu kayıt yapılmalı. Mülteciler bu belirsizliğin içerisinde sivil mevte mahkum ediliyorlar. Yalnızca bir nesli değil gelmekte olan kuşağı da buna mahkum ediyorlar. Toplumsal hak erişimi sağlayacak ortamı sağlamalıyız. İkincisi de milletlerarası muhafaza yollarını açabilmek. Bu yalnızca Türkiye’nin elinde değil. Burada daha güçlü, gelişmiş ülkeler kapıları açmadığı sürece sorun tahlile kavuşmaz. Bu kadar hayli sayıdaki mültecinin Türkiye’de konumlanması eşit ve adaletli bir tahlil değil. Bütün devletler bu sorumluluğu almalı, vatandaşlık yolu açılmalı. Bunun için de milletlerarası kurumlara gereksinim var.”
‘BİZE HAKARET EDİP VURMAYA BAŞLADILAR’
Afrikalı bir mülteci bayan, kurtarılma anını anlatırken Yunanistan tarafındaki kıyı güvenlik güçlerinin kendilerine hakaretler ettiğini, erkekleri ve çocukları dövdüklerini söylüyor. Mülteci bayan burada yaşadıklarını şöyleki anlatıyor: “Türkiye’ye Van üzerinden yasadışı olarak girdim. Avrupa’ya gitmek için şişme bota binmeye son dakikada karar verdim zira Türkiye’de istediğim işi yapmak benim için nitekim sıkıntı. Şubat ayında da İzmir bölgesinden bir şişme bot ile ayrıldık. 30 bireydik. Bir teknede üç polis bize hakikat geldi. Maskeli ve silahlılardı, süratli botlarla geldiler. Motoru durdurdular. Bize hakaret ettiler ve vurmaya başladılar. Bilhassa çocuklara ve erkeklere vurdular, teknede bebekler ve gebe bayanlar da vardı. Üstümüzü aradılar, telefonlarımızı ve tüm paramızı aldılar. Şişme botumuzu iple çekerek Yunanistan’da bir limana götürdüler. Limanda fazlaca sayıda polis vardı. daha sonra bizi küçük sallara koyarak Türk tarafına ittiler.”
‘TÜRKLER ARTIK SİYAHİLERİ KABUL ETMİYOR’
Mülteci bayan Türkiye tarafında yaşadıklarının Yunanistan tarafında yaşadıklarıyla misal şeyler olduğunu söylüyor:
“Teknedeki bayanlardan biri telefonunu saklayabilmişti, Kıyı Güvenlik’i aradı. Kısa bir süre daha sonra bizi almaya geldiler. Bizi alan polisler de ayaklarımıza ve sırtımıza basarak tepindi. Hala ağrılarım var… Parmak izimizi aldıktan daha sonra sözlerimizi alacaklarını söyleyip bıraktılar bizi.”
Kendilerine rastgele bir toplumsal teminat verilmeden, yasal haklar aktarılmadan bırakılan mülteciler daha sonrasında yaşadıklarını da şöyleki anlatıyor:
“İzmir’de hayatımız pek hoş sayılmaz zira işimiz yok, hayatta kalmak için imkânlarımız yok. Çalıştığımız yerlerde de siyahi olduğumuz için âlâ ödeme yapılmıyor, düşük bir maaş teklif ediliyor. Siyahilerin çabucak hepsi yaşıyor bunu, Türkiye hoş bir ülke fakat Türkler artık siyahileri kabul etmiyor, bizim için onlarla yaşamak artık daha güç. Türkiye’de yaşayabilmemiz için düzeltilmesi gereken çok şey var ancak bu vakit ve yıllar alacak. Bu yüzden Avrupa’ya gitmek istiyoruz. Türkiye hoş bir ülke ancak bizim üzere gençlerin geleceği için değil.”
‘GÖÇMEN ÖYKÜLERİ SURVİVOR’A DÖNÜŞÜYOR’
Mültecilerin milletlerarası müdafaa müracaatları kabul edilmiyor. Toplumsal Hizmetler Uzmanı Nihat Tarımeri ise Avrupa Toplumsal Kaidesi’nin mülteciler için uygulanması gerektiğinin altını çiziyor:
“bahsetmiş olduğumiz şahıslar 18 yaşından küçük çocuklarsa evvela toplumsal muhafaza yükümlülüğü getirir. Bu kuralların uygulanması lazım. Göçmenlerin süreksiz bir yerde barınma hakkı kesinlikle vardır. Öncelikli kendilerini uygun bir yere gdolayıp güvenlikli bir alanda tutmak gerekiyor. Hukuk devletinde bu olmalı, yönetimlerin keyfilikleri bir hak ihlaline sebep veriyor. Örneğin vilayet göç yönetimleri göçmenlere ne yapacağını, nasıl yaşayacağını anlatmalı. Ne yazık ki bu biçimde bir perspektif sunulmuyor. Burada değerli olan toplumsal muhafaza kavramıdır. İdari süreç yapıldığında da uygunluk olması gerekiyor. Bunlar olmadığı için göçmen öyküleri survivor’a dönüşüyor. Bu boyutuyla baktığımız vakit da muhakkak bir göç haritası oluşuyor. Deniz ve kara yolu bu yolun başlangıcı oluyor.”
Tarımeri, denizlerden kurtarılıp Türkiye’ye getirilen bütün mültecilerin kayıt altına alınarak kimlik verilmesi gerektiğini söylüyor. Tarımeri şöyleki devam ediyor:
“Bu süreçleri vilayet göç yönetimleri yapmalı. daha sonrasında hemen toplumsal ve hukukî muhafaza sağlanmalı. Bir haksızlığa uğradılarsa mülteciler bu mevzuyu derhal barolara bildirmeli. Sivil toplum kuruluşları da bu mevzuda bir yol haritası sunmalı. Baroların bu mevzudaki yükü fazlaca fazla.”
‘KAYITTAN ÖBÜR BİR YOL YOK’
Göç Araştırmaları Derneği’nden Sibel Karadağ ise mültecilerin bilhassa denizlerde yaşadıklarının epey çetrefilli bir müddetç olduğuna dikkat çekiyor. Mülteciler denizden limanlara getirildikten daha sonra hangi etaplardan geçiriliyor? Karadağ bu soruya şu karşılığı veriyor:
“Son periyotta Türk Kıyı Güvenliği’nde değişen uygulamalar var. Örneğin Ege kıyısı boyunca deniz karakolları kuruldu. Bu karakollar yokken kurtarma operasyonları açık alanda yapılıyordu. Karakollarla birlikte açık havadan kurtulmak istediler. Evvelce mülteciler limana getirildiği vakit birinci yardım yapılıyordu, daha sonrasında da polise ilişkin boş spor salonları üzere bir alana gdolayılüyorlardı ve burada bir kimlik süreci başlıyordu. çabucak sonrasındasında ise mülteciler, geri gönderme merkezlerine gdolayılüyordu. Mültecileri burada 6 aya kadar tutma hakları var. daha sonrasında haklarında şayet hudut dışı sonucu var ise hudut dışı ediyorlardı ya da ‘idari nezaret sonlandırıldı’ denilen bir kağıt verip dışarı bırakıyorlardı. Lakin Edirne sürecinden beri geri gönderme merkezlerinde tutma sıklığı azaldı.”
Karadağ bilhassa mültecilere verilen ‘idari nezaret sonlandırıldı’ kağıdından daha sonra sıkıntıların başladığının altını çiziyor. Zira bu kağıda göre tüm süreçler bitti ve mülteciler her an hudut dışı edilebilir, polis denetimi yapıldığı esnada gözaltı süreci yapılıp deport süreci başlayabilir: “Bunların hepsi hukuk açısından bir araf oluşturuyor. Bunu yasal hale getirmeye çalışıyorlar. Mülteciler de her an hudut dışı edilir dehşetiyle yaşamaya başlıyor.”
Pekala süreç nasıl işlemeli? Karadağ bu soruya da şu karşılığı veriyor:
“Kayıttan öteki bir yol yok. Türkiye üzere bir ülkede kayıt altına almak gerekiyor. Kayıtla birlikte kamusal alana erişim gerekiyor. Bu kayıt da vatandaşlık temelli bir çizgide olmalı. Süreksiz müdafaa üzere ne olduğu bilinmeyen bir pozisyonda bırakmaktansa bu kayıt yapılmalı. Mülteciler bu belirsizliğin içerisinde sivil mevte mahkum ediliyorlar. Yalnızca bir nesli değil gelmekte olan kuşağı da buna mahkum ediyorlar. Toplumsal hak erişimi sağlayacak ortamı sağlamalıyız. İkincisi de milletlerarası muhafaza yollarını açabilmek. Bu yalnızca Türkiye’nin elinde değil. Burada daha güçlü, gelişmiş ülkeler kapıları açmadığı sürece sorun tahlile kavuşmaz. Bu kadar hayli sayıdaki mültecinin Türkiye’de konumlanması eşit ve adaletli bir tahlil değil. Bütün devletler bu sorumluluğu almalı, vatandaşlık yolu açılmalı. Bunun için de milletlerarası kurumlara gereksinim var.”